Pisownia wyrazów z rz

Dwuznak rz piszemy wtedy, gdy w innych formach danego wyrazu lub w wyrazach pokrewnych wymienia się na r.

• mądrzy - bo: mądry, mądrość,

• piłkarz - bo: piłkarski, piłkarstwo,

Zapamiętaj!

W wielu wyrazach piszemy rz, choć nie wymienia się na r.
Jest to rz niewymienne

Wyrazy z rz niewymiennym

Rz piszemy zwykle po literach:

• p: pieprz, przecinek, przygoda, sprzedać,

• b: brzmieć, brzoza, dobrze, olbrzym,

• t: ostrzeżenie, potrzeba, wewnątrz, wietrzny,

• d: drzemka, drzwi, modrzew, nadrzędny,

• k: krzak, krzyżyk, pokrzywa, skrzydło,

• g: grzejnik, grzmot, igrzyska, pielgrzym,

• ch: chrząszcz, chrzciny, chrząknąć, zwichrzyć.

• j: dojrzały, rozejrzeć się, spojrzenie, ujrzeć,

• w: nawrzucać, wrzask, wrzosowisko,

ZAPAMIĘTAJ!

W niektórych wyrazach po literach k, p, w wyjątkowo piszemy sz: kształcić, kształt, kształtny, wykształcenie, pszczoła, pszczelarstwo, pszczeli, pszczółka, pszenica, pszeniczny, pszenny, Pszczyna, pierwszy, wszędzie, wszyscy, wszystko.
Sz piszemy również w formach przymiotników zakończonych na -szy, -sza, -sze, bez względu na literę poprzedzającą to zakończenie, np.: grubszy, krótszy, lepszy, większy, najgrubszy, najlepszy, najkrótszy, największy.

Dwuznak rz piszemy w zakończeniach rzeczowników:

- mierz: gazomierz, kątomierz, wodomierz,
- mistrz: burmistrz, kapelmistrz, zegarmistrz,
- arz: kucharz, malarz, piłkarz, rzeźbiarz,
- erz: fałszerz, harcerz, pasterz, rycerz.

Pisownię wyrazów o zakończeniach: "-arz" i "-erz" zawsze trzeba sprawdzać w słowniku, gdyż
w polszczyźnie występują też wyrazy zakończone na "-aż", np.: bandaż, masaż, pejzaż, witraż oraz "-eż", np.: kradzież, młodzież, odzież, papież.

Pisownia wyrazów z ż

Literę ż piszemy wtedy, gdy w innych formach danego wyrazu lub w wyrazach pokrewnych wymienia się na:

• g:  dróżka - bo: droga, ,

• z:  liżę - bo: lizać,

• s:  mężczyzna - bo: męski, męstwo,

• dz:  pieniążek - bo: pieniądz,

• h:  drużyna - bo: druh, druhna,

• ź:  grożę - bo: groźba, groźnie.

Zapamiętaj!

W wielu wyrazach piszemy ż, choć nie wymienia się na żadną z podanych liter, np.: ciężki, pożar, różowy, żaba, żałować.

Dół formularza

Pisownia wyrazów z h

Literę h piszemy wtedy, gdy w innych formach danego wyrazu lub w wyrazach pokrewnych wymienia się na:

• g:   wahać się - bo: waga,

• ź:   druh - bo: drużyna, drużynowy,

• z:   błahy - bo: błazen, błazeństwo.

Zapamiętaj!

Samo h piszemy rzadko. Dlatego należy zapamiętać wyrazy, w których ono występuje, np.:

bohater, hak, huk, hałas, harcerz, herbata.

Pisownia wyrazów z ch

Dwuznak ch piszemy, gdy w innych formach danego wyrazu lub w wyrazach pokrewnych wymienia się na sz, np.:

• blacha - bo: blaszka, blaszany,

• mucha - bo: muszka,

• suchy - bo: suszyć, suszarka,

• śmiech - bo: śmieszyć, śmieszny.

Ch piszemy po literze s, np.:

schemat, schodzić, schrupać, wschodni.

Dwuznak ch piszemy:

• zawsze na końcu wyrazów,

wyjątek: druh

• w zakończeniu -ach form rzeczowników w liczbie mnogiej: domach, księgach, oknach,

• w zakończeniach form przymiotników i liczebników: dobrych, ładnych, mądrych, drugich.

Pisownia wyrazów z ą, ę

Literę ą oraz ę piszemy:

• na końcu form wielu rzeczowników w liczbie pojedynczej, np.: imię, kocię, pisklę, prosię, źrebię; bajką, bajkę, lalką, lalkę, poetą, poetę;

• na końcu wielu czasowników w czasie teraźniejszym i przyszłym, np.: ćwiczą, ćwiczę, grają, wiozą, wiozę, zrobią, zrobię;

• w formach czasu przeszłego wielu czasowników (przed literami l, ł), np.: ciąłem, cięty, wzięli,

• w zakończeniach innych form czasowników, np.: biegnąć, biegnący, ciąć, cięty, odpocząć, przyjąć, przyjęty.

Zapamiętaj!

Na końcu wielu rzeczowników w liczbie mnogiej piszemy -om, np.: dzieciom, kociętom, oknom, paniom, żołnierzom.

W zakończeniach form odmiany niektórych czasowników piszemy -em, np.: powiem, rozumiem, wiem, umiem, zjem.

Pisownia wyrazów z j - i

Literę i piszemy:

• na końcu wyrazu po samogłoskach, np.
  Maja - Mai, nadzieja - nadziei, ostoja - ostoi, szyja - szyi;

• w wyrazach rodzimych zakończonych na -ia, np.
  ziemia, - ziemi, skrobia - skrobi, skrzynia - skrzyni.

Zakończenie -ii piszemy:

• w wyrazach zapożyczonych zakończonych na -ia, np.
  lilia - lilii, terapia - terapii, rewia - rewii, historia - historii;

• w dopełniaczu, celowniku i miejscowniku liczby pojedynczej rzeczowników zakończonych na -ija , np. Żmija - żmii

Literę j piszemy tylko po s,c,z, wymawianych twardo.

Pisownia cząstki nie

Cząstkę nie piszemy razem:

• z rzeczownikami:
      porządek - nieporządek,
      szczęście – nieszczęście,
      czytelnie - nieczytelnie,

• z przymiotnikami:
      dobry - niedobry,
      mądry - niemądry,

• z takimi wyrazami, jak:
      dobrze - niedobrze,
      mądrze - niemądrze,

• z takimi formami czasowników, jak:
      niepalący, niewierzący, nieumyty.

Cząstkę nie piszemy osobno:

• z czasownikami:
      nie krzycz, nie lubię, nie przyszliśmy
  wyjątki:

  • niedowidzieć (słabo widzieć), niedosłyszeć (słabo słyszeć),

  • oraz czasowniki występujące tylko z cząstką nie:
    niecierpliwić się, nienawidzić, niepokoić;

• z formami przymiotników zakończonymi na szy, -sza, -sze:
      lepszy - nie lepszy,
      najlepszy - nie najlepszy,

• z takimi wyrazami, jak:
      lepiej - nie lepiej,
      najlepiej - nie najlepiej,
      mądrzej - nie mądrzej,
      najmądrzej - nie najmądrzej,

• z liczebnikami:
      nie pięć, nie piętnastu, nie pierwszy,
  wyjątek: niejeden (w znaczeniu wielu).

Pisownia wielką literą

Wielką literą piszemy nazwy własne, czyli:

• imiona i nazwiska ludzi: Wanda Chotomska, Jan Matejko, Czesław Miłosz,

• pseudonimy i przydomki: Bolesław Chrobry, Ryszard Lwie Serce,

• imiona zwierząt i roślin: Azor, Mruczek, Reksio, dąb Bartek.

W nazwach ludzi wielką literą stosujemy także przy zapisie:

• nazw mieszkańców planet: Ziemianin, Ziemianka, Marsjanin, Marsjanka,

• nazw mieszkańców kontynentów: Afrykanin, Azjatka, Australijczyk, Europejka,

• nazw mieszkańców państw, regionów, krain: Chińczyk, Francuz, Szwed, Kaszub.

Wielką literą piszemy nazwy geograficzne i miejscowe:

• nazwy kontynentów: Afryka, Ameryka Północna, Azja, Europa,

• nazwy państw: Rzeczpospolita Polska, Republika Czeska, Francja, Nowa Zelandia,

• nazwy regionów i krain geograficznych: Kujawy, Mazury, Nizina Mazowiecka, Pojezierze Pomorskie, Śląsk,

• nazwy oceanów, mórz, rzek, jezior: Ocean Atlantycki, Morze Śródziemne, Wista, Mamry,

• nazwy gór, wysp, półwyspów: Bieszczady, Góry Świętokrzyskie, Sycylia, Hel,

• nazwy miast i wsi: Kraków, Tomaszów Mazowiecki, Sokółka,

• nazwy ulic, placów, parków: ulica Długa, aleja Krakowska, plac Teatralny, plac Trzech Krzyży, Łazienki,

• nazwy budowli, zabytków i pomników: Brama Floriańska, Zamek Królewski, Wawel, Grób Nieznanego Żołnierza.

Zapamiętaj!

Z reguły w nazwach ulic, placów, pomników, parków, kościołów wyrazy ulica, plac, pomnik, park, kościół zapisujemy małą literą np.: ulica Świętokrzyska, pomnik Bohaterów Getta, kościół Mariacki.

Wielką literą piszemy wyraz aleje, wchodzący w skład nazwy własnej: Aleje Jerozolimskie, natomiast małą - wyraz aleja: aleja Róż.

Wielką literą piszemy również:

• nazwy planet i gwiazd: Mars, Neptun, Ziemia, Gwiazda Polarna, Słońce,

• nazwy świąt: Boże Narodzenie, Dzień Matki, Nowy Rok, Święto Niepodległości, Wielkanoc;

• nazwy urzędów, szkół, organizacji: Ministerstwo Gospodarki, Uniwersytet Jagielloński,
  I Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Prusa, Związek Harcerstwa Polskiego.

Wielką literą piszemy:

• pierwsze wyrazy w tytułach książek i ich rozdziałów, utworów literackich, muzycznych, plastycznych, filmowych, teatralnych: Wesoła szkoła, Kajtkowe przygody, Lot trzmiela.
  Psy i koty. Wieczór wigilijny;

• pierwsze wyrazy w nieodmiennych tytułach czasopism: Dookoła świata. Mówią wieki.
  Po prostu. Żyjmy dłużej;

• wszystkie wyrazy (z wyjątkiem: i, na, o, w, z) w tytułach czasopism podlegających odmianie gramatycznej: Mój Pies, Elementarz z Bugsem, Świat Komiksu.

Wielkiej litery używamy w listach ze względów uczuciowych lub grzecznościowych, np.:

Kochana Mamusiu!
Bardzo tęsknię za Tobą.
Serdecznie pozdrawiam Babcię oraz Ciocię.
Pisownia małą literą

Małą literą zapisujemy:

• nazwy mieszkańców miast i wsi: gdańszczanin, paryżanka, wiedeńczyk, zalesianin,

• nazwy stanowisk: dyrektor, minister, prezydent, generał,

• nazwy miesięcy i dni tygodnia: wtorek, niedziela, luty, maj,

• nazwy województw: województwo mazowieckie, województwo małopolskie, województwo podlaskie,

• przymiotniki utworzone od nazw geograficznych i miejscowych: Afryka - afrykański,
  Japonia - japoński, Kaszuby - kaszubski, Warszawa - warszawski,

• nazwy obrzędów i zwyczajów: andrzejki, mikołajki, śmigus-dyngus, walentynki.