Serce płucne (łac. cor pulmonale) – przerost albo rozstrzeń mięśnia prawej komory serca u chorych na nadciśnienie płucne[1], spowodowany głównie chorobami płuc, takimi jak:
Rozróżnia się dwie podstawowe postaci serca płucnego:
ostre serce płucne
przewlekłe serce płucne.
Ostry zespół płucno - sercowy(ostre serce płucne, łac.syndroma pulmono-cardiale acutum, cor pulmonale acutum) ostra niewydolność prawej komory serca powstała w wyniku nagłego wzrostu ciśnienia w krążeniu małym (płucnym), będącego skutkiem ostrej zatorowości płucnej.
Do zatorowości płucnej dochodzi w wyniku zatkania (częściowego lub całkowitego) tętnicy płucnej lub jej odgałęzień przez materiał zatorowy najczęściej to zakrzepkrwi, rzadko tłuszcz lub powietrze.
Czynniki sprzyjające zatorowości płucnej
Czynniki sprzyjające zatorowości płucnej to:
- poród,
- dłuższe unieruchomienie w łóżku,
- niewydolność krążenia,
- choroby krwi (czerwienica),
- nowotwory (szczególnie trzustki),
- żylaki i urazy kończyn dolnych,
- odma opłucnowa (szczególnie wentylowa),
- szybko narastający wysięk w jamie opłucnej,
- przedłużający się napad dychawicy oskrzelowej,
- szybko postępujące zmiany miąższu płucnego (zapalne lub nowotworowe).
Zaburzenia w przepływie krwi w krążeniu małym związane jest z wielkością zatoru i odruchowym skurczem nie objętych zatorem naczyń płucnych. Skutkiem czego w przebiegu ostrego serca płucnego zmniejsza się dopływ krwi do lewego serca i obniża się jego wyrzut. Dochodzi do niedokrwienia serca potęgowanego skurczem naczyń wieńcowych. Równocześnie wzrasta ciśnienie krwi w prawej komorze i przedsionku oraz żyłach krążenia dużego.
Objawy ostrego zespołu płucno-sercowego
Do zatorowości płucnej dochodzi w wyniku zatkania (częściowego lub całkowitego) tętnicy płucnej lub jej odgałęzień przez materiał zatorowy.
Najczęściej dochodzi do częściowego zatkania tętnicy płucnej. Typowe objawy zespołu płucno - sercowego to:
- duszność,
- sinica,
- przyspieszony oddech,
- ból w klatce piersiowej,
- nadmierne wypełnienie żył szyjnych z możliwymi objawami wstrząsu.
Objawy całkowitego zatkania głównego pnia tętnicy płucnej to:
- nagłe i silne uczucie duszności,
- sinica,
- początkowo przyspieszone tętno,
- ból w klatce piersiowej,
- niewyczuwalne tętno,
- spadek ciśnienia tętniczego krwi,
- niedokrwienie serca i mózgu.
Zwykle masywny zator w ciągu kilku minut powoduje zgon. Zatkanie jednego z głównych rozgałęzień pnia tętnicy płucnej również bywa śmiertelne, ale może dawać objawy mniej gwałtowne.
Diagnoza ostrego zespołu płucno - sercowego
Diagnoza ostrego zespołu płucno - sercowego opiera się na podstawie nagłego pojawienia się wyżej wymienionych objawów oraz dodatkowych badań.
W badaniu fizykalnym ostry zespół płucno - sercowy najczęściej daje objawy:
- nagłej niewydolności prawo - komorowej tj. przepełnienie żył szyjnych, powiększenie i bolesność wątroby,
- przyspieszenie akcji serca,
- skrócony odgłos opukowy nad płucem.
W badaniu EKG wykonanym chwile po pojawieniu się pierwszych objawów stwierdza się: głęboki załamek S z załamkiem Q, ujemny załamek T, blok prawej odnogi. Możliwe również migotanie i trzepotanie przedsionków oraz częstoskurcz nadkomorowy.
Leczenie ostrego zespołu płucno - sercowego
Leczenie ostrego zespołu płucno - sercowego przebiega w szpitalu i polega na podawaniu środków przeciwzakrzepowych (heparyna) i fibrynolitycznych (streptokinaza). Objawowo stosuje się noradrenalinę. Przy dużej bolesności konieczne jest podawanie środków przeciwbólowych oraz naparstnicy lub strofantyny i tlenu.
W przypadku dużego zatoru życie chorego może uratować tylko bardzo szybko przeprowadzone leczenie operacyjne.
Ze względu na złe rokowanie i nawroty choroby istotna jest profilaktyka i wczesne wykrywanie zatorów u chorych z grupy ryzyka - unieruchomienie, ciąża, otyłość, starość.
Przewlekły zespół płucno-sercowy (przewlekłe serce płucne, łac. syndroma pulmono-cardiale chroni cum, cor pulmonale chronicum) to przerost mięśnia prawej komory serca w wyniku długotrwałego i stopniowego wzrostu ciśnienia w krążeniu płucnym spowodowanego głównie przewlekłymi chorobami płuc. Ostatecznie prowadzi do przeciążenia prawej komory serca i niewydolności krążenia.
Przyczyny przewlekłego zespołu płucno - sercowego
Przyczyną przewlekłego zespołu płucno - sercowego jest przewlekłe utrudnienie wymiany gazowej w płucach i zmniejszenie ich powierzchni oddechowej w wyniku:
- długotrwałych chorób płuc powodujących zmniejszenie powierzchni oddechowej. Głównie dotyczy to zaporowej rozedmy płuc, która powstaje najczęściej w wyniku długotrwałych stanów chorobowych oskrzeli (dychawica oskrzelowa, przewlekły nieżyt oskrzeli). Inne choroby wpływające na zmniejszenie powierzchni oddechowej płuc to pylica, gruźlica, rozstrzenie oskrzelowe, kolagenozy ze zmianami w płucach, mukowiscydoza, sarkoidoza, nowotwory płuc, wrodzona torbielowatość płuc,
- zmiany w obrębie klatki piersiowej tj.: wrodzone zniekształcenie klatki piersiowej, kyfoskoliozę, stany po torakoplastyce, rozległe zwłóknienia opłucnowe, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, a także otyłość z hipowentylacją pęcherzykową (zespół Pickwicka).
W przebiegu przewlekłego zespołu płucno - sercowego dochodzi do utrudnionej wymiany gazowej w płucach i wydalania dwutlenku węgla oraz zmniejszenia powierzchni oddechowej.
W konsekwencji do zaburzeń takich jak:
- hipoksja (spadek wysycenia tlenem krwi),
- sinica,
- hiperkapnia (wzrost zawartości CO2),
- zaburzenia mózgowe,
- śpiączka u chorych z zaawansowanym sercem płucnym.
W przeciągu długotrwale narastających zaburzeń, organizm wytwarza mechanizmy korygujące upośledzenia. Są to: hiperwentylacja i przerost prawej komory serca.
Objawy przewlekłego zespołu płucno - sercowego
Objawy przewlekłego zespołu płucno - sercowego zależą w dużej mierze od choroby podstawowej.
Najczęstszymi dolegliwościami są:
- duszność i kaszel (ze śluzowo-ropną plwociną),
- sinica (najpierw warg, nosa i obwodowych części kończyn, potem uogólniona),
- mała ruchomość klatki piersiowej i płuc,
- powiększone serce,
- rozszerzone żyły szyjne,
- przyspieszony oddech,
- nadmiernie jawny odgłos opukowy nad polami płucnymi,
- słabo wyczuwalne uderzenie koniuszkowe,
- możliwe przyspieszone tętno,
- objawy niewydolności prawo komorowej (powiększenie wątroby i obrzęki).
Diagnoza przewlekłego zespołu płucno - sercowego
Diagnoza przewlekłego zespołu płucno - sercowego opiera się na stwierdzeniu przewlekłej choroby płuc i potwierdzonych w badaniach (EKG) cech przeciążenia prawej komory.
W diagnozie różnicowej należy uwzględnić wady serca i zwężenie lewego ujścia żylnego (przyczyny nadciśnienia w krążeniu płucnym).
Badanie radiologiczne wskazuje na przerost prawej komory oraz rozszerzenie tętnicy płucnej i jej rozgałęzień.
W badaniu EKG występuje: dekstrogram, wysoki kończysty załamek P (w II i III odprowadzeniu), ujemny załamek T (w odprowadzeniu II i III), szeroki i głęboki załamek S (w odprowadzeniu I ).
W badaniu gazometrycznym stwierdza się hipoksje i hiperkapnie.
Badania dodatkowe wykazują:
- wzrost liczby krwinek czerwonych,
- zwiększony poziom hemoglobiny,
- zwolnione OB,
- podwyższone ciśnienie żylne krwi,
- malejąca pojemność życiowa płuc.
Leczenie przewlekłego zespołu płucno-sercowego
Leczenie przewlekłego zespołu płucno - sercowego opiera się na terapii choroby podstawowej. Najczęściej stosuje się leki rozszerzające naczynia w płucach (blokery kanału wapniowego) oraz leki moczopędne. Chorzy powinni unikać infekcji dróg oddechowych i czynników je podrażniających (palenie papierosów). W przypadku wystąpienia infekcji dróg oddechowych stosuje się antybiotykoterapię, a przy nawracającej zatorowości płucnej leki zmniejszające krzepliwość krwi.