Od zjednoczenia Niemiec do konferencji wersalskiej. Historia Europy i świata począwszy od II połowy wieku XIX do roku 1919.

W ramach poniższej pracy omówione zostaną następujące zagadnienia z zakresu historii powszechnej przełomu XIX oraz XX stulecia:

- Kolonializm

- Niemcy drugiej połowy XIX stulecia

- Włochy w dobie jednoczenia się

- Wojna Północ-Południe w Stanach Zjednoczonych

- Wojna Krymska (1853-1856)

- Polityka międzynarodowa w latach 70-tych oraz 80-tych XIX stulecia

- Trójprzymierze

- Trójporozumienie

- Koncepcje ideologiczne XIX stulecia

- Pierwsze Międzynarodowe Stowarzyszenie Robotników (I Międzynarodówka)

R E K L A M A	czytaj dalej ↓

- I Międzynarodówka

- Włochy u schyłku XIX stulecia

- Rosja u schyłku XIX stulecia

- Wielka Brytania na przełomie XIX oraz XX stulecia

- Austro-Węgry na przełomie XIX oraz XX stulecia

- Francja i Komuna Paryża

- Ekspansja kolonialna Europy na przełomie XIX oraz XX stulecia

- Osiągnięcia naukowe, techniczne oraz kulturalne na przełomie XIX oraz XX stulecia

- Pierwsza wojna światowa (w tym: Przyczyny wybuchu pierwszej wojny światowej, Przebieg

pierwszej wojny światowej, Walki na froncie zachodnim, Walki na froncie wschodnim, Bałkany (front południowy), Pierwsza wojna światowa na morzach, Ostatnie miesiące wojny oraz kapitulacja państw centralnych, Konsekwencje wybuchu pierwszej wojny światowej)

- Kształtowanie się powojennego ładu w Europie (w tym: Konferencja wersalska, Traktat pokojowy z Niemcami (Traktat Wersalski z dnia 28 czerwca 1919 roku), Traktat z Austrią, Traktat z Bułgarią, Traktat z Węgrami, Traktat z Turcją, Postanowienia konferencji waszyngtońskiej (listopad 1921 - luty 1922))

- Rewolucje rosyjskie (w tym: Rewolucja lutowa, Okres dwuwładzy, Rewolucja październikowa)

Kolonializm

- kolonializm - polityka mocarstw polegająca na opanowywaniu oraz utrzymywaniu w zależności politycznej oraz ekonomiczno-gospodarczej krajów słabo rozwiniętych, w celu osiągnięcia własnych korzyści

- istota wyścigu kolonialnego po roku 1871, sprowadzała się do:

a) rywalizacji o ziemie afrykańskie, w jej toku w ciągu zaledwie 30 lat, Europejczycy weszli w posiadanie całego kontynentu (za wyjątkiem Etiopii oraz Liberii)

b) względów gospodarczych, a przede wszystkim do faktu, iż Wielka Brytania, najbogatsze z państw XIX stulecia, czerpała ogromne zyski ekonomiczne, gospodarcze, oraz handlowe właśnie z polityki kolonialnej

c) potrzeby rozładowania przeludnienia wyraźnie dającego o sobie znać na Starym Kontynencie

d) przesłanek militarno-wojskowych (warto pamiętać, iż Wielka Brytania dysponowała już koloniami pełniącymi funkcje sensu-stricte wojskowe, a mianowicie Maltą, Cyprem na Morzu Śródziemny, Somalią, Indiami czy Singapurem)

e) względów prestiżowych; towarzyszyły one zwłaszcza państwu niemieckiemu, a to poprzez fakt, że Niemcy stosunkowo późno przyłączyły się do rywalizacji o kolonie, których pozyskiwaniem nie był zainteresowany sam Otto von Bismarck

- imperia kolonialne u schyłku XIX stulecia:

a) Wielka Brytania - w jej posiadaniu znajdowała się największa liczba kolonii na świecie; do roli tej najważniejszej urastały Indie

b) Francja - pretendowali do drugiego po Wielkiej Brytanii miejsca; pod względem posiadanych kolonii, najwięcej spośród których zdobyli po roku 1871; po roku 1871 w rękach Francuzów znajdowała się największa część Afryki; Francuzi także dokonali podziału kontynentu na Afrykę tzw. Czarną oraz Południową; za końcową datę wyznaczającą kres zdobywania czarnego kontynentu przez Francuzów, uważa się rok 1898; z kolei w roku 1904 Francuzi zaakceptowali brytyjski stan posiadania w Sudanie oraz w Egipcie

c) Niemcy - łączna powierzchnia imperium kolonialnego pozostającego w rękach niemieckich sięgała rzędu 3 milionów km2

d) Włochy - w ich posiadaniu znajdowały się niewielkie terytorialnie kolonie; większy nie zajmowali (lub robili to bez powodzenia); znana jest historia przegranej walki Włochów o Etiopię, kiedy to w potyczce z miejscowym ludem, Włosi pokonani zostali w bitwie pod Aduą

e) Belgia - łączny obszar posiadanych przez nią kolonii to około 2 miliony km2; najzamożniejszą kolonią belgijską w Afryce było Kongo (środkowa część kontynentu)

f) Holandia - w jej kolonialnym posiadaniu znajdowały się Indie Holenderskie, dziś nazywane Indonezją

g) Portugalia, Hiszpania - we wspomnianym okresie zrywały z ideą kolonializmu

h) Szwecja, Dania - w ich posiadaniu znajdowały się niewielkie posiadłości w postaci wysp oraz półwyspów

i) Polska - rościła sobie prawa do Madagaskaru - bezskutecznie, z kolei nie wykorzystała swoich praw do wyspy Toga (na Morzu Karaibskim); prawo Polski do Toga wynikało z jej lennych umocowań do Kuralandii

Niemcy drugiej połowy XIX stulecia

- I Rzesza Niemiecka

a) do powstania państwa niemieckiego doszło w roku 843, na podstawie podpisanego wówczas w Verdun, traktatu rozdzielającego schedę po rządach Karola Wielkiego; kilkadziesiąt lat po tym wydarzeniu, dokładnie w roku 962, władca niemiecki Otto I (reprezentant dynastii saskiej), otrzymał z papieskich rąk koronę cesarską

b) od XII wieku Niemcy zwykło było się określać mianem Świętego Cesarstwa Rzymskiego

c) z czasem silna władza panujących, zaczęła ulegać konsekwentnemu oraz postępującemu słabnięciu

d) z czasem doszło też do ukonstytuowania się w państwie szeregu mniejszych księstw terytorialnych, tym samym narodziła się niemiecka Rzesza

e) wraz z postępującym podziałem państwa, następował proces likwidowania posiadłości królewskich; z czasem utrwalił się zwyczaj, iż król rezydując w posiadanym przez siebie księstwie dziedzicznym, w tymże księstwie sprawował faktyczną władzę, do pozostałych zaś księstw Rzeszy, miał jedynie prawa zwierzchnie (był ich zwierzchnikiem terytorialnym)

f) rozbicie monarchii postępowało także w dobie wojen religijnych, reformacji, a także w czasie wojny tzw. trzydziestoletniej (1618-1648); kończący wspomnianą wojnę pokój westfalski przypieczętował rozbicie polityczne oraz terytorialne Niemiec, pozostawiają tytuł cesarski jedynie na przysłowiowym "papierze"; ostatecznie więc doszło do przekształcenia federacji państw niemieckich w konfederację terytoriów i miast o charakterze suwerennym

g) w okresie wojen napoleońskich, a dokładnie w roku 1806, na skutek powstania Związku Reńskiego, pokonany przez Bonapartego cesarz Franciszek II, zrezygnował z pretensji do korony cesarskiej (rzymsko-niemieckiej), obejmując w posiadanie ziemie austriacki, i przyjmując tytuł cesarza Austriackiego; w Austrii panował pod imieniem Franciszka I

- okres istnienia Związku Reńskiego (1806-1813)

a) w sytuacji zagrożenia wybuchem kolejnej wojny austriacko-francuskiej, duża część książąt z Rzeszy Niemieckiej zgodziła się z niej wystąpić, wstępując z kolei do zawiązanego pod protektoratem Napoleona - Związku Reńskiego; był rok 1806

b) istota Związku Reńskiego (1806 rok) sprowadzała się do podporządkowania przez państwa związkowe Austrii, w prowadzonej przez nią polityce zagranicznej, jak również do przekazywania na jej rzecz kontyngentów wojskowych w ustalonej uprzednio liczbie; z kolei w polityce wewnętrznej każde z państw członkowskich prowadziło odrębne i niezależne od innych państw działania; Związek Reński był konfederacją państw członkowskich

c) zgodnie z założeniami na bazie których miał powstać Związek Reński, państwa członkowskie miały realizować politykę zewnętrzną austriacką; tak się jednak nie stało gdyż Austria podobnie jak Prusy, do konfederacji nie przystąpiły; tym samym nie tylko że związek nie miał charakteru ogólno-niemieckiego, ale także nie udało się zrealizować zasadniczej linii jego działania

d) konsekwencją istnienia Związku było zmniejszenie, już po jego upadku, liczby niemieckich państewek oraz miast; pojawiły się więc takiego duże twory terytorialne jak: Bawaria, Badenia, Meklemburgia, Wirtembergia, Hesja, Saksonia

- czasy Związku Niemieckiego (1815-1866)

a) utworzony podczas Kongresu Wiedeńskiego (w latach 1814-1815); na jego czele stanęła Austria; w jego skład wchodziło 39 państw członkowskich z czego aż 35 miało statut państw suwerennych (np. Brema, Frankfurt n. Menem, Hamburg i Lubeka)

b) Związek Niemiecki podobnie jak wcześniejszy Związek Reński był konfederacją państw członkowskich; na wypadek agresji jakiegokolwiek państwa europejskiego na choćby jedno państwo członkowskie, wszystkie pozostałe państwa miały obowiązek przyjścia z pomocą państwu napadniętemu

c) ustalono także, że wszelkie waśnie wewnątrz Związku mają być rozstrzygane na drodze polubownej

d) organem związkowym był wyłącznie Bundestag, czyli Sejm Związkowy

e) niemożność przekształcenia Związku w federację państw, wynikała z faktu iż władcy niemieccy nad dobro kraju przekładali własne interesy partykularne, jak również z faktu, że nieustannie trwała rywalizacja wzajemna pomiędzy Austrią oraz Prusami

- funkcjonowanie Związku Celnego

a) w roku 1818 z inspiracji pruskiej zniesione zostały wszelkie bariery oraz ograniczenia celne w obrębie prowincji; był to pierwszy krok do zjednoczenia Niemiec pod własną (pruską) hegemonią; drugim krokiem miało być natomiast, zniesienie analogicznych ograniczeń celnych na obszarze całego Związku Niemieckiego

b) w roku 1834 powstał Związek Celny, będący rodzajem porozumienia pomiędzy Prusami a poszczególnym państwami niemieckimi, zawiązanego w celu stworzenia jednolitego, niemieckiego obszaru celnego; do Związku prócz Austrii przystąpiła większość niemieckich księstw

Zjednoczenie Niemiec

- Wilhelm I zasiadał na pruskim tronie od roku 1861	obaj byli zwolennikami zjednoczenia państwa niemieckiego
- Otto von Bismarck został kanclerzem Prus w roku 1862
- wojna z Danią (1864 rok)

a) po śmierci króla duńskiego Fryderyka VII, żądne łupów w postaci Szlezwiku oraz Holsztynu, Prusy i Austria, wszczęły wojnę z Danią (1864 rok); na skutek przegranej Duńczycy byli zmuszeni do podpisania traktatu pokojowego w Wiedniu, na mocy którego zrzekli się praw do wspomnianego Szlezwiku oraz Holsztynu na rzecz Austrii i Prus

- wojna austriacko-pruska (1866 rok)

a) konflikt z Danią, oraz chęć umocnienia wpływów na obszarze Szlezwiku i Holsztynu, doprowadziła do wybuchu wojny pomiędzy Austrią oraz Prusami; Prusacy pokonali Austriaków w bitwie pod Sadową (lipiec 1866 rok), a tym samym Austria zmuszona została do podpisania traktatu pokojowego na warunkach pruskich; Austria zrzeknie się praw do Szlezwiku oraz Holsztynu; Austria utraci swoją uprzywilejowaną pozycję wśród państw Związku Niemieckiego

- czasy istnienia Związku Północnoniemieckiego (lata 1866-1871)

a) w czerwcu 1866 roku, z inicjatywy Bismarcka, reprezentanci 19 państw z Północnych Niemiec stworzyli Związek Północnoniemiecki; na jego czele stanęły Prusy

b) Związek Północnoniemiecki funkcjonował jako federacja państw; władzę ustawodawczą w Związku powierzono Radzie Związkowej (Bundesratowi) oraz Sejmowi (Reichstagowi); utrzymano także dotychczas działające w każdym z państw związkowych - parlamenty lokalne; władzę wykonawczą w związku dzierżył kanclerz; z kolei jego prezydentem był król pruski, który godność tę dziedziczył

c) jak wskazuje sama nazwa, poza Związkiem Północnoniemieckim funkcjonowały kraje niemieckie położone na południu, a więc Bawaria, Badenia, Hesja oraz Wirtembergia; jak również Austria

d) wymienione wyżej cztery państwa południowe choć nie weszły do Związku, to związały się z Prusami tajnym sojuszem wojskowym; przewidywał on, że na wypadek zagrożenia zewnętrznego, będą się one solidaryzować z pruskim królem

- powstanie II Rzeszy Niemieckiej

a) wojna francusko-pruska, prowadzona w latach 1870-1871, zakończyła się przegraną Francuzów (kolejne klęski poniesione przez Francję na polu walki to: nieudane oblężenie twierdzy Metz oraz zakończona fiaskiem bitwa pod Sedanem)

b) w czasie trwania wojny francusko-pruskiej, do Związku Północnoniemieckiego przystępują cztery państwa południowe (rok 1870)

c) w dniu 18 stycznia 1871 roku, w Sali Lustrzanej Pałacu wersalskiego ogłoszono powstanie Cesarstwa Niemieckiego; na jego czele miał stać cesarz niemiecki, czyli dotychczasowy król pruski; kolejnymi cesarzami niemieckimi byli: Wilhelm I (w latach 1871-1888); Fryderyk III (1888 rok); Wilhelm II (w latach 1888-1918)

d) organy władzy w II Rzeszy Niemieckiej:

- cesarz - posiadający dziedziczne prawo do sprawowania władzy; posiadał prawo inicjatywy ustawodawczej; desygnował i odwoływał kanclerza Rzeszy (w porozumieniu z Radą Związkową); był zwierzchnikiem sił zbrojnych Rzeszy; miał prawo wypowiadania wojny oraz zawierania pokoju; desygnował osoby na najwyższe urzędy oraz stanowiska państwowe

- Bundesrat (Rada Związkowa) - posiadała prawo inicjatywy ustawodawczej; zatwierdzała akty prawne wydawane przez Sejm; w jej skład wchodziło 58 reprezentantów poszczególnych państw członkowskich

- Reichstag (Sejm) - posiadał prawo inicjatywy ustawodawczej, ale nie posiadał wpływu na sprawowanie władzy wykonawczej w Rzeszy; pochodził z wyborów równych, powszechnych, tajnych oraz bezpośrednich; do Sejmu wchodziło 397 posłów (zaś w okresie od roku 1871 do roku 1873 - 382)

- Kanclerz - sprawował władzę wykonawczą w Rzeszy; mianował skład rządu na czele którego stał; ministrów określano mianem sekretarzy stanu; sekretarze stanu zarządzali urzędami Rzeszy (Reichsamter); był pomysłodawcą oraz realizatorem polityki wewnętrznej oraz zagranicznej kraju; kanclerz przewodniczył Radzie Związkowej

e) Konstytucja z roku 1871:

- powtarzała ona regulacje Ustawy Zasadniczej z roku 1867 (a dokładniej Konstytucji Związku Północnoniemieckiego)

- Cesarstwo Niemieckie (reaktywowane w roku 1871) określała ona mianem federacji państw członkowskich

- konstytucje poszczególnych państw członkowskich miały być podporządkowane ustawie zasadniczej Cesarstwa

- konsekwencje zjednoczenia Niemiec oraz utworzenia II Rzeszy:

a) przekreślenie postanowień kongresu wiedeńskiego w sprawie równowagi krajów w Europie

b) zjednoczone Niemcy - jednym z potężniejszych krajów w Europie

c) narastanie procesu germanizacyjnego na ziemiach polskich zaboru pruskiego

d) doprowadzenie do dialogu społeczno-politycznego pomiędzy pruskimi junkrami a niemiecką burżuazją; dialog ten pozwolił junkrom na zasiadanie na wysokich urzędach państwowych, wojskowych oraz w dyplomacji, burżuazji zaś, pomogło przyspieszyć rozwój gospodarczy II Rzeszy

e) odszkodowania wojenne płacone Niemcom przez Austrię oraz Francję, przyspieszyły spektakularny rozwój gospodarczy kraju

f) postępujący rozwój gospodarczy kraj przyczynił się do prowadzonej na wielką skalę militaryzacji kraju; następowała gwałtowna rozbudowa sektora zbrojeniowego, wzrastał także konsekwentnie potencjał militarny państwa

g) na przełomie wieku XIX oraz XX Niemcy przystąpiły do realizowania niezwykle agresywnej polityki międzynarodowej

Wojna francusko-pruska (w latach 1870-1871)

- przyczyny:

a) obawa Francji, iż w toku zjednoczenia na obszarze Niemiec, dojdzie do powstania w Europie silnego ośrodka państwowego, zagrażającego zasadzie równowagi, wprowadzonej przez kongres wiedeński w roku 1815

b) chęć dominacji francuskiej na obszarze Europy Zachodniej

c) bezpośrednim powodem rozpoczęcia się wojny francusko-pruskiej była tzw. "depesza emska", wysłana przez Wilhelma I do Bismarcka, i przez tego drugiego sfałszowana oraz podana do wiadomości publicznej (depesza dotyczyła sprawy sukcesji na tron hiszpański)

