1. Nadzór i kontrola w administracji.
   Nadzór jest stałe i bieżące kontrolowanie podległej lub podporządkowanej jednostki z równoczesnym wydawaniem stosownych decyzji, mających na celu usprawnienie, udoskonalenie działalności nadzorowanej jednostki.
   Uprawnienia nadzorcze oznaczają tyle, co prawo do kontroli, wraz z możliwością wiążącego wpływania na organy czy instytucje nadzorowane. W niektórych przypadkach termin ten bywa używany do oznaczenia kierownictwa lub kontroli, co wiąże się z faktem, że nadzorowanie jest jednym z elementów funkcji kierowania. Przepisy nie zawsze zawierają prawidłową terminologię, określając np. uprawnienia kontrolne mianem nadzoru.
   Organ nadzorujący ma więc prawo do kontroli, sprawdzania na bieżąco funkcjonowania podległych mu jednostek oraz wydawania stosownych decyzji, rozporządzeń i zaleceń, mających na celu zlikwidowanie nieprawidłowości, usprawnienie działania, bardziej efektywne funkcjonowanie.
   Nadzór dotyczy odpowiedniego sterowania przez organy wyższego szczebla,
   organami niższego szczebla.
   
   Aby organ nadzorujący mógł władczo oddziaływać na jednostki nadzorowane, przepisy muszą mu przyznawać takie uprawnienia. Noszą one miano środków nadzoru.
   
   Uprawnienia organu nadzorującego dzieli się zwykle na:
   − środki oddziaływania merytorycznego- to np. uprawnienia do zawieszania lub uchylania rozstrzygnięć (uchwał i zarządzeń) jednostek nadzorowanych,
   − środki nadzoru personalnego to np. prawo zawieszania w czynnościach członków kierownictwa nadzorowanej jednostki.
   
   Organ nadzorujący może stosować wyłącznie takie środki, jakie przyznaje mu ustawa. Przy braku środków nadzoru sformułowanych expressis verbis w przepisach prawa może tylko próbować wpływać na podmiot nadzorowany za pomocą środków niewładczych, starając się zwrócić uwagę na ewentualne nieprawidłowości w działaniu jednostki nadzorowanej.
   
   
   Natomiast kontrolą nazywamy porównywanie stanu faktycznego ze stanem wymaganym, wyznaczonym przez normy prawne, techniczne, ekonomiczne, itd.
   Kontrola administracji polega na badaniu jej stanu organizacyjnego oraz zachowania się (działania lub niedziałania) ze względu na określone kryteria. Przedmiotem kontroli może więc być zarówno struktura organizacyjna administracji, jak i jej działalność.
   
   Podstawowe funkcje kontroli, to:
   
   - sprawdzanie,
   - ocenianie,
   - wnioskowanie.
   
   Etapy postępowania kontrolnego:
   
   - stwierdzenie stanu faktycznego badanych czynności, zjawisk, itp.,
   - porównanie stanu faktycznego ze stanem określonym w normach prawnych, technicznych i innych i ustalenie nieprawidłowości od stanu wymaganego,
   - ustalenie przyczyn stwierdzonych nieprawidłowości (obiektywnych niezależnych od działania jednostki kontrolowanej; subiektywnych- zależnych od jej działania),
   - ustalenie osoby odpowiedzialnej za stwierdzone nieprawidłowości, tj. straty, szkody i inne negatywne skutki,
   - sformułowanie wniosków, zmierzających do likwidacji nieprawidłowości, usprawnienia działalności, osiągnięcia lepszych efektów.
   
   
   Ze względu na usytuowanie podmiotów, które wykonują kontrolę w administracji wyróżniamy kontrolę:
   Zewnętrzną, którą wykonują osoby usytuowane na zewnątrz administracji, są to osoby fizyczne i prawne oraz inne jednostki organizacyjne, niepaństwowe i państwowe na podstawie uznanego zwyczaju lub przepisów prawnych ( osoby fizyczne oraz organizacje społeczne) oraz tylko i wyłącznie na podstawie i w zakresie wyznaczonym przez aktualne przepisy prawa (pozostałe jednostki organizacyjne).
   Wewnętrzną, wykonywaną przez osoby usytuowane wewnątrz administracji, czyli pracownika, wewnętrzną jednostkę organizacyjną lub inny podmiot należący do systemu jednostek organizacyjnych administracji. Może to być: samokontrola lub kontrola innych pracowników.
   Do tej kontroli może być również powołana odrębna jednostka organizacyjna tego
   urzędu.
   Kontrolą społeczną nazywamy kontrolę sprawowaną przez osoby fizyczne, organizacje społeczne, a także organy państwowe, jeżeli w skład ich wchodzą przedstawiciele społeczeństwa wykonujący swoje funkcje niezawodowo.
   Kontrolą zawodową natomiast nazywamy kontrolę sprawowaną przez pozostałe organy państwowe i państwowe jednostki organizacyjne, a także pracownika organizacji społecznej.
   Kontrola zewnętrzna Dzieli się ona na :
   
   1. Kontrolę państwową, którą sprawują organy i instytucje państwowe: Sejm RP, Prezydent RP, Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu, NIK, Rzecznik Praw Obywatelskich, Państwowa Inspekcja Pracy, Generalny Inspektor Danych osobowych, sądy powszechne i administracyjne.
   2. Kontrolę niepaństwową, którą sprawują organy nie należące do administracji rządowej.
   Kontrola wewnętrzna Dzieli się ona na :
   
   1. Kontrolę funkcjonalną - to kontrola związana z funkcją, stanowiskiem kierowniczym w jednostce, do której obowiązków należą czynności kontrolne, np główny księgowy jednostki ma szerokie obowiązki kontrolne.
   2. Kontrolę instytucjonalną - to kontrola prowadzona przez specjalne, wyodrębnione organy kontroli, np. w urzędach wojewódzkich- wydziały kontroli, w ministerstwach- departamenty.
   
   W literaturze znajdujemy również podział kontroli wewnętrznej ze względu na rzeczowy i terenowy zasięg tej kontroli na kontrolę :
   
   1. międzyresortową, wykonywana przez specjalistyczne jednostki instytucjonalnej kontroli zawodowej i niektóre instytucje specjalnie do tego powołane,
   2. wewnątrzresortową, wykonywana przez upoważnionych pracowników, wszystkich kierowników i głównego księgowego.
   
   Z uwagi na okres objęty kontrolą, możemy wyodrębnić następujące trzy rodzaje kontroli:
   
   - kontrola wstępna, wyprzedzająca (tzw. ex ante- przed danym działaniem), są to badania obejmujące czynności wstępne przed podjęciem decyzji, zarządzenia, przed zrealizowaniem wydatków, np. badanie umowy w sprawie transakcji, inwestycji.
   
   - kontrola bieżąca, to kontrola czynności aktualnie prowadzonych, pracy bieżącej, kontrola robót inwestycyjnych, w trakcie pracy.
   
   - kontrola następcza (następna)- tzw. kontrola ex post, to kontrola wykonywanych przedsięwzięć, zarządzeń, wydatków, sprawozdań finansowych.
   
   Kryteria są to mierniki oceny, na podstawie których kontrolujący ocenia działalność badanej jednostki.
   
   Kryteria kontroli to:
   
   - legalność,
   - gospodarność,
   - rzetelność,
   - celowość,
   - przejrzystość (transparentność),
   - jawność.
   Legalność- oznacza zgodność działania z przepisami prawa. Kontrola pod względem legalności oznacza, czy jednostka działa zgodnie z przepisami prawa ogólnie obowiązującymi (ustawami, rozporządzeniami odpowiednich organów), a także przepisami prawa lokalnego- zarządzeniami wewnętrznymi, statutem, regulaminami wewnętrznymi. Ponadto badanie według kryterium legalności oznacza także sprawdzenie czy decyzje, zarządzenie wydawane przez kierownictwo jednostki jest zgodne z obowiązującymi przepisami, a także, czy te zarządzenia i decyzje nie skłaniają jednostki do działań niecelowych, nieefektywnych.
   
   Gospodarność- badanie to oznacza, czy jednostka działa zgodnie z zasadą racjonalnego gospodarowania tzn., czy osiąga optymalne wyniki, efekty przy najniższych kosztach, nakładach, środkach majątkowych, zyski, ozn. również skuteczność i wydajność.
   
   Ponadto kontrolujący bada, czy nie było strat, zbędnych kosztów, marnotrawstwa. Jednocześnie musi ocenić, czy podjęte decyzje gospodarcze nie przekroczyły granic określonego ryzyka.
   
   Rzetelność- oznacza, uczciwość, terminowość, dyscyplinę wykonania, sumienność, prawdomówność, słowność oraz zgodność dokumentów, ewidencji i sprawozdań ze stanem faktycznym.

2. Celowość- oznacza, czy jednostka działa zgodnie z wyznaczonym celem, zadaniami określonymi w statucie, regulaminie, bądź aktach normatywnych. Oznacza zbadanie, czy jednostka realizuje wyznaczone jej działania oraz czy osiąga zaplanowane efekty, wyniki.
   
   Przejrzystość- oznacza odpowiednio dostępne procedury, regulaminy, przepisy, które są jawne i dostępne do wiadomości publicznej. Z przejrzystością łączy się konstytucyjny obowiązek informowania obywateli o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne.
   
   Jawność- łączy się ona z przejrzystością i oznacza podawanie do wiadomości publicznej różnego rodzaju sprawozdań finansowych, bilansów z działalności jednostek, itp..

• Kontrola i nadzór
  administracji publicznej

• Teoretyczne i prawne aspekty kontroli administracji

• Związek administracji i kontroli.

• Kontrola jako element zorganizowanego działania.

• Brak kontroli powoduje niską jakość działania i niemożliwość utrzymania odpowiednich standardów.

• Konieczność dostosowania kontroli do potrzeb administracji.

• Dlaczego administracja nie może funkcjonować bez kontroli ?

• Administracja jest odpowiedzialna za stan spraw publicznych.

• Administracja posiada władzę.

• Administracja powinna być skuteczna i efektywna.

• Praworządność i legalność działania administracji.

• Pojęcie „kontroli administracji”

• Kontrola nad administracją.

• Kontrola wykonywana przez samą administrację:

- kontrola zewnętrzna wobec innych podmiotów,

- kontrola wewnętrzna.

• Pojęcie i istota kontroli

• Kontrola jako funkcja lub system organizacyjny.

• W znaczeniu organizacyjnym kontrola to całokształt podmiotów kontrolnych (wykonujących funkcję kontroli.

• Źródła pojęcia „kontrola”:

- francuskie (contre role – przeciwzapisek)

- angielskie (administrowanie).

• Kontrolowanie:

- sprawdzanie, ocenianie czegoś, formułowanie wniosków, dokonywanie wglądu w działalność,

- poddawanie władztwu, oddziaływanie, wpływanie.

• Kontrolowanie – porównywanie tego, co jest z tym, co być powinno.

• Rola kontroli

• Kontrola służy kierownictwu do:

- sprawdzania i oceniania, czy odpowiednie

jednostki wykonują swoje zadania,

- wykrywania nieprawidłowości,

- zapobiegania niekorzystnym zjawiskom.

• Kontrola jest elementem zarządzania (sprawdzanie i ocena działalności organizacji na różnych płaszczyznach: organizacyjnych, finansowych, technicznych)

• Istota kontroli

• Obserwowanie i rozpoznawanie danej działalności w określonym miejscu i czasie.

• Dokonywanie oceny tej działalności.

• Ustalanie przyczyn ewentualnych nieprawidłowości.

• Formułowanie wniosków, mających na celu przeciwdziałanie nieprawidłowościom.

• Kontrola a nadzór

• Nadzór to przewidziana prawem możliwość sprawdzania i oceniania innych podmiotów, a także prawo do ingerencji w ich działalność.

• Nadzór nie ma charakteru stałego oddziaływania.

• Celem nadzoru jest zapewnienie prawidłowego działania i osiągania właściwych rezultatów przez wspomaganie, instruktaż, uzgadnianie stanowisk, udzielanie pomocy, doradzanie.

• Kontrola może mieć wymiar czynności faktycznych jak i występować jako instytucja.

• Skutki działań kontrolnych

• Czynności kontrolne obejmują ustalenia stanu faktycznego, formułowanie wniosków.

• Ani wystąpienia pokontrolne (NIK), ani wyniki kontroli (UKS) nie mogą być kwalifikowane w kategorii decyzji.

• Działania kontrolne mogą stanowić podstawę ustaleń, które będą prowadziły do wydania decyzji administracyjnych

• Rodzaje i kryteria kontroli

• Zasięg kontroli: nieograniczona i fragmentaryczna.

• Zakres kontroli: kompleksowa i wycinkowa.

• Tryb kontroli: planowa i doraźna.

• Kontrola z urzędu i na wniosek.

• Kontrola zewnętrzna i wewnętrzna.

• Kontrola społeczna i zawodowa.

• Kontrola legalna, rzetelna, celowa, efektywna.

• Etapy procesu kontroli

• Faza wstępna – przygotowanie kontroli (upoważnienie, termin, zakres, sposób i miejsce prowadzenia czynności kontrolnych).

• Ustalenie stanu faktycznego (postępowanie dowodowe i wyjaśniające). Procedury kontrolne.

• Formułowanie wyników (ustalanie rozbieżności i źródeł nieprawidłowości).

• Oddziaływanie pokontrolne (wnioski, zalecenia, wystąpienia, noty).

• Cechy prawidłowej kontroli

• obiektywizm,

• bezstronność,

• sprawność,

• kompletność,

• bezstronność,

• efektywność,

• profesjonalizm,

• Fachowość.

• Prawny system kontroli nad administracją

• Celem kontroli administracji jest badanie stanu funkcjonowania administracji, wychwytywanie błędów i uchybień, czyli sprawdzanie prawidłowości wykonywania nałożonych na nią zadań.

• Kontrola ma na celu utrzymywanie odpowiednich standardów w administracji i przeciwdziałanie patologiom.

• Kontrola powinna pomagać w usuwaniu nieprawidłowości.

• Kontrola spełnia funkcję instruktażową, informacyjną i pomocniczą w doskonaleniu systemu administracji.

• Kontrola ma zapewnić jawność, przejrzystość funkcjonowania administracji.

• Kontrola zewnętrzna

• Kontrola społeczna.

• Kontrola parlamentarna.

• Kontrola Trybunału Stanu i Trybunału Konstytucyjnego.

• Kontrola Rzecznika Praw Obywatelskich.

• Kontrola Najwyższej Izby Kontroli.

• Kontrola sądowa.

• Kontrola Państwowej Inspekcji Pracy i Generalnego Inspektora Danych Osobowych.

• Kontrola społeczna (obywatelska)

• Stworzenie obywatelom możliwości sprawdzania i oceniania administracji publicznej jest nieodzownym składnikiem systemu kontroli administracji.

• W Polsce Ludowej kontrola społeczna miała umożliwiać szerokim masom udział w rządzeniu państwem.

• Kontrola bezpośrednia (petycje, skargi i wnioski).

• Kontrola pośrednia (zrzeszenia, związki, media)

• Kontrola parlamentarna

• Funkcja kontrolna Sejmu dotyczy głównie Rady Ministrów.

• Działania bezpośrednie (posiedzenia, komisje, posłowie) i pośrednie Sejmu.

• Ustawowe kształtowanie systemu kontroli w państwie i obsadzanie stanowisk.

• Nadzór Sejmu nad NIK, PIP.

• Kontrola Rzecznika Praw Obywatelskich

• Podstawowa funkcja Rzecznika – stanie na straży wolności i praw człowieka określonych w Konstytucji.

• Rzecznik może:

• sam prowadzić postępowanie wyjaśniające,

• zwrócić się o o zbadanie sprawy do innych organów,

• żądać wszczęcia postępowania administracyjnego,

• zaskarżyć decyzję do sądu administracyjnego,

• wystąpić z wnioskiem o ukaranie.

• Kontrola wewnątrzadministracyjna

• Obejmuje wszystkie dziedziny działalności aparatu administracyjnego.

• Kontrola administracji nad innymi podmiotami.

• Kontrola ogólnoadministracyjna (nadzór i kierownictwo):

- rządowa,

- resortowa,

- terenowa,

- kontrola w administracji samorzadowej

• Kontrola specjalistyczna

• Kontrola inspekcji i nadzorów (IH, PIS, IOŚ, PIF, IORiN, ITD, IW, nadzór budowlany, geodezyjny, dozór techniczny)

• Wyspecjalizowane organy kontroli, służby i straże.

• Kontrola finansowa (podatkowa, budżetowa i skarbowa).

• Kontrola wewnętrzna

• Kontrola kierownicza – sprawowana samodzielnie przez osoby na stanowiskach.

• Kontrola instytucjonalna – wykonywana przez odpowiednie wyspecjalizowane komórki

12. Kontrola a nadzór w adm. publ.

Organy adm. sprawują:

- nadzór - organ wyższego rzędu sprawuje, czy nadzoruje akty pr. (jego zgodność z prawem) i organy niższego rzędu. Organy nadzoru nad działalnością gminy to wojewoda (nadzór ogólny) i RIO (nadzór nad budżetem).

- kontrola - to działanie przerywane, bieżące. Organy kontroli w gminie to NIK (kontrola ogólna) i Komisje Rewizyjne (kontrola wykonania budżetu).

RIO posiada dwie funkcje: kontrolną i nadzorczą. Nadzór ma większy zakres oddziaływania niż kontrola.

Kontrola - wysuwa tylko wnioski, a nadzór - może wpływać na działalność organu nadzorowanego