Metody poradnictwa grupowego oraz ich charakterystyka.

Poradnictwo zawodowe rozumiane jest, jako działalność dotycząca udzielania osobom młodocianym i pełnoletnim porad w zakresie prawidłowego wyboru, przygotowania zawodowego, doboru odpowiedniego miejsca i stanowiska pracy, doskonalenia lub zmiany kwalifikacji. Poradnictwo dotyczące zarówno młodzieży jak i ludzi pracujących zawodowo nie zawsze musi mieć charakter indywidualny, ale może również mieć formę grupową, jeśli w tym zakresie tej pomocy potrzebuje więcej ludzi¹.

Umiejętności wykorzystywane przez doradcę zawodowego w pracy grupowej wynikają z praw rządzących rozmowa doradczą. Są to umiejętności związane z komunikacją zarówno werbalną jak i niewerbalną, które sprawiaja, że klient staje się wysłuchany. Wyróżniamy tutaj cztery aspekty:

• Aktywne słuchanie

• Dopytywanie

• Parafrazę

• Udzielanie informacji, klasyfikowanie

Aktywne słuchanie- polegająca na podtrzymywaniu kontaktu na przedłużeniu wątku osobie, która mogła się zagubić podczas rozmowy. Doradca musi tak stymulować rozmową, aby zachęcić do udziału w niej tych mniej lub bardziej aktywnych. Ważne jest poczucie akceptacji, zrozumienia i zainteresowania ze strony doradcy.

Parafrazowanie- to kolejna metoda podtrzymywania kontaktu z rozmówcą polagajaca na dosłownym cytowaniu słów, które wypowiedział słuchacz celem naprowadzenia na właściwy tok myślenia oraz:

- zasygnalizowanie o uważnym słuchaniu osoby lub grupy

- podkreślenie własnego zainteresowania tym, co zostało powiedziane

- strukturalizacja wymowy poprzez akcentowanie, niektórych wątków

- upewnienie się, że doradca dobrze zrozumiał wypowiedź

klaryfikacja - próba uchwycenia głównego sensu wypowiedzi rozmówcy i wyrażenie go własnymi słowami, cele klaryfikacji:

- dopytanie o zagadnienie niejasno wypowiedziane przez osobę

- wyjaśnienie nieścisłości w wypowiedzi

- kierowanie przebiegiem rozmowy w taki sposób aby uzyskać jak najwięcej przydatnych odpowiedzi.

Dopytywanie i pogłębianie- bardzo ważne w poradnictwie grupowym, To sposób wyczucia osoby prowadzącej, aby jak najlepiej dokonać wyboru w wypowiedzi, który może być bardzo ważna dla danego problemu, dopytywanie i pogłębianie ma na celu wyciągniecie jak największej ilości informacji niewypowiedzianych. Bardzo ważnym elementem podczas pracy z grupa jest mowa ciała. Doradca powinien panować nad swoimi komunikatami niewerbalnymi, sposobem, w jaki siedzi, intensywnością kontaktu wzrokowego, sygnałami aprobaty i dezaprobaty. Komunikaty niewerbalne są ogromnym źródłem informacji o tym co się dzieje w grupie. Jak widać doradca ma wiele technik, które może i powinien wykorzystać podczas pracy nie tylko z grupą, ale i indywidualnie².

Niezwykle istotny jest fakt, aby metoda pracy była jak najlepiej do­stosowana do potrzeb poszukujące­go pomocy klienta, ale także optymalnie wykorzystana, inspirowała go do pracy, a w konsekwencji zmiany swojego życia. Nic, bowiem nie daje doradcy takiej satysfakcji, jak zwieńczenie jego ciężkiej pracy sukce­sem, a ten z kolei, nieodzownie łączy się ze sprawnie przebiegającą współpracą i odpo­wiednim podejściem do przypadku. Sukces to także indywidualny stosunek do klienta, chęć niesienia pomocy, a także współpraca z obu stron. Aby wszystkie warunki gwaran­tujące sukces były jednak spełnione potrzeb­ne jest odpowiednie podejście i skuteczna metoda.

Ze względu na wciąż rozwijającą się, dzie­dzinę, jaką jest poradnictwo zawodowe, a także zwiększające się zapotrzebowanie na jego pomoc i wsparcie, metody poradnictwa zawodowego wciąż się zmieniają, ewolu­ują i w optymalny sposób dostosowują do aktualnych wymagań rynku. Nie zmienia to jednak faktu, że wszystkie, nawet najnowo­cześniejsze metody, opierają się na imponu­jącym dorobku kilkunastu lat ciężkiej pracy doradców.

Mówiąc o metodach poradnictwa zawo­dowego należy zacząć, przede wszystkim, od głównego podziału dotyczącego pracy z klientami. Pracę doradcy można, bowiem podzielić na indywidualną, podczas któ­rej ekspert rozmawia i pracuje wyłącznie z jednym interesantem, jak i grupową, w którym praca przebiega między doradcą, a grupą uczestników kursu. Tok indywidual­ny to, przede wszystkim, optymalny komfort klienta. Bez obaw może on zdradzić doradcy swoje tajemnice, otworzyć się, bez wstydu powiedzieć o nurtujących go problemach³.

Jednym z kluczowych problemów młodego pokolenia jest uświadomienie sobie faktu, że w gospodarce rynkowej trzeba samemu wziąć odpowiedzialność za własną przyszłość zawodową. Oznacza to w praktyce zaplanowanie kariery zawodowej i pokierowanie swoim losem. Państwo nie może być odpowiedzialne za indywidualne losy jednostki, rola Państwa będzie się sprowadzała do tworzenia warunków umożliwiających jednostce korzystanie z szerokiej informacji i poradnictwa zawodowego.

Wraz z pojawieniem się zjawiska bezrobocia problematyka poradnictwa zawodowego nabrała szczególnego znaczenia. Zmienił się nie tyle cel porady – odpowiednie zatrudnienie, co kategorie odbiorców. Obserwuje się niedostosowanie kwalifikacji zawodowych i aspiracji bezrobotnych do potrzeb wolnego rynku pracy oraz brak odpowiednich, w sytuacji utrzymującego się zjawiska bezrobocia, wzorców zachowań zarówno bezrobotnych, jak i pracodawców.

Poradnictwo grupowe skierowane jest do osób, które chcą lepiej poznać siebie, własną osobowość, zainteresowania, umiejętności i zdolności, a więc opracować bilans zasobów przydatnych podczas poszukiwania własnego miejsca na rynku pracy. Świadomość posiadanych mocnych stron, a także znajomość obszarów, które należy jeszcze rozwijać gwarantuje sukces na rynku pracy.

Celem spotkania jest m.in. uświadomienie uczestnikom, iż nie ma jednej idealnej i uniwersalnej recepty na znalezienie pracy. Są jednak działania, dzięki którym można zwiększyć szanse na zdobycie zatrudnienia. Ważne jest, aby działać aktywnie, konsekwentnie i mieć jasno sprecyzowany cel, do którego się dąży. Podejmowanie planowych działań powoduje, że dana osoba będzie wiedziała, jakie kolejno działania podejmować, do kogo zwrócić się o pomoc, co zrobić, jeżeli pojawią się trudności.
W ramach warsztatu omówione zostaną m.in.: czynniki wpływające na proces planowania kariery zawodowej oraz etapy podejmowania decyzji o wyborze zawodu⁴.

Poradnictwo grupowe pozwala wzmocnić pewne pozytywne nastawienia jednostki, które w niej drzemią, a nie są w stanie ujawnić się w poradnictwie indywidualnym. Do nich zaliczyć można tendencję do poszukiwania rozwiązania problemu i eksperymentowania nowych rozwiązań pod wpływem poczucia przynależności do grupy. Przeżywanie doświadczeń i sytuacji edukacyjnych dostarcza w trakcie grupowego poradnictwa zawodowego stosowanie aktywnych metod i technik, dzięki którym wdrażane są procesy odkrywania i zostają uruchomione operacyjne zasoby indukcji, którymi dana jednostka dysponuje. Poprzez aktywny udział jednostka poszerza swoją wiedzę, rozwija własne pomysły i idee, a także kompetencje. Jednostka jest aktywnym podmiotem zdobywającym wiedzę drogą własnych doświadczeń i poszukiwań, a rolą doradcy zawodowego jest ją w tym wspierać.

PODSTAWOWE ASPEKTY DOTYCZĄCE GRUPOWEGO PORADNICTWA ZAWODOWEGO

W procesie grupowym doradca zawodowy nie prowadzi uczestników „za rękę", ale daje warunki, aby potrafili oni uczyć się, poszukiwać twórczych rozwiązań, dokonywać właściwych wyborów, a także działać i współpracować w relacji z innymi. Praktyka pracy z grupami pokazuje, że jest ona znacznie efektywniejsza od pracy samodzielnej. Podkreśla się, że praca w grupie:

- zwiększa odpowiedzialność za siebie i innych,

- stwarza poczucie przynależności do grupy,

- zachęca do refleksji,

- kształci umiejętność współpracy,

- inspiruje innych,

- pomaga dostrzec siebie na tle grupy,

- daje okazje do rozmów, dyskutowania,

- zwiększa poczucie bezpieczeństwa,

- daje możliwość wymiany doświadczeń⁵.

Rodzaj grupy określony jest przez konkretne cechy, które mogą występować w różnym stopniu, im są bardziej wyraźne, wtedy wiadomo, że mamy do czynienia z prawdziwą grupą a nie ze „skupiskiem" osób. Celem pracy w grupie mogą być różne problemy zawodowe, które będą decydować o zadaniowym charakterze grupy.

Muszą być także spełnione warunki, oparte na czynnikach wspierających funkcjonowanie grupy, należą do nich m.in.: akceptująca atmosfera, aktywne uczestnictwo w pracy grupy, dostrzeganie i akceptowanie postaw i zachowań uczestników, uzyskanie wglądu w to, jak działa grupa, duża ilość pomocnych, wyjaśniających i zachęcających komentarzy ze strony prowadzącego.

Proces grupowy jest siłą, która ma wpływ na to, jak grupa pracuje i jak się zachowuje. Pomaga on członkom grupy i grupie jako całości wykonać swoją pracę. Składa się na niego wiele elementów, które oddziałują na siebie wzajemnie⁶.

Metody poradnictwa zawodowego

Metody poradnictwa grupowego odgrywają we współczesnym doradztwie zawodowym ogromną rolę. Dzięki odpowiedniej atmos­ferze podczas pracy, sprzyjają one „dokony­waniu przez klientów oceny siebie, swoich słabych i mocnych stron, rozwijaniu umiejęt­ności ułatwiających im działanie w różnych rolach społecznych i zawodowych, a także pomaga klientom w zdefiniowaniu rozwią­zaniu własnego problemu zawodowego." Zalety pracy grupowej można byłoby wy­mieniać bez końca. Udowodniono, bowiem, że nie tylko przynosi znacznie lepsze efekty od indywidualnej, ale także zwiększa odpo­wiedzialność klientów za siebie i innych oraz zachęca do refleksji. „Tym, co przesądza o większej skuteczności poradnictwa grupo­wego w porównaniu z poradnictwem indy­widualnym jest proces dynamiki grupowej, a więc wszystkie relacje i interakcje zacho­dzące pomiędzy członkami grupy." Praca w grupie to także poczucie bezpieczeństwa, umiejętność współpracy i inspiracja innych do aktywności. Działająca niczym psychote­rapia współpraca, pozwala ponadto odkryć siebie na tle grupy, a dzięki wspólnym roz­mowom i wyminie doświadczeń daje poczu­cie przynależności. „Proces grupowy jest siłą, która ma wpływ na to, jak grupa pracuje i jak się zachowuje. Pomaga on członkom grupy w całości wykonać swoją pracę. Składa się na niego wiele elementów, któ­re oddziałują na siebie wzajemnie.". Wśród najważniejszych elementów pracy grupowej wymienić należy: komunikację, podejmo­wanie decyzji, wychodzenie naprzeciw problemom i rozwiązywanie konfliktów, normy grupy, spójność, napięcie, strukturę grupy oraz powstawanie podgrup.

W poradnictwie grupowym wyróżnić nale­ży następujące metody pracy: metodę edu­kacyjną, hiszpańską oraz „Gotowości do zmian".

Kurs inspiracji – Pochodząca z Danii technika przeznaczona jest w szczególności dla osób długotrwale bezrobotnych lub zagrożonych takiego ro­dzaju bezrobociem. Uczestnikami takiego kursu mogą być także osoby chcące być ak­tywnymi na rynku pracy lub chcą zdobyć pra­cę czy wykształcenie. Jej celem jest wzmoc­nienie motywacji i aktywności bezrobotnych w realistycznym budowaniu swojego planu zawodowego. Niezwykle istotny jest fakt, że to grupa tworzy szczegółowy program, od niej należy, co będzie tematyką i zakresem zajęć. Celem cyklu spotkań poświęconych metodzie jest odkrycie i umiejętne wykorzystanie przez klienta swojego potencjału zawodowego oraz wzbudzenie trwałej motywacji do cią­głego samorozwoju. Mówiąc najogólniej, celem kursu prowadzonego duńską metodą jest stałe pobudzenie w uczestnikach moty­wacji do tego, by aktywniej podchodzili do swojej przyszłości zawodowej. Skupiając się bardziej szczegółowo na Kursie Inspiracji na­leży przede wszystkim wymienić następujące cele:

• dać uczestnikom motywację, by w czasie, kiedy są bezrobotni, byli aktywni i podtrzy­mywali więzi z rynkiem pracy; dąży się, by uczestnicy sami doszli do wniosku, że tylko przez świadome i celowe wykorzystywanie własnych możliwości działania możliwa jest zmiana ich sytuacji jest grupową metodą poradnictwa zawodowego mająca na celu wzbudzenie w uczestnikach motywacji do tego aktywniej podchodzili do swojej przyszłości zawodowej.

Ponadto celem kursu jest:
- poznanie i zrozumienie samego siebie i otaczającego świata
- odkrycie i wykorzystanie własnego potencjału zawodowego
- uświadomienie uczestnikom konieczności wzięcia odpowiedzialności za siebie i za swoje życie.
Uczestnicy mają wpływ na to co będzie tematyką i zakresem zajęć⁷.

Metoda edukacyjna - Zaadaptowana z Francji technika sytuuje wiedzę dotyczącą świata zawodów, pomaga okre­ślić własną sytuację zawodową w kontek­ście zmieniających się potrzeb rynku pracy i ustalić indywidualny plan działania. W tym przypadku jednostka traktowana jest pod­miotowo, a wybory, których dokonuje nie są w żaden sposób narzucane, co w konse­kwencji oznacza, iż bierze całkowitą odpo­wiedzialność za podjęte przez siebie kroki. Rola doradcy w takiej sytuacji polega na towarzyszeniu swojemu klientowi w po­szukiwaniach, pomaga mu zbadać własny problem, zdefiniować priorytety i podjąć decyzję edukacyjną czy zawodową. Klient nie czeka biernie na informację i pomoc, ponieważ podejście edukacyjne aktywizuje klientów. Stwarza wewnętrzną motywację do samodzielnego działania na rynku pracy. Zaadresowana jest do osób, które nie posiadają planu zawodowego i brak im orientacji zarówno w odniesieniu do swoich możliwości zawodowych, jak też do wymagań i oferty rynku pracy. Zajęcia prowadzone metodą edukacyjną odbywają się w kilku etapach: warsztaty grupowe przeplatane są spotkaniami indywidualnymi z doradcą zawodowym.

Dzięki uczestnictwu w zajęciach można:

• poznać siebie i otoczenie

• określić swoją aktualną sytuację zawodową

• wyznaczyć swoje cele zawodowe

• nawiązać nowe kontakty z ludźmi będącymi w podobnej sytuacji zawodowej⁸.

Rozwijanie indywidualnych cech ułatwiających zdobycie zatrudnienia - „Metoda hiszpańska”- adresowana jest głównie do osób długotrwale bezrobotnych, które mają bardzo małą motywację do podejmowania działań związanych z poszukiwaniem zatrudnienia. Istotą metody jest bazowanie na pozytywnych doświadczeniach uczestników. Dzięki niej klient rozwija umiejętności i zdobywa informacje, pozwalające przezwyciężyć bariery osobiste ograniczające aktywność zawodową. Metoda realizowana jest w formie indywidualnych i grupowych spotkań, których efektem jest wypracowanie wspólnie z doradcą zawodowym spójnego projektu zawodowego.

Moim zdaniem najciekawszą metoda jest metoda edukacyjna. Cechą oryginalną metody edukacyjnej jest proponowanie klientowi pracy nad samym sobą, co pozwala mu na wypracowanie własnych rozwiązań. Doradca towarzyszy klientowi w jego poszukiwaniach (jest ekspertem, jeśli chodzi o proces). Pomaga klientowi zbadać własny problem, zdefiniować priorytety i podjąć decyzję.

Podejście edukacyjne aktywizuje klientów, stwarza wewnętrzną motywację do działania. Klient nie może biernie czekać na informacje i pomoc w podjęciu decyzji zawodowej; od początku kontaktu z doradcą klient musi być aktywny.

Wielu z nas miało do czynienia z Urzędem Pracy. Bycie osobą bezrobotna to nic miłego. Dlatego ważna jest nasza wiedza na temat doradców i ich roli. To w naszym interesie zawodowym jest jak największa edukacja na temat możliwości szkoleń czy pomocy fachowców by jak najkrócej wspierać rzeszę bezrobotnych. Metoda edukacji jest świetna by nie stać się biernym poszukiwaczem zatrudnienia. Daje nam wyraźnie do zrozumienia, że to od nas samych zależy nasza dalsza kariera zawodowa.

Krótka charakterystyka „ metody edukacyjnej”.

Metodzie Edukacyjnej przyświecają trzy nurty myślowe:

Po pierwsze - każda jednostka ma w sobie elementy niezbędne do rozwiązania swojego problemu, lecz może czasowo potrzebować towarzyszenia z zewnątrz dla skutecznego zmobilizowania tych elementów (C. Rogers),

Po drugie - układ „jednostka - otoczenie" oznacza, że między jednostką i jej otoczeniem zachodzi wzajemne oddziaływanie i nie jest możliwe oddzielne zajmowanie się tylko jednym z tych aspektów (J. Piaget),

Po trzecie - rzeczywistość jest złożona i stale ewoluująca, w związku z czym jednostka nie może być traktowana jako osoba statyczna, określona raz na zawsze, lecz jako osoba rozwijająca się przez całe życie.

Metoda Edukacyjna oparta została na założeniach teoretycznych zaczerpniętych z prac D. E. Supera i S. Riyerin-Simard, tj.:

- preferencje, kompetencje i warunki, w jakich człowiek żyje i pracuje, a w konsekwencji jego percepcja siebie samego - zmieniają się w miarę upływu czasu i nabywania nowych doświadczeń: proces wyboru i adaptacji ma charakter procesu ciągłego;

- człowiek dorosły nie jest istotą „dokończoną" - człowiek, aż do śmierci rozwija się w różnych kierunkach i w zróżnicowanym tempie, co sprawia, że kierunki tego rozwoju są w dużej części niemożliwe do przewidzenia;

- rozwój jest zjawiskiem ciągłym i odbywa się potencjalnie z taką samą intensywnością na każdym etapie życia zawodowego;

- cykl życiowy składa się z następujących po sobie, na przemian, okresów refleksji i reorganizacji. Również kryzysy i dysonanse są częścią harmonijnego rozwoju;

- interakcja ewoluującego środowiska i zmieniającej się jednostki stanowi podstawę pracy nad rozwojem zawodowym.

Metoda Edukacyjna oparta jest na czterech koncepcjach, tj.: operacyjnej teorii rozwoju zawodowego, koncepcji świata i zawodów, koncepcji człowieka i jego rozwoju oraz koncepcji porady.

Podkreśla się, że wymienione cztery koncepcje wchodzące w skład Metody Edukacyjnej, muszą pozostać wewnętrznie spójne. Autorzy uważają, że pominięcie tej spójności przez wybiórcze zastosowanie jednej z teorii sprawi, że jednostka będzie pozbawiona możliwości pełnego i świadomego przeżycia sobie i doświadczeń towarzyszących procesowi orientacji.

Koncepcje, na których opiera się Metoda Edukacyjna powinny być wykorzystywane przez doradcę zawodowego do analizowania stosowanych metod pracy, poprzez porównywanie celów, które decydują o doborze metod pracy z poniżej opisanymi teoriami⁹:

a) Operacyjna teoria rozwoju zawodowego

- proces rozwiązywania problemów przez klienta - obejmuje cztery etapy (eksplorację - krystalizację - specyfikację - realizację),

- proces edukacyjny dotyczący świadomego wyboru odnosi się do wszystkich zdolności intelektualnych i postaw, których można się nauczyć,

- przeżycie konkretnych sytuacji, w których klient będzie musiał wykorzystywać umiejętności i zdolności, aby umieć dokonywać wyborów.

b) Koncepcja świata i zawodów

- całe życie jest zarazem poznawaniem świata i tworzeniem go - człowiek przekształca rzeczywistość i przyswaja ją sobie¹⁰,

- zawody powstają, ewoluują, zmieniają się, a jednostka podczas orientacji musi dokonywać odkryć (eksploracji) i starać się zrozumieć otaczającą ją dynamiczną rzeczywistość,

- różne osoby mogą wykonywać ten sam zawód z różnych powodów, dana osoba może czerpać satysfakcję z wykonywania różnych prac - nie została ona „stworzona" do jednego tylko zawodu.

c) Koncepcja człowieka i jego rozwoju

Człowiek jako istota społeczna:

- nie jest istotą określoną „z góry", ale tworzy siebie samego stopniowo, w kontakcie z otoczeniem (trudności pobudzają rozwój jednostki),

- jest zawsze podmiotem sytuacji a nie elementem, który należałoby rozpatrywać odrębnie (w oderwaniu od sytuacji, w jakiej się znajduje),

- rozwija się przechodząc przez kolejne doświadczenia, nadając im sens, przyswajając je, działa celowo i stara się nadać sens swojemu życiu,

- zachowuje zawsze pewien margines swobody w kształtowaniu swojego losu, bez względu na determinujące jego życie czynniki zewnętrzne.

d) Koncepcja porady

Rolą doradcy zawodowego jest:

- okazywać akceptację i szacunek oraz wykazać się empatią i umiejętnością dostosowania się,

- koncentrować się na procesie, w którym jednostka staje się bardziej świadoma siebie i otaczającej ją rzeczywistości,

- pomagać jednostce przeżywać i analizować jej doświadczenia oraz odkrywać ich sens,

- pomagać jednostce w wyrażeniu jej przeżyć i pragnień, a także w określaniu, najdokładniej jak to możliwe, jej własnych celów,

- wspierać jednostkę w trakcie procesu, poprzez który uświadamia ona sobie, w jaki sposób, reaguje na trudności, jak uczy się rozpoznawać wpływy, które są na nią wywierane i jakie podejmuje działania, aby dzięki temu mogła podejmować właściwe decyzje, jaką przyjąć postawę w różnych sytuacjach problemowych.

Cele i adresaci

Zajęcia prowadzone Metodą Edukacyjną mają na celu pomóc uczestnikom w rozwiązaniu ich problemów poprzez:

- analizę umiejętności w oparciu o przeżycia i doświadczenia,

- dotarcie do swoich wartości i potrzeb,

- rozpoznanie własnych predyspozycji i oczekiwań zawodowych,

- nabycie umiejętności zdobywania informacji zawodowych,

- poznanie i zrozumienie trendów na rynku pracy,

- nabycie umiejętności opracowania szczegółowego planu działania i jego realizacji.

Metoda Edukacyjna adresowana jest do osób, które nie posiadają projektu zawodowego i brakuje im orientacji zawodowej zarówno w odniesieniu do swoich możliwości zawodowych, jak też do wymagań rynku pracy.

Zalety i wady sesji grupowej:

Zalety

• dana osoba czuje się mniej odosobniona

• współdziałanie pomiędzy uczestnikami sprzyja dynamice grupy

• grupa generuje więcej pomysłów łatwiej jest pobudzać aktywność grupy

• można uzyskać informacje zwrotne

• można uzyskać przynależność do grupy, swoją rolę oraz miejsce w grupie,

• można zostać zauważonym i docenionym.

Wady

• osoby nieśmiałe mogą mieć problem z wypowiadaniem się,

• trudniej jest mówić o treściach, które dotykają sfer intymnych czy prywatnych,

• może pojawić się ryzyko konfliktu,

• poszczególne osoby pracują w różnym tempie,

• trudniej jest wspierać poszczególnych członków grupy,

• trudniej jest określić indywidualną sytuację każdej osoby,

• niektóre ćwiczenia mogą być pozytywne tylko dla niektórych osób.

Bibliografia:

G.Kierozalski, „ poradnictwo zawodowe w OHP i szkołach, Warszawa 2006, s 178-179

E. Podgórska Filipowicz, „ Podstawy zawodoznawstwa orientacji i poradnictwa zawodowego”, Bydgoszcz 1996 s 68

Gazeta Szkolna NR 15/16 (549/550) 12/19 Kwietnia 2011

http://www.doradca-zawodowy.ecorys.pl

http://www.sdsiz.pl/index.php/publikacje

http://www.wup.kielce.pl

---

1. E. Podgórska Filipowicz, „ Podstawy zawodoznawstwa orientacji i poradnictwa zawodowego”

   Bydgoszcz 1996 s 68↩

2. G.Kierozalski, „ poradnictwo zawodowew OHP i szkołach, Warszawa 2006, s 178-179↩

3. Gazeta Szkolna NR 15/16 (549/550) 12/19 Kwietnia 2011↩

4. http://www.wup.kielce.pl↩

5. http://www.doradca-zawodowy.ecorys.pl↩

6. http://www.doradca-zawodowy.ecorys.pl↩

7. Gazeta Szkolna NR 15/16 (549/550) 12/19 Kwietnia 2011↩

8. Gazeta Szkolna NR 15/16 (549/550) 12/19 Kwietnia 2011↩

9. http://www.doradca-zawodowy.ecorys.pl↩

10. http://www.doradca-zawodowy.ecorys.pl↩