- przebieg:

a) armia pruska była lepiej do wojny przygotowana, tak pod względem wyszkolenia, liczebności oraz posiadanej artylerii

b) nieudane oblężenie przez Francuzów twierdzy w Metz (w twierdzy Prusacy zamknęli blisko 200 tysięcy żołnierzy francuskich, na czele z ich dowódcą, marszałkiem Achille Bazaine)

c) w dniu 2 września 1870 roku Francuzi ponoszą klęskę w bitwie pod Sedanem (Napoleon III zostaje w jej następstwie wzięty do niewoli)

d) 4 września 1870 roku - ogłoszenie we Francji republiki (po wcześniejszym wybuch tzw. Komuny Paryskiej)

e) 18 września 1870 - 28 styczeń 1871 - oblężenie Paryża przez wojska pruskie

f) w dniu 28 stycznia 1871 roku strony konfliktu podpisały zawieszenie broni

g) w dniu 10 maja 1871 roku, strony pruska oraz francuska podpisały traktat pokojowy we Frankfurcie nad Menem; na mocy wspomnianego traktatu Francja miała przekazać na rzecz Prus posiadłości w postaci Alzacji oraz dużej części Lotaryngii, ponad to miała zapłacić kontrybucję wojenną rzędu 5 miliardów franków w złocie (do czasu uiszczenia kontrybucji w północnej części kraju miały przebywać wojska niemieckie

- konsekwencje wojny:

a) powstanie II Rzeszy Niemieckiej

b) złamanie dotychczas obowiązującej zasady "równowagi sił w Europie"

c) prężny rozwój gospodarczy Niemiec (w duże mierze spowodowany spłatą francuskiej reparacji wojennej)

d) Niemcy pod względem rozwoju gospodarczego wyprzedzają dotychczasowego lidera - Wielką Brytanię

e) powstanie we Francji III Republiki (w miejsce obalonego cesarstwa)

f) utrata cennych gospodarczo posiadłości w postaci Alzacji oraz Lotaryngii przez Francję

Niemcy w latach 1871-1914

- Otto von Bismarck

a) urodził się w roku 1815, zmarł w roku 1898; od roku 1862 do roku 1871 kanclerz Prus, zaś w latach 1871-1898 kanclerz Niemiec; stanowisko kanclerskie powierzył Bismarckowi król pruski Wilhelm I (za wskazaniem pełniącego funkcję ministra wojny, niejakiego Albrechta von Roona)

b) Bismarck był gorącym patriotą oraz piewcą interesu pruskiego w Europie; w latach 1850-1858 zasiadał jako poseł w Radzie Związku Niemieckiego, to wówczas zdobył przekonanie, iż austriackim celem jest blokowanie w przyszłości procesu jednoczenia się państw niemieckich;

c) potrzeba zjednoczenia Niemiec stała się więc dla Bismarcka priorytetem, najważniejszym zadaniem politycznym, którego finał miał mieć miejsce jeszcze przed końcem XIX stulecia

d) wrzesień 1862 rok - Bismarck wypowiada swoje słynne i znane po dziś dzień przekonanie, że zjednoczenie Niemiec może się dokonać jedynie "krwią i żelazem"; od tego też roku sprawował rządy w kraju bez ustalonego budżetu, bazując jedynie na polityce podatkowej państwa

e) nie ulega najmniejszej wątpliwości, że zjednoczenie się Niemiec możliwe było dzięki ówczesnemu osłabieniu politycznemu Rosji oraz braku poparcia rosyjskiego dla Austrii; pierwsza z wymienionych kwestii wynikała z: 1) osłabienia państwa rosyjskiego na skutek prowadzonej wcześniej wojny krymskiej, 2) zainicjowania w państwie epoki reform i zmian, 3) wybuchu w Polsce zrywu powstańczego roku 1863; z kolei u podłoża poróżnienia się politycznego Austrii oraz Rosji w II połowie XIX stulecia, leżał wspominany już konflikt krymski

f) wybuch powstania styczniowego w Polsce, w roku 1863, doprowadził do zbliżenia rosyjsko-pruskiego, a co za tym idzie przyczynił się do zawarcia w dniu 8 lutego 1863, konwencji wyrażającej poparcie oraz solidarność bismarckowskich Prus, z walczącą z krnąbrnymi Polakami - Rosją (w zawarciu konwencji pośredniczył generał Gustaw von Alvensleben)

- pierwsze poważne tarcia na osi Austria-Prusy dały o sobie znać w roku 1864, tj. w momencie zdobycia przez wspomniane państwa niemieckie praw do Holsztynu oraz Szlezwiku; już w dniu 1 czerwca 1866 roku z inicjatywy Austrii zwołany został Sejm Holsztyński, jego priorytetowym zadaniem było ustosunkowanie się do przyszłych losów posiadłości; Austria naciskała także aby Sejm Związku Niemieckiego wydał w tej kwestii stosowne orzeczenie; z kolei Bismarck uznał austriackie naciski w sprawie uregulowania praw własności do Holsztyna za złamanie zasady o wspólnym decydowaniu Austrii i Prus w sprawie posiadłości Szlezwik oraz Holsztyn; konsekwencją tak zarysowującej się polityki było wkroczenie zbrojne wojsk pruskich do Holsztynu w dniu 7 czerwca 1866 roku

- Bismarck domagał się także wykluczenia Austrii ze struktur Związku Niemieckiego, ja również przekazania Prusom przewodnictwa tak na obszarze Niemiec północnych jak i południowej Bawarii

- decyzją Rady Związku Niemieckiego z dnia 14 czerwca 1866, Prusy miały przystąpić do wojny z Austrią; po stronie Prus opowiedziało się 17 północnych państw niemieckich

- w tym samym czasie kiedy Austrii wojnę wypowiedziały Prusy, do wojny wezwały ją także Włochy

- konfrontacja wojenna prusko-austriacka zakończyła się traktatem pokojowym podpisanym w dniu 23 sierpnia 1866 roku w Pradze; na mocy zawartych postanowień w posiadaniu Prus znalazły się Hanower, Hesję - Kassel , Holsztyn, Nassan oraz Frankfurt; Austria natomiast miała przekazać na rzecz Włoch posiadłości weneckie (pomimo, że Włochy przegrały konfrontację zbrojną z Austriakami)

- po zwyciężeniu Austrii, jedyną przeszkodą na drodze do zjednoczenia Niemiec pod berłem pruskim, była Francja

- przyczyną wzniecenia przez Bismarcka wojny francusko-pruskiej było: rozciąganie przez Francję wpływów na pruskie posiadłości leżące po południowej stronie rzeki Men, jak również kontrowersyjna kwestia sukcesji do tronu w Hiszpanii

- 18 stycznia 1871 roku w sali lustrzanej pałacu wersalskiego ogłoszono powstanie Cesarstwa Niemieckiego; na jego czele miał stać pełniący funkcję cesarza niemieckiego, król Prus; pierwszym cesarzem zjednoczonych Niemiec został Wilhelm I (lata panowania 1871-1888)

- warto pamiętać, że kwestia tytulatury wywoływała u progu zjednoczenia wiele kontrowersji; i tak Fryderyk Wilhelm (przyszły następca tronu), proponował by głowę państwa tytułować mianem "cesarza Niemców" (Kaiser der Deutschen), z kolei sam król Wilhelm proponował nazwę "cesarza Niemiec" (Kaiser von Deutschland); ja można się spodziewać wyjście pośrednie zaproponował Bismarck, w jego przekonaniu władca winien być tytułowany mianem "cesarza niemieckiego" (deutscher Kaiser)

- oficjalnie o przyjęcie przez Wilhelma tytułu cesarza niemieckiego, zwrócił się do niego listownie król Bawarii Ludwik II (w dniu 3 grudnia 1870 roku)

Polityka zewnętrzna Bismarcka po roku 1871

- obawiając się powstania w Europie koalicji antyniemieckiej, Bismarck zwyciężeniu Francji oraz wciągnięciu w granice państwa Alzacji oraz Lotaryngii, nie prowadził polityki zmierzającej do poszerzenia terytorialnego państwa niemieckiego; wręcz przeciwnie wszelkie podejmowane przez niego kroki, miały na celu utwierdzanie dotychczasowych sojuszy lub pozyskiwanie nowych, proniemieckich porozumień

- wspomniane wyżej przejęcie przez cesarstwo posiadłości w postaci Alzacji oraz Lotaryngii, w sposób naturalny w gronie pierwszorzędnych przeciwników Niemiec umiejscowiło Francję

- słabły także związki Rosji z Cesarstwem Niemiecki oraz Rosji z Monarchią Austro-Węgierską

- na przełomie roku 1872 i 1873 z inicjatywy Bismarcka odbył się w Berlinie zjazd trzech cesarzy, a mianowicie cesarza niemieckiego - Wilhelma I, cesarza austriackiego - Franciszka Józefa I oraz cesarza rosyjskiego - Aleksandra II; zjazd dał początek tzw. Sojuszowi trzech cesarzy, który z kolei służyć miał zwalczaniu wszelkiego rodzaju prądów republikańskich oraz socjalistycznych; sojusz kierowano także przeciwko Polakom, którzy w myśli politycznej Bismarcka zajmowali nader ważne miejsce

- w roku 1876 mieszkańcy Bośni i Hercegowiny wzniecili powstanie przeciwko panowaniu tureckiemu na Bałkanach, wkrótce dołączyli do nich także Serbowie i Czarnogórcy, w roku 1877 także i Rosja; na skutek poniesionej porażki, Turcy zmuszeni byli podpisać traktat pokojowy w San Stefano; na jego mocy umocniły się wpływy rosyjskie na Bałkanach, przeciwko czemu zaprotestowały Austro-Węgry oraz Wielka Brytania; dalszą konsekwencją takiego obrotu wypadków było zrewidowanie postanowień pokojowych z San Stefano, podczas kongresu berlińskiego w roku 1878; podczas tego kongresu Bismarck pełnił rolę tzw. uczciwego maklera

- w roku 1879 zawarte zostało porozumienie Austro-Węgier z Prusami (u podstaw którego legły: powstanie trzech państw bałkańskich - Bułgarii, Czarnogóry oraz Serbii, oraz wzrost znaczenia ruchu panslawistycznego w Monarchii Austro-Węgierskiej)

- w roku 1882 porozumienie prusko-austriackie poszerzone zostało o Włochy, tym samym narodziło się Trójprzymierze; do którego w roku następnym 1883 przyłączyła się także Rumunia (wrogo ustosunkowana do Rosji)

- w roku 1881 Cesarstwo Niemieckie, Austro-Węgry oraz Rosja odnowiły sojusz trzech cesarzy; Rosję reprezentował car Aleksander III

- w ramach prowadzonej polityki kolonialnej, posiadłości Cesarstwa Niemieckiego poszerzyły się o: dzisiejszą Namibię w Afryce (1884 rok), Kamerun oraz Togo, Wyspy Salomona i Wyspy Marshala na Pacyfiku (1884 rok), Tanzanię - zdobytą przez Carla Petersa w roku 1885, północną Nową Gwineę, nazywaną "Krajem cesarza Wilhelma", oraz o Archipelag Bismarcka nabyte przez Adolfa von Hansemanna, zarządzającego Disconto - Geselschaft

- w roku 1885 kolejny konflikt zbrojny targnął Bałkanami, ponieważ Bułgaria dokonała inwazji na ziemie tureckiej Rumelii Wschodniej, sama została zaatakowana przez Serbię, interweniowała Monarchia Austriacka, co nie przypadło do gustu Rosji; konsekwencją takiego obrotu wypadków było wygaśnięcie sojuszu trzech cesarzy w roku 1887; niemniej jednak nie chcąc dopuścić do przerwania dialogu prusko-rosyjskiego, w tajemnicy przed Austro-Węgrami, Bismarck zawarł w roku 1887 z Rosją, tzw. układ reasekuracyjny; miał on obowiązywać przez trzy kolejne lata; po odsunięciu Bismarcka od władzy w roku 1890, układu nie reaktywowano

- w roku 1887 trzy państwa, a mianowicie Austro-Węgry, Wielka Brytania oraz Włochy związały się tzw. układem śródziemnomorskim, mającym na celu obronę cieśnin śródziemnomorskich przed zakusami rosyjskimi

Polityka wewnętrzna Bismarcka

- podstawowe założenia: walka z liberalizmem i liberałami; potrzeba konfrontacji z partią centrową (katolicką); potrzeba jednoczenia pruskich konserwatystów; Kulturkampf

- z czasem, wzrost znaczenia ruchu robotniczego oraz socjalistycznego w Niemczech, przyczyniło się do zaniechania bismarckowskiej polityki antykatolickiej w kraju oraz do zawarcia zgody z politykami frakcji Centrum

- wprowadzał ustawodawstwo socjalne, a konkretnie ustawy ubezpieczeniowe na wypadek choroby, kalectwa oraz starości

- zmierzch polityki bismarckowskiej wyznaczyły takie wydarzenia na forum kraju jak: śmierć cesarza Wilhelma I w roku 1888, rychła śmierć jego następcy Fryderyka III, oraz przejęcie tronu cesarskiego przez Wilhelma II (w roku 1888);

- konsekwentne dążenie do władzy niemieckiej burżuazji oraz postulat otwierania się Cesarstwa na Europę oraz świat - przyspieszyły decyzję Bismarcka podania się do dymisji w dniu 20 marca 1890 roku

Polityka Niemiec w czasach Wilhelma II

- następcą Bismarcka na urzędzie kanclerskim został Leo von Caprivi (urząd kanclerza sprawował on od marca roku 1890 do października roku 1894)

- Caprivi dążył do ostatecznego uregulowania stosunków z Rosją, był przeciwny dalszemu ukrywaniu sojuszu Niemiec z Rosją przed Austro-Węgrami, nie chciał przedłużenia układu reasekuracyjnego

- nowy kierunkiem polityki niemieckiej stała się natomiast próba nawiązania dialogu dyplomatycznego z Wielką Brytanią; w tym celu w roku 1890 Niemcy zrzekły się na rzecz Wielkiej Brytanii swego protektoratu nad Zanzibarem, same zaś otrzymały wysepkę o znaczeniu strategicznym na Morzu Północnym, a mianowicie Helgoland

- w roku 1894 Niemcy związały się z Rosją układem handlowym, dzięki któremu rynki rosyjskie zostały otwarte na przemysł niemiecki, zaś rynki niemieckie na rosyjskie zboże; warto pamiętać, że uprzywilejowanie niemieckiej produkcji przemysłowej kosztem rolnictwa, było podstawowym założeniem polityki gospodarczej Capriviego

- w roku 1891 rząd przeforsował ustawę o ochronie pracy, na mocy której to ustawy wprowadzono niedzielny odpoczynek, ograniczono czas pracy kobiet oraz osób młodych

- w roku 1893 zreformowano niemiecki wojsko; stan liczebny armii miał zostać podniesiony o 84 tysiące, ostatecznie zwiększono go o 59 tysięcy)

- w roku 1894 Caprivi zmuszony był ustąpić z zajmowanego urzędu kanclerskiego; o jego dymisji zadecydowały: nieumiejętność zdławienia w zalążku ruchu robotniczego oraz prowadzenie dialogu politycznego ze wszystkimi ugrupowaniami politycznymi na niemieckiej scenie (za wyjątkiem socjaldemokratów)

- następcą Capriviego został Chlodwig Hochenlohe-Schillingsfurst; pełnił on w latach 1866-1870 urząd premiera w Bawarii, z kolei od roku 1885 był namiestnikiem w Alzacji oraz Lotaryngii; obejmując urząd kanclerski Chlodwig Hochenlohe-Schillingsfurst był człowiekiem w podeszłym wieku, nic więc dziwnego, że jako szef rządu nie zapisał w historii niemieckiej polityki wewnętrznej końca XIX wieku

- w dniu 28 września 1894 doszło w Niemczech do utworzenia Dentscher Ostmarkenverein, zwanej także Hakatą (od nazwisk założycieli Hansemanna, Kennemanna i Tiedemanna); Hakata była tworem mającym na celu germanizowanie obszarów polskich pod zaborem pruskim; jej powstanie nasiliło proces germanizacyjny na ziemiach polskich

- okres 1894-1900 (rządy Chlodwiga Hochenlohe-Schillingsfursta), często określa się mianem "Ery Stumma", nazwa nawiązywała do nazwiska niemieckiego przemysłowca, niejakiego Carla von Stumma-Halberga; charakteryzowała się ona konfrontacją z socjalizmem, a nade wszystko z próbą szturmowania w kraju ustawodawstwa antysocjalistycznego, niestety bez powodzenia; Reichsteg konsekwentnie odrzucał ustawodawstwo antysocjalistyczne

- Chlodwig Hochenlohe-Schillingsfurst zrezygnował z kanclerstwa w roku 1900, Stumm zmarł w roku 1901, zaś nowym szefem rządu został w roku 1900 Bernhard von Bulow (urząd kanclerski sprawował do roku 1909)

- von Bulow lansował nowy kierunek w polityce niemieckiej, a mianowicie kierunek tzw. światowy

- na mocy uchwalonej w roku 1902 ustawy celnej, począwszy od roku 1906 miały wzrosnąć ceny na importowane do Niemiec zboże (i wzrosły o blisko 40%); ustawa oraz jej konsekwencje zaskoczyły Rosję, niemniej jednak na skutek osłabienia wewnętrznego oraz zewnętrznego toczącą się wówczas wojną z Japonią, Rosja przyjęła warunki nowych regulacji celnych w handlu z Niemcami

- w roku 1906 na skutek konfrontacji oraz sporów partyjnych prowadzonych na forum parlamentu, w propos polityki kolonialnej Niemiec w Afryce, von Bulow doprowadził do rozwiązania Reichstagu

- podczas kampanii przedwyborczej do Reichstagu, kanclerz zawiązał blok ugrupowań lewicowo-liberalnych oraz konserwatywno-protestanckich, z którym to blokiem odniósł wyborcze zwycięstwo

- z czasem dialog polityczny von Bulowa z liberałami stał się trudny, niemal niemożliwy a to przede wszystkim dlatego, że domagali się oni wprowadzenia zasady odpowiedzialności parlamentarnej kanclerza

- kanclerzowi nie pomogło także skompromitowanie się na forum światowym cesarza Wilhelma II;

w dniu 28 października 1908 udzielił on wywiadu brytyjskiemu dziennikowi "Daily Telegraph", cesarz powiedział w nim m.in., że jest wielce zaniepokojony i urażony niewdzięcznością Wielkiej Brytanii okazywanej Cesarstwu Niemieckiemu, państwu które wspierało ją w wojnie z Burami (1899-1902); Wilhelm II pokazał się od najgorszej strony, dał się poznać jako kłamca, który w rzeczywistości we własnej ojczyźnie namawia obywateli do wrogości wobec narodu brytyjskiego

- w roku 1906 toczyła się na forum Reichstagu walka o podatek spadkowy, ostatecznie nie wprowadzony w życie

- afera z wywiadem cesarza, osłabiła położenie kanclerza von Bulowa do tego stopnia, że decydował się on ustąpić w roku 1909; nowym szefem rządu został Theobald von Bethmann-Hollweg

- w okresie od roku 1890 do roku 1914, w Niemczech niezwykle prężnie rozwijała się gospodarka; przed zbędnym importem Cesarstwo broniło się cłami ochronnymi; fantastycznie rozwijał się przemysł elektrotechniczny, chemiczny oraz optyczny; a firmy takie jak Agfa czy Zeiss - uzyskały międzynarodowy prestiż oraz uznanie (Agfa trudniła się produkcją fotograficzną, Zeiss zaś wytwarzał mikroskopy, soczewki czy lornetki)

- u schyłku XIX stulecia w Niemczech niezwykle spektakularnie rozwija się także militaryzm oraz wojskowość

- a oto jak przedstawiał się podział mandatów w kolejnych parlamentach:

a) konserwatyści - 57 (1871), 59 (1878), 78 (1884), 73 (1890), 43 (1912);

b) liberałowie - 125 (1871), 99 (1878), 51 (1884), 42(1890), 45 (1912)

c) Partia Postępu - 46 (1871), 67 (1884), 66 (1890), 42 (1912)

d) Partia Centrum - 63 (1871), 94 (1878), 99 (1884), 106 (1890), 91 (1912)

e) socjaldemokracja - 2 (1871), 9 (1878), 24 (1884), 35 (1890), 110 (1912)

- reasumując warto pamiętać, że ostatnim kanclerzem, który rządził realnie był Caprivi, późniejszy kanclerze realizowali już tylko politykę cesarską czy partyjną

- Wilhelm II nie zasłynął jako wielki cesarz, powszechnie uważano, że mówi za dużo, nieprzemyślanie formułując swoje tezy; cesarz w polityce kładł nacisk na rozwój armii oraz na budowanie potęgi kolonialnej państw

Walka o kulturę (Kulturkampf)

- w roku 1871 z inicjatywy katolików pochodzących z państw południowych Niemiec (a konkretnie z Alzacji, Lotaryngii), jak również z inspiracji znajdujących się pod zaborem pruskim, ziem polskich - doszło do założenia Partii Centrum

- w roku 1871 z inspiracji Otto von Bismarcka doszło likwidacji Wydziału Katolickiego, mieszczącego się w pruskim Ministerstwie Oświaty oraz Wyznań Religijnych

- w ramach Kulturkampf księża mieli zdawać obowiązkowy egzamin przeprowadzany na szczeblu państwowym, z przedmiotów: filozofia historii oraz literatura niemiecka

- w ramach walki o kulturę wprowadzono takie nowe regulacje jak: obowiązkowe prowadzenie ksiąg (metryk) ślubów oraz urodzin; prawo o tzw. więźniu duchownym oraz o możliwości wydalania więźniów duchownych z ich parafii; kontrola majątków należących do kleru oraz kościoła przez państwo; kontrola edukacji kleryków

- od roku 1873 (dzięki tzw. prawom majowym) państwo miało możliwość obsadzania stanowisk w kościele (np. przejawem stosowania prawa majowego, było nominowanie w roku 1886 Niemca Juliusza Dindera na godność arcybiskupa gnieźnieńskiego)

- o zniesieniu Kulturkamf zadecydowały następujące względy:

a. konsekwentne zwiększanie się przedstawicieli Partii Centrum w Sejmie Rzeszy

b. rosnąca niechęć konserwatystów do walki o kulturę

c. zamach na życie Bismarcka, przeprowadzony w lipcu 1874 roku przez Edmarda Kullmana, w Kissingen, w Bawarii; Kullman był czeladnikiem oraz członkiem katolickiego związku czeladniczego; w dniu zamachu postrzelił jedynie lekko Bismarcka w ramię

- na skutek rozmów prowadzonych od roku 1878 przez papieża Leona XIII z niemieckim rządem, Kulturkampf przechodził do przeszłości, systematycznie znoszono prawodawstwo antykościelne oraz antykatolickie, wpływano na ograniczanie liczby ślubów cywilnych, oraz zmniejszano państwowy nadzór szkolny na terenie byłych Prus

- dużą rolę w znoszeniu walki o kulturę odegrała także konieczność współpracy Bismarcka ze zwolennikami Partii Centrum nad wprowadzeniem w kraju polityki protekcjonalizmu gospodarczego (na liberałów bowiem kanclerz liczyć nie mógł)

Socjaldemokracja w Niemczech

- powstała w Gotha w roku 1875, wówczas to zjednoczyły się mniejsze odłamy socjaldemokratyczne działające w kraju, tworząc Socjalistyczną Partię Robotniczą Niemiec

- socjaldemokraci w bardzo krótkim czasie zyskują ogromne poparcie społeczne, przejawem takiego stanu rzeczy, było zajęcie przez nich w roku 1878 czwartego miejsca w wyborach parlamentarnych)

- na wniosek kanclerza Bismarcka w roku 1878 uchwalono tzw. prawa majątkowe przeciwko socjaldemokracji, przewidywało ono: zakaz zrzeszeń, zebrań oraz manifestacji, dopuszczano konfiskatę socjaldemokratycznych druków, jak również z ramienia państwa możliwe było zakazanie wykonywania zawodu przez socjaldemokratycznych drukarzy, księgarzy czy bibliotekarzy

- chcąc pozbawić socjaldemokratów ich wyborców, Bismarck opowiedział się za ustawodawstwem socjalnym, a więc za ubezpieczeniami na wypadek choroby, nieszczęśliwego wypadku, inwalidztwa czy starości

- koniec polityki anty-socjaldemokratycznej w Niemczech wyznacza ustąpienie Bismarcka z urzędu kanclerskiego w roku 1890

- w roku 1891 podczas zjazdu w Erfurcie socjaldemokraci uchwalili swój nowy program partyjny; był on zdecydowanie bardziej reformistyczny oraz bardziej postępowy; socjaldemokraci nie domagali się już likwidacji monarchii, postulowali więc ośmiogodzinny dzień pracy oraz zamianę rewolucyjnych metod walki o swe ideały na rzecz metod politycznych, parlamentarnych oraz prawnych

Włochy w dobie jednoczenia się

- powody zjednoczenia:

a) przesłanki gospodarcze, powstanie silnej sieci powiązań ekonomiczno-gospodarczych pomiędzy poszczególnymi włoskimi ziemiami i prowincjami

b) wejście Półwyspu Iberyjskiego w okres rozwoju kapitalistycznego

c) funkcjonujące, pomiędzy podzielonymi gospodarczo oraz politycznie ziemiami włoskimi, bariery celne, różny system monetarno-pieniężny, oraz system miar i wag, hamowały skuteczny rozwój handlu

d) zainicjowanie rozwoju myśli narodowej oraz niepodległościowej i zjednoczeniowej w dobie panowania Napoleona Bonapartego oraz w okresie Wiosny Ludów

e) chęć obalenia przez Napoleona III idei kongresu wiedeńskiego

f) chęć wykorzystania sprzyjających zjednoczeniu przesłanek międzynarodowych, a konkretnie faktu: osłabienia Austrii w dobie wojny krymskiej oraz jej rywalizacji z Prusami w II połowie XIX stulecia

- koncepcje zjednoczeniowe:

a) federacja, koncepcja lansowana przez Kamila Cavoura; zakładała, że zjednoczenie poszczególnych ośrodków we Włoszech powinno dokonać się pod przewodnictwem Królestwa Sardynii (czyli Piemontu); Cavour uważał, że przy udziale francuskim należy doprowadzić do zneutralizowania austriackich wpływów na Półwyspie Apenińskim, a następnie stworzyć we Włoszech federację na kształt niemiecki; Cavour był zdecydowanym przeciwnikiem organizowania w Italii rewolucji

b) rewolucja, koncepcja lansowana przez Giuseppe Garibaldiego i Giuseppie Mazziniego; uważano że przyszła republika demokratyczna w Italii winna narodzić się na drodze rewolucji; kolejno wywoływane włoskie rewolucje to: zryw roku 1852 w Mantui, 1853 w Mediolanie i Turynie, 1857 w Livorno oraz 1856 w Neapolu

- kolejne etapy jednoczenia Włoch:

a. zgładzenie Feliksa Orsiniego powodem zbliżenia francusko-piemonckiego

b. lipiec roku 1858, zawiązanie w Plombiers realnego porozumienia przez Francję oraz Piemont; z tytułu pomocy udzielonej Piemontowi przez Francję w konfrontacji zbrojnej z Austriakami, Francja miała uzyskać utraconą w roku 1815 - Sabaudię oraz Niceę

c. wobec demonstracyjnego zachowania się Piemontu, w dniu 29 kwietnia 1859 roku, Austria wypowiada konflikt zbrojny Piemontowi, z kolei kilka dni później, w dniu 3 maja Francja staje do wojny z Austrią

d. w kolejnych czerwcowych bitwach: pod Magentą, Solferino, San Marino - Austria ponosi klęski

e. traktat pokojowy kończący wojnę austriacko-piemoncką, oraz austriacko-francuską, podpisany w dniu 12 lipca 1859 roku, przewidywał: zrzeczenie się przez Austrię Lombardii na rzecz państwa francuskiego (z czasem Francja przekazała Lombardię Piemontowi); przywrócenie rządów włoskich w Toskanii, Parmie oraz Modenie; odstąpienie przez Piemont na rzecz Francji posiadłości w postaci Nicei oraz Sabaudii

f. marzec 1860 roku, na mocy plebiscytów przeprowadzonych w Toskanii, Parmie, Modenie i Romanii, zdecydowano o ich przyłączeniu do Piemontu

g. maj 1860 rok, opanowanie Sycylii, Kalabrii, oraz Neapolu w toku wyprawy "tysiąca Garibaldiego"; po pokonaniu wojsk Królestwa Obojga Sycylii, Garibaldi przejmuje rządy dyktatorskie

h. po opanowaniu przez armię piemoncką ziem Państwa Kościelnego (bez Rzymu) oraz Królestwa Obojga Sycylii, Garibaldi zrzeka się dyktatury, przekazując rządy na Półwyspie królowi piemonckiemu Wiktorowi Emanuelowi II

i. po plebiscytach w Sycylii, Neapolu, Marche, Legacji papieskich oraz Umbrii, ziemie te włączono do Piemontu

j. w dniu 17 października 1861 roku, zjednoczenie ziem Italii stało się faktem; parlament proklamował narodziny Królestwa Włoskiego, oddając władzę zwierzchnią królowi piemonckiemu Wiktorowi Emanuelowi II; w dniu proklamowania Królestwa poza nim znajdowały się jeszcze Rzym oraz Wenecja

k. po poparciu okazanym przez Królestwo Włoskie Prusakom w wojnie z Austriakami, na mocy podpisanego w Wiedniu w roku 1866, do Italii przyłączono Wenecję

l. z kolei w okresie wojny francusko-pruskiej, po wycofaniu wojsk francuskich z Rzymu, Włosi wkroczyli do Państwa Kościelnego, zajęli Rzym, a w dniu 8 października 1870 roku dokonali ostatecznej likwidacji państwa-enklawy papieskiej; w obliczu zaistniałych wydarzeń papież Pius IX ogłosił się "Więźniem Watykanu"; relacje wzajemne pomiędzy Watykanem a Włochami udało się uregulować w roku 1929

m. 21 stycznia 1871 roku Rzym podniesiony został do rangi stolicy Królestwa (wcześniejsze stolice włoskie to: Turyn w latach 1861-1865, Florencja w latach 1865-1871)

- skutki zjednoczenia Włoch:

a) wprowadzenie ustroju monarszego

b) wprowadzenie dwuizbowego parlamentu składającego się z Senatu oraz z Izby Deputowanych (przy czym Senat pochodzący z królewskiej nominacji, był dożywotni; zaś Izba Deputowanych pochodziła z wyborów)

c) nie przeprowadzenie reformy rolnej; wyraźnie odczuwane różnice pomiędzy uprzemysłowioną oraz sprawnie (w duchu kapitalistycznym) się rozwijającą północą a zacofanym, rolniczym południem

d) krzewienie się korupcji oraz działalności mafijnej m.in. na skutek słabo działającej, niemal niesprawnej administracji publicznej

e) w polityce zewnętrznej konsekwentne zbliżanie się do państwa niemieckiego.

Wojna Północ-Południe w Stanach Zjednoczonych

- przyczyny:

a) wyraźne zróżnicowanie stanów północnych oraz południowych USA, tak pod względem gospodarczym, jak i politycznym

b) pod względem gospodarczym stany północne rozwijały się w kierunku kapitalistycznym, kwitł przemysł włókienniczy, metalurgiczny, jak również górnictwo węgla kamiennego, rud żelaza, cynku oraz miedzi

c) pod względem gospodarczym stany południowe rozwijały się w kierunku rolniczym, uprawiano bawełnę, tytoń, kukurydzę; rolnictwo oparte na systemie niewolniczym

d) starania kapitalistów z północy zmierzające do wprowadzenia w Stanach ceł ochronnych na produkty importowane do kraju z zagranicy (sprzeciw południa)

e) abolicjonizm

f) podział w Partii Demokratycznej

g) Abraham Lincoln - prezydentem

h) rok 1861 - na skutek secesji Karoliny Południowej, z unii występuje kolejnych 10 stanów amerykańskich, co prowadzi do utworzenia Konfederacji, przyjęcia przez nią nowej Ustawy Zasadniczej, oraz wyboru na swego prezydenta, Jeffersona Davisa; stolicą konfederatów zostaje Richmond

- przebieg:

a) kwiecień 1861 roku - atak oraz zdobycie przez wojska Unii Fortu Samter w Charleston

b) lata 1861-1863 - ciągły brak zwycięstwa jednej, bądź drugiej strony konfliktu; bezskuteczne zabiegi konfederatów o pomoc z Europy

c) w dniu 22 września 1862 roku prezydent Lincoln wydaje dekret, stanowiący o zniesieniu niewolnictwa w Stanach z dniem 1 stycznia 1863 roku; dekret abolicyjny wpisano do konstytucji USA jako tzw. 13 poprawkę (w dniu 13 grudnia 1865 roku)

d) w dniach od 1 do 3 lipca 1863 toczyła się bitwa pod Gettysburgiem; w konsekwencji zwycięstwa odniesionego przez stany Unii, inicjatywa strategiczna przechodzi w ręce Północy

e) 3 kwietnia 1865 roku kapituluje Richmond, a wraz z nim Południe

f) w dniu 9 kwietnia 1865 roku pod Appotnatlox, generał Robert Lee, swoim nazwiskiem sygnował akt ostatecznej kapitulacji Południa

- konsekwencje wojny Północ-Południe:

a) wyzwoleniem aktem abolicyjnym blisko 4 milionów Murzynów; wyraźna zmiana w strukturze społecznej Stanów Zjednoczonych

b) powiększenie długu narodowego do około3,5 miliarda $

c) konsekwentny spadek znaczenia plantatorów z Południa, kosztem wzrostu wpływów przemysłowców z Północy

d) kraj, a zwłaszcza południowe stany, doświadczyły podczas wojny zniszczeń na ogromną skalę

e) w toku wojny (uważanej za pierwszy przypadek konfliktu zbrojnego totalnego), śmierć poniosło blisko 1 milion osób (w tym ludność cywilna)

f) okupowanie Południa przez Amerykanów z Północy

g) tarcia wewnątrz społeczeństwa

h) zgładzenie prezydenta Abrahama Lincolna

i) segregacja rasowa

j) powstanie Ku Klux Klan w roku 1866, organizacji rasistowskiej, zwalczającej ludność Murzyńską przemocą, gwałtem oraz terrorem

k) konsekwencją wygojenia się wojennych ran, było wejście USA na drogę polityki "Ameryka dla Amerykanów"; koncepcja prezydenta Jamesa Monroe wspierała ideę budowania w państwie gospodarki wolnorynkowej, kapitalistycznej

Wojna Krymska (1853-1856)

- przyczyny:

a) osłabienie Imperium Tureckiego na skutek wojny turecko-egipskiej, prowadzonej w latach 1839-1840

b) niepokój Wielkiej Brytanii spowodowany ewentualnym zdominowaniem ekonomicznym Turcji przez carską Rosję

c) blokowanie przez Rosję austriackiej wymiany handlowej idącej przez Dunaj do Morza Czarnego

d) obawy Austrii o jej ewentualne okrążenie gospodarcze oraz polityczne przez Rosję (tak od strony wschodniej, jak i południowej)

e) obawy Francji przed możliwym wzrostem interesów rosyjskich w tureckiej sferze wpływów

f) otwarte plany rosyjskie zmierzające do podziału posiadłości tureckich pomiędzy siebie (Rosję) a Wielką Brytanię, z uwzględnieniem posiadłości zachodnich Półwyspu Bałkańskiego - przekazanych na rzecz Austrii

g) roszczenia rosyjskie do sprawowania kontroli nad miejscami świętymi (prawosławnymi) w Turcji

h) żądania rosyjskie, wysuwane w kwestii uregulowania statutu miejsc świętych położonych na terenie Imperium Tureckiego

- przebieg wojny krymskiej:

a) lipiec 1853 roku - Rosjanie zajmują Mołdawię i Wołoszczyznę

b) październik 1853 roku - admirał rosyjski Paweł Nachimow rozbija flotę Turcji w bitwie pod Synopą

c) w dniu 13 lutego 1854 roku, w liście wystosowanym przez Wielką Brytanię oraz Francję do cara rosyjskiego Mikołaja I, państwa te zażądały opuszczenia przez Rosję ziem Mołdawii oraz Wołoszczyzny w terminie nie dłuższym niż 2 miesiące; Prusy oraz Austria, wezwane przez Mikołaja I na pomoc, odmówiły jej udzielenia, przyjmując postawę "nieżyczliwej neutralności"

d) we wrześniu 1854 roku, miał miejsce desant 60 tysięcy żołnierzy sprzymierzonych z Turcją na Krymie

e) w dniu 8 września 1854 roku wojska rosyjskie ponoszą klęskę w bitwie pod Almą

f) we wrześniu roku 1855, kapituluje Sewastopol (Sewastopol bronił się przez 349 kolejnych dni; w tym czasie u wrót portu śmierć poniosło blisko 73 tysiące osób)

g) końcem lutego 1855 roku Rosjanie przegrali bitwę po Eutaporią

h) ostatecznie w toku mającej miejsce wojny krymskiej, Rosja poniosła klęskę; w roku 1855 zmarł car Mikołaj I

i) w marcu 1856 rok, w Paryżu, strony Wielka Brytania, Francja, Sardynia, Austria, Rosja oraz Prusy, podpisały traktat pokojowy

- skutki wojny krymskiej (warunki traktatu paryskiego):

a) zrzeczenie się przez Rosję praw do utrzymywania na Morzu Czarnym floty wojennej

b) zneutralizowano strefę Morza Czarnego

c) Rosja zrzekła się swoich praw do posiadłości nad Dunajem; posiadłości te uzyskały statut autonomiczny i poddane zostały protektoratowi tureckiemu

d) ostatecznie rozpadło się Święte Przymierze

e) statut autonomiczny uzyskały także Mołdawia, Wołoszczyzna oraz Serbia

f) w Turcji prawa chrześcijańskie oraz muzułmańskie miały być na równie przestrzegane oraz szanowane i celebrowane

g) umiędzynarodowieniu uległa rzeka Dunaj (delta Dunaju we władzy tureckiej)

h) Turcja miała pozostać państwem integralnym.

Polityka międzynarodowa w latach 70-tych oraz 80-tych XIX stulecia

- polityka niemiecka w rejonie bałkańskim, jak również aneksja Bośni i Hercegowiny, dokonana przez Austro-Węgry w roku 1869, pozostawały w sprzeczności z interesami rosyjskimi

- we wspomnianym okresie Rosja pozostawała sojusznikiem Francji oraz Wielkiej Brytanii

- w latach 1877-1878 toczyła się wojna rosyjsko-turecka, zakończył ją traktat pokojowy podpisany w San Stefano, w roku 1878; na mocy podpisanego pokoju: powstało Księstwo Bułgarii, Rumunia wzbogaciła się o Dobrudżę, sama zaś przekazała Rosji część Besarabii, zwiększono posiadłości należące do Serbii oraz Czarnogóry, Turcy tracili część ziem, będących ich własnością w Europie

- w roku 1878 do Berlina zwołany został kongres; brały w nim udział następujące państwa: Wielka Brytania, Niemcy, Rosja, Austro-Węgry, Francja oraz Włochy; kongres był inicjatywą Wielkiej Brytanii oraz Austro-Węgier - wyraźnie zaniepokojonych wzrostem wpływów Rosji na Bałkanach; w toku kongresu zrewidowano dotychczasowy traktat rosyjsko-turecki, zawarty w San Stefano; zgodnie z brzmieniem traktatu berlińskiego, wieńczącego kongres, w Europie zachodziły następujące zmiany: powstało Księstwo Bułgarii (będące lennem tureckim), Bośnię oraz Hercegowinę poddano pod "tymczasowy zarząd" Austriaków, potwierdzono niepodległość Serbii (nadanej temu państwu w roku 1882), ale także Czarnogóry oraz Rumunii (niepodległe od roku 1881), w posiadanie brytyjskie miał przejść Cypr, we francuskie natomiast Tunis; traktat berliński podpisano w dniu 13 lipca 1887 roku, a obowiązywać miał do wybuchu wojen bałkańskich

Trójprzymierze

- konsekwencją kongresu berlińskiego było ochłodzenie relacji wzajemnych pomiędzy Rosją a Rzeszą Niemiecką, tym samym łatwiejsze stało się zbliżenie niemiecko-austriackie

- w roku 1879 Niemcy oraz Austro-Węgry podpisały przymierze, na mocy którego zobowiązały się do wzajemnej pomocy wojskowej na wypadek zagrożenia zewnętrznego

- w dniu 20 czerwca 1882 roku, przymierze niemiecko-austriackie poszerzono o Włochy; przystąpienie Włoch do wspomnianego porozumienia nadało mu z goła odmiennego niż dotychczas charakteru; tak bowiem oto przymierze nabierało charakteru sensu stricte anty-francuskiego; w umowie sojuszniczej strony wyraźnie podkreślały, że są zobowiązane do udzielenia sobie pomocy na wypadek zagrożenia ze strony Francji

Trójporozumienie

- na skutek zawartego przez Niemcy, Austro-Węgry oraz Włochy Trójprzymierza, Francja oraz Rosja zawarły sojusz wojskowy, przewidujący wzajemną pomoc na wypadek zagrożenia zewnętrznego, w roku 1892

- 8 kwietnia 1904 roku, w Londynie, Francja oraz Wielka Brytania - związały się paktem nazywanym "Entente Cordiale" (serdeczne porozumienie); porozumieniem tym obydwa kraje niwelowały dzielące je kwestie sporne w polityce kolonialnej w Afryce oraz w Azji; na mocy "Entente Cordiale" Wielka Brytania miała prawo dysponowania Egiptem, Francja zaś Marokiem

- układy Francja-Wielka Brytania (z roku 1904) oraz Francja-Rosja (z roku1892) legły u podstaw zawiązanego w roku 1907 Trójporozumienia (Wielka Brytania, Rosja, Francja)

Koncepcje ideologiczne XIX stulecia

Konserwatyzm

- słowo wywodzące się z łacińskiego conservatio, co oznacza utrzymywać, zatrzymywać, konserwować

- istotą konserwatyzmu jest uczynienie z tradycji, kościoła oraz religii, najważniejszych pierwiastków budujących tożsamość społeczną obywateli danego państwa

- konserwatyści to przeciwnicy gwałtownych reform oraz orędownicy państwa policyjnego

- reprezentantami kierunku byli: E. Burke (żyjący w latach 1729-1797) oraz B. Disraeli (działacz angielskiej Partii Konserwatywnej)

Liberalizm

- słowo wywodzące się z łacińskiego liber, czyli wolny

- fundamentem ideologii liberalnej, tak w polityce, gospodarce czy życiu społecznym, jest umiłowanie wolności

- hasła liberalne w historii łączono ze zjednoczeniem, sprzeciwem wobec absolutyzmowi, poszanowanie prawa wolności osobistej, prawa wolności słowa, prasy czy z tolerancją wyznaniowo-religijną

- liberalizm to także poszanowanie indywidualizmu; indywidualizm jednostki stoi w przekonaniu liberałów, ponad zbiorowością, grupą; liberałowie głoszą także przekonanie, iż "granicą wolności jednego człowieka, jest wolność drugiego człowieka" (lub inaczej "(...) człowiek może czynić wszystko, byle tylko nie zagrażać wolności drugiego."

- ideolodzy kierunku: J.Locke, A.Smith, I.Kant, J.Bentham, J.S.Mill, Monteskiusz.

- liberalizm gospodarczy zakłada:

a) funkcjonowanie przedsiębiorstwa z pominięciem wszelkiego rodzaju nadzoru (w tym np. kontroli kupieckiej lub cechowej)

b) niczym nieograniczone prawo do bycia zatrudnionym

c) likwidację komór podatkowych oraz feudalnych przywilejów gospodarczych

d) wprowadzenie zasad wolnego rynku oraz gospodarczej (ekonomicznej) konkurencji

e) leseferyzm - to jest wolność gospodarczą uwzględniającą między innymi swobodę wymiany handlowej.

Nacjonalizm

- najwyższym dobrem każdego tworu państwowego jest jego naród

- obowiązkiem każdego człowieka, w przekonaniu nacjonalistów, jest umiłowanie ojczyzny oraz wierna jej służba

- w nacjonalizmie jednostka oraz jej dobro podporządkowane są narodowi jako wspólnocie; naród góruje nad jednostką

- najbardziej znanym polskim nacjonalistą był Roman Dmowski (żył w latach 1864-1939)

Socjalizm

- koncepcja postulująca potrzebę zniesienia własności prywatnej; opowiadająca się za stworzeniem takiego ustroju społecznego, w którym nie będą istniały podziały na grupy oraz warstwy społeczne; ustrój ten będzie się rządził zasadą równości oraz sprawiedliwości społecznej

Luddyści

- pierwsza, najwcześniejsza forma ruchu socjalistycznego i robotniczego; cechą charakterystyczną luddystów było to, że w goście sprzeciwu wobec kapitalistów niszczyli oni i dewastowali narzędzia, maszyny oraz środki niezbędne do wytwórczości

- swój protest kierowali oni głownie przeciwko maszynom, to one bowiem miały zastępować ludzi w pracy

- początki luddyzmu związane są z działającym w Wielkiej Brytanii, niejakim Nedem Luddem

Socjalizm utopijny

- dwa sztandarowe hasła socjalizmu utopijnego to: konieczność zniesienia własności prywatnej oraz potrzeba oddania w ręce bezklasowego społeczeństwa, środków produkcji

- nazwa nawiązuje do dzieła "utopia", autorstwa Tomasza Moora (napisanego w wieku XVI)

- przedstawiciele:

a) Karol Fourier zaproponował powstanie tzw. komun; pojmował je jako organizmy złożone z osób, będących przedstawicielami różnych zawodów i profesji; osób wspólnie zamieszkujących falanstery - tj. osiedla; nie trzeba przekonywać, że tak zarysowaną ideę musiało spotkać niepowodzenie. I spotkało; na marginesie: komuna oznaczała zrzeszenie, lecz wymiennie nazywana była także falangą

b) Robert Owen opowiadał się za skróceniem czasu pracy, poprawą warunków bytowych robotników, zniesieniem własności prywatnej; był także zwolennikiem tworzenia zawodowych organizacji robotniczych

c) teorię "pszczół i trutni" zaproponował z kolei Henri de Saint-Simon; ludzi pracy - robotników, fabrykantów oraz bankierów, określił mianem pszczół; wyzyskiwacze, arystokraci to w jego przekonaniu trutnie; prawo posiadania własności miały tylko pszczoły; Saint-Simon był zwolennikiem poszanowania równości każdego człowieka wobec prawa

d) do grona utopistów należał także Bartłomiej Enfantin, który lansował ideę wspólnoty żon

e) Louis Blanc proponował "kapitalizm państwowy", w praktyce oznaczający, że do państwa właśnie, należy własność oraz organizacja i monitoring procesu produkcyjnego; z kolei Louis Auguste Blanqui postulował obalenie ustroju kapitalistycznego na drodze rewolucji; zwycięstwo rewolucji miało w jego mniemaniu doprowadzić do oddania władzy w ręce spiskowców; a wszystko to dla dobra innych ludzi. Blanqui stworzył kierunek ideologiczny zwany "blankizmem", oraz pojęcie "woluntaryzmu"

Czartyzm

- ruch robotniczy powstały w roku 1837 w wielkiej Brytanii; walczący o uzyskanie oraz wprowadzenie w życie praw robotniczych; domagający się także dostępu do godności poselskiej, przez osoby niezamożne

- czołowym przywódcą był Wilhelm Lovett

- w roku 1840 powstało w Anglii Ogólnokrajowe Stowarzyszenie Czartystów

Socjalizm naukowy

Jego ideologia została wyłożona przez Karola Marksa oraz Fryderyka Engelsa, najpierw w "Manifeście komunistycznym" z 1848 roku, a następnie w dziele pt. "Kapitał" (1867 rok). I choć w jakimś stopniu socjalizm naukowy czerpał z teorii Louisa Augusta Blanqui oraz Henriego de Saint-Simon, to w istocie różnił się od modeli utopijnych. Po pierwsze jako ideologia odnosił się jedynie do proletariatu - jako klasy społecznej i zawodowej, nie zaś, do ogółu obywateli. Po drugie zmiana jednego ustroju na inny (kapitalizm na socjalizm, a w konsekwencji na komunizm) miało odbyć się na zasadzie walki klas. Po trzecie był to system unaukowiony.

Ucisku klasy robotniczej upatrywał Marks w antagoniźmie społecznym, wynikającym z kolei z tzw. "stosunków produkcji". Aby zwiększyć zysk, pracodawca wydłużał godziny pracy, nie podwyższając wynagrodzenia osobie zatrudnionej. Siłą sprawczą takiego postępowania okazywała się być chęć zwielokrotnienia środków finansowych, potocznie zysku, przez pracodawcę kosztem pracownika.

Zasadniczym zagadnieniem socjalizmu naukowego, głoszonego przez Marksa i Engelsa, był materializm historyczny. Aby zrozumieć jego sens, należy przyswoić sobie dwa terminy. A mianowicie: klasowość społeczeństwa oraz pojęcie środków produkcji. Każde społeczeństwo jest z natury rzeczy klasowe, tj. dzieli się ona na wyzyskujących i wyzyskiwanych. Między nimi trwa odwieczny konflikt. Z czasem pojawiają się nowe klasy. A to na skutek zmian zachodzących w środkach produkcji oraz w samym procesie produkcji. Kształtowaniu się każdej, nowej klasy, towarzyszą modyfikacje o podłożu politycznym, obywatelskim oraz intelektualnym.

Marks zaproponował także własną koncepcję powstawania i upadku ustroju kapitalistycznego. Przedstawia się on następująco:

Kapitaliści na skutek drapieżnej konkurencji doświadczaj strat w zyskach (wówczas) → obciążają pracowników - klasę robotniczą większymi ciężarami pracy (jako że) → kapitaliści stanowią mniejszą liczebnie grupę zawodową, rynek pracy polaryzuje się wokół większej liczebnie klasy robotniczej → nie zmienia to jednak faktu, że kapitaliści będący w mniejszości mają "rząd dusz" ( w sensie społecznym i nade wszystko gospodarczym) nad robotnikami → co skłania proletariat do rewolty → a tym samym, kapitalistom odbiera się własność, znosi się ją, dzieli pomiędzy solidarne, a nade wszystko bezklasowe społeczeństwo komunistyczne (tj. byłe już społeczeństwo proletariackie).

Pierwsze Międzynarodowe Stowarzyszenie Robotników (I Międzynarodówka)

- powstało 28 września 1864 roku w Londynie

- głoszone cele i hasła: przeprowadzenie globalnej rewolucji robotniczej (proletariackiej), ostateczne zbudowanie ustroju socjalistycznego, obrona interesów klasy robotniczej w państwach Starego Kontynentu, żądanie wprowadzenia ośmiogodzinnego dnia pracy, danie kobietom równego statutu społecznego oraz zawodowego, rozwiązanie stałych wojsk

- I Międzynarodówka w sposób namacalny przyczyniła się do uzyskania przez robotników angielskich praw wyborczych; czynnie wspierała także Komunę w Paryżu

- w roku 1872 siedzibę I Międzynarodówki przeniesiono z Londynu do Nowego Jorku

- w roku 1876 I Międzynarodówka uległa rozwiązaniu

II Międzynarodówka

- została zawiązana w roku 1889 w Paryżu, przez Engelsa

- postulaty: walko o ośmiogodzinny dzień pracy, walka o prawodawstwo socjalne

- z jej inicjatywy dzień 1 Maja ustanowiono świętem pracy, a tym samym świętem robotników

Konsekwencje narodzenia się i rozwoju ruchu robotniczego:

- klasa robotnicza stała się grupą zawodową oraz społeczną w pełni świadomą oraz doskonale zorientowaną na własne cele oraz potrzeby

- powstawały pierwsze ugrupowania oraz frakcje o charakterze proletariackim

- powstawały związki zawodowe

- po raz pierwszy socjalista wszedł do francuskiej rady ministrów w roku 1899

- na prawa klasy robotniczej zwrócił uwagę papież Leon XIII, w swej encyklice zatytułowanej Rerum Novarum (1891 rok); czytamy w niej m.in. że proletariat ma prawo do zrzeszania się, czy że powinien on brać udział w sprawiedliwym podziale dóbr

- kształtowanie się estetyki oraz zwyczajów typowo robotniczych (np. uroczyste obchody dnia 1 Maja, uczestnictwo w wiecach)

- konsekwentne polepszanie się bytu robotniczego (widoczne już w II połowie XIX stulecia), a nawet przechodzenie robotników z klasy proletariackiej do średniej

- zmiany w prawodawstwie socjalnym (np. regulacje prawne co do czasu pracy czy ubezpieczenia społeczno-zdrowotne)

Włochy u schyłku XIX stulecia

a. ustrój

- monarchia (pierwszym królem zjednoczonych Włoch - Wiktor Emanuel II, panował w latach 1861-1878)

- władza ustawodawcza w kraju należała do dwuizbowego parlamentu, tj. do Senatu oraz Izby Deputowanych; do kompetencji królewskich należało mianowanie dożywotnie senatorów; z kolei do Izby Deputowanych obowiązywały wybory, oparte na cenzusie majątkowym oraz cenzusie wykształcenia obywateli

b. kondycja państwa po zjednoczeniu:

- brak jednolitego prawodawstwa oraz administracji w skali całego kraju

- brak rozwiązań gospodarczych mogących zniwelować różnice pomiędzy prężnie się rozwijającą północą a zacofanym i rolniczym południem

- niedostateczne zaopatrzenie w surowce naturalne takie jak węgiel oraz żelazo

- nieumiejętność przezwyciężenia zacofanego systemu feudalnego na południu kraju oraz wsteczny technologii wykorzystywanych w tamtejszym rolnictwie

- bardzo wysoki przyrost naturalny

- zjawisko organizowania masowych emigracji zarobkowych z Półwyspu Apenińskiego na ziemie argentyńskie, brazylijskie oraz Ameryki Północnej (szacuje się, że do roku 1903 do Stanów Zjednoczonych udało się blisko 4 miliony Włochów)

- szerzący się analfabetyzm

- ogłoszenie się papieża Piusa IX więźniem Watykanu, zrodziło długotrwały konflikt na osi Włochy-Stolica Apostolska

- fantastyczny rozwój gospodarczy w północnej części półwyspu; postępująca industrializacja oraz stosowanie nowych technologii produkcyjnych przyczyniło się do uruchomienia liczących się w Europie ośrodków przemysłu metalurgicznego, do budowy nowych dróg oraz tuneli (usprawniających komunikację pomiędzy Italią a pozostałymi krajami Starego Kontynentu)

- w roku 1882 obniżono cenzus majątkowy oraz wykształcenia w wyborach do parlamentu, z kolei w roku 1912 prawa wyborcze uzyskali analfabeci oraz piśmienni (warunkiem było odbycie służby wojskowej oraz spełnienie powszechnego obowiązku obronnego)

c. kolejni królowie Italii:

- Wiktor Emanuel II, panował w latach 1861-1878 (od 1849 roku był królem Sardynii)

- Humbert I, panował w latach 1878-1900 (29 sierpnia 1900 został zamordowany przez anarchistę Gaetano Bresci, ten z kolei popełnił samobójstwo w roku 1901)

- Wiktor Emanuel III, panował w latach 1900-1946 (w roku 1946 abdykował)

- Humbert II, król w roku 1946

d) kolejni premierzy włoscy:

- Gioranii Lanza, szef rządu w latach 1869-1873 (reprezentant prawicy)

- Mano Minghetti, szef rządu w latach 1873-1876 (reprezentant prawicy)

- Beinedetto Carioli, szef rządu w roku 1878, oraz w latach 1879-1881 (17 listopada 1878 roku uchronił w Neapolu, króla Humberta przed śmiercią; zasłonił go wówczas własnym ciałem przed oddanymi strzałami)

- Francesco Crispi, szef rządu w latach 1887-1891 oraz w latach 1893-1896

- Giuseppe Zanardelli, szef rządu w latach 1901-1903

- Antonio Rudini,szef rządu w latach 1891-1892, oraz w latach 1896-1898

- Giovani Giolitti, szef rządu w latach 1892-1893, 1903-1905, 1906-1909, oraz w latach 1911-1914

- gen. Luigi Pelloux, szef rządu w latach 1898-1900

e) ważne wydarzenia:

- w styczniu roku 1895 powstała w Parmie Włoska Partia Socjalistyczna

- w roku 1891 wydano drukiem encyklikę papieża Leona XIII, zatytułowaną "Rerum Novarum", w swoim dziele papież wychodził naprzeciw problemom epoki: rodzącemu się kapitalizmowi, kwestii robotniczej, komplikacjom społecznym; Leon XIII radził by stawiać im czoła zgodnie z nauką kościoła, w imię chrześcijańskiej miłości oraz sprawiedliwości; w encyklice papież dał wyraz swojej niechęci do ruchu socjalistycznego oraz bronił nienaruszalność własności prywatnej

Rosja u schyłku XIX stulecia

a) czasy Aleksandra II oraz przeprowadzone przez niego reformy:

- likwidacja poddaństwa chłopów, przeprowadzenie reformy uwłaszczeniowej

- szlachtę pozbawiono prawa karania chłostą chłopów

- tworzenie samorządu gubernialnego oraz powiatowego

- powstanie ziemstw, czyli samorządów wiejskich oraz dum - samorządów miejskich

- wprowadzenie zasady niezawisłości sędziowskiej

- zrównanie wszystkich obywateli względem prawa

- prawo oskarżonego do obrony przed sądem

- zniesienie tortur na etapie śledztwa

- skrócenie obowiązku służby wojskowej do 25 lat

b) skutki reform:

- społeczeństwo rosyjskie było niezadowolone z przeprowadzonych w kraju reform

- w roku 1862 powstała organizacja "Ziemia i Wolność"; jej założyciel A. Hercen nakłaniał chłopów do wystąpienia przeciwko carowi; organizację rozwiązano w roku 1869; działaczy represjonowano

- spadek po "Ziemi i Wolności" przejęli tzw. narodnicy; postulowali oni wprowadzanie reform na drodze rewolucyjnej; czołowi działacze to: Bakunin, Piotr Ławrow (1823-1900), Piotr Tkaczow (1844-1885); wszelkie działania narodników ustały w roku 1874

- w roku 1876 powołano do życia drugą już "Ziemię i wolność"; jej gorącymi zwolennikami byli: Siergiusz Krawczyński, Zofia Parowska , Aleksander Michajłow, Andrzej Łekabow

- zamachy terrorystyczne przeprowadzili: w styczniu roku 1878, w Petersburgu Wiera Zasulicz, na naczelniku miasta niejakim Fiodorze Iiepowie, oraz w sierpniu 1878 Krawczyński na szefie oddziału generale Mikołaju Miezaniowie; Miezaniow zginął, z kolei Iiepow został ciężko ranny

- w kwietniu 1879 roku nauczyciel z prowincji niejaki Aleksander Sołowiow, usiłował zgładzić cara

- w lutym 1880 zorganizowano zamach na życie Aleksandra II w Pałacu Zimowym, i choć w powietrze wysadzono jedno ze skrzydeł Pałacu to car spóźnił się na posiłek, a tym samym ocalał

- działalność zamachowo-terrorystyczną kontynuowała także, po rozpadzie na "Czarny Podział" z Plechanowem i Wierą Zasulicz oraz na "Wolę Ludu", organizacja "Wola Ludu" z Michajłowem i Żelobowem na czele

- powołanie w roku 1880 Najwyższej Komisji Zarządzającej, na czele z Michałem Lonsem

c) Rosja za panowania Aleksandra III (1881-1894)

- w roku 1881 Aleksander II zginął zamordowany podczas zamachu bombowego; cara zgładzono w Petersburgu, z polecenia Ignacego Hryniewskiego, Łekabowo oraz Perowskiej

- następcą Aleksandra II na rosyjskim tronie został Aleksander III, w czasie jego panowania, tj. od roku 1881 do roku 1894, w kraju zapanował wsteczny system sprawowania władzy, car był bowiem przeciwnikiem reform; przykładem jego wstecznictwa było powołanie w roku 1881 Wydziału Ochrony Społeczeństwa

- w roku 1890 z polecenia cara Aleksandra III zmieniono w Rosji konstytucję; od tego momentu podział na kurie opierał się na kryterium stanowym, a nie jak dotychczas na kryterium własnościowym

- w aspekcie szkolnym, kulturowym oraz obyczajowym, Aleksander II wprowadził w kraju następujące zmiany:

a. utrudnił dostęp do oświaty, szczebla podstawowego oraz średniego, dzieciom z ubogich domów

b. uniwersytety oraz uczelnie wyższe utraciły posiadaną dotychczas przez siebie autonomię

c. studentom zakazano działalności w organizacjach studenckich

d. prowadzono politykę tzw. mistyfikacji politycznej

e. w krajach zależnych, w tym w Królestwie Polskim, postępował proces rusyfikacji; język rosyjski odgórnie narzucano; starano się wszelkimi sposobami walczyć z narodową tożsamością

f. siłą i przymusem narzucano także religię prawosławną

g. nie można było drukować jakichkolwiek publikacji w języku innym niż rosyjski

- w roku 1894 na tron rosyjskich carów wstąpił ostatni przedstawiciel dynastii, Mikołaj II; panował do roku 1917; cara Mikołaja II uważa się w historii za człowieka, jak i władcę przeciętnego, mało dynamicznego, podatnego na wpływy oraz sugestie innych (np. żony Aleksandry Fiodorownej, Teodorówny, księżniczki heskiej)

d) kolejni carowie na rosyjskim tronie w wieku XIX oraz XX:

- Aleksander I, panował w latach 1801-1825

- Mikołaj I, panował w latach 1825-1855

- Aleksander II, panował w latach 1855-1881

- Aleksander III, panował w latach 1881-1894

- Mikołaj II, panował w latach 1894-1917

e) wojna Rosji z Turcją w roku 1877

- przyczyny: chęć podporządkowania sobie przez Turcję posiadłości bałkańskich, a konkretnie Bośni i Hercegowiny, jak również Bułgarii

- przebieg:

a) zdobycie przez Rosjan Plewny w dniu 10 sierpnia 1877 roku

b) styczeń 1878 roku - Rosjanie sięgają po Adrianopol; wynik wojny został więc przesądzony na korzyść caratu

- skutki:

a) podpisanie traktatu pokojowego w San Stefano; Rosja wzbogaca się o południową część Besarabii oraz pojedyncze punkty w Transkaukazji

b) lipiec 1878 roku - rewizja traktatu pokojowego rosyjsko-tureckiego z San Stefano, dokonana podczas Kongresu Berlińskiego; uczestnikami Kongresu były następujące państwa: Niemcy, Anglia, Włochy, Austro- Węgry, Rosja i Francja; w jego toku do Rosji trafiły: Besarabia, Ardahan, Kars i Batum w Transkaukazji; niepodległy byt otrzymały: Serbia, Czarnogóra oraz Rumunia; nad Bułgarią swój protektorat miała roztoczyć Turcja, z kolei nad Bośnią i Hercegowiną - Austro-Węgry

c) w roku 1887 Rosja oraz Niemcy, związały się traktatem reasekuracyjnym, na mocy którego na wypadek wojny Niemiec z Francją lub Rosji z Austro-Węgrami (jeśli zaatakują Francuzi lub Austriacy), nie napadnięty członek układu pozostanie wobec napadniętego całkowicie neutralny; sojusz przetrwał tylko 3 lata; relacje zaś wzajemne rosyjsko-niemieckie z dnia na dzień pogarszały się

f) wojna rosyjsko-japońska w roku 1905

- przyczyny:

a) dążenia tak Rosji, jak i Japonii do podporządkowania sobie chińskiego rynku zbytu

b) popieranie interesów japońskich przez Wielką Brytanię, niezadowoloną oraz zaniepokojoną rosnącymi wpływami caratu na kontynencie azjatyckim

- przebieg:

a) w dniu 9 lutego 1904 roku Japończycy, nie wypowiadając wojny Rosji, dokonali ataku na twierdzę w Port Artur

b) luty 1904 - styczeń 1905 - oblężenie twierdzy Port Artur przez Japończyków

c) styczeń 1905 rok - kapitulacja załogi rosyjskiej w Port Artur

d) luty - marzec 1905 rok - walki rosyjsko-japońskie o Mukden

e) 27 maj 1905 rok - bitwa morska Rosjan (dowodzonych przez admirała Rożdżestwienskiego) z Japończykami (dowodzonymi przez admirała Togo) pod Cuszimą; ostateczna klęska Rosji

- skutki: podpisanie traktatu pokojowego rosyjsko-japońskiego w Portsmouth w Stanach Zjednoczonych, w dniu 5 września 1905 roku; warunki: w posiadaniu Japonii znalazły się Port Artur, port w Dalnyj, oraz południowy Sachalin; ponad to Rosja miała nie interweniować w kwestii polityczne Mandżurii, oraz miała przyjąć jako obowiązujące nowe warunki połowu ryb na Oceanie Spokojnym

g) rewolucja rosyjska roku 1905

- przyczyny:

a) przegrana rosyjska w wojnie z Japonią w roku 1905

b) szerzący się w kraju carów kryzys gospodarczy (lata 1901-1903); wzrost bezrobocia oraz coraz dotkliwsze niezadowolenie społeczne

c) utworzenie podczas II Zjazdu SDPRR, partii bolszewickiej, domagającej się między innymi zniesienia caratu na drodze rewolucyjnej

d) wybuchające w kraju strajki oraz chłopskie rebelie

- przebieg:

a) styczeń 1905 rok - w zakładach Putiłowskich wybucha strajk robotniczy; jest on początkiem całej fali strajków, które zalewały Rosję w roku 1905

b) 22 styczeń 1905 rok, z inicjatywy popa, niejakiego Grigorija Gapona, przed Pałacem Zimowym została zorganizowana demonstracja blisko 140 tysięcy ludzi; w jej toku rannych zostało ponad 2 tysiące demonstrujących, kilkuset straciło życie

c) wiosna - lata 1905 rok - w strajkach oraz demonstracjach bierze udział blisko 265 tysięcy niezadowolonych i rozgoryczonych rządami rosyjskimi robotników; w tym samym czasie rewolucyjna gorączka "dotyka" już marynarzy floty czarnomorskiej; w konsekwencji na pancerniku Potiomkin ma miejsce bunt marynarzy

d) październik 1905 roku - w kraju wybucha powszechny strajk polityczny; wkrótce dołączają do niego marynarze oraz artylerzyści z Kronsztadu

e) prowadząc politykę zjednywania sobie burżuazji, Mikołaj II wydaje ukaz o tolerancji religijnej (30 kwiecień 1905 rok)

f) w sierpniu 1905 roku rząd rosyjski wydaje dekret o zwołaniu Dumy Państwowej

g) w wydanym 30 października 1905 przez cara Mikołaja II manifeście, car proklamował nietykalność osobistą, swobodę sumienia, słowa, stowarzyszeń oraz zebrań; opowiadał się także za zwołaniem parlamentu ustawodawczego (wybieranego przez ogół obywateli)

h) po podpisaniu z Japonią pokoju w Portsmouth (wrzesień roku 1905), oraz wycofaniu rosyjskich wojsk z Dalekiego wschodu, przystąpiły one do pacyfikowania rewolucjonistów

i) 7 grudnia 1905 roku, wybuchł w Moskwie strajk o charakterze powszechnym, który z kolei przekształcił się w powstanie, na czele którego stanęła Rada Delegatów Robotniczych

j) konsekwencją rewolucji był okres, zwany w historii Rosji reakcją stołypinowską

- reakcja stołypinowska

a) nazwa zaczerpnięta od nazwiska ówczesnego premiera Piotra Stołypina

b) Stołypin kierował się w swojej polityce zasadą "Najpierw uspokojenie, potem reformy"

c) jego polityka sprowadzała się represjonowania radykalnych ruchów politycznych oraz do dążenia do umiarkowanego modernizowania systemu politycznego oraz ekonomicznego kraju

d) reformy Stołypina po roku 1907:

• zniesienie wspólnot gminnych na wsi

• wprowadzenie prawa posiadania indywidualnej własności ziemskiej

• położenie podwalin pod funkcjonowanie w kraju zasad wolnego rynku

• utrzymanie w kraju prawa do zrzeszania się robotników

• potrzeba osiedlania się na Syberii oraz budowania biegnącej przez nią linii kolejowej

e) Stołypina zamordowano w zamachu, w roku 1911

Wielka Brytania na przełomie XIX oraz XX stulecia

a) najważniejsze wydarzenia

- William Gladstone - premier rządu w Wielkiej Brytanii, początkowo konserwatywny torys, później liberalny wig

- reformy wprowadzone w kraju przez Gladstone'a:

a) wprowadzenie nowej ordynacji wyborczej w roku 1884; rozszerzenie prawa wyborczego, podział kraju na okręgi jednomandatowe; obniżenie cenzusu majątkowego w wyborach do parlamentu; w konsekwencji przeprowadzonej reformy prawo do brania udziału w wyborach otrzymało około 2/3 obywateli Wielkiej Brytanii

b) nadanie praw publicznych zrzeszeniom pracowniczym

c) reforma oświaty, a zwłaszcza szkolnictwa na poziomie podstawowym

- Benjamin Disraeli, premier rządu, następca Gladstone'a, początkowo zwolennik koncepcji liberalnej, z czasem konserwatysta

- działania polityczne podejmowane przez Disraelego oraz jego gabinet:

a) budowanie potęgi kolonialnej Wielkiej Brytanii

b) koncepcja centralizowania władzy w państwie

c) dążenie (czynne na drodze przygotowywanych oraz głosowanych w parlamencie) do poprawy warunków życia higienicznego oraz zdrowotnego obywateli brytyjskich

d) rok 1867 - przydanie praw wyborczych rzemieślnikom, oraz wykwalifikowanym robotnikom (dzięki obniżeniu kryterium majątkowego w ordynacji wyborczej)

e) 1872 rok - wprowadzenie tajności głosowania

f) 1877 rok - na drodze prowadzonej przez premiera polityki kolonialnej, koronę Indii powierzono monarchini brytyjskiej Wiktorii

g) w roku 1878, podczas kongresu w Berlinie, Wielka Brytania uzyskała nadanie w postaci Cypru

b) sprawa Irlandii

- rok 1800 - unia realna połączyła Wielką Brytanię oraz Irlandię; powstało Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii oraz Irlandii

- sytuacja społeczna w Irlandii przedstawiała się w następujący sposób:

a) ziemia należała do Brytyjczyków, dzierżawili ją zaś Irlandczycy

b) Irlandczycy byli katolikami, Brytyjczycy zaś protestantami

c) od roku 1800 Irlandczycy wybierali swoich posłów do parlamentu londyńskiego

- w roku 1858 w Irlandii utworzono organizację zwaną bractwem feniańskim, jej priorytetowym działaniem było stosowanie przemocy oraz agresji przeciwko Anglikom

- na mocy ustaw z roku 1886 oraz 1893, Irlandii nadano ograniczaną autonomię (ustawodawstwo Gladstone'a)

- w roku 1903 oraz 1914, Anglicy podjęli próby wprowadzania ustawodawstwa home rule w Irlandii; sprzeciw Irlandczyków oraz uznanie za niewystarczające proponowanych rozwiązań

- od roku 1900 w Irlandii działała organizacja bojowa Sinn-Fein (czyli My Sami), jej pierwszorzędnym zadaniem oraz zamierzeniem było doprowadzenie do wybuchu zbrojnej rewolty przeciwko Wielkiej Brytanii; realne plany powstańcze pokrzyżował Sinn-Fein wybuch wojny w roku 1914

- w roku 1919 wybuchła wojna brytyjsko-irlandzka; w jej konsekwencji w roku 1921 utworzono Wolne Państwo Irlandzkie; nadano mu statut dominium (dominium brytyjskie to taka forma państwowości, która pomimo posiadania praw autonomicznych, wchodziła w skład państwa brytyjskiego, uznając monarchę za zwierzchnika oraz głowę państwa; każde dominium posiadało odrębny parlament oraz rząd; jego reprezentantem w stosunkach z Wielką Brytanią był gubernator)

- po utworzeniu Wolnego Państwa Irlandzkiego, Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii, przemianowano na Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii północnej

c) władcy brytyjscy:

- Jerzy I, panował w latach 1714-1727

- Jerzy II, panował w latach 1727-1760

- Jerzy III, panował w latach 1760-1820

- Jerzy IV, panował w latach 1820-1830

- Wilhelm IV, panował w latach 1830-1837

- Wiktoria, panował w latach 1837-1901

- Edward VII, panował w latach 1901-1910 (reprezentant dynastii koburskiej)

- Jerzy V, panował w latach 1910-1936 (od roku 1917 Windsor)

- Edward VIII, panował w roku 1936

- Jerzy VI, panował w latach 1936-1952

- Elżbieta II, panuje od roku 1952

Austro-Węgry na przełomie XIX oraz XX stulecia

a) przemiany ustrojowe w kraju

- przyczyny zmian ustrojowych w monarchii:

a) perturbacje polityczne oraz narodowościowe z czasów Wiosny Ludów

b) klęski wojenne z lat 1859 (konflikt z Piemontem oraz Francją) oraz z 1866 (konflikt z Prusami)

c) nacisk Prus na wystąpienie Austrii ze Związku Niemieckiego

d) utrata takich posiadłości jak Lombardia, Toskania, czy Wenecja

e) potrzeba dostosowania ustroju oraz prawodawstwa państwowego do odmiennych warunków politycznych, gospodarczych oraz społecznych końca XIX wieku

- podstawowe kierunki zmian w ustroju państwa austro-węgierskiego:

a) centralizm - głoszony głównie przez Austriaków, zakładał potrzebę uzyskania przewagi Austrii w "dialogu" z innymi państwami wchodzącymi w skład monarchii

b) federalizm - postulowany przez państwa słowiańskie i domagający się utworzenia federacji Austrii oraz państw monarchii

d. dualizm - głoszony przez Węgry i zakładający utrzymanie odrębności państwa w ramach monarchii Austro-Węgierskiej

- przemiany polityczne:

a) rok 1860 - wydanie przez Agenora Gołuchowskiego Dyplomu Październikowego, kładącego fundamenty pod budowanie autonomii w poszczególnych krajach korony austriackiej; próba tworzenia ustroju federacyjnego

b) rok 1861 - z inicjatywy nowego premiera Antoniego Schmerlinga wydany zostaje Dyplom tzw. Lutowy, regulujący ustrój Austrii oraz państw od niej zależnych na zasadach centralistycznych

b) ustrój Austro-Węgier

- opierał się na następujących aktach prawnych:

1. ugoda pomiędzy Austrią a Węgrami

2. Konstytucja Królestwa Węgier (z roku 1848)

3. Konstytucji Cesarstwa Austriackiego

- był ustrojem o charakterze dualistycznym, wprowadzonym po klęsce Austrii w wojnie z Prusami

- ugoda zawarta pomiędzy Austrią oraz Węgrami stanowiła:

1. o równorzędności obu państw (tj. Austrii oraz Węgier)

2. o tym, że cesarz domu austriackiego, jest jednocześnie królem Węgier

3. o tym, że oba państwa posiadają następujące wspólne instytucje oraz urzędy państwowe: wojsko, walutę oraz finanse

4. o tym, że oba kraje łączy wspólna polityka zagraniczna

5. o tym, że nie powołuje się jednego parlamentu

6. o tym, że za posiadłości austriackie uznaje się: Austrię, Czechy, Morawy, Galicję, Karyntię, Styrię, Tyrol

7. o tym, że za posiadłości węgierskie uznaje się: Węgry, Słowację, Chorwację i Siedmiogród

- Konstytucja Cesarstwa z roku 1867 stanowiła iż:

1) na czele państwa stoi cesarz, któremu przysługuje prawo nominowania ministrów, tworzących rząd

2) Rada Państwa, czyli parlament składa się z dwóch izb

3) izbą wyższą parlamentu jest Izba Panów, prawo zasiadania w której mieli: arcybiskupi, biskupi (z tytułami książęcymi), pełnoletni członkowie domu panującego austriackiego o raz inne osoby pochodzące z nominacji cesarskiej

4) izbą niższą parlamentu była Izba Posłów, praw zasiadania w której mieli posłowie pochodzący z wyborów; wybory były przeprowadzane przez Sejmy Krajowe w ramach kurii (warto pamiętać, iż w roku 1873 nastąpiła zmiana, polegająca na zniesieniu wyborów poselskich organizowanych przez Sejmy Krajowe; zastąpiły je odrębne wybory, nadal przeprowadzane w oparciu o system kurialny)

- w roku 1896 przeprowadzono reformę wyborczą polegającą na wprowadzeniu kolejnej, piątej kurii wyborczej; z kolei w roku 1907 zniesiono wybory w kuriach, zastępując je 4-przymiotnikowymi wyborami, organizowanymi w dwóch turach

- organizacja terytorialna Monarchii Austro-Węgierskiej:

1. wprowadzenie podziału na 17 koronnych krajów

2. wprowadzenie we wszystkich krajach koronnych - Sejmów Krajowych oraz Wydziałów Krajowych (na podstawie Dyplomu Październikowego)

3. Krajem Koronnym dowodził namiestnik

4. w roku 1867 wprowadzono podział Krajów Koronnych na starostwa (na ich czele stali starostowie)

c) władcy na tronie Austro-Węgier (dynastia habsburska)

- Franciszek I Habsburg, panował w latach 1804-1848

- Franciszek Józef I, panował w latach 1848-1916

- Karol I

Francja i Komuna Paryża

- 4 września 1870 rok we Francji parlament proklamował powstanie republiki, ogłaszając jednocześnie upadek Bonapartych

- 8 luty 1871 rok, przeprowadzenie wyborów do Zgromadzenia Narodowego; 2/3 mandatów parlamentarnych wędruje w ręce monarchistów, pozostała 1/3 powierzono zostaje umiarkowanym republikanom

- 28 lutego 1871 roku, Zgromadzenie Narodowe obradujące w Bordeoux zostało zmuszone do zaakceptowania traktatu pokojowego, kończącego wojnę francusko-pruską; a więc do oddania Prusom Alzacji oraz Lotaryngii, jak również do wypłaty na ich rzecz kontrybucji wojennej rzędu 6 miliardów franków w złocie

- marzec 1871 roku - oburzenie społeczeństwa francuskiego, spowodowane przyjęciem przez rząd Adolfa Thiersa warunków traktatu pokojowego francusko-pruskiego oraz zorganizowaną w Paryżu defiladą wojsk niemieckich

- 18 marca 1871 rok - na skutek nieudanej próby odebrania przez rząd armat należących do Gwardii Narodowej, jego członkowie (rządu) zmuszeni byli do opuszczenia Paryża oraz udania się do Wersalu; rządy w stolicy powierzono zaś Gwardii Narodowej oraz Komitetowi Centralnemu

- w dniu 26 marca 1871 roku Komitet Centralny przeprowadził wybory do Rady Komuny Paryża

- w dniu 28 marca 1871 roku ogłoszono powstanie Komuny Paryskiej

- podstawowe postulaty zwolenników Komuny Paryża to:

1. likwidacja trójpodziału władzy

2. likwidacja zasady niezawisłości sędziowskiej

3. likwidacja regularnej armii

4. zastąpienie regularnych wojsk gwardią narodową, złożoną z paryskich mieszczan

5. zagwarantowanie minimalnych płac

6. znacjonalizowanie przemysłu

7. zagwarantowanie taniego, czyli bezpłatnego szkolnictwa

8. zagwarantowanie wybieralności urzędów

9. rozdzielenie państwa od kościoła

- ponieważ rząd Thiersa był popierany przez Otto von Bismarcka, kanclerz Niemiec zwolnił z więzień francuskich jeńców wojennych, ci z kolei powrócili do Francji i stanęli do walki ze zwolennikami Komuny

- z końcem maja 1871 roku regularna armia francuska rozpoczęła walkę z Komuną

- 27 maja 1871 roku wojska zdobyły Paryż

- 29 maja 1871 roku pokonano, doprowadzając do ostatecznego upadku, Komunę Paryską; we Francji wciąż obowiązywał ustrój republikański

- sierpień 1871 - maj 1873 - Thiers prezydentem we Francji

- następcą Thiersa na stanowisku prezydenta państwa został zwolennik bonapartyzmu, niejaki Mac Mahon

- Konstytucja z roku 1875

a) przewagą zaledwie jednego głosu we Francji wprowadzono III Republikę, jak również uchwalono nową ustawę zasadniczą

b) władza ustawodawcza:

• powierzona Kongresowi, czyli dwuizbowemu parlamentowi

• Kongres składał się z Izby Deputowanych (izba niższa) oraz z Senatu (izba wyższa)

• do Kongresu należało wybieranie głowy państwa (prezydenta), jak również dokonywanie zmian w konstytucji Francji

• do Izby Deputowanych przeprowadzano wybory powszechne, równe oraz tajne; odbywały się one raz na cztery lata; prawo głosu mieli mężczyźni, którzy ukończyli 21 rok życia

• do senatu wchodziło 300 senatorów, z czego 75 nominowało Zgromadzenie Narodowe, zaś pozostali (225) byli wybierani przez reprezentantów departamentów oraz kolonii na okres 9 lat; skład Senatu ulegał co trzy lata odnowieniu o 1/3 ogólnego składu izby

b) władza wykonawcza:

• sprawowana przez prezydenta wybieranego na kadencję 7 letnią

• prezydent mógł rozwiązać Izbę Deputowanych

• prezydent dysponował prawem veta zawieszającego

• prezydent miał obowiązek sygnowania swym podpisem każde z ustaw wydawanych przez francuski parlament

• prezydent miał prawo złożenia wniosku o ponowne rozpatrzenie ustawy parlamentarnej

c) władza sądownicza:

• potwierdzono zasadę niezawisłości sędziowskiej

• rząd miał być powoływany przez Kongres i przed Kongresem miał być odpowiedzialny; wszelkie zatarcia na osi Kongres-rząd kończyły się dymisją tego drugiego

- inne wydarzenia z historii Francji na przełomie XIX oraz XX stulecia:

a) przystąpienie do budowy Kanału Panamskiego w roku 1880 oraz nadużycia związane z działalnością powołanego w tym celu Towarzystwa Budowy Kanału Panamskiego (do roku 1892 kiedy Towarzystwo upadło)

b) sprawa kapitana Alfreda Dreyfusa

c) reformy rządu Aleksandra Milleranda, powołanego w roku 1899; m.in. ograniczenie czasu trwania służby wojskowej do dwóch lat

d) 1901 rok początek likwidacji zakonów we Francji

e) 1904 rok zakazanie nauczania młodzieży przez zakonników

f) 1905 rok podpisanie przez Francję Konkordatu ze Stolicą Apostolską

g) lata 1906-1910 wprowadzenie we Francji reform socjalnych, np. ośmiogodzinnego dnia pracy, czy odpoczynku w niedzielę

h) upowszechnienie się syndykalizmu

Ekspansja kolonialna Europy na przełomie XIX oraz XX stulecia

a) przyczyny ekspansji kolonialnej na przełomie wieku XIX i XX:

- wyraźnie się zarysowujące zjawisko eksplozji demograficznej w Europie

- wdrażanie w życie prawideł gospodarki kapitalistycznej, a więc poszukiwanie tanich pracowników, oraz równie tanich surowców

- powstawanie baz militarno-wojskowych

- posiadanie koloni świadczyło o prestiżu państwa, o jego potędze oraz zamożności

- kolonie miały też zaradzać wszelkim bolączkom na które cierpiała metropolia

- początki imperializmu, a więc chęć dominowania militarnego, politycznego czy gospodarczego jednego państwa nad innymi na świecie

b) podział kolonialny świata na przełomie XIX i XX stulecia:

- w posiadaniu Anglii znajdowały się: Kanada, Australia, Nowa Zelandia, Indie, Singapur, Hong-Kong, Birma, Egipt, Sudan, Uganda, Bezuene, Rodezja, Nigeria, Złote Wybrzeże, Sierra Leone, Gambia, Brytyjska Afryka Wschodnia, Kraj Przylądkowy

- w posiadaniu Francji znajdowały się: Indochiny, Algieria, Tunezja, Afryka Zachodnia, Afryka Równikowa, Somalia, Madagaskar, Gujana.

- Niemcy posiadały Tanganikę

- w posiadaniu Rosji znajdowały się: Turkiestan, Gruzja, Kraj Nadamurski

- w posiadaniu Włoch znajdowały się: Somalia, Erytrea, Trypolitania, Libia

- Portugalia posiadała: Angolę oraz Mozambik

- do Belgii należało Kongo

- do Hiszpanii należało: Maroko, Rio de Oro, Rio Muni

- do Holandii należał: Archipelag Indonezyjski oraz Gujana

c) konflikty kolonialne na przełomie wieków (XIX i XX):

- 1896 rok - konflikt wojenny włosko-etiopski; przegrana Włoch w bitwie pod Aduą i kres marzeń o panowaniu Italii nad Etiopią

- 1898 rok - francusko-brytyjski spór o Sudan w Faszadzie; ustąpienie Francji

- 1898 rok - po starciu amerykańsko-hiszpańskim, oraz na mocy podpisanego w Paryżu traktatu pokojowego, Amerykanie przejmują Kubę, Filipiny, Puerto Rico oraz Guam

- 1903 rok - amerykańsko-kolumbijski spór o Panamę; Stany Zjednoczone tworzą republikę w Panamie a w 1914 roku otwierają Kanał Panamski

- I Kryzys Marokański, podczas konferencji zorganizowanej w miejscowości Algerines w Hiszpanii, uznając Maroko za obszar wpływów francuskich oraz hiszpańskich, potwierdzono także jego niepodległość

- II Kryzys Marokański, w konsekwencji którego Francuzi mieli w Maroku stworzyć swój protektorat, Niemcy zaś za wyrażenie zgody na podobny manewr, uzyskali prawa kolonialne do Konga (od strony granicy z Kamerunem)

- rewolta Sipajów w Indiach, w latach 1857-1858

- rewolta Tajpingów, czyli chłopów w Chinach, w latach 1851-1864; rewolta zdławiona przy udziale państw europejskich, a mianowicie Wielkiej Brytanii oraz Francji; w toku rewolty miało ponieść śmierć od 12 do 20 milionów mieszkańców Chin

- nieudane powstanie Mahdiego w Sudanie, w latach 1883-1898 (nie udało się wywalczyć niepodległego bytu państwowego)

- wojna pomiędzy Burami a Brytyjczykami w latach 1899-1902; Burowie skapitulowali w roku 1902

- rok 1910 utworzenie Związku Południowej Afryki (dominium brytyjskiego) z Transwalu, Orani, Kraju Przylądkowego oraz Natalu

Chiny

- w XIX stuleciu Chiny prowadziły politykę tzw. państwa zamkniętego

- w latach 1840-1842 Chiny pozostawały z Wielką Brytanią wojnę tzw. opiumową; przegrana Chin spowodowała potrzebę przekazania na rzecz Anglii Hong Kongu

- w latach 50-tych Chiny pozostawały już w stosunkach dyplomatycznych z takimi państwami świata jak: Wielka Brytania, Francja, Stany Zjednoczone oraz Rosja; placówki dyplomatyczne wymienionych państw znajdowały się w Pekinie

- w okresie 1858-1860 Rosjanie weszli w posiadanie ziem nad rzeką Amur

- w roku 1899 w Chinach wybuchło powstanie tzw. bokserów

- na przełomie wieku XIX oraz XX (dokładnie w latach 1895-1910) w Chinach powstały pierwsze zachodnie instytucje bankowe, przedsiębiorstwa produkcyjne oraz hurtownie; Rosjanie zaś przystąpili do budowania linii kolejowej biegnącej przez Mandżurię

- w roku 1912 na skutek rebelii oraz obalenia cesarza, Chiny uzyskały statut państwa republikańskiego

Japonia

a) władcy Japonii w II połowie XIX oraz w XX stuleciu:

- Matsuhito, panował w latach 1867-1912

- Yoshihito, panował w latach 1912-1926

- Hirihiti, panował w latach 1926-1989 (koronowany w roku 1928)

- Akihito, na tronie od 1989 do dziś

b) historia oraz tradycja przełomu XIX i XX wieku:

- początkowo Japonia była państwem zamkniętym politycznie oraz gospodarczo na świat (podobnie jak Chiny), z czasem otworzyły na inne kraje; podpisując z Wielką Brytanią, Francją, Stanami Zjednoczonymi, Rosją oraz Holandią - umowy handlowe oraz konsularne

- począwszy od roku 1868, w kraju przeprowadzono szereg istotnych reform; m.in. likwidacji uległ szogunat, przygotowano i wprowadzono w życie konstytucję, zorganizowano dwuizbowy parlament, przeprowadzono reformę armii, floty, oraz oświaty (wprowadzając oświatę publiczną)

- reformom w kraju sprzyjał cesarz Mutsuhito (panujący w latach 1868-1912); okres ten nazywa się w historii Japonii okresem oświecenia lub inaczej epoką Meiji

- w wojnie z Chinami, w roku 1894, Japonia sięgnęła po Koreę

- w wojnie z Rosją, w latach 1904-1905, Japonia zdobyła Mandżurię

- rok 1910 - aneksja Korei

Osiągnięcia naukowe, techniczne oraz kulturalne na przełomie XIX oraz XX stulecia

a) najwięksi wynalazcy epoki oraz ich dzieła:

- Emile i Pierre Martin - budowniczy pieców martenowskich do wytopu surówki (1805 rok)

- Alessandro Volta - wynalazca ogniwa galwanicznego (1800 rok)

- Michalel Faraday - odkrywca zjawiska elektryczności

- Thomas Edison - pomysłodawca żarówki elektrycznej oraz fonografu

- Samuel Morse - konstruktor telegrafu elektromagnetycznego (1837 rok)

- Graham Aleksander Bell - wynalazca telefonu (1876 rok)

- Markoni, Popow - pomysłodawcy radia

- Louis Jacques Dagnezze - autor pierwszej fotografii

- Louis i August Lumiere - konstruktorzy pierwszego kinematografu (1895 rok)

- Carl Benz - wynalazca silnika spalinowego

- Gottlieb Daimler - konstruktor pierwszego samochodu

- Henry Ford - jako pierwszy uruchomił w roku 1913 taśmową produkcje samochodów

- Rudolf Diesel - konstruktor silnika wysokoprężnego

- Owille i Wilbur Wright - konstruktorzy pierwszego samolotu (1903 rok)

- Sydney Thomas - pomysłodawca metody polegającej na przemysłowym oczyszczaniu rudy z fosforu, w miejscu żeliwa pojawiła się stal

- Maria Skłodowska Curie - odkrywczyni pierwiastków promieniotwórczych polonu oraz radu

- Dymitr Mendelejew, stworzenie tablicy okresowości pierwiastków, zwanej powszechnie tablicą Mendelejewa; pracował w zakresie chemii roztworów; 101 pierwiastek tablicy ku jego czci nazwano mendelew

- Alfred Nobel - wynalazca dynamitu

- Henri Becquerel - odkrywca zjawiska promieniotwórczości

- Albert Einstein - twórca teorii względności

- Louis Pasteur - badania z zakresu bakteriologii, odkrycie szczepionki przeciwko wściekliźnie

- Joseph Lister - stworzył zasady zgodnie z którymi należy przeprowadzać sterylizację narzędzi, położył podwaliny pod antyseptykę

- Wilhelm von Roentgen - w roku 1895 odkrył promieniowanie X, wykorzystywane do dnia dzisiejszego do diagnostycznych badań medycznych, zwanych prześwietleniami organizmu promieniami X

- Karol Darwin - twórca teorii ewolucji

- Jerzy Ohm - odkrycia na polu elektryczności, a konkretnie określenie stosunku pomiędzy napięciem prądu, a oporem i siłą motoryczną (1826 rok)

- William Sturgeon - skonstruowanie pierwszego elektromagnesu

- Ludwik Gay-Lussac - zdefiniowanie prawa obojętności gazów

- George Stephenson - jako pierwszy zastosował metalowe szyny (w miejsce dotychczasowych drewnianych), uruchamiając pierwszą linię kolei publicznej łączącą miejscowość Stockton z miejscowością Darlington w Wielkiej Brytanii

- James Simpson - jako pierwszy w roku 1847, użył podczas operacji chloroformu

- Dawid Hilbert i Feliks Klein - odkrycia na płaszczyźnie matematyki i geometrii

b) wynalazki oraz nowinki techniczne a życie społeczne:

- umożliwiły zastosowanie na wielką skalę takich udogodnień życia codziennego jak: kanalizacja, wodociągi, oświetlenie ulic

- konsekwentnie podnosił się poziom życia higienicznego oraz zdrowotnego obywateli poszczególnych miast oraz państw w Europie oraz na świecie

- na skutek m.in. wprowadzenia nowych metod leczenia oraz zwalczania chorób, wydłużeniu uległ czas życia człowieka (nawet o 15 lat)

- rozwijało się nowoczesne pielęgniarstwo

- w miastach utrwalił się zwyczaj dbania o porządek oraz zwyczaj wywożenia śmieci

- społeczeństwa końca XIX oraz początków XX wieku stały się bardziej mobilne, stały się społeczeństwami podróżującymi

- w miastach przemieszczano się środkami komunikacji miejskiej, tramwajami czy metrem

- przemieszczając się na szlakach międzynarodowych, korzystano z dobrej jakości dróg, mostów oraz kanałów (kolejno budowane kanały to: Kanał Sueski w roku 1869, Kanał Kiloński w roku 1895, oraz Kanał Panamski w roku 1914)

- na świecie upowszechniały się media

- propaganda oraz agitacja (także medialna) zyskiwały na znaczeniu w życiu społecznym, a nie tylko jak dotychczas w życiu politycznym

- upowszechnianie sportu

c) rola sportu na przełomie XIX oraz XX stulecia:

- często pojawiał się jako przedmiot zainteresowania prasy i świata dziennikarskiego

- prężny rozwój sportu datuje się na cały XIX wiek

- szczególnym powodzeniem cieszyła się piłka nożna

- w Wielkiej Brytanii początkowo sport był rozrywką i uciechą klas uprzywilejowanych, wyższych, z czasem także klasy średniej oraz niższej, robotniczej

- w Niemczech już w XVIII wieku powstawały towarzystwa gimnastyczne, ich celem było nie tylko propagowanie sportu, ale wzmacnianie poprzez sport - ducha narodowego, uprawianie sportu miało więc wymiar ideologiczny

- pierwsza olimpiada w czasach nowożytnych odbyła się w 1896 roku, w Atenach, a kolejne miały mieć miejsce co cztery lata

- oczywiście nie udało się uniknąć skomercjalizowania sportu; niemniej jednak tak amatorski, jak i zawodowy zyskiwał rangę kolejnej rozrywki dla mas, rozrywki niezwykle pasjonującej, wciągającej i porywającej (przykład: mecz finałowy o Puchar Anglii obejrzało w 1913 roku około 120 tysięcy widzów), szczególnie mocno, wyraźnie i intensywnie upowszechnianej przez ówczesną prasę

d) rola prasy na przełomie XIX oraz XX wieku:

- stała się kolejnym przejawem tzw. raczkującej kultury masowej, a poprzez udoskonalenia techniczne mogła być kolportowana w wysokich nakładach; pozostawało postawić sobie pytanie do kogo ma być skierowana; jeśli także do nisko wykształconych grup zawodowych, należało uczynić teksty czytelnymi, a całość - atrakcyjną wizualnie; tym samym przekaz prasowy często sprowadzał się do ilustracji, zdjęć, opatrzonych chwytającym, błyskotliwym tytułem, i krótkim, lakonicznym, nierzadko spłyconym komentarzem

- rosły nakłady, gdyż wzrastała liczba potencjalnych nabywców, dzięki nowinkom technicznym, komunikacyjnym, doskonaliły się sposoby druku i kolportażu

- na rynku pojawiły się tytuły: "Het Limes", "New York Herold", "Daily Telegraph", "Die Woche"

- powstawały koncerny prasowe, skupiające po kilka lub kilkanaście tytułów ukazujących się na rynku

e) rola oświaty na przełomie XIX oraz XX wieku

- w krajach rozwijających, dobrze prosperujących gospodarczo, cywilizacyjnie prężnych, nastąpił widoczny postęp w szkolnictwie

- zmiany zostały wywołały także następujące okoliczności: przejęcie nadzoru szkolnego przez państwo oraz wzrastająca zamożność obywateli

- obowiązywanie przymusu szkolnego na etapie podstawowym, w konsekwencji zmniejszenie odsetka analfabetów w krajach prosperity gospodarczego, oraz na obszarach uprzemysłowionych (odwrotnie w krajach zacofanych, oraz na terenach z dominującą produkcją rolną)

- rozwój przemysłu napędzał szkolnictwo szczebla średniego i wyższego, zwłaszcza wobec konieczności zatrudniania fachowców, oraz ekspertów na konkretnych stanowiskach pracy

- im mniej rozwinięte, a co za tym idzie, im bardziej wsteczne państwo, tym mniejsze zabiegi podejmowane w kierunku usprawnienia i doskonalenia szkolnictwa (przykłady: Rosja, kolonie, czy Ameryka Południowa)

Pierwsza wojna światowa

Przyczyny wybuchu pierwszej wojny światowej

a) tzw.Kocioł Bałkański

- kres istnienia Imperium Tureckiego

- przejęcie przez Wielką Brytanię kontroli nad Egiptem (1882 rok)

- przejęcie przez Francję kontroli nad Tunezją (1881 rok)

- wywalczenie przez Rumunię, Serbię oraz Czarnogórę niepodległego bytu państwowego

- nadanie Bułgarii autonomii pod protektoratem tureckim

- zaistnienie tzw. kryzysu bośniackiego, polegającego na tym, iż w roku 1908 Austro-Węgry ośmieliły się dokonać aneksji autonomicznych obszarów Bośni i Hercegowiny; ta decyzja z kolei spotkała się z brakiem akceptacji ze strony Rosji oraz Serbii; wydawało się, że na Bałkanach dojdzie do wojny; na szczęście na skutek niemieckiej interwencji oraz zaangażowania Rosji w konflikt z Japonią, do konfliktu zbrojnego na Półwyspie nie doszło

- żądanie Bułgarii włączenia w granice państwa takich posiadłości bałkańskich jak: Macedonia, Dobrudża oraz część Turcji

- żądanie Grecji włączenia w granice państwa takich posiadłości bałkańskich jak: Macedonia, Tracja, Tesalia, Epir, Kreta

żądanie Serbii włączenia w granice państwa takich posiadłości bałkańskich jak: Czarnogóra, Macedonia, Chorwacja, Bośnia i Hercegowina

- I wojna bałkańska; prowadzona w latach 1912-1913; z udziałem takich państw bałkańskich jak: Grecja, Serbia, Bułgaria oraz Czarnogóra; zakończona pokojem podpisanym w Londynie w maju 1913; na mocy pokoju londyńskiego: w posiadaniu Grecji znalazły się: zachodnia Tracja, oraz część Macedonii z Salonikami oraz Kretą; w posiadaniu Bułgarii znalazła się część Tracji oraz część Macedonii; w posiadaniu zaś Serbii znalazła się pozostała część Macedonii; poza tym z dniem 29 lipca 1913 roku Albania uzyskała statut niepodległego państwa

- II wojna bałkańska; prowadzona w roku 1913, z udziałem: Bułgarii, Serbii, Grecji, Rumunii oraz Turcji; zakończona traktatem pokojowym podpisanym w Bukareszcie, w sierpniu 1913 roku; na jego mocy Bułgaria zwróciła Rumunii południową Dobrudżę; Serbii oraz Grecji Bułgaria przekazała część Macedonii oraz Turcji; z nastaniem zaś września roku 1913 (i podpisania traktatu pokojowego bułgarsko-tureckiego) do Turcji powrócił Adrianopol

- starania państwa niemieckiego zmierzające do poszerzenia swego kolonialnego stanu posiadania w Azji oraz Afryce

- starania podejmowane przez państwo austro-węgierskie, zmierzające do utrwalenia austriackiego stanu posiadania w państwach słowiańskich oraz przejęcia pod swój zarząd sfery bałkańskiej w Europie

- działania podejmowane przez Francję w celu odzyskania Alzacji oraz Lotaryngii, jak również w celu obrony swych ziem przed ewentualną napaścią niemiecką

- chęć przejęcia przez Rosję bałkańskiej strefy wpływów

- próba otwarcia cieśnin na Morzu Czarnym dla handlu rosyjskiego

- starania podejmowane przez Wielką Brytanię, zmierzające do utrzymania swej uprzywilejowanej pozycji na świecie

- chęć niedopuszczenia przez Anglię do nadmiernego wzrostu znaczenia oraz siły państwa niemieckiego

- starania podejmowane przez Wielką Brytanię, mające na celu poszerzenie posiadłości kolonialnych brytyjskich o nowe nabytki na Bliskim Wschodzie oraz w Turcji

- "wyścig zbrojeń" - swoista rywalizacja podjęta przez Wielką Brytanię oraz Niemcy w zakresie produkcji militarno-zbrojeniowej; jej przejawem były między innymi:

1) przestawienie produkcji przemysłowej niemieckiej na sektor militarny i zbrojny już w roku 1897

2) postępująca rozbudowa niemieckiej floty

3) uruchomienie Kanału Kilońskiego, łączącego Morze Bałtyckie z Morzem Północnym w roku 1895

4) uruchomienie produkcji nowych okrętów wojennych brytyjskich, zwanych też drednotami; były to nowoczesne, opancerzone okręty, wyposażone w napęd turbinowy

5) w roku 1907 do produkcji drednotów przystąpili także Niemcy

6) masowa produkcja karabinów maszynowych, armat czy czołgów

- zamach w Sarajewie; w dniu 28 czerwca 1914 roku, Serb, działacz organizacji Czarna Ręka, niejaki Gawriło Princip, dokonał udanego zamachu na życie austriackiego następcy tronu Franciszka Ferdynanda oraz jego żony Zofii; w zaistniałych okolicznościach Austria wystosowała do Serbii w dniu 23 lipca 1914 roku ultimatum; w ultimatum tym Austriacy żądali między innymi: zrezygnowania przez Serbię z posiadłości w postaci Bośni i Hercegowiny, zlikwidowania serbskich organizacji o charakterze anty-austriackim, wprowadzenia do serbskich instytucji oraz urzędów Austriaków; Serbowie gotowi byli przystać na większość stawianych im przez Austrię, poza ostatnim; tak bowiem dopuszczenie Austriaków do serbskich urzędów, byłoby niczym innym jak pogwałceniem zasad autonomicznych; wobec niespełnienia stawianych przez Austriaków stronie serbskiej żądań, w dniu 28 lipca 1914 roku Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Serbii

Przebieg pierwszej wojny światowej

- 28 lipca 1914 rok - Austro-Węgry wypowiadają wojnę Serbii

- 1 sierpień 1914 rok - Niemcy wypowiadają wojnę Rosji

- 3 sierpień 1914 rok - Niemcy wypowiadają wojnę Francji

- 6 sierpień 1914 rok - Austro-Węgry wypowiadają wojnę Rosji

- 4 sierpień 1914 rok - Wielka Brytania wypowiada wojnę Niemcom

Walki na froncie zachodnim

- 3-4 sierpień 1914 rok - zajęcie przez Niemcy Belgii oraz Luksemburga

- realizacja niemieckiego planu prowadzenia wojny błyskawicznej, planu polegającego na maksymalnie szybkim podporządkowaniu sobie ziem belgijskich oraz francuskich, a następnie skierowaniu wojsk niemieckich na ziemie frontu wschodniego oraz do walki z Rosją

- 6 wrzesień 1914 rok - bitwa niemiecko-francuska nad Marną; zablokowanie dalszego marszu wojsk niemieckich; przystąpienie do wojny pozycyjnej (czyli wojny na wyczerpanie przeciwnika); pod Marną wojskami francuskimi dowodził gen. Joseph Joffre, niemieckimi zaś gen. Helmut von Moltke

- 22 kwiecień 1915 rok - bitwa pod Ypres, Niemcy wykorzystują w niej gaz bojowy, musztardowy; od miejsca w którym po raz pierwszy gazu tego użyto, nazwano go iperytem; użycie gazu musztardowego w bitwie nie wpłynęło na przebieg wojny na froncie zachodnim w jakikolwiek istotny oraz namacalny sposób

- od lutego do grudnia 1916 roku miał miejsce szturm wojsk niemieckich na twierdzę w Verdun; Verdun bronił Philippe Petain; ofensywa niemiecka została powstrzymana; podczas szturmu zginęło blisko 300 tysięcy żołnierzy (po obu walczących stronach)

- lipiec-sierpień 1916 rok - bitwa pod Sommą; przegrana wojsk brytyjsko-francuskich; szacuje się, że w czasie bitwy poległo około 400 tysięcy Niemców, tyle samo Brytyjczyków oraz blisko 200 tysięcy Francuzów

Walki na froncie wschodnim

- sierpień 1914 rok - początek ofensywy rosyjskiej w Prusach Wschodnich

- po zwycięstwie wojsk Paula von Hindenburga oraz Ericha Ludendorffa w bitwie pod Tannenbergiem, wojska niemieckie w sierpniu roku 1914, wkroczyły do Królestwa Polskie i zajęły Kalisz

- z końcem roku 1914 w rękach rosyjskich znajdowały się: niemal cała Galicja oraz Bukowina

- w maju 1915 roku Niemcy i Austriacy przełamują rosyjską linię frontu pod Gorlicami; Rosjanie wycofują się z ziem Królestwa Polskiego, Wołynia, Litwy oraz Galicji; linia frontu kształtuje się na linii Dniestr-Zatoka Ryska

- maj 1916 rok - na skutek ofensywy gen. Brusiłowa, Rosjanie na nowo podporządkowują sobie ziemie Galicji Wschodniej

- w dniu 3 września 1918 roku w Brześciu nad Bugiem, Rosja radziecka podpisała traktat pokojowy z państwami centralnymi; na mocy wspomnianego pokoju Rosja miała wycofać swoje wojska z obszarów: Finlandii, Estonii, Łotwy, Litwy, Wysp Alandzkich oraz z ziem Królestwa Polskiego; poza tym w dużej części armia radziecka miała zostać wycofana z terytorium Ukrainy oraz Białorusi; w pokoju brzeskim Rosja przekazała na rzecz państwa tureckiego swoje nabytki kaukaskie oraz zobowiązała się do uregulowania odszkodowania wojennego o łącznej sumie 6 miliardów marek; tym samym front wschodni przestawał istnieć

Bałkany (front południowy)

- błyskawiczne odparcie przez Serbów ataku austriackiego z dnia 28 lipca 1914 roku

- rok 1915 do Niemiec oraz Austro-Węgier przyłączają się Turcja oraz Bułgaria; Bułgaria przystępuje do wojny, wierząc że po jej zakończeniu uzyska prawo do ziem serbskich, tureckich oraz częściowo do obszaru macedońskiego

- Niemcy, Austro-Węgry, Turcja oraz Bułgaria - określane są mianem państw centralnych

- przed końcem roku 1915 Serbia znalazła się w posiadaniu państw centralnych; wojska serbskie były zmuszone szukać schronienia na wyspie Korfu; na Korfu schronił się także następca tronu - Aleksander

- kwiecień 1915 roku - Nowozelandczycy oraz Brytyjczycy organizują nieudany desant wojsk lądowych na Gallipoli; fiasko inicjatywy wynikało z braku wsparcia wojsk lądowych przez flotę wojenną państw Trójporozumienia; w toku operacji śmierć poniosło około 190 tysięcy żołnierzy

- jesień 1916 do wojny po stronie państw Trójporozumienia, przystępuje Rumunia; niestety z końcem roku 1916 państwa centralne zajmują ziemie rumuńskie, przystępując do okupacji kraju

- w roku 1917 do wojny po stronie bloku państw centralnych, przystępuje Grecja

- Włochy do roku 1915 pozostawały neutralne; w roku 1915 Italia związała się z państwami Trójporozumienia (za udział w wojnie po stronie państw Ententy Włosi mieli uzyskać: Dalmację, Triest, południowy Tyrol, Albanię, Bliski Wschód oraz pojedyncze kolonie niemieckie w Afryce); w konfrontacji z wojskami austriackimi Włosi notorycznie przegrywali; w roku 1917 linia frontu ustabilizowała na rzece Isonoko

- z nadejściem roku 1917 na froncie południowym przystąpiono do wojny pozycyjnej

- walki toczyły się także na obszarze Bliskiego Wschodu; Turcy walczyli z Rosjanami na ziemiach kaukaskich, z kolei z Brytyjczykami Turcy zmagali się w Mezopotamii oraz Palestynie; o przegranej tureckiej na Bliskim Wschodzie zdecydowało powstanie wywołane w Arabii, przez pułkownika brytyjskiego Thomasa E. Lawance'a (1915-1916); anty-tureckie nagabywania ludności zamieszkującej Bliski Wschód przyniosły oczekiwany rezultat; u schyłku wojny Imperium Tureckie niemal nie istniało, będąc doprowadzonym do maksymalnego rozpadu swych ziem

Pierwsza wojna światowa na morzach

- sierpień 1914 rok, do wojny przeciwko Niemcom występuje Japonia, zajmując posiadłości niemieckie w Azjo oraz na Pacyfiku (m.in. port Cingtao w Chinach oraz Półwysep Kichoczan)

- w maju roku 1916 miała miejsce największa bitwa morska w dziejach pierwszej wojny światowej, była to bitwa tzw. jutlandzka (w Cieśninie Skagerrak); w konsekwencji wspomnianego starcia flota wojenna strony niemieckiej straciła 11 okrętów, flota Wielkiej Brytanii - 16; przegrali Niemcy; Wielka Brytania utrzymała blokadę Morza Północnego

- w czasie pierwszej wojny światowej Niemcy realizowali swój plan prowadzenia niczym nieograniczonej wojny podwodnej; konsekwentnie więc niszczyli wszelkiego rodzaju okręty oraz statki nieprzyjaciela; nie miało znaczenia czy Niemcy atakowali statki wojenne, handlowe czy pasażerskie, grunt, że niszczyli oni nieprzyjaciela; sporo kontrowersji w roku 1915 wywołało zatopienie przez Niemców okrętu pasażerskiego "Lusitania"; na pokładzie statku znajdowało się bowiem 1200 pasażerów, w tym 120 Amerykanów

- na zatopienie przez Niemców "Lusitani" zareagowały Stany Zjednoczone; w latach 1915-1917 bardzo namacalnie ograniczyły one import surowców do Europy (co zresztą ujemnie wpłynęło na amerykańską gospodarkę, grożąc ekonomiczną katastrofą)

- w dniu 6 kwietnia 1917 roku Stany Zjednoczone wypowiedziały wojnę Niemcom; od tego też momentu okręty handlowe, należące do państw Ententy, pływały w eskorcie okrętów wojennych

Ostatnie miesiące wojny oraz kapitulacja państw centralnych

- po podpisaniu traktatu w Brześciu nad Bugiem oraz po rozwiązaniu frontu wschodniego, Niemcy zdecydowali się na przerzucenie swoich wojsk na front zachodni

- w marcu roku1918 Niemcy przystąpili do ofensywy zwanej marcową

- z początkiem roku 1918 na czele sił sprzymierzonych stanął Ferdynand Foch

- w dniu 17 lipca 1918 Niemcy przegrali drugą bitwę nad Marną

- sierpień roku 1918 - linia frontu nad Sommą zostaje przerwana przez Aliantów

- lato 1918 roku - początek alianckiej ofensywy na Bałkanach

- wrzesień 1918 roku - Alianci wyzwalają ziemie serbskie

- 29 wrzesień 1918 rok - kapitulacja Bułgarii

- 30 wrzesień 1918 rok - kapitulacja Turcji

- 3 listopad 1918 rok - kapitulacja Austro-Węgier

- 9 listopad 1918 rok - Wilhelm II abdykuje

- 11 listopad 1918 rok - we francuskim Campiagne, w wagonie należącym do marszałka Ferdynanda Focha, kapitulację Niemiec podpisuje minister M. Erzberger; tym samym pierwsza wojna światowa dobiegła końca

Dodatkowe informacje

- zanim wybuchła u europejskich polityków budziła jedynie strach i niepewność o nadchodzące "jutro", niemniej jednak ludzie młodzi, nie pamiętający żadnego konfliktu zbrojnego na tak wielką skalę, wierzyli iż nie tylko wybuch wojny może zmienić patową sytuację polityczną na scenie międzynarodowej, ale także w przyszłym konflikcie widzieli tzw. wojnę dżentelmenów; jak bardzo mylili się młodzi miało się okazać już z nadejściem jesieni roku 1914, wtedy to wielu żołnierzy zaczęło chorować na zapalenie płuc; choroba zbierała większy plon niż działania na polu walki; do tego dochodziła jeszcze wszechobecna dezercja z armii

- nowe rodzaje broni oraz nowe sposoby walki, wykorzystywane w czasie pierwszej wojny światowej

- prowadzenie przez stronę niemiecką nieograniczonej wojny podwodnej, specyfiką której było zatapianie wszelkich statków nieprzyjaciela, od wojennych, poprzez handlowe, a na pasażerskich kończąc; wykorzystywanie okrętów podwodnych

- stosowanie karabinów maszynowych (np. w bitwie pod Cruz, Niemcy posługując się wspomnianymi karabinami, pozbawiły życia około 200 tysięcy osób)

- używanie na polu walki gazów bojowych; szacuje się, że podczas wojny zagazowano blisko 1,3 mln żołnierzy; pierwszy raz gazu bojowego (a konkretnie chloru) użyto w starciu pod Ypres w dniu 21 kwietnia 1915 roku

- wykorzystanie czołgów; po raz pierwszy czołg użyty został dnia 2 listopada 1916 roku; bezpośrednią przyczyną zastosowania czołgów na polu bitwy było nie radzenie sobie z siłą rażenia uprzednio wprowadzonych miotaczy ognia

używanie samolotów tak w celach zwiadowczych, jak i artyleryjskich; pierwsze pociski wystrzeliwano z karabinów umocowanych na pokładzie samolotów; z czasem piloci zaczęli z nich zrzucać także granaty, a ostatecznie i bomby

Konsekwencje wybuchu pierwszej wojny światowej

- śmierć blisko 10 milionów żołnierzy

- w toku wojny rannymi zostało blisko 22 miliony walczących

- na trwałe kalekami zostało około 8 milionów żołnierzy biorących udział w wojnie

- szacuje się, że koszt pierwszej wojny światowej to około 208 miliardów $

- wojna spowodowała straty oraz zniszczenia, których skalę oraz rozmiar nie sposób opisać

- na cztery lata zahamowaniu uległ rozwój przemysłowy oraz rolniczy poszczególnych krajów zaangażowanych w konflikt wojenny

- wojna spowodowała konsekwentne oraz postępujące ubożenie społeczeństw

- niesamowitemu rozwojowi poddano strategię, sztukę oraz techniki prowadzenia wojny

- podczas wojny wykorzystano na masową skalę taki rodzaje bron jak: czołgi (1916 rok, bitwa nad Sommą), samochody opancerzone, łodzie podwodne, gazy bojowe (wspominany już iperyt, Ypres, 1915 rok) oraz granaty

- konsekwencją wojny by rozpad starych monarchii oraz ukształtowanie się nowych tworów państwowych

Kształtowanie się powojennego ładu w Europie

Konferencja wersalska

- obradowała w dniach od 18 stycznia do 28 czerwca 1919 roku

- jej zasadniczym celem było opracowanie powojennego ładu w Europie oraz na świecie

- od miejsca podpisania najważniejszego z traktatów pokojowych, traktatu z Niemcami, nazywa się ją konferencją wersalską, a wyznaczony prze nią ład w Europie, ładem wersalskim

- czołowymi postaciami konferencji wersalskiej byli: prezydent Stanów Zjednoczonych Woodrow Wilson, premier Wielkiej Brytanii David Lloyd George, premier Francji Georges Clemenceau, premier Włoch Vittorio Orlando

- Francja podczas konferencji w Wersalu dążyła do zagwarantowania sobie roli przewodniej w powojennej Europie, jak również żądała takich zapisów w traktacie pokojowym z Niemcami, które uchronią ją przed kolejną, ewentualną napaścią ze strony tego państwa

- Anglia zamierzała nie dopuścić do znacznego wzmocnienia Francji w powojennym świecie, postulując podział niemieckich kolonii oraz osłabienie państwa niemieckiego jedynie w niewielkim stopniu

- Stany Zjednoczone pragnęły potwierdzenia swej mocarstwowości, żądały powołania Ligi Narodów oraz nie zgadzały się na zbyt duże wzmocnienie Francji kosztem przegranych Niemiec

Traktat pokojowy z Niemcami (Traktat Wersalski z dnia 28 czerwca 1919 roku)

a) zobowiązania terytorialne nałożone na Niemcy traktatem wersalskim:

- przekazanie Francji Alzacji oraz Lotaryngii

- przekazanie Francji na okres 15 lat - Zagłębia Saary

- przekazanie Polsce Wielkopolski, Pomorza Gdańskiego

- nadanie miast Gdańsk, statutu miasta wolnego

- nadanie miastu Kłajpeda statutu miasta wolnego (w 1923 roku włączona w granice Litwy)

- przeprowadzenie plebiscytów ludności na ziemiach: Górnego Śląska, Warmii, Mazur, Powiślu, Północnego Szlezwiku, oraz w okręgach Eupen i Malnedy

- utrata posiadłości kolonialnych i przekazanie ich pod zarząd Francji, Wielkiej Brytanii oraz Japonii (na Dalekim Wschodzie)

- wprowadzenie zakazu łączenia ziem niemieckich oraz austriackich

b) zobowiązania militarne nałożone na Niemcy traktatem wersalskim

- likwidacja armii, floty oraz lotnictwa

- funkcjonowanie 100 tysięcznej armii zawodowej, wyposażonej w broń lekką

- likwidacja powszechnego obowiązku służby wojskowej

- Nadrenia obszarem zdemilitaryzowanym, oraz okupowanym przez okres 15 lat

c) zobowiązania gospodarcze nałożone na Niemcy traktatem wersalskim

- w roku 1921 ustalono, że wysokość reparacji wojennych, jakimi należy obciążyć Niemcy, winna wynosić 100 miliardów marek

d) do traktatu wersalskiego dołączony został Mały Traktat Wersalski, stanowiący o poszanowaniu praw mniejszości narodowych, w nowych, dopiero co utworzonych krajach Europy Środkowo-Wschodniej.

Traktat z Austrią

- podpisany w dniu 10 września 1919 roku, w miejscowości Saint-Germain (okolice Paryża)

- przewidywał:

1. przekazanie na rzecz Włoch południowego Tyrolu, Triestu, części Karyntii i Krainy

2. przekazanie na rzecz Królestwa SHS (Serbów, Chorwatów i Słoweńców) wschodniej Krainy, południowej Styrii, Dalmacji, oraz Bośni i Hercegowiny

3. przekazanie na rzecz Rumunii Bukowinę

4. przekazanie na rzecz Polski Galicji

5. likwidację armii, i pozostawienie 30 tysięcy żołnierzy

6. wypłatę kontrybucji wojennej

Traktat z Bułgarią

- podpisany w dniu 27 listopada 1919 roku, w miejscowości Neulilly

- przewidywał:

1. przekazanie południowej Dalmadżę Rumunii

2. przekazanie zachodniej Turcji Grecji

3. przekazanie części Macedonii Królestwu SHS;

4. armię miano ograniczyć do 20 tysięcy żołnierzy

5. reparacje wojenna miała wynieść 2,25 miliardy franków w złocie

Traktat z Węgrami

- podpisany w dniu 20 czerwca 1920 roku, w miejscowości Trianon

- przewidywał:

1. przekazanie Rumunii Siedmiogrodu oraz wschodniej części Banatu

2. przekazanie Królestwu SHS Chorwacji, część Banatu i Wojwodiny

3. przekazanie Czechosłowacji Słowacjo i Rusi Zakarpackiej

4. uiszczenie kontrybucji wojennej

Traktat z Turcją

- podpisany w dniu 10 sierpnia 1920 roku, w miejscowości Series, w okolicy Paryża

- przewidywał:

1. likwidację Imperium Osmańskiego

2. w posiadaniu Grecji miał się znaleźć Adrianopol, a także Smyrna położona na zachodnim Wybrzeżu Azji Mniejszej

3. obszary na południowym-wschodzie miały przypaść autonomicznemu Kurdystanowi

4. obszary południowo-wschodniej Armenii, Syria i Liban zostały posiadłościami mandatowymi francuskimi

5. Palestyna została posiadłością mandatową brytyjską

Postanowienia konferencji waszyngtońskiej (listopad 1921 - luty 1922)

- w konferencji wzięły udział następująca państwa: Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Chiny, Japonia, Francja, Włochy, Holandia, Belgia oraz Portugalia

- postanowienia:

1) Japonia ma zawrzeć porozumienie z Chinami

2) Anglia zobowiązana do rezygnacji z dzierżawienia Szantungu

3) zagwarantowanie niepodległości oraz suwerenności państwu chińskiemu

4) tonaż floty wojennej Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Japonii, Francji oraz Chin miał się przedstawiać w następujących proporcjach 5 : 5 : 3 : 1,5 : 1,5

5) specjalnym traktatem USA, Wielka Brytania, Francja oraz Japonia wzięły na siebie odpowiedzialność za bezpieczeństwo w strefie Pacyfiku oraz w Chinach

Rewolucje rosyjskie

Rewolucja lutowa

- dnia 23 lutego 1917 roku, w Piotrogrodzie wybuchły strajki robotnicze; protestujący żądali przerwania wojny oraz zagwarantowania im podstawowych potrzeb, w tym żywności

- dnia 25 lutego 1917 roku, strajk uzyskuje rangę powszechnego; do demonstrujących przyłącza się wojsko

- dnia 27 lutego 1917 roku, w geście niechęci wobec protestujących car Mikołaj II rozwiązuje Dumę; deputowani nie akceptując carskiej decyzji, przechodzą do czynnego działania zawiązując Tymczasowy Komitet Dumy Państwowej

- dnia 2 marca 1917 roku, car Mikołaj II abdykuje

- dnia 2 marca 1917 roku, z ramienia Tymczasowego Komitetu Dumy Państwowej zawiązany zostaje Rząd Tymczasowy; na czele Rządu stanął książę Jerzy Lwow

- marzec 1917 roku, powołanie Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich; na czele Rady stanął Mikołaj Czecheidze

Okres dwuwładzy

- charakteryzował się tym, że w czasie po ustąpieniu cara Mikołaja II, w Rosji władza pozostawała w ręku dwóch ciał, a mianowicie w ręku Rządu Tymczasowego oraz Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich

- w 1917 roku do kraju powrócił Włodzimierz Lenin; niemal natychmiast wydaje on tzw. tezy kwietniowe, w których domaga się przekazania całej władzy w ręce rad; czyli odejścia od polityki imperialnej na rzecz przekazania proletariatowi kontroli nad przedsiębiorstwami należącymi do państwa

- 16-17 lipiec 1917 rok, rewolta inspirowana przez bolszewików miała doprowadzić do upadku Rządu Tymczasowego; nie osiąga ona swego zamierzenia; próba przewrotu zostaje przez Rząd stłumiona; natomiast na wypadek zaistnienia podobnej sytuacji w przyszłości, Rządowi przydaje się specjalne pełnomocnictwa i prerogatywy; na urząd premiera desygnowany zostaje Aleksander Kiereński

- pod koniec 1917 roku, na skutek pogłębiających się trudności wewnętrznych oraz zagranicznych, dochodzi do maksymalnego obniżenia poziomu zaufania społecznego wobec działań Rządu Tymczasowego; bolszewicy raz jeszcze organizują zbrojne wystąpienia

Rewolucja październikowa

- w dniu 7 listopada 1917 roku bolszewicy przypuszczają szturm na miejsce rezydowania Rządu Tymczasowego, czyli na Pałac Zimowy, obalając rząd Kiereńskiego

- tego samego dnia, 7 listopada 1917 roku decyzją II Zjazdu Rad utworzony zostaje nowy rząd, zwany Radą Komisarzy Ludowych, na jego zaś czele staje Lenin

- w dniu 8 listopada 1917 roku, Zjazd przyjmuje dwa dekrety autorstwa Lenina, pierwszy zatytułowany Dekret o pokoju, drugi Dekret o ziemi

- tydzień później, w dniu 15 listopada 1917 roku, rząd Lenina wydaje Deklarację praw narodów Rosji, w której czytamy, że każdy z narodów zależnych od Rosji ma prawo do samookreślenia się polityczno-państwowego, a nawet odłączenia się od Rosji i stworzenia w pełni samodzielnego i niezależnego państwa

- w styczniu roku 1918 powstała Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka

- także w styczniu 1918 roku powstały pierwsze oddziały Armii Czerwonej

- w roku 1922, narodził się zaś Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich.