PROFILAKTYKA W ŚRODOWISKU LOKALNYM I PROMOCJA ZDROWIA
Środowisko a profilaktyka.
Patologia wg. Gaberle jest to dyscyplina nauka zajmująca się zjawiskami społecznie patologicznymi, przez którą należy rozumieć zachowania destruktywne wpływające na społeczeństwo a przy tym niezgodnie przyjętymi w danym kręgu kulturowym.
Wg. Podgóreckiego jest to ten rodzaj zdarzenia, ten typ zachowania, ten typ instytucji, ten typ funkcjonowania jakiegoś
Wykolejenie społeczne jest to swoisty układ zdarzeń, który obejmuje:
czynności antagonistyczno-destrukcyjne
stany osobowości, w których manifestacją są wyżej wymienione czynności
przyczyny (determinanty stanów osobowości) których manifestacją są wyżej wymienione czynności
Czynności antagonistyczno-destrukcyjne są to zachowania odznaczające się negatywnym ustosunkowaniem się wobec norm prawnych, moralnych i obyczajowych. Antagonizm społeczny może występować w formie konstruktywnej i destruktywnej.
Konstruktywne – polega na przeciwstawianiu się danemu społeczeństwu w imię wzorca ustroju innego niż ten, który aktualnie obowiązuje, natomiast antagonistyczno-destruktywne polega na przeciwstawianiu się danemu społeczeństwu niezależnie od panujących stosunków politycznych.
Wykolejenie społeczne dzielimy na:
przestępcze, gdzie wyróżnia się przestępczość złodziejską, bandycką i chuligańską
obyczajowe, gdzie wyróżnia się zachowania antagonistyczno-destruktcyjne, np. samobójstwa, alkoholizm, narkomanię, pasożytnictwo społeczne oraz dewiacje seksualne.
Do najczęściej występujących form zjawisk patologii społecznej należy zaliczyć przestępczość, alkoholizm, narkomanię, prostytucję, samobójstwa, bezrobocie, bezdomność, zbieractwo, subkultury młodzieżowe, sekty, uzależnienia od czynności, np. pracoholizm, seksoholizm, zakupoholizm, internetoholizm, hazard.
Cechy wspólne pozwalające scharakteryzować większość ujemnych zjawisk społecznych:
ponadczasowość
ponadkulturowość
wzajemność powiązań (jedno wpływa na drugie)
przyczyny tkwią w podłożu biopsychologicznym i społecznym
charakteryzuje pewien dynamizm, nie pozostając w stagnacji
występują w każdym społeczeństwie, niezależnie od panujących stosunków społeczno-politycznych
dotyczą różnych środowisk społecznych i różnych grup zawodowych
występują zarówno wśród osób dorosłych jak i nieletnich
napiętnowanie przez społeczeństwo
w większości cechuje duży stopień kryminalizacji
społeczeństwo prowadzi działania zwalczające je oraz zapobiegawcze
każdy z nich pomimo cech wspólnych ma swój odrębny charakter
wszystkie są określane jako ujemne zjawiska społeczne lub patologiczne albo dewiacyjne
są zjawiskami normalnymi z pt. widzenia statystycznego ze względu na powszechność ich występowania
Pojęcie, cele, cechy wspólne i funkcje profilaktyki.
Wg. słownika pedagogicznego profilaktykę definiuje się jako ogół działań zapobiegawczych nieporządanym zjawiskom w rozwoju u zachowaniu się ludzi.
Wg. Z. Hołysta jest to zespół metod i środków mających na celu usuwanie przyczyn ujemnych zjawisk społecznych oraz tworzenia odpowiednich warunków na właściwego funkcjonowania jednostek oraz grup społecznych.
Ponadto w literaturze podkreśla się, że celem działalności profilaktycznej jest zapobieganie negatywnym stanom rzeczy, zarówno tym, które dopiero mają zaistnieć jak i tym, które w postaci zalążkowej istnieją.
Reasumując należy stwierdzić, że profilaktyka, to wieloaspektowa interwencja korygująca niedostatki wychowania, obejmująca 3 nurty działania:
wspomaganie osoby w radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu
ograniczanie i likwidowanie czynników ryzyka, które zaburzają prawidłowy i dezorganizują zdrowy styl życia
inicjowanie i wzmacnianie czynników chroniących, które sprzyjają prawidłowemu i zdrowemu życiu
Cele profilaktyki obowiązujące dziś na świecie, charakterystyczne dla każdej jej odmiany i stopnia są następujące:
rozpowszechnianie prawdziwych i realnych objawów zjawiska, którego profilaktyka dotyczy
kształtowanie świadomych wzorców konsumpcyjnych
kształtowanie umiejętności interpersonalnych, samooceny i samodyscypliny
rozwijanie umiejętności podejmowania decyzji oraz rozwiązywania problemów obejmujących m.in. zdolność do wybierania pozytywnych, a nie negatywnych stylów życia
rozwijanie związków z grupą społeczną i poczucia odpowiedzialności za grupę do której jednostek należy
rozwijanie dojrzałej odpowiedzialności jako właściwego wzorca ról do naśladowania przez innych
rozwijanie środowiska rodzinnego, społecznego i środowiska pracy, które podniosłoby jakość życia ich członków
kształtowanie reguł prawnych i publicznych, tak by były one zgodne z ludzkimi potrzebami i wspierały pozytywne style życia
umożliwianie wczesnego rozpoznawania zagrożeń, oraz rozwijania strategii przeciwdziałania bazujących na znajomości etiologii szkodliwych zachowań
Na wszystkich poziomach profilaktyki stosuje się następujące strategie:
strategie informacyjne – celem działań jest dostarczanie adekwatnych informacji na temat skutków zachowań ryzykownych i umożliwienie racjonalnych wyborów
strategie edukacyjne – celem jest pomoc w rozwiązywaniu ważnych umiejętności psychologicznych na 3 poziomach profilaktyki. W strategii edukacyjnych celem jest pomoc w rozwiązywaniu ważnych umiejętności psychologicznych i społecznych, np. umiejętność nawiązywania kontaktów z ludźmi, radzenia sobie ze stresem, rozwiązywania konfliktów, stosuje się ją na 3 poziomach profilaktyki
strategie działań alternatywnych – celem jest pomoc w zaspokajaniu potrzeb psychologicznych. U podstaw tych strategii leży założenie, że wiele osób podejmuje zachowania ryzykowne, że ze względu na brak oraz możliwości w zakresie potrzeby aktywności, podniesienia samooceny, poprzez osiąganie sukcesów, czy też rozwoju zainteresowań
strategie interwencyjne – celem tych działań jest pomoc osobom mającym trudności w identyfikowaniu i rozwiązywaniu problemów oraz wspieraniu w sytuacjach kryzysowych. Podstawowe działania to poradnictwo, telefon zaufania, doradztwo, stosowana jest w 2/3 poziomie działania głębsze i bardziej zindywidualizowane
strategie zmniejszania szkód – adresatem tych działań są grupy najwyższego ryzyka, wobec których zawiodła wczesna profilaktyka, interwencja, terapia i resocjalizacja. Podstawowy element tej strategii to, np. docieranie z opieką medyczną do narkomanów, wymiana igieł, strzykawek, pomoc socjalna. Stosowana jest na 3 poziomie profilaktyki
strategia zmian środowiskowych – celem tej strategii jest działanie na całe środowisko nakierowane na identyfikację i zmienianie tych czynników środowiska społecznego i fizycznego, które sprzyjają zmianom problemowym. Działania mogą obejmować np. modyfikację środowiska, miejsce przebywania osoby dysfunkcyjnej, zmian postaw społecznych wobec osób dysfunkcyjnych
strategia zmian przepisów – kierowane są do całej społeczności lokalnej, polegającą na zmianie przepisów, prawnych, np. rozporządzeń lokalnych dotyczących ograniczenia dostępu do środków odurzających, alkoholu, itp.
Pojęcie i właściwości środowiska lokalnego
Środowisko lokalne to gromada ludzi zamieszkujących ogromne i względnie izolowane terytorium, posiadających i ceniących wspólną tradycję, wartości, symbole i instytucje usługowe i kultowe, świadczonych jedności, odrębności i gotowości do wspólnego działania żyjących w poczuciu przynależności i wewnętrznego bezpieczeństwa.
Do właściwości kreujących siły wychowawcze środowiska i tworzących system socjalizacji członków społeczności lokalnej należą:
tożsamość etniczną, religijną i kulturową
zasady odrębności i izolacji, kontroli grupy nad jednostką i powszechnej identyfikacji członków
jednolitość ekonomiczna i zawodowa
W pojęciu środowiska lokalnego liczą się 2 typy zbiorowości:
celowe – to jest stowarzyszenie
spontaniczne – wspólnota
Stowarzyszenie:
przynależność jest dobrowolna
jest grupą zorganizowaną według reguł formalnych
posiada określone cele
posiada strukturę, organizację wewnętrzną i członków
kieruje się ustalonymi wzorami zachowań
posługuje się ustalonymi/określonymi sankcjami wobec członków
Wspólnota:
jest zdeterminowana urodzeniem
organizacja jest wynikiem aprobaty i jest nieformalna
cele są nieartykułowane i członkowie są określani zasadami tradycji i poczuciem przynależności
rządzą w niej uznane za właściwe wzory zachowań
Profilaktyczne funkcje organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości