STOSOWANIE PRAWA

• STOSOWANIE PRAWA

1. STOSOWANIE PRAWA- proces, dyskurs polegający na przechodzeniu z normy generalno- abstrakcyjnej do normy indywidualno- konkretnej

   1. działania prawników

2. stosowanie prawa

   1. nie jest rozumowaniem logicznym – bo są normy

      1. jeśli byłoby rozumowaniem logicznym to nie trzeba by było prawników

   2. jest rozumowaniem praktycznym – jest to argumentacja na rzecz normy indywidualno konkretnej

• WRÓBLEWSKI PRZEDSTAWIA DECYZYJNY MODEL STOSOWANIA PRAWA - są 4 etapy stosowania prawa

1. ustalenia walidacyjne i wykładnia prawa – aby ustalić czy/jaka norma obowiązuje

   1. rozumowania prawnicze

2. ustalenia stanu faktycznego istotnego dla potrzeb rozstrzygnięcia

3. subsumcja

4. ustalenia konsekwencji prawnych

   1. współcześnie odchodzi się od modelu decyzyjnego stosowania prawa na rzecz modelu argumentacyjno – dyskursywnego

• KONCEPCJE STOSOWANIA PRAWA – 2 szkoły wyjaśniania przechodzenia z normy generalno- abstrakcyjnej do normy indywidualno- konkretnej

1. SYLOGISTYCZNA KONCEPCJA STOSOWANIA PRAWA

   1. zakładany przez pozytywizm prawniczy

   2. sylogizm prawniczy - proces quasi –logiczny

      1. przesłanka większa (ogólna) - norma prawna generalno- abstrakcyjna

         1. kto zabija człowieka podlega karze

      2. przesłanka mniejsza ( konkretna )- zdanie o faktach, wypowiedź opisowa

         1. Pan X zabił żonę

      3. wniosek - norma prawna indywidualno- konkretna

         1. Pan X poniesie karę Y

            1. ale popełnia się tu błąd logiczny bo włącza się normy

   3. krytyka

      1. pojawia się problem gdy ustawodawca posługuje się zwrotami niedookreślonymi, klauzulami generalnymi – ale trzeba pamiętać że każde pojęcie w tekście budzi wątpliwości interpretacyjne

         1. semantyczne – gdy chodzi o ustalenie znaczenia

         2. epistemiczny – gdy chodzi o adekwatne ustalenie stanu faktycznego

            1. wiąże się to z tezą o błędzie odwoływania się w procesie wykładni do zasady clara non sunt interpretanda

2. MODEL ARGUMENTACYJNO – DYSKURSYWNY – ADJUDYKACYJNY?

   1. stosowanie prawa to nie tyle działania mechaniczne i logiczne co sprawdzanie wartości argumentacji

   2. potrzebni są prawnicy

   3. nie używamy sylogizmu – nie można stosować logiki formalnej

   4. racjonalność poprzez argumentowanie, krytyczna dyskusje

   5. żeby argumentacja dobrze działała musi być nadbudowana nad dyskursem dnia codziennego

   6. im dłuższe ciągi argumentacyjne tym lepsze

      1. ale w prawie są pewne ograniczenia – sędzia musi zamknąć się w pewnych ramach czasowych – wzorzec dyskursu praktycznego

   7. w argumentach można znaleźć toposy – ścieżki argumentacyjne

      1. walidacyjna

      2. systemowa

      3. interpretacyjna

      4. dowodowa (związana z faktami)

      5. ustalania konsekwencji

         1. na każdej z tych ścieżek pojawiają się tezy

         2. wyrok jest ostateczna tezą wyargumentowaną z tych ścieżek (wątków)

   8. cechy dyskursu argumentacyjnego

      1. wysoce sformalizowany rodzaj dyskusji – strony dyskutują a sąd wydaje orzeczenie

      2. podmiotami dyskusji są prawnicy trzeba przestrzegać pewnych zasad prowadzenia dyskursu

      3. istnieje konieczność stosowania określonych zasad prowadzenia dyskursu

         1. Habermas - roszczenia wartości

            1. roszczenie zrozumiałości wypowiedzi

            2. roszczenie prawdy

            3. roszczenie wiarygodności

            4. roszczenie słuszności

         2. Habermas – warunki racjonalnego dyskursu

            1. wolność i równoważność dyskutantów - brak przymusu, brak dominującego autorytetu dyskutantów

            2. szczerość – nieukrywanie swoich poglądów

            3. niezaprzeczanie sobie = minimum logiczności – nie można wygłaszać tez sprzecznych ze sobą

         3. dyskurs ten oprócz zaakceptowania ogólnych zasad prowadzenia dyskursu (wywodzących się z dyskursu prawniczego) musi uwzględniać

            1. obowiązujące prawo

            2. utrwalone orzecznictwo

            3. uznane teorie doktryny prawa

         4. struktura dyskursu prawnego powinna obejmować

            1. reguły dyskursu praktycznego

            2. reguły przejścia

            3. praktyki prawnicze

         5. podkreśla się

            1. otwartość językową języka naturalnego (więc też prawnego)

            2. wzrost znaczenia zasad prawa

            3. niezdefiniowany charakter większości reguł

   9. teza o relatywnej wartości zasad – 2 koncepcje

      1. Robert Alexy – prawo poważania

         1. reguły racjonalnej argumentacji prawniczej opierają się na zasadach

         2. trzeba ustalić która z zasad znajdujących zastosowanie do rozstrzygnięcia danego przypadku jest w tym przypadku najbardziej doniosła więc relatywnie ważniejsza od innych zasad

      2. Dworkin

         1. dyskursu prawnego nie można zaczynać od definiowania pojęć

         2. konieczne jest podejście interpretacyjne - prawo to fakt interpretacyjny

         3. aby poznać prawo trzeba podjąć wysiłek argumentacyjny

            1. parowo nie jest dla sędziego gotowe w momencie ustanowienia przez prawodawcę

         4. sędzi musi zająć postawę wewnętrzną wobec prawa –zaangażować się w prawo

         5. wg interpretacyjnej jurysprudencji zadaniem sędziów jest poszukiwanie jak najlepszego rozumienia prawa w aspekcie norm i wartości kultury

            1. sędziowie mają władzę nad znaczeniami, które pojawiają się w prawie

            2. sędzia polega na własnym osądzie i własnym poczuciu moralności ale poddaje to próbie argumentacyjnej

            3. sędzia jest uczestnikiem procesu argumentacyjnego

         6. sędzia może zachować taka postawę jeśli zrealizuje 2 postulaty

            1. maksymalne wykorzystanie materiału dowodowego = jego decyzja jest prawdziwa

            2. maksymalna koherencja z zasadami sprawiedliwości i słuszności

• WĄTEK WALIDACYJNY – argumenty dotyczące obowiązywania normy

1. DYSKUSJA NAD OBOWIĄZYWANIE ZEWNĘTRZNYM

   1. np. „moim zdaniem jest to norma niemoralna”, „jest to norma ze starego reżimu”

   2. dlaczego prawo obowiązuje? - 3 główne poglądy

      1. pozytywizm – Austin, Hart - 2 tezy

         1. prawa to milczący rozkaz suwerena

            1. posłuszeństwo prawu wynika z obawy przez suwerenem

            2. prawo oparte jest na przymusie

         2. prawo ma własne źródło obowiązywania i nie zależy od moralności źródłem obowiązywania prawa jest pewien układ społeczno – polityczny

         3. często odwołuje się do argumentów multicentrycznych – standardów międzynarodowych – powodują rozszerzenie prawa poza porządek państwa

         4. dominuje w Polsce

      2. prawo natury – (Fuller, Finnis)

         1. prawo pozytywne czerpie swą moc obowiązującą zewnętrzną ze zgodności z prawem wyższym

      3. niepozytywizm – Dworkin

         1. zgadza się z tezą społeczno – polityczną

         2. nie zgadza się z separacją prawa od moralności (sędzia powinien ważyć zasady)

         3. niektóre normy, których nigdy nie wyrażono choćby w konstytucji, mimo wszystko obowiązują

         4. mówi się o uprawnieniach naturalnych – to nie prawo natury!!

2. DYSKUSJA NAD OBOWIĄZYWANIEM WEWNĘTRZNYM – między normami -wewnątrzsystemowe

   1. OBOWIĄZYWANIE TETYCZNE (SYSTEMOWE)

      1. system prawa jest zupełny w kontekście zupełności walidacyjnej gdy o każdej normie możemy stwierdzić czy należ czy nie należy do tego systemu

      2. test walidacyjny – norma należy jeśli

         1. została zrealizowana procedura prawotwórcza przez organ, który ma kompetencje do tworzenia prawa

         2. nie została wyraźnie wyrażona w przepisach ale została uznana za obowiązującą normę bo stanowi konsekwencje norm wyraźnie wyrażonych w przepisach

            1. reguły inferencyjne

            2. wyjście poza tekst prawny

         3. nie jest sprzeczna z żadną z norm należących do systemu prawa

            1. jeśli jest sprzeczna to tą sprzeczność można usunąć przez zastosowanie

               • dyrektyw interpretacyjnych (wykładnię)

               • bądź reguł kolizyjnych

            2. reguły kolizyjne

               • hierarchiczna - Lex superior derogat legi inferiori

               • chronologiczna - Lex posterior derogat legi priori

               • merytoryczna - Lex specialis derogat legi generali

               • Lex posterior generali non derogat legi priori speciali - Norma późniejsza ogólna nie uchyla normy wcześniejszej szczególnej

               • aksjologiczna – znajduje zastosowanie w razie sporu o wartości jakie ma realizować prawo

               • w razie niezgodności między regułą prawną a zasadą decyduje zasada choćby nie była wyraźnie określona przepisami prawa

               • trzeba pamiętać o argumencie z moralności politycznej – moralność jako prawa podmiotowe jednostki wynikające z wartości leżących u podstaw danego systemu normatywnego lub jakiejś dziedziny prawa

         4. nie została formalnie derogowana

            1. derogacja – tylko takie zmiany prawa, które polegają na świadomym i celowym działaniu danego podmiotu

            2. akt derogacji to czynność konwencjonalna – substrat materialny + reguły interpretacji kulturowej

            3. derogacja może nastąpić poprzez

               • klauzulę generalną

               • normy jednostkowe derogujące wskazane przepisy

            4. doktryna mówi że prawa podmiotowe słusznie nabyte nie mogą być odebrane przez derogację

            5. każda derogacja prowadzi do zmiany prawa, ale nie każda zmiana prawa jest wynikiem derogacji

               • zależność między derogacją a zmianą prawa nie jest symetryczna

               • zmiana prawa może nastąpić np. przez desuetudo

               • Merkel

                 1. przewidywana w systemie prawa możliwość zmian jest warunkiem sine qua non bytu instytucji derogacji

                 2. ustawodawca musi określić co w danym systemie prawa będzie rozumiane przez zmianę prawa

            6. derogacją nie jest np.

               • desuetudo

               • trzeba odrzucić stanowisko Merkela który widział normę derogacyjną w tzw. ustawie epizodycznej – sama ustawa określa kres swego obowiązywania zmiana prawa nie jest bezpośrednią konsekwencją świadomego i celowego działania danego podmiotu tylko jest konsekwencją upływu czasu

               • nie można traktować jako derogacji wygaśnięcia normy

                 1. w przypadku wygaśnięcia materialnego (błędnie derogacja materialna) mamy do czynienia z utrata mocy obowiązującej normy w wyniku zasadniczych zmian w rzeczywistości społeczno – gospodarczej

                 2. w przypadku wygaśnięcia formalnego chodzi o zdarzenia określone normatywnie – w normie wygasającej albo w normie wyższego rzędu w żadnym wypadku nie chodzi o derogację normy, bo nie ma celowego działania zmierzającego do zmiany prawa

                    • tylko norma indywidualna wyczerpuje się po jej spełnieniu

                    • norma generalna będąca jej źródłem nadal istnieje

               • utrata efektywności normy (Kelsen) - brak posłuchu dla danej normy

      3. * problem intertemporalny - w trakcie sprawy dochodzi do zmiany prawa

         1. można to rozwiązać na 2 sposoby

            1. ustawodawca wprowadza regulację intertemporalną – która mówi co robić w takiej sytuacji

               • „wchodzi w życie z dniem” – termin wejścia w życie

                 1. data ogłoszenia

                 2. inna kalendarzowa data

                 3. vacatio legis – po pewnym okresie od daty ogłoszenia (wg TK min 14 dni, a w prawie podatkowym 1 rok)

               • orzecznictwo opowiada się za regulacją intertemporalną

            2. orzecznictwo intertemporalne – działalność sądów

         2. do spraw z kolizją norm starych i nowych

            1. zależy stosować nowe przepisy – zasada bezpośredniego działania nowego prawa

               • przyjęta w Polsce

               • zazwyczaj strona stawia zarzut retroakcji

            2. stare przepisy – zasada dalszego działania prawa

            3. przepisy wybrane przez dany podmiot –zasada wyboru

            4. specjalne przepisy przejściowe – zasada specjalnych rozwiązań prawnych

         3. w orzecznictwie działa interpretacyjna zasada nieretroakcji – sądy w przypadku intertemporalności stosują zasady

            1. wsteczne działanie prawa nie zachodzi gdy następstwa zdarzeń , które nastąpiły w przeszłości są kwalifikowane wg nowych norm jednak od momentu wejścia tych norm w życie

            2. zasada niedziałania prawa wstecz TK rozumie szeroko – zakaz stosowania norm p i reguł intertemporalnych które prowadzą do wstecznych skutków

            3. zasada ta jest istotnym elementem państwa prawa – wynika z zaufania obywateli do państwa – wiąże się z tym konieczność vacatio legis (wg TK min 14 dni, a w prawie podatkowym 1 rok)

            4. nadawanie mocy wstecznej przepisom ograniczającym niewadliwie nabyte prawa jest dopuszczalne

               • zwłaszcza gdy przemawia za tym konstytucyjnie chroniony interes publiczny

               • zawsze przy zastosowaniu procedury umożliwiającej zainteresowanym dostosowanie się do sytuacji i rozporządzenie swoimi prawami

            5. działa silnie w tych dziedzinach gdzie jednostka jest podporządkowana bezpośrednio państwu (PK i daninowe)

            6. w razie wątpliwości co do czasu obowiązywania ustawy należy przyjąć że każdy przepis formułuje przyszłość a nie przeszłość

   2. OBOWIĄZYWANIE FAKTYCZNE - norma pomimo oficjalnego obowiązywania nie może być stosowana

      1. desuetudo - odzwyczajenie od stosowania normy

      2. prawo wspólnotowe odmowa stosowania przepisu prawa krajowego gdy jest sprzeczny ze wspólnotowym

   3. OBOWIĄZYWANIE AKSJOLOGICZNE - może istnieć możliwość odrzucenia normy z powodów moralnych, religijnych