1. Poznanie psychologiczne jako poznanie naukowe – wiedza naukowa versus wiedza potoczna i wiedza nienaukowa – zasada racjonalności w ujęciu Kazimierza Ajdukiewicza.

Aby poznanie można było uznać za naukowe, musi realizować określone cele, dwa rodzaje celów:

1. cele zewnętrzne – wynikają z funkcji, jakie pełni nauka w społeczeństwie (gdy jest stosowana do realizacji pewnych zadań teoretycznych lub praktycznych)

2. cele wewnętrzne – to cele jakie sobie uczony stawia w swej pracy badawczej - cele poznawcze.

Wiedza naukowa, jako w.racjonalna, w odróżnieniu do irracjonalnej, spełnia dwa kryteria:

• intersubiektywna komunikowalność rezultatu badawczego

• intersubiektywna sprawdzalność rezultat bad

oba kryteria składają się na zasade intersubiekt zwaną też słabą zasadą racjonalności

Intersubiektywna komunikowalność rezultatu badawczego - rezultat badawczy zostanie zakomunikowany w słowach rozumianych dosłownie, tj. bez przenośni, porównań i innych półśrodków przekazywania myśli, wraz z powszechnie przyjętym przez naukowców języku

Intersubiektywna sprawdzalność (kontrolowalność) rezultatu badawczego – oznacza, że o słuszności danego twierdzenia możemy się przekonać w każdy - badacz musi w sposób bardzo precyzyjny opisać w raporcie badań procedurę i warunki przeprowadzania eksperymentu.

Zasada racjonalnego uznawania przekonań (mocna zasada racjonalności – Kazimierz Ajdukiewicz) – mówi, iż powinniśmy uznawać twierdzenia na podstawie badań a nie dogmatów – im bardziej zawodny metodologicznie sposób uzyskania jakiegoś rezult bad, tym ostrożniej należy go interpretować . Każde twierdzenie powinno być potwierdzone eksperymentalnie. Twierdzenia bez poparcia empir mogą mieć charakter wyłącznie wskazówek heurystycznych.

Poznanie naukowe jest wiec INTERSUBIEKTYWNE, POWTARZALNE oraz ma IDEALIZACYJNY CHARAKTER.

2. Struktura procesu badawczego w psychologii - scharakteryzuj 8 etapów wg Jerzego Brzezińskiego.

1. Sformułowanie problemu badawczego oraz hipotezy badawczej.

Badanie naukowe zaczyna się od zwerbalizowania problemu naukowego w postaci pytania: „ Od jakiej ZN-X i jak, zależy dana ZZ-Y”. Czyli jakie ZN-X można uznać za istotne dla danej ZZ-Y, a przedewszystkim jaki jest charakter związku (zależności) łączącego zzY ze znX lub z wieloma Zn (zwykle liniowe lub nieliniowe-krzywe). Odpowiedź na pytanie badawcze to hipoteza badawcza.

2. Określenie obrazu przestrzeni zm istotnych dla zz oraz obrazu struktury przestrzeni zm istotnych dla zz.

Psycholog tworzy zbiór ZN uznawanych przez niego za istotne dla ZZ-Y które określa się mianem obrazu przestrzeni zmien istotnych dla zmienY. Zbiór ten zwykle różnie się od zbioru zmien defakto istotnych dla Y określanego mianem przestrzeni zmien istot dla Y.

Trafne rozpoznanie zb zmien istot dla Y umożliwia badaczowi poddanie ich efektywniejszej kontroli. Postep Bad można przedstawić jako łańcuch którego ogniwami są obrazy pzi dla zmienY o coraz większej trafności, tak że każdy następny jest coraz wierniejsza rekonstrukcją pzi dla zmienY.

Badacz ustala także porządek istotnościowy zmien w obrazie pzi dlaY tworząc obraz struktury przestrzeni zmien istot dlaY tworząc jej istotnościową strukturę.

Następnie rozpoznaje rodzaj struktury przestrzeni zmien istot dla Y Ponieważ zmien mogą oddziaływać na Y w izolacji albo wchodząc ze sobą w interakcje. Liczne Bad psychologiczne pokazują, iż rzeczywistość badana przez psych ma raczej charakter interakcyjny niż izolowany. Wybór interakcyjnego czy izolowanego obrazu struktury ma podstawowy wpływ na wybór zarówno badawczego jak i statystycznego modelu.

3. Operacjonalizacja zmiennych.

Nadanie zmiennym (które mają jeszcze status zmiennych teoretycznych) określonego sensu empirycznego czyli przekład z języka teoretycznego na język operacji pomiarowych – swoisty pomost łączący świat teorii psych ze światem faktów empirycznych. Narzędziami którymi najczęściej posługują się psycholodzy dokonując operacjon, to testy psycholog.

4. Wybór modelu badawczego.

Przystępując do zaplanowania badania empirycznego nastawionego na sprawdzenie hipotezy badawczej psycholog musi odwołać się do modelu badawczego. Istnieją 2 klasy modeli badawczych:

Model eksperymentalny zakłada manipulację zmiennymi niezależnymi istotnymi dla Y

Model korelacyjny - regresyjny nie zakłada manipulacji zmiennymi.

5. Dobór próby z populacji.

Na próbie badacz przeprowadza określoną procedurę sprawdzania hipotez wyprowadzoną z modelu eksperymentalnego lub korelacyjnego. Tylko próba pobrana z populacji z w sposób losowy jest w pełni reprezentatywną.

6. Wybór modelu statystycznego.

Po uporządkowaniu danych badacz dokonuje wyboru modelu statystycznego w ramach którego testowane będą hipotezy.

Modelowi eksperymentalnemu odpowiadają modele statystyczne: model testu t, model ANOVA/MANOVA.

Modelowi korelacyjnemu odpowiada model statystyczny wielokrotnej regresji/korelacji.

7. Akceptacja lub odrzucenie hipotezy.

Na tym etapie badacz podejmuje decyzję dotyczącą tego, czy sprawdzaną hipotezę można uznać za potwierdzoną czy niepotwierdzoną. W drugim przypadku badanie można uznać za zakończone niepowodzeniem.

8. Ocena, interpretacja i generalizacja rezultatu badawczego.

Badacz dokonuje oceny jakości metodologicznej przeprowadzonego badania oraz odpowiada na pytania: „Jakie jest znaczenie psychologiczne rezultatu badawczego?” oraz „Jaki jest zasięg sformułowanych wniosków?”.

3. Definicja zmiennej – klasyfikacja zmiennych niezależnych, istotnych dla danej zmiennej zależnej.

Zmienną definiujemy jako właściwość, która przyjmuje różne wartości dla obiektów których dotyczy. Zmiennymi są na przykład: płeć, poziom wykształcenia, neurotyzm, lęk, poczucie winy.

ZZ Y - zmien która jest przedmiotem naszego badania, której związki z innymi zmiennymi chcemy określić.

ZN X – zmien która oddziałuje na zmienną Y.

To czy dana zmien jest zależ czy niezależ wyznaczane jest przez kontekst pyt bad ( np.: IQ-ZN gdy szukamy determinant osiągnięć szkolnych / IQ-ZZ gdy pytamy o udział czynnika genetycznego i kulturowego)

zmienne niezależne

- nieistotne – z obojętne dla zz

- istotne – z powiązane ze zz na którą oddziaływają

z istotne można porządkować według siły ich oddziaływania

- zn główne – najsilniej oddziaływujące na Y

- zn uboczne

- zn ważne dla Y – z teoretycznie uzasadnione

- zn zakłócające – te które burzą jasny obraz zależności między zY i zmiennymi głównymi dla niej

- z zakłócające uniwersalne – oddziaływają w sposób stały na zz

- z zakłócające okazjonalne – losowe, trudne do przewidzenia

Dodatkowo zmien dzielimy na:

- kontrolowane - te których wpływ badacz jest w stanie uwzględnić w badaniu

- nie kontrolowane - te których wpływu badacz nie jest w stanie uwzględnić w badaniu

Klasyfikacja skal pomiarowych - Stevens

1.z nominalne – jakościowe, kategorialne

klasyfikacja od dwuwartościowych do wielowartościowych (płeć, miejsce zamieszkania) – pozwalają jedynie powiedzieć że dwie osoby SA jednakowe lub się różnią

2.z porządkowe – porządkuj wg przysługujących wartości

pozwalają porangować osoby w porządku np. malejącym – uporządkowanie może być całkowite <> lub częściowe ≤≥ gdzie dzielą się wspólną rangą

3.z interwałowe – przedziałowe

pozwalają stwierdzić o ile natężenie jakiejś zmiennej (x) jest < lub > ale nie pozwalają stwierdzić ile razy pod wzgl. natężenia danej zmien ktoś jest „gorszy” lub „lepszy” (°C)

4.z ilorazowe – stosunkowe

pozwalają stwierdzić ile razy ktoś jest „lepszy” lub „gorszy” pod względem natężenia danej zmiennej ( ile razy szybszy czas reakcji, ile razy cięższy)

4. Charakterystyka modelu eksperymentalnego. Objaśnij 3 kluczowe terminy: „manipulacja”, „kontrola”, „pomiar”. Omów zalety i wady planu Solomona.

Model eksperymentalny (E) to taki model sprawdzania hipotez o zależnościach między ZZ i ZNgłówną, który zakłada:

1. manipulację (pojęcie centralne odróżniające Bad eksperymentalne od innych Bad empirycznych) co najmniej jedną ZNgłówną – polega na przydzielaniu poszczególnych jej wartości osobom badanym z próby.

Przydzielanie to musi być losowe, nazywamy to randomizacją, dwie zasady randomizacji:

- losowe pobieranie próby z populacji co jest gwarancją reprezentatywności

- losowe przydzielania osób Bad do grup porównawczych co jest gwarancją uniknięcia czynnika selekcji

Niespełnienie wymogu randomizacji czyni plan eksperymentalny quasieksperymentalnym.

W najprostszym wariancie Modelu Eksperymentalnego, badacz manipuluje jedną ZNgłówną, która – w sposób naturalny albo wymuszony przez badacza – jest zmienną dwuwartościową („0-1”). Manipulacja w tym przypadku polega na tym, że badacz połowie osób (w sposób losowy) przydziela wartość „1”, a drugiej połowie – „0”.

1. kontrolę – mamy tu do czynienia z kontrolowaniem pozostałych zmiennych, ubocznych i zakłócających uznanych przez badacza za istotne dla ZZ.

kontrola ZN ubocznych:

- metoda ustalania stałej wartości danej zmiennej bądź dbając o to by w wyróżnionych gr rozkłady danej zmiennej były symetryczne (t istotności różnic między śr oraz t jednorodności wariancji np.t F)

- dobór osób w pary lub triady wg dyrektywy: zminimalizuj zróżnicowanie wew pary i maksymalizuj zróżnicowanie między parami.

1. pomiar – badacz dokonuje pomiaru zmienności ZZ, spowodowanej oddziaływaniem na nią ZNgłównej. Pomiar powinien być przeprowadzony na jak najwyższym poziomie, według skali, najlepiej ilorazowym lub interwałowym

ZALETY I WADY PLANU SOLOMONA

Plan Solomona – plan zerojedynkowy, czterogrupowy z dwiema grupami eksperymentalnymi i dwiema grupami kontrolnymi – z pretestem i posttestem w czterech grupach.

Plan czterogrupowy opracowany przez Solomona uznaje się za najlepszy, z metodologicznego punktu widzenia. Analiza danych może być dwojaka:

• tradycyjna – kombinacja porównań między- i wewnątrzgrupowych

• zaawansowana – z odwołaniem się do wielozmiennowych modeli statystycznych: analizy wariancji, analizy kowariancji i analizy regresji liniowej.

Etapy badania:

Etap 1. badacz przeprowadza w grupie 1 i 2 Pretest.

Etap 2. Do grup 1. i 3. badacz wprowadza postępowanie eksperymentalne.

Etap 3. We wszystkich czterech grupach badacz przeprowadza posttest.

ZALETY:

Jest to plan pozbawiony wad metodologicznych, zwłaszcza gdy występuje w połączeniu z zaawansowaną analizą danych (analiza wariancji czy analiza kowariancji).

Umożliwia kontrolowanie efektu pretestu bez konieczności rezygnacji z jego przeprowadzenia

WADY:

Jedynym ograniczeniem jest koszt badania. Korzyści uzasadniają jednak zwiększenie nakładów na badania.

5. Założenia modelu statystycznego ANOVA jako podstawa badania eksperymentalnego w psychologii (uwzględnienie w jednym badaniu wielu zmiennych niezależnych).

Aby zastosować test F ANOVA, badacz musi spełnić podstawowe założenia:

1. ZZ Y mierzona jest na poziomie co najmniej skali interwałowej.

2. Osoby zostały losowo pobrane z populacji do próby.

3. Osoby z próby zostały losowo przypisane do p grup porównawczych odpowiadających p poziomom czynnika A (gdy jest to eksperyment jednoczynnikowy) czy do pqr… grup porównawczych odpowiadających pqr… kombinacjom poziomów czynników ABC… (jeżeli jest to eksperyment wieloczynnikowy).

4. Ponieważ w i-tej populacji średnia ogólna (μ_i.) i efekt i-tego poziomu czynnika A (α_i) są stałe dla wszystkich osób z tej populacji, więc jedyne, co je różni, to nie kontrolowane przez badacza zmienne uboczne i zakłócające, które określamy łącznie nazwą błędu eksperymentalnego (ε_ik). Rozkład ε_ik jest w i-tej populacji normalny ze średnią zero i wariancją σ²_ε. [α_i – to efekt eksperymentalny wywołany zmienną X. Zakładamy, że jest on stały dla całej populacji – co oznacza, iż na każdą osobę odpowiednia dawka np. kawy działa w taki sam sposób. ε_ik – to błąd eksperymentalny, spowodowany wariancją wewnątrzgrupową – pokazuje on wpływ czynników indywidualnych na osoby badane. Musi mieć rozkład normalny, ponieważ każda osoba jest zróżnicowana indywidualnie i na jednych czynniki zakłócające wpływają bardziej a na innych mniej]

5. Dwa błędy ε_ik i ε’_ik są od siebie niezależne w p populacjach. Mówiąc inaczej, chodzi o niezależność pomiarów zmiennej zależnej Y.[Jeżeli badacz zagwarantuje, że na wariancję wewnątrzgupową nie miał wpływu podział próby na grupy porównawcze, to może zapewnić, że niezależnie od ilości badań błędy ε_ik będą miały podobną wartość.]

6. Występujące w liczniku i w mianowniku stosunku F oszacowania wariancji międzygrupowej i wewnątrzgrupowej są niezależne.

7. Wariancje w p populacjach wprowadzone przez błąd eksperymentatora są jednorodne (homogeniczne): σ²_εi = … = σ²_εp. [ponieważ wariancja wewnątrzgrupowa = ε, to zakładając iż nasze próby były dobierane zgodnie z zasadą randomizacji – wariancja błędu eksperymentalnego powinna być taka sama w każdym niezależnym badaniu]

Spełnienie założenia IV i V jest możliwe gdy badacz respektuje zasady randomizacji:

Zasada randomizacji pierwszej – losowo pobiera próbę z populacji

Zasada randomizacji drugiej – losowo przydziela osoby z próby do p grup porównawczych.

7. Zasady: świadomej zgody, anonimowości, poufności, prywatności – omów ich znaczenie z punktu widzenia etyki badania naukowego.

1. Badacz przed przystąpieniem do przeprowadzenia badania musi dokonać jego całościowej oceny z etycznego punktu widzenia.

2. Badacz ponosi odpowiedzialność za etyczność całego badania, w tym także za postępowanie swych współpracowników.

3. Badacz zobowiązany jest do udzielenia pełnej i szczegółowej informacji osobie badanej o wszystkich aspektach badania, w którym bierze ona udział; do udzielania odpowiedzi na wszystkie jej pytania dotyczące badania, tak aby osoba badana mogła w pełni świadomie wyrazić zgodę na udział w badaniu lub odmówić takiej zgody.

4. Badacz powinien unikać utajnienia przed osobą badaną prawdziwego celu badania i posługiwać się tą procedurą tylko w szczególnie uzasadnionych wypadkach; badacz powinien zadbać o to, aby osobie badanej wyjaśnione zostały powody, dla których została ona wprowadzona w błąd.

5. Badacz powinien respektować prawo osoby badanej do odmowy udziału w badaniach albo wycofania się w trakcie badania. Zasada ta nabiera szczególnego znaczenia wówczas, gdy osoba badana pozostaje w jakiejś zależności od badacza.

6. Udział osoby badanej musi opierać się na jasno określonym porozumieniu zawartym między badaczem i osobą badaną. Niedopuszczalne są różnorodne formy nacisku wywieranego przez badacza na osobę badaną. Badacz jest także zobowiązany w jakiś sposób honorować udział osoby badanej w badaniu.

7. Badacz musi chronić osobę badaną przed różnorakimi formami psychicznego i fizycznego dyskomfortu; nie może jej narażać na doznawanie lęku, wstydu, bólu itp.

8. Po skończeniu badania i opracowaniu jego rezultatów badacz musi wyjaśnić osobie badanej ich naturę oraz odpowiedzieć na wszystkie pytania i wątpliwości, jakie nasunęły się osobie badanej w trakcie jej udziału w badaniu. Jest to szczególnie ważne wówczas, gdy osoba badana została wprowadzona w błąd przez badacza w wyniku zastosowanej przez niego instrukcji maskującej prawdziwy cel badań.

9. Jeżeli udział w badaniu może za sobą pociągnąć wystąpienie niepożądanych dla osoby badanej skutków, to badacz jest zobowiązany do zrobienia wszystkiego, co w efekcie zniosłoby (albo wręcz zablokowało możliwość ich wystąpienia) owe przykre dla osoby badanej skutki udziału w badaniach.

Zasada 10. Żadne informacje o osobie badanej, które badacz uzyskał w trakcie badania, nie mogą być przez niego udostępniane osobom trzecim; musi być zachowana pełna dyskrecja, a osoby badane należy zapewnić o pełnej ochronie wszystkich informacji ich dotyczących, zebranych w trakcie prowadzenia badania

13. Czy cechy temperamentalne mogą ulegać zmianie? Uzasadnij odwołując się do konkretnych koncepcji.

W def temperamentu zwraca się uwagę, że własności mech fizjolog są tylko pierwotnie wrodzone – genetycznie zdeterminowane, ale mogą podlegać wpływom czynników środowiskowych. Wielu badaczy, w tym Pawłow sądził, że zmiana własności mech fizjolog i w konsekwencji zmiana cech T może następować jedynie w efekcie niezwykłych warunków – urazy, choroby, drastyczne wyd w otoczeniu.

Idea ta została podważona przez Eliasza, który zaproponował model zmian T pod wpływem czynników środowiskowych – takie czynniki ekol jak hałas i ograniczona przestrzeń prowadza do obniżenia możliwości przetwarzania stymulacji.

Strelau przyjmuje, cechy T wykazują większa podatność na zmiany, które mogą być spowodowane takimi czynnikami jak utrzymująca się stymulacja czy deprywacja. Hałas, klimat, dieta czy wiele innych cech otoczenia to zmienne mogące mieć wpływ na kształtowanie się T. Na tej podstawie uzasadnione jest założenie, że własności mech fizjolog są dziedziczone, ale podlegają zmianom w trakcie całej ontogenezy.

T może się zmieniać w miarę upływu życia jednostki. Nawet te cechy osobowości, które mają wysoki wskaźnik odziedziczalności można modyfikować, a być może nawet zupełnie je zmieniać, gdyż środowisko wpływa na nie silniej, niż geny.

Prof. Oniszczenka na pytanie co decyduje o T i zach ludzi – czynniki biol czy środ – mówi, że obecnie naukowcy nie mają już wątpliwości, że temperament jest wypadkową jednego i drugiego czynnika, próbują natomiast określić jak duży jest udział każdego z nich i który odgrywa tu decydującą rolę.

Prof. Oniszczenko badania nad podstawami T, kierowane przez prof. Jana Strelaua, rozpoczą jeszcze na początku lat 90. Standardowo wykorzystuje się w tym celu badania bliźniąt… W badaniach udało się ocenić, że czynniki genetyczne odpowiadają średnio w 40% za różnice cech T pomiędzy ludźmi. Zależnie od danej cechy, udział genów może być nieco mniejszy lub większy – w przypadku niektórych cech może nawet dochodzić do 50%.

Z badań wynika, że środowisko odgrywa większą rolę niż geny, przy czym chodzi tu o szczególny wpływ środowiskowy, tzw. środowisko specyficzne. Można je określić jako zasób indywidualnych, specyficznych dla danej jednostki doświadczeń – innymi słowy – jako osobistą historię życia jednostki. Mogą to być na przykład doświadczenia wynikające z kolejności urodzin, różnego rodzaju zdarzenia losowe jak urazy, choroby, przynależność do różnych grup rówieśniczych, nauka w różnych szkołach, a w związku z tym kontakt z różnymi.

Dla przeciętnego człowieka wyniki tych badań mają bardzo optymistyczny wymiar. Oznaczają, że T może się zmieniać w miarę upływu życia jednostki. Nawet te cechy osobowości, które mają wysoki wskaźnik odziedziczalności można modyfikować, gdyż środowisko wpływa na nie silniej, niż geny.

Ma to znaczenie dla psychoterapeutów - warto prowadzić terapię, dlatego, że cechy osobowości i wynikające z nich zachowania można zmieniać lub przynajmniej modyfikować.

14 Czy człowiek jest istotą myślącą racjonalnie? Omów zagadnienie w odniesieniu do wyników badań nad rozumowaniem i podejmowaniem decyzji.

Proces myślowy człowieka ma charakter niejednorodny. Obok procesów świadomych, logicznych, występują liczne procesy nieświadome, w dużym stopniu mniej uporządkowane i wcale nie muszą być logiczne.

Podejmując decyzje możemy się posługiwać myśleniem racjonalnym – algorytmy bądź myśleniem intuicyjnym – heurystyki szybkie, emocjonalne.

Podejmowane decyzje często prowadzą do konsekwencji, które trudno przewidzieć, w związku z czym są obarczone dużą dozą ryzyka. Warunkiem koniecznym podjęcia racjonalnej decyzji jest umiejętność poprawnego ocenienia prawdopodobności.

W latach 70 – lista błędów rozumowania – zapoczątkowana pracami Tversky’ego i Kahnemena

• prawdopodobieństwa sub nie odpowiadają obiektywnym – jaka szansa na spotkaniu towarzyskim 23 osoby dwie ten sam dzień i miesiąc urodzenia – skłonni jesteśmy uznać, że mała a – 50%

Ludzkie intuicyjne oszacowanie nie zawsze odpowiada szansom obiektywnym. ludzie nie tyle obliczają prawdopodobieństwo ile posługują się intuicyjnymi heurystykami np. h. dostępności

• złudzenie gracza – to intuicyjne przekonanie, że w ciągu liczb losowych, po serii wyników jednego rodz liczb (np.; w rzucie kostką) musi pojawić się seria wyników dopełniających zbiór. Przekonanie to jest złudzeniem. Złudzenie gracza jest silnie związane z ludzką skłonnością do traktowania bardziej losowych tych sekwencji zdarzeń, które są nieregularne niż regularne.

Teigen wykazał– bad obstawiając losowe licz wybierali te środkowe starając się unikać wartości extrem

• złudzenie koniunkcji – przewidujemy większe prawdopodobieństwo wystąpienia iloczynu dwóch zdarzeń niż jednego z nich. Kahneman i Tversky przypisują to zjawisko działaniu tak zwanej heurystyki reprezentatywności

Potrzeba podtrzymania samooceny sprawia, że nie zawsze ludzie myślą racjonalnie. Samoocena jest podnoszona po odczuciu dysonansu poznawczego, czyli uczuciu przykrego napięcia spowodowanego inf, która jest sprzeczna z naszym wyobrażaniem siebie jako osoby rozsądnej i sensownej.

Dysonans można zredukować przez:

-zmianę naszego zachowania – tak, aby było ono zgodne z dysonansowym elementem poznawczym

-uzasadnienie naszego zachowania – zmieniając jednej z elementów poznawczych tak, aby był on mniej sprzeczny z zachowaniem

– dodając nowe elementy poznawcze, które są zgodne z zachowaniem i je wspierają.

Aby zademonstrować irracjonalność zachowania zmierzającego do redukcji dysonansu, Jones i Kohler - eksperyment w jednym z miast na południu Stanów Zjednoczonych w końcu lat 50, zanim jeszcze desegregacja została powszechnie zaakceptowana. Wyselekcjonowali oni osoby zaangażowane w problem segregacji rasowej – jedni za utrzymaniem jej, inni przeciw. Prezentowali serię argumentów zarówno za, jak i przeciw segregacji. Część argumentów i z jednej, i z drugiej strony było wiarygodnych, a część wręcz niedorzecznych. Chodziło o stwierdzenie, które argumenty zostaną najlepiej zapamiętane.

Gdyby uczestnicy mieli zachować się ściśle racjonalnie, to należałoby oczekiwać, że najlepiej zapamiętają argumenty wiarygodne, a najgorzej argumenty niewiarygodne – bez względu na to, po której stronie występowały.

Argument głupi, ale zgodny z postawą, wzbudza pewien dysonans - podaje w wątpliwość mądrość stanowiska, czyli inteligencję osób, które się z nim zgadzają. Podobnie argument sensowny po stronie przeciwnej wzbudza dysonans, ponieważ dopuszcza możliwość, że druga strona może być bliższa prawdy niż ktoś początkowo zakładał. Takie argumenty burzą spójność poglądów, dlatego staramy się o nich nie myśleć; znaczy to, że możemy niezbyt dobrze je sobie uświadomić lub po prostu zapomnieć. Uczestnicy eksperymentu nie kierowali się w procesie pamięciowym zasadą racjonalności czy funkcjonalności - tendencję do zapamiętania argumentów wiarygodnych, zgadzających się z ich własnym stanowiskiem, i argumentów mało wiarygodnych, zaprezentowanych po stronie przeciwnej.

15 Czy inteligencję naprawdę można mierzyć? Omów kontrowersje wokół pomiaru inteligencji.

Prawzorem współczesnych testów IQ jest Skala Inteligencji Bineta-Simona. Pierwotnym celem tego testu było wyszukiwanie uczniów w szkołach podstawowych, którzy wymagają szczególnej pomocy w nauczaniu. Założenie Bineta było takie, że słaby wynik IQ nie wskazuje na niemożność osiągnięcia dobrych wyników w nauce, lecz osoby takie wymagają dodatkowej, specjalistycznej pomocy i wsparcia w procesie edukacji.

iloraz inteligencji - to wartość liczbowa testu psychometrycznego, którego celem jest pomiar inteligencji kognitywnej - czyli polegającej na umiejętności kojarzenia informacji i operacji na symbolach. Wartość ta nie jest absolutną miarą inteligencji, lecz ma zawsze charakter relatywny.

Rozkład wyników testu jest opisywany krzywą Gaussa (o kształcie "dzwonu"). Test jest tak konstruowany, aby średni dla danej populacji wynik przeliczony wynosił 100 IQ, natomiast średni rozrzut statystyczny wyników wynosił 15. Oznacza to, że wynik od 85 do 115 wskazuje na przeciętną inteligencję; powyżej 115 - inteligencję wybitną, poniżej 85 - inteligencję niską. Testy mierzące IQ muszą być od czasu do czasu kalibrowane od nowa, ponieważ wykonanie różnych zadań zmienia się ze zmianami kulturowymi (np. zmianie ulega znajomość różnych słów), a nadto w krajach rozwiniętych istnieje stała tendencja do wzrastania średniego ilorazu inteligencji całej populacji (tzw. efekt Flynna),

Współczesne testy IQ potrafią ustalić poziom wykonania zdefiniowanych umiejętności kognitywnych (sprawność językowa, arytmetyczna, skojarzeniowa, analityczna i przestrzenna) zaś wartość IQ jest obliczana jako ich średnia.

Wartość IQ jest często traktowana jako obiektywna miara. Jednak ze względu na to, że inteligencję jest trudno precyzyjnie zdefiniować istnieją liczne kontrowersje na temat tego, co właściwie mierzą testy IQ (i czy rzeczywiście mierzą jakąś obiektywną wartość). Wielu psychologów proponowało całkiem poważnie zdefiniować Inteligencję jako to, co mierzą testy IQ.

Stawia się zarzut, że testy IQ mierzą właściwie to, co ich twórcy uznają za inteligencję i że inaczej skonstruowany test może dać odmienny wynik. Jednak badania wykazały, że pomiary wykonywane przy pomocy różnych testów dają zaskakująco zbieżne rezultaty. Testy, w których występują zadania, które nie są nastawione na ściśle określone sprawności, lecz starają się badać ich kombinacje, dają podobne wartości IQ do testów tradycyjnych.

Przeciwnicy testów IQ bardzo często podnoszą argument, że z praktycznego punktu widzenia dużo ważniejsze są konkretne zdolności umysłowe ludzi, których pomiar mogłyby dawać ich „profil intelektualnych zdolności” przydatny przy np. wyborze zawodu.

Wielu psychologów uważa, że wszelkie testy psychometryczne dają zafałszowany i nadmiernie uproszczony obraz umiejętności umysłowych i emocjonalnych ludzi, sztucznie ich selekcjonując na „lepszych” i „gorszych”. Profesor Stephen Gould poddał druzgocącej krytyce podstawy naukowe testów psychometrycznych i dowodził, że są one wręcz rodzajem „rasizmu naukowego”, zwłaszcza, jeśli są stosowane, aby udowodnić „wyższość” jakiejś grupy społecznej nad innymi. Z podobnych powodów w ZSRR od 1936 stosowanie testów było zakazane.

Inne zarzuty:

- mierzą aktualne możliwości umysłowe a nie potencjał (diagnostyczne a nie prognostyczne)

- mierzą efekt czynności ludzkich, a nie mówią nic o procesach umysłowych czy przyczynach zach intelektualneg

- na wynik pomiaru może mieć wpływ stan psuchofiz., poziom motywacji czy zaangażowania

- zach testowe różnią się od normalnego funkcjonowania człowieka

- mogą być przyczyną stygmatyzacji społ

Jakkolwiek same testy IQ są ciągle zagadnieniem bardzo kontrowersyjnym z naukowego i społecznego punktu widzenia, są one wciąż dość szeroko stosowane w badaniach psychologicznych i socjologicznych, głównie z braku innych, lepszych narzędzi pomiarowych. Naukowcy stosujący je do badań mają zwykle świadomość ich braków, natomiast inni ludzie mają często tendencję do przeceniania uzyskiwanych dzięki nim wyników.

16. Czy każdy może być twórczy - jakie cechy osobowości sprzyjają aktywności twórczej?

OSOBOWOŚĆ - Nadrzędny system regulacji, odpowiadający za spójność działania, zachowania i koordynację poszczególnych procesów psych; zespół cech indywidualnych

Indywidualność osoby twórczej nie ogranicza się do sfery intelektu; obejmuję również emocjonalność, systemy motywacyjne i relacje z innymi ludźmi

CECHY OSOBY TWÓRCZEJ:

• otwartość – łatwość asymilowania nowych inf niezależnie od ich chwilowej przydatności czy niesprzeczności z już posiadanymi informacjami

- silna potrzeba nowości; zapotrzebowanie na nową stymulację i niezwykłe doznania

- tolerancja wobec treści dwuznacznych i słabo zdefiniowanych, proces twórczy obfituje w sytuacje bardzo niejasne,

- absorpcja – łatwość angażowania przez przypadkowe bodźce zewnętrzne lub przez wewnętrzne procesy psychiczne (fantazje)

• niezależność – postawa nonkonformistyczna + nieuleganie naciskowi (mała podatność na wpływy społeczne); podważanie istniejących form i wartości; skłonności buntownicze – tendencja do kwestionowania autorytetów

• wytrwałość – zdolność do długotrwałej i wytężonej pracy i odraczania gratyfikacji

- posiadanie samoistnej motywacji oraz częstość i łatwość wzbudzania jej

- dążenie do osiągnięć i chęć ich przekraczania

- siła ego – stabilność emocjonalna, brak lęku i zdolność do przezwyciężania porażek

- perseweracja – skłonność do wielokrotnego podejmowania tego samego tematu

Rozpatrując trójczynnikową teorię osobowości Eysencka (wymiarami ekstrawersja – introwersja, neurotyczność – stabilność emocjonalna i psychotyczność).

psychotyczność wykazuje systematyczne, pozytywne związki ze zdolnościami twórczymi. Eysencka twierdzi, że psychotyczność odzwierciedla nonkonformistyczne tendencje osobowości, skłonności do łamania reguł i do zachowań sprzeciwiających się przyjętym normom społecznym.

Twórczości sprzyja („wielka piątka”):

- otwartość na doświadczenia

- niezależność sądów

- autonomia jednostki

- wiara we własne możliwości

- wysoki poziomem energii działania

- postawa estetyczna

- tolerancja na bodźce wieloznaczne lub wewnętrznie sprzeczne

- preferencja wobec umiarkowanego ryzyka.

Do cech funkcjonalnie przydatnych twórczości należy też zaliczyć: narcyzm

Niezależnie do tego co dana jednostka robi

twórcze jest to, co nowe i wartościowe dla pewnej grupy osób w danym momencie.

17 Czym się różnią procesy samokontroli od mechanizmów obronnych.

SAMOKONTROLA - relatywnie stała właściwość osobowości, procesy samokontroli są reakcjamymi inicjowane przez podmiot, za pomocą których osiąga on zbieżność między własnymi zachowaniami emocjonalnymi, myślami i odczuciami afektywnymi a akceptowanymi standardami wewnętrznymi lub zewnętrznymi zasadami aprobowanymi społecznie.

Samokontrola może być związana z unikaniem lub poszukiwaniem sytuacji i zdarzeń, o których podmiot wie, że wiążą się z występowaniem u niego emocji różnego rodzaju.

Procesy samokontroli mogą dokonywać się na jednym z trzech poziomów i mogą dotyczyć:

-- recepcji informacji

-- procesów intrapsychicznych

-- ekspresji emocji i związanych z emocjami działań.

Recepcja informacji - niedopuszczenie do pojawienia się niepożądanych emocji przez unikanie sytuacji, w których stany takie mogą się pojawić. Natomiast sposobem na doświadczanie emocji pożądanych jest poszukiwanie sytuacji sprzyjających ich wystąpieniu

Procesy intrapsychiczne – interpretowanie zaistniałej sytuacji w taki sposób, aby była mniej zagrażająca

- mechanizm izolacji - ma świadomość istniejącego zagrożenia, ale osłabione jest jego poczucie osobistego zaangażowania w samą sytuację.

Dokonywane reinterpretacje, powodują, że stawia się z boku wydarzeń i stwierdza, że dana sytuacja dotyczy jego z niewielkim stopniu.

Ekspresja emocji i związane z emocjami działania – chodzi o obowiązujące w danej społeczności zasady określające jakie emocje powinny być prezentowane lub maskowane w danej syt.

Często ze względu na powtarzalność takich syt, procesy kontroli emocji mogą ulec automatyzacji

MECHANIZMY OBRONNE - są sposobem radzenia sobie z pojawiającym się lękiem. Wszystkie mechanizmy obronne są próbą wyrzeczenia się impulsu popędowego, mówią NIE po to by zakazany impuls nie dostał się do świadomości.

Obrony mogą być konstruktywne i sprawiać, że działanie i myślenie stają się bardziej skuteczne, to jednak jest to skuteczność tylko doraźna. Klasyczna psychoanaliza nie zakłada sytuacji, w której nie występują mechanizmy obronne.

Wyparcie uważa się za kluczowy m o decydujący o powstaniu symptomów i przyczyniający się do rozwoju nerwic. Wyparcie to usunięcie ze świadomości lub utrzymywanie poza świadomością myśli, wyobrażeń i wspomnień, które są bolesne lub budzą lęk (konflikt pomiędzy id i ego). Choć w odniesieniu do danego materiału wyparcie dokonywane jest tylko raz, to wymaga ono stałego wydatkowania energii, żeby mogło być podtrzymane. (np. student zapomina o terminie egzaminu)

Mechanizmy obronne są często nieuświadomione, służą do radzenia sobie z lękiem. Dłuższe hamowanie i powstrzymywanie pragnień blokuje energię organizmu, prowadząc do objawów somatycznych.

Natomiast procesy samokontroli są często uświadomione, kontrolowane przez człowieka i z reguły przynoszą korzyść.

Zaprzeczenie – udawanie, że sytuacja zagrażająca, wzbudzająca lęk, nie ma miejsca (konflikt impulsów id i frustrującej rzeczywistości). Niebezpieczne gdy długotrwałe (papierosy, rak – mnie się to nie przydarzy)

Przemieszczenie to przeniesienie uczuć uznanych za nieodpowiednie, z jednej osoby na inną, z jednej rzeczy na drugą, mniej zagrażającą, bardziej „dozwoloną”. Czyli impuls pozostaje ten sam, ale wyrażany jest wobec innej osoby. Np. mąż wszczyna kłótnię z żoną krótko po tym, jak skrytykował go zwierzchnik w pracy.

Projekcja to przypisanie własnego nieakceptowanego impulsu innej osobie. Lęk neurotyczny przekształca się wówczas w obiektywny – z zagrożeniem zewnętrznym łatwiej sobie poradzić. Czyli dany impuls wyraża ktoś inny. Np. Kobieta, której zaloty są odrzucane, odbiera zachowania mężczyzn jako molestowanie seksualne.

Reakcja upozorowana to wyrażanie uczuć lub zachowań przeciwnych niż rzeczywiście odczuwane, po to by prawdziwe pozostały wyparte. Zachowanie przeciwne wyrażane jest przesadnie. Np. Osoba z przyjemnością oglądająca pornografię staje na czele komitetu do jej zwalczania.

Sublimacja to przemieszczenie celu popędowego na zgodny z wartościami społecznymi. Czyli impuls jest wyrażany w swojej niedozwolonej postaci lecz w akceptowanym celu. Np. Malarstwo, którego tematyką są akty. Osoba z tendencjami sadystycznymi zostaje chirurgiem.

Intelektualizacja i racjonalizacja, uznawane za czynności reinterpretacyjne o bardziej złożonym, poznawczym charakterze, są w gruncie rzeczy zaprzeczeniem na poziomie emocjonalnym przy wsparciu mechanizmów poznawczych.

Intelektualizacja to intelektualne opracowanie impulsów agresywnych lub seksualnych, pozwalające na odcięcie się od doznań cielesnych, konfliktowych myśli lub uczuć. Np. Nastolatek prowadzący abstrakcyjne dyskusje filozoficzne.

Racjonalizacja to użycie samooszukujących się usprawiedliwień nieakceptowanego zachowania lub niepowodzenia. Np. Wynajdujemy dobre strony tego, że skradziono nam samochód, podkreślając korzyści zdrowotne płynące ze spacerów: „Nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło”.

.

18 Czynniki środowiskowe warunkujące jakość zmian rozwojowych w okresie dorosłości.

Czynniki środowiskowe to czynniki wpisane we wzajemne stosunki między zmieniającą się os a zmieniającym się światem.

Paul Bates – trzy gr czynników wpływające na rozw jednostki:

1. czynniki normatywne związane z wiekiem – rozw ontogenetyczny związany z wiekiem obejmujący socjalizacje czy różne zwyczaje kulturowe (np. małżeństwo, emerytura)

2. cz n związ z historią – rozw ewolucyjny związany z wydarzeniami o szerokim zasięgu, których dana kultura doświadcza w konkretnym czasie, często kształtują tożsamość danej generacji (np. wojna)

3. cz nienormatywne – czyli nieprzewidywalne: utrata pracy, wygrana w lotto, nagła choroba

Helen Bee - trzy rodzaje zmian:

Zmiany uniwersalne:

Są przypisywane do wieku, uwarunkowane procesem biologicznego organizmu z jednej strony (zegar biolog) i tzw. uniwersalnymi doświadczeniami społecznymi z drugiej (zegar społ).

Zmianom biologicznym towarzyszą określone oczekiwania społeczne (np. urodzenie pierwszego dziecka w wieku 20-30 lat, opuszczeni domu rodziców, podjęcie pracy)

Zmiany wspólne:

Charakteryzują osoby należące do jakiejś społeczności lokalnej, grupy - wynikają z uczestniczenia w podobnych sytuacjach, czego efektem jest podzielanie podobnych doświadczeń społ. Każda kultura, grupa społeczna, także rodzina tworzy własne standardy sposobu zach zależnie od wieku, płci, zajmowanej pozycji.

Zmiany indywidualne:

Są wywoływane czynnikami unikatowymi, oddziałującymi tylko na daną jednostkę (np. sytuacje traumatyczne, nagłe zdarzenia, niepunktualność nacisków biologicznych czy społecznych). „Niepunktualność” ma odmienne znaczenie psychologiczne i konsekwencje dla rozwoju, w zależności od tego w jakim wieku się pojawia (np. urodzenie pierwszego dziecka przez 12-letnią dziewczynkę i przez kobietę w wieku 40 lat).

Aby o zmianie można było powiedzieć ze jest rozwojowa musi spełniać następujące warunki:

- nie może być zmian ani nagła i jednorazowa, ani krótkotrwała - ale zmiana względnie długotrwała;

- nie może to być zmiana pojedyncza - ale kilka zmian po sobie następujących, czyli ciąg zmian;

- nie może być ciąg stale powtarzającego się zamkniętego cyklu - ale ciąg o charakterze jednokierunkowym otwartym, kiedy w miarę upływu czasu co najmniej jeden parametr zmienia się monotonicznie (tzn. stale rośnie albo stale maleje) - ciąg zmian musi tworzyć jakąś uporządkowaną w czasie sekwencję;

- zmiana ta dotyczy wew struktury obiektu, a więc jakościowych przeobrażeń poszczególnych elementów

Psych rozwojowi dziela okres dorosłości na kilka etapów – w zależności od wieku możemy mówić o innych cz środowisk:

1- wczesna dorosłość (20-40rż) – wyprowadzka z domu rodzinnego, wybór partnera i założenie rodziny, przezywanie ojcostwa i macierzyństwa

2- wiek średni (35-60rż) – praca, puste gniazdo, opieka starzejącymi się rodzicami, klimakterium, rola dziadków

3- późna dorosłość (po55r.ż) – utrata zdrowia i zdolności ruchowych, adaptacja do starości ważnym zad rozwojowym, zaakceptowanie zbliżającej się śmierci, trzon życia społ – rodzina, dzieci i wnuczęta

Rozwój jednostki to wypadkowa różnych sił, zarówno o charakterze biol- efekt dojrzewania organizmu, jak i o charakterze społ- efekt uczenia się pod wpływem stymulacji płynącej z otoczenia.

Rozwój człowieka przebiega zawsze w jakimś otoczeniu społecznym, zorganizowanym na wielu poziomach.

Kontekst rozwoju jest inny dla każdego człowieka - inność wynika z indywidualnego nałożenia się (interakcji) na siebie wpływów środowiska wew i otoczenia jednostki w danym okresie i tego jak taka interakcja jest przez podmiot interpretowana i odczuwana.

Dokonując interpretacji tego, co spostrzega i w rezultacie podejmuje różnorodne działania służące z jednej strony zaspokajaniu jej osobistych potrzeb, a z drugiej spełnianiu oczekiwań i wymagań otoczenia.

19 Deformacje percepcji społecznej (np. błędy atrybucji).

Atrybucja – wyjaśnienie przyczyn swojego bądź cudzego zachowania tworzone przez świadka tego zachowania

Deformacje procesu percepcji:

1. Stosowanie schematów i teorii: Spostrzegamy tylko te fakty, które potwierdzają nasza teorie np. Jeśli mamy teorie o tym że John jest niezdarą to będziemy zauważali tylko te fakty które potwierdzają nasza teorie.

2.Podstawowy błąd atrybucji: Przypisywanie przyczyn cudzych zachowań czynnikom wewnętrznym (związanych z osobowością) przy jednoczesnym niedocenianiu roli czynników sytuacyjnych.

Powody podstawowego błędu atrybucji

-Heurystyka zakotwiczenia: ludzie przyjmują przedmiot koncentracji swej uwagi za punkt startu nawet gdy wiedzą że na zach miały wpływ cz sytuacyjne- nie modyfikują swych wnioskowań, nadal wyjaśniają zach cechami osobowościowymi.

3. Asymetria perspektywy aktora i obserwatora: Cudze zach wyjaśniamy czynnikami wew a zach własne zew.

Powody:

- wyrazistość spostrzeżenia – zach innych postrzegamy silniej niż sytuacje w których się znajdują. Gdy chodzi o nasze zachowanie kierujemy uwagę na sytuacje (info o sytuacji w jakiej się znajdujemy jest dla nas bardziej wyrazista niż inf o naszych cechach charakteru)

- rola dostępności inf - dysponujemy bardziej spójną i zróżnicowana inf o sobie niż inf którą dysponują nasi obserwatorzy np. wiemy jak zachowaliśmy się w różnych poprzednich sytuacjach i umiemy ocenić czy nasze zachowanie wyniknęło z sytuacji czy jest efektem naszej osobowości

- rola języka – zach własne opisujemy czasownikami odnoszącymi się do konkretnych zach, zach cudze przy pomocy przymiotników opisujących cechy

Atrybucje w służbie ego:

4. Egotyzm atrybucyjny: Wnioskowanie o przyczynach naszych zachowań - skłonność do upatrywania przyczyny własnych sukcesów w samym sobie, zaś przyczyn niepowodzeń we właściwościach otoczenia

- zjawisko samoutrudnienia - sensem jest ochrona własnej wartości

5. Egocentryzm atrybucyjny: Polega na przecenianiu własnego wkładu w jakiś wynik osiągany wspólnie z innymi osobami.

6. Atrybucje obronne: Pozwalają tłumić świadomość:

- nierealistyczny optymizm - rzeczy dobre spotykają mnie a złe innych

- wiara w sprawiedliwy świat - zło dotyka złych ludzi, dobro spotyka dobrych (siebie widzimy jako tych dobrych)

7. Efekt fałszywej powszechności: Przecenianie stopnia rozpowszechnienia własnych poglądów, zachowań i preferencji a niedocenianiu częstości zachowań i przekonań alternatywnych.

5. Aprobata społeczna: Mamy tendencję do przywiązywania nadmiernej wagi do zachowań społecznie niepożądanych. Jeśli ktoś brzydko pachnie to żadna inna pozytywna cecha nie jest w stanie skompensować naszego wrażenia.

6. Potwierdzenie istniejących przekonań: Staramy się umacniać w naszych poglądach a niżeli szukać sposobów podważania ich.

Przebieg procesów spostrzegania ludzi wyjaśnia teoria atrybucji - zapoczątkowana przez Heidera.

13 „Dziedziczność czy środowisko?”– spór o podstawowe determinanty różnic indywidualnych.

Co determinuje różnice w inteligencji - dziedziczność, czy środowisko? To pyt zadał min Galton, badając determinanty geniuszu staną po stronie dziedziczności, wyznaczając na wiele dziesięcioleci trędy bad odnośnie roli dziedziczności i środowiska w determinowaniu różnic indywidualnych.

Natywiści przyjmowali, że psychika człowieka jest dziedzicznie zdeterminowana, w związku z czym jako nie poddająca się wpływom środowiska, jest niezmienna. Stanowisko to prowadziło do fatalizmu (wiara w niepodatność poziomu inteligencji na wpływy oddziaływań pedagogicznych, zdejmowała z nauczycieli i rodziców odpowiedzialność m.in. za rozwój umysłowy człowieka)

Środowiskowo zorientowani psychologowie, których przedstawicielami są min. klasyczni behawioryści uważali, że psychika czł jest całkowicie wyznaczona przez wpływy środowiska. To stanowisko doprowadziło do woluntaryzmu, którego skutki są równie negatywne, jak skutki fatalizmu.

Po kilkudziesięcioletnich sporach, które zakończyły się w zasadzie w latach sześćdziesiątych, istnieje wśród psychologów zgodność, że oba czynniki - dziedziczność i środowisko – determinują różnice indywidualne i są niezbędne dla rozwoju psychicznego człowieka.

Donald Hebb najdobitniej wyraził ten pogląd głosząc, iż proporcja obu czynników stanowi 100% dziedziczności i 100% środowiska. (absurdalne z punktu widzenia matematyki stwierdzenie miało podkreślić, że oba te czynniki są nierozłączne) Tę nierozdzielność dziedziczności i środowiska najprościej wyraża wzór

Z=f(GxE) jakiekolwiek zachowanie (z), a także zjawisko psychiczne, nie może wystąpić, jeżeli jeden z czynników – wyposażenie genetyczne (G), bądź środowisko (E) ma wartość zerową, tzn. gdy go nie ma.

Powyższy wykres doskonale ilustruje, jak wielkie znaczenie mają oba te czynniki – ich wkład może być różny ale wystąpienie każdego z nich jest war koniecznym - osoba, której sprawność genetyczna jest duża może mieć niższą inteligencję (lub jakąś inną zdolność), gdy będzie wychowywać się w środowisku ograniczonym / niż osoba, która ma niższą sprawność genetyczną cechy, ale została wychowana w środowisku wspierającym daną cechę.

GENETYKA ZACHOWANIA - koncentruje się na badaniu determinant różnic indywidualnych w zachowaniu, ocenia wkład czynników genetycznych w wariancję zachowania, zaproponowane przez nią metody badań pozwalają także wnioskować, na ile wspomniana wariancja zależy od środowiska.

+ bad prof. Oniszczenki z Interdyscyplinarnego Centrum Genetyki - w pyt 13

21 Fizjologiczne koncepcje emocji– scharakteryzuj wybraną koncepcję.

Do fizjologicznych koncepcji emocji zaliczamy teorie Jamesa-Langego, Canona-Barda czy aktywacyjną teorię emocji, w których źródło emocji upatrywane jest w zmianach fizjologicznych naszego organizmu.

Teoria Jamesa-Langego zaliczana jest do obwodowych teorii emocji, gdyż za źródło emocji uznaje działania, zmiany napięcia mięśni i zmiany w narządach wewnętrznych (jest nam przykro, ponieważ płaczemy, jesteśmy wściekli, ponieważ uderzamy, boimy się, ponieważ drżą nam kolana)

Powstawanie uczuć, według Jamesa, przedstawia się następująco:

Spostrzeżenie jakiegoś bodźca wywołuje zmiany fizjologiczne -> Zmiany fizjologiczne, jakie się pojawiły pod wpływem danego zdarzenia, są następnie spostrzegane, przez jednostkę -> Spostrzeganie tych zmian jest przekształcane w uczucie, które jest emocją.

James, uważał, że zmiany fizjologiczne są wcześniejsze i dopiero ich spostrzeżenie prowadzi do pojawienia się uczucia. Początkowo uważał on, że są to zarówno zmiany napięcia mięsni poprzecznie prążkowanych, odpowiedzialnych za ekspresję mimiczną i pantomimiczną oraz działania instrumentalne, jak i zmiany napięcia mięśni gładkich, znajdujących się w narządach wewnętrznych.

Narządy wewnętrzne unerwiane są przez autonomiczny układ nerwowy, na którego rolę zwracał Lange.

Jamesowi nie udało się zebrać danych dokumentujących to zjawisko. Dopiero w latach osiemdziesiątych potwierdzono, że poszczególne emocji charakteryzują się odmiennymi wzorcami pobudzenia fizjologicznego.

Dla Jamesa znaczenie pierwszoplanowe miały uczucia, a nie emocje - uczucia były nie tylko jądrem emocji, lecz i jądrem psychologii, stanowią dla Jamesa istotę myśli i świadomości, a także dostarczają poczucia tożsamości osobistej i nadają znaczenie pojęciu samego siebie.

James i Lange interesowali się nie tylko uczuciami typu radość i strach, ale takimi subtelnymi emocjami jak uczucia moralne, intelektualne i estetyczne. Pojawiają się one już na poziomie odbioru wrażeń wzrokowych lub słuchowych, a wrażenia pochodzące z wnętrza organizmu mają znaczenie drugoplanowe.

James był świadom tego, że pobudzenie fizjologiczne towarzyszące oglądaniu obrazów czy słuchaniu muzyki jest znaczne słabsze, niż wtedy, gdy człowiek spotyka się z zagrożeniem.

22. Heurystyki wydawania sądów społecznych.

Heurystyk - uproszczone reguły myślenia pozwalające na formułowanie sądów bez analizy większości informacji, na których sąd powinien się opierać.

Heurystyki są nieświadomie stosowanymi „drogami na skróty” w przetwarzaniu inf.

Ilość informacji dopływających do naszego umysłu znacznie przekracza możliwości ich dokładnego, analitycznego przetworzenia

Kahneman i Tverski - nawiązali do rozróżnienia między algorytmem (niezawodną, choć często złożoną metodą rozwiązywania problemu) a heurystyką (metodą prostą, zawodną, choć zwykle skuteczną).

Najważniejsze: Heurystyka dostępności, h zakotwiczenia/dostosowania, h symulacji i h reprezentatywności

Heurystyka dostępności: ocena prawdopodobieństwa zdarzeń w oparciu o łatwość, z jaką przychodzą nam na myśl ich przykłady. Zwykle prowadzi ona do trafnych ocen, ponieważ zdarzenia częste są łatwo dostępne pamięciowo (często je napotykamy, często o nich myślimy, a więc łatwo je przypomnieć).

Jednak bywa myląca - nie wszystkie informacji dostępne pamięciowo dotyczą zdarzeń częstych.

Na przykład, częste jest przekonanie, że więcej osób traci życie w płomieniach niż na skutek utonięcia. Ta ocena bierze się stąd, że wypadki śmiertelne w wyniku pożaru mają większe szanse znalezienia się w relacjach środków przekazu i tym samym są bardziej dostępne w pamięci ludzi. Ze statystyk wynika, że ludzie częściej toną niż giną w pożarach.

Heurystyka reprezentatywności: klasyfikowanie rzeczy na podstawie ich podobieństwa do przypadku typowego tej kategorii. Kategoryzując ludzi np.do zawodów, opieramy się na informacji, jak dalece dana osoba wygląda na reprezentatywnego przedstawiciela danego zawodu.

Jeśli ktoś jest cichy, zgarbiony, zamknięty w sobie i nosi okulary, założymy, że jest raczej bibliotekarzem niż rolnikiem.

Ponieważ heurystyka reprezentatywności opiera się na podobieństwie, prowadzi ona do poszukiwania przyczyn zdarzeń w zdarzeniach do niech podobnych.

Heurystyka zakotwiczenia/dopasowania: oceniając jakąś wartość liczbową (liczbę przypadków, prawdopodobieństwo) bierzemy za punkt wyjścia jakąś łatwo dostępną (np. podaną przez innych, liczbę) a następnie modyfikujemy ją stosownie do kontekstu i swej wiedzy.

np. Tversky i Kahneman prosili o ocenianie % krajów afrykańskich należących do ONZ. Przedtem jednak należało, określić, czy procent ten jest wyższy czy niższy od pewnej wartości arbitralnej, wskazanej przez zakręcenie kołem ruletki.

Jak się okazuje, dokonywane oszacowania były zakotwiczone przez wartość wyjściową, mimo że badani wiedzieli o jej arbitralnym wyborze.

Heurystyka zakotwiczenia nie tylko wpływa na oszacowania wartości liczbowych.

Kiedy formujemy sądy o rzeczywistości, pozwalamy często, by nasze osobiste doświadczenia i obserwacje stanowiły zakotwiczenia dla, obrazu który tworzymy, nawet gdy wiemy, ze doświadczenia nie są typowe.

Heurystyka symulacji: wydawanie sądu w oparciu o umysłową symulację (wyobrażenie) przebiegu zdarzeń. Łatwość symulacji wpływa na treść sądu - np. im łatwiej sobie wyobrazić jakiś scenariusz tym wydaje się bardziej prawdopodobne jego zaistnienie.

23 Humanistyczne podejście do osobowości – scharakteryzuj wybraną koncepcję.

Psychologia humanistyczna powstała w wyniku niezgody na psychoanalizę i behawioryzm. Rozwinęła się w latach 60 bardziej jako ruch psychologiczny przekonujący do określonego sposobu funkcjonowania niż jako teoria naukowa w ścisłym sensie. Z perspektywą humanistyczną identyfikowani są Carl Rogers, Abraham Maslow, Rollo May.

(1) Pogląd na naturę człowieka: przekonanie o jego pozytywnych możliwościach, które powinien realizować. Proces urzeczywistniania własnych możliwości nazywany jest samorealizacją. Przez Maslowa uważana za najwyższy szczebel w hierarchii potrzeb i identyfikowana z twórczością. Przez Rogersa postulowana jest jako jedyny motyw zachowania.

(2) Pogląd na rolę społeczeństwa: otoczenie społ poprzez swoje wymagania i oczekiwania hamuje lub frustruje naturalny proces samorealizacji.

(3) Podejście fenomenologiczne: skoncentrowane na świadomym doświadczaniu zdarzeń wew i zew – „tu i teraz”.

(4) Podejście subiektywistyczne: świadomość własnego doświadczenia uważa się za jedyne kryterium poznania rzeczywistości i poznania samego siebie.

(5) Stosowanie metod klinicznych: jak rozmowa czy psychoterapia, nacechowane „taoistycznym” stosunkiem do człowieka: bierny, nieingerujący, a zarazem osobowy.

(6) Podejście organicystyczne lub holistyczne: zarówno psychika i ciało, jak też organizm i środowisko funkcjonują jako zorganizowana całość i jako jeden system.

Hierarchia potrzeb – Maslow:

Teoria zakłada hierarchiczną organizację potrzeb i jakościowo dwa różne rodzaje motywacji: niedoboru i wzrostu.

Maslow wyróżnił pięć głównych klas potrzeb:

Realizacja potrzeby z każdego kolejnego poziomu hierarchii jest możliwa pod warunkiem zaspokojenia z poziomu niższego. Czyli potrzeba wyższego rzędu nie pojawi się, jeżeli nie zostanie zaspokojona potrzeba niższego rzędu.

--1 potrzeby fizjologiczne – najbardziej elementarne potrzeby (pożywienia, wody, snu) których deprywacja zaburza funkcjonowanie organizmu, w tym i czynności psychiczne;

--2 potrzeba bezpieczeństwa – braku zagrożeń, unikania bólu i lęku, a także porządku i stabilności w środ oraz redukowania niepewności przez przyjęcie ukł odniesienia –> światopoglądu, dzięki, któremu świat staje się zrozumiały;

--3 potrzeba przynależności i miłości – człowiek pragnie być akceptowany i kochany, tworzyć jedność z kimś, kto może obdarzyć go uczuciem, przynależeć do grupy lub wspólnoty;

--4 potrzeba szacunku i samoakceptacji – szacunku dla siebie samego i szacunku ze strony innych, pragnienie by mieć osiągnięcia i być postrzeganym przez innych i przez samego siebie jako osoba kompetentna i skuteczna;

--5 potrzeby samorealizacji -- spełniania potencjalności, wychodzenia poza potrzeby niższe.

Potrzeby samorealizacji to potrzeby wzrostu - metapotrzeby, a pozostałe to potrzeby niedoboru, zwane podstawowymi.

Potrzeby wzrostu w przeciwieństwie do potrzeb niedoboru:

(1) Działają wg zasady „im więcej tym mniej” – ich realizacja rozbudza potrzebę, zwiększając lub utrzymując motywację na tym samym poziomie.

(2) Dostarczają emocji pozytywnych – napięcia związane z potrzebami wzrostu odczuwane są jako przyjemne i pożądane.

(3) Ich realizacja jest względnie niezależna od otoczenia, podczas gdy zaspokojenie potrzeb niedoboru zależy od innych ludzi.

(4) Koncentrują osobę na przedmiocie potrzeby – w tym sensie jest ona zdolna przekroczyć „własne ego”. Potrzeby niedoboru koncentrują na samej potrzebie i na własnej osobie.

(5) Chociaż zaspokajanie potrzeb niedoboru zapobiega chorobie, to jednak tylko realizacja potrzeb wzrostu zapewnia fizyczne i psychiczne zdrowie, rozumiane jako: sprawność biologiczna, długowieczność, dobry sen, apetyt, ale też większe poczucie szczęścia, pogada ducha i bogatsze życie wewnętrzne.

24 Jak kultura może wpływać na osobowość?

Osobowość - wew sys regulacji pozwalający na adaptację i wew integrację myśli, uczuć i zach w określonym środ w wymiarze czasowym (poczucie stabilności).

Osobowość jest także def jako charakterystyczny, względnie stały sposób reagowania jednostki na środ społeczno – przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim w interakcje.

Osobowość kształtowana jest przez całe życie, szczególnie w okresie dzieciństwa oraz młodości poprzez wpływ bodźców zew w procesie socjalizacji, a także własnej aktywności jednostki.

Kultura jest pewnym zespołem dyspozycji psych przekazywanych w łonie danej zbiorowości przez kontakt społeczny i uzależniony od całego systemu stosunków międzyludzkich.

Kultura należy do środowiskowych determinant osobowości. Każda kultura ma swoje własne zinstytucjonalizowane i usankcjonowane wzorce wyuczonych zachowań, rytuały i przekonania. Znaczy to, że większość członków kultury będzie miała wspólne niektóre charakterystyki osobowości (weźmy np. osobowość Muzułmanów w porównaniu do Katolików).

Kultura oddziałuje na każdy właściwie aspekt funkcjonowania osobowości. Cele, które odbieramy, oraz sposoby ich realizacji są uwarunkowane kulturowo. To czy pożądamy sukcesu w obrębie życia zawodowego czy rodzinnego, zależy w wielkim stopniu od wpływów kulturowych. To jak określany nasze potrzeby i sposoby ich zaspokojenia, jak doświadczamy różnych emocji, jak wyrażamy to co czujemy, itd.

Jednym z badaczy, który zajmował się wpływem kultury na osobowość człowieka był Erich Fromm. Jego teoria wywodzi się z teorii Freuda i Marksa. Ten ostatni wyrażał przekonanie, że ograniczeniem wolności czł są obiektywne warunki życia oraz bezkrytyczna akceptacja zewnętrznej kontroli ze strony obyczajów. Ludzie nie mogą być wolni, ponieważ podlegają oddziaływaniu nieświadomych czynników socjokulturowych.

Fromm podkreślał społeczne i kulturowe determinanty zachowania, w przeciwieństwie do motywacji biologicznych. Mimo, że jak sam podkreślał, kultura również nie odpowiada w pełni, co robić i jak żyć. Pewne wyższe potrzeby są wynikiem kulturowej ewolucji człowieka, a ich funkcją jest wypełnienie pustki wynikłej z oderwania od natury. Służą zatem odbudowaniu poczucia łączności ze światem dającej poczucie bezpieczeństwa.

25 Jak można wyjaśnić wpływ doświadczeń wczesnodziecięcych na przebieg procesu rozwoju?

Okres wczesnego dzieciństwa obejmuje przedział wiekowy od urodzenia do 3 r.ż.

Wyodrębniamy w nim dwie fazy: wiek niemowlęcy (przypada na 1r.ż), wiek poniemowlęcy (2-1).

Okres wczesnego dzieciństwa to początek intensywnych zmian:

- dz odbiera wiele różnorodnych bodźców, których w większości jeszcze nie rozumie

- zdobywa wiele sprawności motorycznych

- rozwijają się kompetencje komunikacyjne – uczy się komunikować własne potrzeby

- staje się gotowe do opanowywania całego szeregu umiejętności społecznych związanych np. z samodzielnym jedzeniem, myciem się czy ubieraniem

Kryzysy psychospołeczne wg E.H. Eriksona

W okresie wczesnodziecięcym wyróżnia dwa kryzysy rozwojowe - każdy wiąże się z doświadczaniem silnych negatywnych emocji, z punktu widzenia dalszego rozwoju ważne jest, by został rozwiązany.

1) zaufanie vs brak zaufania (wiek 0-1 rok) _ osiągnięcie zaufania do opiekuna kluczowym czynnikiem społecznym w rozwoju dziecka. Jeśli opiekunowie odrzucą dziecko lub są niekonsekwentni, dziecko może spostrzegać świat jako niebezpieczny, pełen niegodnych zaufania i niewiarygodnych ludzi

2) Autonomia vs wstyd (wiek 2-3 lata) _ osiągnięcie samokontroli i poczucia własnej odrębności. Dzieci musza się uczyć być autonomiczne porażki w osiąganiu niezależności mogą zmusić dziecko do zwątpienia we własne zdolności i do poczucia wstydu.

Fazy rozwoju wg Freuda

- oralna - ssanie, gryzienie - w tym czasie powstaje Ego. Zafiksowanie na tym etapie powoduje w przyszłości rozwój uzależnień (zwłaszcza palenie tytoniu, objadanie się), bierność i łatwowierność.

- analna - trening czystości, 2-3 r.ż - popęd wędruje na drugi koniec przewodu pokarmowego, może być źródłem skąpstwa, uporu ale też zorganizowania (gdy dziecko było karane za wydalanie nie w tym miejscu i czasie), gdy było chwalone - rozwój twórczości.

Teorie przywiązania

Emocjonalne więzi międzyludzkie są podstawowym składnikiem natury ludzkiej, a w pierwotnej formie można je zauważyć już u noworodka. Takie związki w początkowym okresie w późniejszych latach wpływają na rozwój danego młodego osobnika. Podtypem więzi uczuciowych jest przywiązanie, gdzie mamy do czynienia z poczuciem bezpieczeństwa. Aby taka więź mogła się wykształcić, konieczny jest nie tylko bliski kontakt rodziców z dzieckiem, ale przede wszystkim synchronizacja, która pozwala zarówno dziecku, jak i rodzicom nauczyć się reagowania w odpowiedni sposób na zgłaszane potrzeby.

- bezpieczne _ dziecko z łatwością znosi rozłąkę z opiekunem, szybko angażuje się w badanie otoczenia; w poczuciu zagrożenia aktywnie poszukuje kontaktu i łatwo je uspokoić, nie unika kontaktu zainicjowanego przez matkę. Podstawowym czynnikiem - akceptacja i gotowość reagowania rodziców na sygnały dziecka.

- pozabezpieczne/unikania _ dziecko unika kontaktu z matką, tudzież go nie poszukuje. Nie stawia matki nad obcymi;

- pozabezpieczanie/ambiwalencji _ dziecko wykazuje niewielkie zainteresowanie badaniem otoczenia, jest nieufne wobec obcego. Boi się, gdy jest oddzielone od matki, ale nie uspakaja się po jej powrocie.

Badania wykazały, że dzieci uznane za bezpiecznie przywiązane do matek w dzieciństwie są później bardziej towarzyskie, bardziej pozytywnie nastawione do swoich przyjaciół i rodzeństwa, są mniej agresywne i kłótliwe, bardziej empatyczne i dojrzałe emocjonalnie. W wieku młodzieńczym posiadają więcej umiejętności społecznych i mają wyższe poczucie własnej wartości.

Ci z przywiązaniem pozabezpiecznym nie tylko nawiązują słabsze przyjaźnie, ale również szybciej stają się aktywni seksualnie, choć częściej przytrafiają się im związane z tym niebezpieczne przygody.

26 Jakie funkcje mogą pełnić emocje?

Emocja - subiektywny stan psych, uruchamiający priorytet dla związanego z nią programu działania. Odczuwaniu emocji zwykle towarzyszą zmiany somatyczne, ekspresje mimiczne i pantomimiczne oraz zachowania.

Dostarczanie emocji służyć może jako podstawa sądów i decyzji oraz zmiany hierarchii celów poznawczych.

1) funkcja orientacyjna – emocje dostarczają inf o obiektach, zdarzeniach i osobach - przede wszystkim wykrywanie w otoczeniu rzeczy (cech) istotnych z punktu widzenia potrzeb i celów jednostki. Cechy te wyznaczają działania zdobywcze lub obronne.

A zatem ukierunkowują uwagę i sygnalizują istotność danego zdarzenia z punktu widzenia jednostki

2) f aktywacyjna – dostarczają energii niezbędnej do uruchomienia i przeprowadzenie różnych operacji pozn. np. utrzymują zaangażowanie w pewna aktywność.

W teorii gotowości percepcyjnej zwraca się uwagę na to, że procesy emocjonalne oraz motywacyjne mogą wpływać na łatwość dostępu do różnych kategorii zapisanych w pamięci. Kategorie naładowane emocjonalnie są łatwiej aktywizowane i łatwiej można uzyskać do nich dostęp.

Emocje a przetwarzanie informacji

- pozytywne – rozszerzają zakres uwagi, ułatwiają heurystyczne przetwarzanie

- negatywne – prowokują do bardziej systematycznego i kontrolowanego przetwarzania informacji. Powodują zawężenie pola uwagi i koncentrację na bodźcach zagrażających, krytycznych (pamięć tunelowa).Dzięki temu możemy zarejestrować te elementy sceny, które mają podstawowe znaczenie dla poradzenia sobie z tymi zagrażającymi zdarzeniami.

3) funkcja „modulacyjna” – emocje dostarczają takiej ilości energii, która zapewnia optymalne funkcjonowanie procesów poznawczych - funkcja ta może załamywać się, gdy emocje są bardzo silne i trwają bardzo długo.

Parafrazą może być tutaj pierwsze prawo Yerkesa-Dodsona - głosi, że istnieje krzywoliniowy związek między poziomem pobudzenia a sprawnością działania. Wynika z niej, że organizmy najsprawniej funkcjonują przy pośrednich poziomach napięcia emocjonalnego.

4) funkcja metapoznawcza – związana jest z orientacją we własnych procesach poznawczych i wyborem takich procedur poznawczych, najbardziej efektywnych w danej sytuacji.

Rozwiązanie problemu prowadzi do emocji pozytywnych, a jego brak tudzież rozwiązanie niedoskonałe pozostawiają nierozładowane napięcie. Emocje pozytywne mają wartość wzmocnienia. Emocje negatywne sygnalizują konieczność podjęcia jakichś działań, które służą naprawie bieżącego stanu.

Różni teoretycy wskazują na różne funkcje jako najważniejsze z punktu widzenia roli emocji w ludzkim życiu. Emocje przynoszą nam liczne korzyści.

Na poziomie społecznym - emocje regulują stosunki z innymi, sprzyjają zachowaniom prospołecznym i są częścią naszego systemu komunikacji niewerbalnej.

Emocje spełniają ważną funkcję regulowania interakcji społecznych: jako pozytywne spoiwo społeczne wiążą nas z innymi ludźmi, jako negatywny społeczny środek odstraszający pozwalają nam zachować dystans wobec innych.

Komunikacyjna funkcja emocji może zdemaskować nasze próby ukrycia przed innymi tego, co czujemy i zamierzamy. Znaczna część komunikacji między ludźmi odbywa się w tym bezgłośnym języku niewerbalnych komunikatów ciała.

27 Jakie funkcje pełni ekspresja emocji?

Ekspresja emocji - wszelkie sygnały (zmiany w wyglądzie organizmu, ruchy i dźwięki) emitowane przez jednostkę, będące dla kogoś innego wskazówką przeżywania przez tę osobę określonej emocji.

Sygnały te nie muszą być intencjonalne - spontaniczne emocje są poza kontrolą jednostki.

Ekspresje ciała mają nie tylko biologiczne znaczenie, ale też pełnią funkcję komunikacyjną – są źródłem wiedzy o intencjach i nastroju danego osobnika.

Wzajemne komunikowanie sobie pozytywnego ustosunkowania mogło stać się podstawą formowania więzi społecznych. Ekspresja emocji umożliwia wywołanie analogicznej lub innej ekspresji u odbiorców. Ludzie żyjący w różnych kulturach są w stanie trafnie odczytywać emocje na twarzach ludzi, którzy żyją w zupełnie innych kulturach, ponieważ poszczególne ekspresje twarzy są w sposób uniwersalny powiązane z odpowiednimi emocjami.

Ekspresja emocji jest wytworem ewolucji.

Aspekty rozwojowe.

We wczesnym okresie rozwoju funkcja ekspresji emocji polega głównie na umożliwieniu przetrwania poprzez nawiązywanie więzi pomiędzy niemowlęciem a jego opiekunem. Ludzka twarz jest szczególnym bodźcem dla bardzo małych dzieci i szybko też uczą się okazywania emocji.

Okazywanie w początkowym etapie życia emocji negatywnych (głównie przez płacz) służy niemowlakom do sygnalizowania dyskomfortu. Skłania otoczenie do zaspokojenia jego różnych potrzeb. Analogicznie po pewnym czasie uśmiech służy sygnalizowaniu, że wszystko jest w porządku. Pod koniec pierwszego roku życia dzieci zaczynają wykorzystywać informacje o mimicznym wyrazie twarzy innych ludzi do regulowania własnych zachowań.

Podstawowe emocje, czyli: strach, złość, smutek, radość, wstręt, zaskoczenie są doświadczane i rozpoznawane przez wszystkich ludzi m.in. właśnie na podstawie wyrazu twarzy.

Przeżycie i ekspresja negatywnych uczuć może pełnić rolę katalizatora uwalniającego człowieka od negatywnego napięcia.

Może też pełnić funkcję adaptacyjną – w szerokim tego słowa znaczeniu – głównie poprzez wymianę inf między ludźmi o pewnych aspektach czy sytuacjach wzbudzających strach bądź gniew, oraz poprzez wzbudzanie pożądanych stanów u innych.

Ekspresja Em również optymalizuje funkcjonowanie czł oraz jest składnikiem kulturowego uczenia się jednostek.

28 Jakie miejsce w badaniach psychologicznych mają badania prowadzone na zwierzętach?

Badania przeprowadzane na zwierzętach przyczyniają się do wzrostu rozumienia fizycznego i psychicznego zdrowia człowieka. Dzięki nim zdobywamy wiedzę pomocna np. w leczeniu chorób. Na zwierzętach testuje się np. nowe leki zanim zaczną stosować je ludzie ale także, zwierzęta biorą udział w badaniach nauk behawioralnych, np. etologicznych lub z zakresu psychologii eksperymentalnej. Dzięki takim badaniom zdobyto wiele informacji dotyczących ludzkich zachowań.

Najliczniej wykorzystywane w badaniach są gryzonie (myszy i szczury), ale oprócz nich badacze wykorzystują także małpy, ryby, psy i koty. Poszczególne zwierzęta są dobierane ze względu na to, czy stanowią dobry model ludzkich reakcji. Udział zwierząt w takich badaniach wynika z potrzeby zdobycia wiedzy na temat tych aspektów natury, które maja bezpośredni wpływ na kondycje człowieka bez wystawiania jego samego na niebezpieczeństwo.

Rola zwierząt w badaniach psychologicznych budzi wiele wątpliwości.

Najczęściej w swoich badaniach zwierzęta wykorzystywali behawioryści – uważając, że obserwacje na zwierzętach mają bezpośrednie zastosowanie w interpretacji ludzkiego zachowania

Warunkowanie sprawcze – Skinner – najważniejsze nagrody i kary

Inaczej do kwestii udziału z wierząt w badaniach podchodzą etolodzy – obserwacje w naturalnym środowisku – np. schemat dziecięcości

Psych. rozwojowa – małpki Harlowa

Młode rezusy (pod względem biol. bardzo podobne do ludzi) – oprócz zaspokojenia podstawowych potrzeb biol, takich jak głód i pragnienie, potrzebują również bliskiego kontaktu z czymś miękkim i przyjemnym w dotyku. Jego zdaniem na bazie tego kojącego dotyku, a nie, jak twierdzili behawioryści, na bazie zaspakajanie przez matkę podstawowych potrzeb dziecka – kształtują się przywiązanie i miłość do matki.

W późniejszym życiu małpki miękkich matek wykazywały o wiele większe kompetencje społ. – ekip wykazał jak ważny jest kojący dotyk w powstawaniu więzi między niemowlęciem a matką.

29 Konflikty: rodzaje, procesy im towarzyszące; sposoby rozwiązywania.

Konfliktem nazywamy każdą sytuacje, w, której istnieją wzajemnie sprzeczne motywy, cele i zachowania.

rodzaje konfliktów
- potencjalny
- realny
- interpersonalne i międzygrupowe

Konflikt potencjalny przekształca się w konflikt realny, gdy ludzie podejmują próby realizacji swych dążeń (aspiracji), usiłując przełamać wyłaniające się przeszkody związane z obecnością czy działaniami innych ludzi.

Rozróżniamy również konflikty interpersonalne (między jednostkami) i międzygrupowe (między grupami).

Konflikty interpersonalne - 2 rodzaje:

- konflikt o sumie zerowej – wygrana jednej strony jest zawsze równa przegranej drugiej strony - w takich sytuacjach najbardziej optymalną strategią jest strategia minimaksowa –> minimalizowanie maksymalnej przegranej / wybór maksymalnego wyniku minimalnego - wybór, który zakłada najmniejszą stratę

- konflikt motywów mieszanych – w którym obie strony mogą zyskać dzięki współdziałaniu, a jednostka może zyskać jeszcze więcej dzięki rywalizowaniu ze swoim partnerem.

Procesy towarzyszące konfliktom:
- spolaryzowana percepcja - grupa własna nie może zrobić nic złego / grupa obca nie może zrobić nic dobrego / racje moralne grupy własnej są "jedynie słuszne"
- procesy atrybucyjne - motywy członków grupy własnej są pozytywne a grypy obcej negatywne / działania grypy własnej prowokowane są czynnikami sytuacyjnymi, grypy obcej jej negatywnymi cechami
- rola emocji i pobudzenia - bardzo uproszczona percepcja i myślenie
- potwierdzenie się oczekiwań (samospełniające się proroctwo) - ludzie oczekują bardzo rywalizacyjnych zachowań ze strony obcej grupy -> wyprzedzając ich rzekomą rywalizacyjne działania sami zachowują się w taki sposób -> grupa obca odpowiednio reaguje

- spirala eskalacji
- selektywna pamięć
- zmiana norm grupowych - myślenie grupowe
- dehumanizacja przeciwnika
- egocentryzm

PROCEDURY ROZWIĄZYWANIA KONFLIKTÓW

Narzucenie drugiej stronie własnych warunków

Negocjancie: forma porozumiewania się przeciwnych stron konfliktu, gdzie zainteresowani składają propozycje i kontrpropozycje. Problem rozwiązany gdy obie str osiągną zgodne rozwiązanie z korzyścią dla obu stron.

Arbitraż: neutralna trzecia strona, która ma rozstrzygną spór między stronami.

Arbiter zbiera informacje od stron na temat konfliktu i tworzy sobie pogląd na sprawę.

Są tu wygrani i przegrani, a strony mają wpływ na wybór arbitra.

Specyficzną formą arbitrażu jest sąd – zadaniem adwokata jest przeformułowanie problemu aby uzyskać korzystny rezultat dla klienta.

Mediacje: tez trzecia os uczestniczy przy rozwiązywaniu problemu – ułatwia porozumiewanie się str, nakłania do poszukiwania kooperacyjnych rozwiązań. Mediator zmienia język na nie emocjonalny, racjonalny i pełen faktów. Wysłuchuje obie str - ma wpływ na podjęcie decyzji ale nie proponuje rozwiązania.

Wypracowanie kompromisu: każda ze stron rezygnuje częściowo ze swoich roszczeń
Wymiana koncesji: każda str dokonuje jakiś ustępstw dotyczących różnych obszarów
Rozwiązania integratywne: zaspakajanie roszczeń obu str dzięki ich współdziałaniu

30 Małe grupy: procesy wewnątrzgrupowe, struktury, zjawisko konformizmu; myślenie grupowe.

Grupa – dwie lub więcej osób przebywających w tym samym miejscu w tym samym czasie.

Grupa społeczna – dwie lub więcej osób współdziałających ze sobą oraz współzależnych od siebie w ten sposób, że w zaspokojeniu potrzeb i osiągnięciu celu muszą na sobie polegać.

Struktury grupowe:

- grupy małe - posiadające prostą strukturę, nie posiadające żadnych podgrup (np. rodzina, grupa rówieśników, klasa)
- grupy duże - posiadające strukturę zbudowaną z wielu podgrup (np. klasa, grupa społeczno-zawodowa)

Organizacja grupy utożsamiana jest z jej strukturą wewnętrzną zbudowaną z pozycji zajmowanych przez członków i związanych z nimi ról społecznych. Każda grupa musi posiadać odpowiednią organizację. Na organizację składają się instytucje, stanowisko kierownika, wzory działania i formy kontroli.

Struktura grupy to sposób podporządkowywania sobie członków instytucji i podgrup.

• Struktura komunikacji - odnosi się do sieci wzajemnych interakcji w grupie – ilość przekazywanych inf, szybkość przepływu inf i liczba kanałów łączących poszczególne pozycje

• Struktura przywództwa - poszczególne pozycje wiążą ze sobą stosunki władzy - istotne jest zarówno przywództwo formalne, jak i istnienie przywództwa nieformalnego.

• Struktura socjometryczna - określa wzajemne postawy jednostek względem siebie, przede wszystkim więzi emocjonalne, które spajają grupę

Procesy grupowe:

• Facylitacja społeczna – napięcie wynikające obecność obecności innych osób i możliwości oceny naszego działania - lepsze wykonanie łatwiejszych zadań / gorsze zadań trudniejszych.

Spowodowane jest to tym, że:

- w obecności innych osób znajdujemy się w stanie większej gotowości, stanie czujności;

- lęk przed oceną;

- w trakcie wykonywania zadania występują pewne zakłócenia, które utrudniają nam koncentrację (hałasy, obecność innych osób)

• Próżniactwo społeczne – im więcej ludzi jednocześnie wykonuje jakąś pracę, tym gorszy uzyskany rezultat w porównaniu do rezultatów indywidualnych

• Deindywiduacja – utrata normalnej kontroli nad zachowaniem – zanikanie ograniczeń, łamanie norm Szczególnie wtedy, gdy tłum jest liczny - poczucie anonimowości, zmniejsza się odpowiedzialność za własne czyny, obniża samoświadomość i koncentracja na normach społecznych.

Konformizm

Zmiana swoich postaw, przekonań i zachowań spowodowana rzeczywistym lub wyobrażonym wpływem innych ludzi.

Ludzie zachowują się konformistycznie, ponieważ;

- chcą mieć trafny ogląd świata (informacyjny wpływ społeczny),

- chcą być lubiani przez innych (normatywny wpływ społeczny).

Nie wszyscy ludzie zachowują się konformistycznie. Zachowanie konformistyczne zapewnia aprobatę społeczną, ale powoduje utratę części własnej tożsamości i unikalności. Występuje również wpływ mniejszości na większość. Mniejszość wpływa na zakres przetwarzanych informacji, rozszerza horyzonty, poszerza koncentracje na pewnych faktach. Im większa grupa tym mniejszy wpływ, być może, dlatego że maleje wiarygodność grupy, zdania są podzielone i różne opinie

Myślenie grupowe

Sposób myślenia, w którym dążenie do zachowania grupowej spójności i solidarności jest ważniejsze od realistycznego liczenia się z faktami.

Myślenie grupowe występuje tylko w ściśle określonych warunkach:

- duża spójność grupy

- grupa jest wyizolowana, chroniona przed alternatywnymi poglądami

- autorytarny przywódca, który kontroluje dyskusje w grupie oraz wyraźnie przedstawia swoje życzenia

- silny stres, gdy członkowie odczuwają zagrożenie dla grupy

Symptomy myślenia grupowego:

- złudzenie odporności na ataki – grupa odczuwa swoją nieomylność siłę

- przekonanie o moralnych racjach grupy

- stereotypowe spostrzeganie przeciwników

- autocenzura

- złudzenie jednomyślności

31 Myślenie dywergencyjne i konwergencyjne.

Myślenie - autystyczne

- realistyczne

- krytyczne

- reproduktywne

- produktywne

- dywergencyjne

- konwergencyjne

Myślenie konwergencyjne (zbieżne) –pojawia się w przypadku , kiedy problem posiada jedno właściwe rozwiązanie, gdy mamy do czynienia z jednym celem. Posługiwaniem się wiedzą i logiką do selekcji najlepszego rozwiązania problemu.

Problemy zamknięte, dobrze określone, jasno postawione pobudzają do m k.

Myślenie dywergencyjne – pojawiają się w przypadku, gdy istnieje wiele możliwych rozwiązań sytuacji problemowej – myślenie ukierunkowane jest na wiele celów.

W fazie wstępnej myślenia – selekcja możliwości – wybierane są te które maksymalizują korzyści.

Problemy otwarte pobudzają do m d. Myślenie to poszukuje wszystkich możliwych rozwiązań, mniej podatne na konformizm, czułe na oryginalność i gotowe do eksperymentalnego błądzenia (met prób i błędów).

Cechy m d :

- płynność myślenia – zdolność wytwarzania dużej liczby pomysłów w krótkim czasie

- giętkość myślenia – wytwarzanie jakościowo różnorodnych pomysłów

- oryginalność myślenia – wychodzenie poza schematy i stereotypy

Utarło się przekonanie, że myślenie twórcze jest dywergencyjne, a nietwórcze – konwergencyjne, choć podział ten dotyczy raczej typów zad, nie zaś rodzajów myślenia. Myślenie ludzkie prawie zawsze ma charakter dywergencyjny, choć problemy których dotyczy , mogą mieć jedno lub wiele dopuszczalnych rozwiązań.

32 Ograniczenia badań podłużnych nad rozwojem człowieka.

Badanie podłużne to badanie tej samej grupy ludzi w kolejnych odstępach czasowych. Badacz uzyskuje od tej samej grupy osób kilka zbiorów wyników, które ze sobą porównuje.

Głównym problemem przy tego typu badaniach jest odpowiedni zestaw rzetelnych i trafnych narzędzi badawczych i to w kilku równoległych wersjach. Problem ten pozornie znika, gdy posługujemy się obserwacją i skalami szacunkowymi, wraca natomiast, gdy narzędziem zbierania danych jest rozmowa lub technika projekcyjna.

Kilkakrotne wykorzystywanie tych samych narzędzi może zniekształcać wyniki (wywołać u badanych specyficzne nastawienie)

Ponadto, prowadząc bad podłóżne przez kilka lat, trudno jest utrzymać początkową liczebność gr.

Innym problemem jest możliwość wejścia osoby badanej w interakcje z badaczem (w trakcie kolejnych spotkań poznają się coraz bardziej). Przyprowadzanie na każda sesję kogoś innego nie jest dobrym rozwiązaniem tego problemu, ponieważ również może powodować zakłócenia (badany może stracić poczucie bezpieczeństwa i zaufanie).

Ważnym czynnikiem zakłócającym, jeśli chodzi o badania podłużne, jest trudność w sprawowaniu kontroli nad specyficznymi dla danej osoby naciskami biologicznymi i społecznymi oraz ich interakcjami, które mają decydujący wpływ na indywidualny przebieg jej drogi życiowej. W toku kolejnych sesji badawczych, badane osoby mogą coraz bardziej różnić się od siebie, co może zmniejszyć czytelność analizowanych związków.

33 Omów dwuczynnikową koncepcję emocji Schachtera i Singera.

W teorii występują dwa czynniki - Czynniki tę są niezależne

- poznawcza ocena reakcji fizjologicznych (pobudzenia)

- poznawcza ocena wydarzenia.

Procedura:

Badanym wstrzykiwano dożylnie adrenalinę lub placebo - mówiono, że jest to preparat witaminowy a celem bad jest zbadanie wpływu tego preparatu na spostrzeganie.

Podzielono na trzy grupy:

1 grupa poinformowana – o rzeczywistym działaniu preparatu (suchość w ustach, przyspieszony puls, drżenie rąk),

2 grupa nie poinformowana – brak jakiejkolwiek informacji na temat działania preparatu,

3 grupa fałszywie poinformowana – informacja fałszywa (preparat powoduje swędzenie i drętwienie ust).

Dodatkowo umieszczano w innych sytuacjach:

- Wywołującej gniew (kwestionariusz z obraźliwymi pytaniami)

- Wywołującej euforię (podstawiona osoba jako drugi badany wygłupiała się i puszczała samoloty).

Wyniki:

Badani z grupy poinformowanej – nie przejawiali reakcji emocjonalnych, albo reakcje były bardzo słabe. Pobudzenie przypisywali działaniu podanego specyfiku, a nie czynnikom sytuacyjnym.

Badani z grupy nie poinformowanej oraz poinformowanej fałszywie – pojawiły się wyraźne reakcje emocjonalne. W sytuacji gniewu badani agresywnie komentowali kwestionariusz, w sytuacji euforii – przyłączali się do zabawy.

Grupa z placebo – pojawiły się stany emocjonalne. Jest to niezgodne z założeniem autorów (do powstania emocji jest potrzebne zarówno pobudzenie jak i sytuacja). Sama sytuacja powodowała powstanie pobudzenia i emocji.

Aby doszło do powstania stanu emocjonalnego muszą być spełnione następujące warunki - podmiot musi:

1. Znaleźć się w stanie pobudzenia,

2. Dokonać procesu poznawczej analizy zaistniałych zmian fizjologicznych oraz sytuacji zewnętrznych, w jakich doszło

do wystąpienia tych zmian,

3. Oznaczyć werbalnie stan, w jakim się znajduje.

Warunkiem powstania emocji jest pobudzenia fizjologiczne, którego pojawienie się można wytłumaczyć odwołaniem się do czynników sytuacyjnych.

Ludzie potrafią wyjaśnić swoje pobudzenie poprzez zwiększenie dostępności pewnych myśli lub wspomnień w wyniku torowania. Wynika stąd że źródeł swoich emocji ludzie mogą dopatrywać się nie tylko w świecie zew, lecz także we własnym wnętrzu.

W przeprowadzonych przez Schachtera i Singera eksperymentach emocje były wynikiem interakcji pewnych procesów występujących wewnątrz organizmu z informacjami docierającymi ze środowiska oraz informacjami zarejestrowanymi w doświadczeniu jednostki.

34 Omów elementy struktury myślenia. Jaką rolę pełnią reguły algorytmiczne i heurystyczne w

procesie myślenia?

Struktura procesu myślenia obejmuje :

1. materiał - inf o świecie, zakodowane wyobrażeniach, spostrzeżeniach – pojęcia którymi posługuje się czł

Pojęcia pozwalają systematyzować naszą wiedzę o świecie. Pojęcia mogą reprezentować przedmioty materialne, czynności, istoty żywe, właściwości, abstrakcje.

1. operacje umysłowe - elementarne transformacje dokonywane na materiale, łańcuchy różnych operacji doprowadzające do wyniku

W myśleniu nieustannie przeplatają się dwie podstawowe operacje umysłowe – analiza i synteza.

Prócz operacji podstawowych wyróżniamy 3 operacje pochodne: abstrahowanie, uogólnianie, porównywanie

1. reguły - czyli strategie porządkowania łańcucha operacji, kierują myśleniem

Z pośród reguł myślenia można wyróżnić:

M algorytmiczne - dokładnie określające jakie operacje i w jakiej kolejności powinny być wykonane, aby osiągnąć zamierzony rezultat.

Wykonanie algorytmu wymaga zwykle bardzo wiele czasu, choć oczywiście zależy to od stopnia skomplikowania problemu.

Algorytmy można podzielić na dwa typy:

- Drzewo decyzyjne - sytuacja wyjściowa jest korzeniem drzewa i jest na górze. Kolejne kroki to gałęzie, które rozgałęziają się w dół. Jedna z gałęzi dosięga rozwiązania (upatrzonego stanu docelowego).

- Dekompozycja problemu - algorytm ten polega na rozłożeniu problemu na problemy bardziej szczegółowe

 

M heurystyczne - mają charakter intuicyjny, ułatwiają radzenie sobie w sytuacji problemowej lecz nie gwarantują osiągnięcia planowanego wyniku.

Najczęściej wymieniane:

- Heurystyka „byle bliżej” - wybieraniu takiej drogi, która w największym stopniu przybliża nas do celu. Heurystyka ta sprawdza się w wielu przypadkach, lecz są sytuacje, że bliżej wcale nie oznacza lepiej. Czasem warto podjąć kroki oddalające od celu, gdyż mogą one dać lepszą możliwość przybliżenia się do celu.

- Postępowanie wstecz - „od tyłu”. Najpierw wyobrażamy sobie stan końcowy, a potem konstruujemy kroki wstecz prowadzące do stanu wyjściowego.

- Ukonkretnienie problemu - konkretyzacja problemu abstrakcyjnego

- Rozumowanie przez analogię - przeniesieniu rozwiązania na inną zbliżoną klasę problemów.

3 cechy reguł algorytmicznych i heurystycznych

1. Algorytmy są niezawodne, tzn. gwarantują rozwiązanie wszystkich zadań danej klasy, natomiast heurystyki są zawodne.

2. Algorytmy są określone, tj. pokazują, jaki skończony łańcuch operacji trzeba wykonać w konkretnym zadaniu. Natomiast heurystyki są mniej określone, czyli pozostawiają użytkownikowi większą dowolność.

3. Algorytmy są masowe, czyli pozwalają rozwiązać całą klasę zadań, natomiast heurystyki dzielą się na ogólne (niespecyficzne) i szczegółowe (specyficzne). Heurystyki ogólne (np. "Wykorzystuj dotychczasową wiedzę" pozwalają rozwiązać wiele problemów, podczas gdy heurystyki szczegółowe (np. reguły gry w szachy) odnoszą się tylko do pewnej grupy zadań.

35 Omów problem pierwszeństwa afektu i poznania.

W kwestii tej możemy wyróżnić trzy konkurencyjne stanowiska:

1. Pierwotność poznania wobec emocji,

2. Niezależność emocji i poznania,

3. Pierwotność emocji względem poznania.

1. Pierwotność poznania względem afektu.

Zgodnie z tym stanowiskiem, u podstaw emocji leży rozpoznanie przez podmiot określonego zdarzenia jako znaczącego z punktu widzenia jego własnych celów, interesów. Proces oceny jest procesem poznawczym, choć nie zawsze świadomym.

Koncepcja B Weinera (1980)

Odczuwane emocje zależą od postrzegania przyczyn danego zdarzenia jako kontrolowanych bądź nie. Widok cierpiącego człowieka, leżącego na chodniku, może budzić różne emocje w zależności od atrybucji przyczyn takiej sytuacji.

Ważnym wymiarem jest kontrolowalność. Jeżeli przyczyny kłopotów tej osoby oceniane są jako pozostające pod jego kontrolą, przechodzień będzie odczuwał raczej emocje gniewu i złości. Jeżeli ocena będzie odmienna – kłopoty nie są zależne od woli człowieka, pojawia się uczucia współczucia i litości.

Wyniki badań prowadzonych przez zwolenników tezy pierwszeństwa poznania względem emocji świadczą jedynie o tym, że mechanizm oceny jest (raczej bywa) obecny w doświadczaniu emocji. Nie mogą być jednak dowodem, że poznanie wyprzedza afekt.

2. Niezależność poznania i emocji

Ewolucyjne podejście do zagadnienia pierwszeństwa poznania i afektu odrzuca możliwość pierwszeństwa poznania. Bardziej prawdopodobna jest niezależność tych dwóch procesów.

Aby przeżyć, żywy org musi dysponować zarówno szybkim i sprawnym aparatem poznawczym jak i efektywnym aparatem emocjonalnym. Są sytuacje, w których reakcje musza być natychmiastowe. Gdyby org tracił czas na wygenerowanie przez mechanizmy poznawcze odpowiedniej emocji i dopiero uruchamiał reakcje związane z tą emocją, mógłby stracić życie.

Dowodem na niezależność emocji i poznania mogą być również tak zwane emocje niemające swojego przedmiotu (kliniczne przypadki lęku pozbawionego obiektu). Plutchik zwraca uwagę na emocje, które rozwijają się bardzo wcześnie niemające swych podstaw w procesach poznawczych – ich zad jest komunikowanie otoczeniu swoich potrzeb.

Efekt ekspozycji jest kolejnym dowodem na niezależność pozn i em. - polega na zmianie oceny obiektu wskutek wzrostu częstości kontaktów z nim. Dzieje się tak nawet, gdy bodziec nie jest świadomie rozpoznawany.

3. Pierwotność emocji względem poznania.

Badania Zajonca dowodzą, że emocja wyprzedza poznanie zarówno w sensie filogenetycznym jak i ontogenetycznym. Doznania afektywne są uniwersalne międzykulturowo i mają większe znaczenie adaptacyjne.

Badania LeDoux dowiodły, że reakcje emocjonalne nie dość, że są pierwsze, to nie muszą być uświadamiane. Istnieje w mózgu bezpośrednie połączenie między wzgórzem a ciałem migdałowatym z pominięciem kory wzrokowej.

Emocje są nieuniknione również w tym sensie, że nie możemy zwiesić ich odczuwania, gdy są silne.

Gdy spotykamy człowieka, którego dawno nie widzieliśmy nie pamiętamy skąd go znamy i jak ma na imię, ale potrafimy powiedzieć, jakie uczucia w nas budzi, czy go lubimy czy nie. Koncepcja pierwotności emocji zakłada, że cechy afektywne bodźca mogą być przetwarzane szybciej i łatwiej niż jego obiektywne własności.

podsumowując - Współzależność emocji i poznania

Procesy pozn mogą sprzyjać wzbudzeniu pewnych emocji (przywoływanie w pamięci pewnych osób lub zdarzeń) i odwrotnie, em wpływają też na przebieg procesów pozn. Osoby znajdujące się w dobrym nastroju z łatwością przypominają sobie przyjemne epizody (zasada zgodności poznania z nastrojem). Nastrój neutralny sprzyja tak zwanemu systematycznemu trybowi przetwarzania informacji (ludzie zwracają uwagę na ważność i rzetelność argumentów). Nastrój pozytywny sprzyja skróconemu, uproszczonemu trybowi przetwarzania informacji (ludzie zwracają uwagę na formę przekazu i na autorytet nadawcy).

36 Osoby dorosłe jako osoby znaczące w procesie rozwoju w okresie dzieciństwa.

Osoby dorosłe są osobami znaczącymi w procesie rozwoju dziecka już we wczesnym niemowlęctwie.

Zjawisko to widoczne jest szczególnie w relacjach matki i dziecka, pomiędzy którymi powstaje bliski, emocjonalny stosunek. Proces przywiązania staje się dobrze widoczny pod koniec 1rż - płynny system wzajemnej regulacji.

Najważniejszą postacią porozumiewania noworodka jest płacz - zachowanie, na które opiekunowie zdają się być najbardziej wrażliwi. Płacz pierwotnie służy do przywoływania matki, jednak w miarę nabywania doświadczenia opiekunowie coraz dokładniej odczytują inf zawarte w tych sygnałach, a dz uczą się wykorzystywania płaczu jako sposobu kontrolowania uwagi i zachowania matki.

Oprócz płaczu noworodki pokazują różne inne uczucia. Rozwój reakcji emocjonalnych zależy od otoczenia społ i od tego, jak ludzie reagują na nie. Wpływ ten może zachodzić na wiele sposobów. Opiekunowie dysponują całym wachlarzem em a dzieci dopasowują się do tych reakcji afektywnych.

Pod koniec 1rż dz zaczynają wykorzystywać inf o mimicznym wyrazie emocji innych osób do regulowania własnego zachowania – proces ten nazywany jest odniesieniem społecznym. Małe dzieci często patrzą na swoich rodziców, poszukując wskazówek, gdy są niepewne co do swojego dalszego postępowania.

W pierwszych latach życia najważniejszym środowiskiem dla dziecka jest rodzina. Wczesny rozwój społeczny pozostaje pod silnym wpływem postaw i praktyk rodziców dotyczących wychowania dzieci. Stosowane przez rodziców praktyki wychowawcze: ustanawianie i wprowadzanie zasad, oferowanie wsparcia i zachęty czy kierowanie nimi – te praktyki dostarczają struktury i przewidywalności w życiu dziecka, wpływając na jego rozw.

Otoczenie społ wpływa także na proces nabywania przez dz właściwości charakterystycznych dla danej płci. Postawy rodziców znajdują wyraz w rodzaju przyjmowanych na siebie codziennych obowiązków domowych. Często też zachęcają dz do wykonywania czynności charakterystycznych dla danej roli płciowej czy aprobują zach zgodne z nią – kupują odpowiednie zabawki, zapisują dz do drużyn, różnych organizacji, ustanawiają wymagania dotyczące sposobu ubierania się czy zachowywania w towarzystwie - wiele innych praktyk wychowawczych rodziców mogących bezpośrednio kształtować u dzieci formy zachowań typowych dla danej płci.

Niejednokrotnie rodzice są również osobami, które mogą pomagać lub utrudniać osiąganie przez dziecko kontaktów z rówieśnikami. Ufne przywiązanie do rodzica w okresie niemowlęcym i po niemowlęcym wiąże się z pozytywnymi relacjami z rówieśnikami w późniejszych okresach rozwojowych, a późniejsze praktyki wychowawcze rodziców mogą pomagać w powstawaniu umiejętności społecznych koniecznych do osiągnięcia powodzenia w grupie rówieśniczej.

Wpływ osób znaczących na rozwój jednostki obejmuje wiele czynników, które mogą oddziaływać na jednostkę w różnorodny sposób:

- w oparciu o zasady uczenia się (wzmocnienia pozytywne, negatywne);

- poprzez identyfikację (upodobnianie swoich reakcji do zachowań drugiej osoby, która zazwyczaj jest

traktowana jako autorytet);

- poprzez uczenie się oparte na modelowaniu (naśladowanie wzorców reakcji);

- przez narzucanie jednostkom określonych ról społecznych, które determinują z kolei wzorzec zachowań

społecznie akceptowanych w danej sytuacji;

- w procesie perswazji lub manipulacji.

Otoczenie jednostki odgrywa ważną rolę w procesie socjalizacji (uspołeczniania), który polega na kształtowaniu określonych wzorców zachowania, wartości, postaw, sposobów reagowania emocjonalnego, które są pożądane i akceptowane w społeczności, w której rozwija się jednostka kształtując swą osobowość.

37 Podstawowe funkcje procesów motywacyjnych – omów na podstawie wybranej koncepcji.

Termin „motywacja” stosowany jest w psychologii do opisu wszelkich mechanizmów odpowiedzialnych za uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie i zakończenie zachowania. Dotyczy on zarówno mechanizmów zachowań prostych, jak i zach złożonych, zarówno mech wew, jak i zew, afektywnych i poznawczych.

Procesy motywacyjne ukierunkowują zach jednostki na osiągnięcie istotnych dla niej stanów rzeczy, kierują wykonywaniem pewnych czynności tak, aby prowadziły do zamierzonych.

Proces motywacyjny składa się z zespołu pojedynczych motywów. Motywem nazwać zaś można przeżycie pobudzające człowieka do działania lub powstrzymujące go, lub przeszkadzające jego wykonaniu.

Teoria motywacji Maslowa - hierarchiczna teoria potrzeb

Teoria zakłada hierarchiczną organizację potrzeb i jakościowo dwa różne rodzaje motywacji: niedoboru i wzrostu

Postawił on hipotezę, że człowiek w swoim działaniu dąży do zaspokojenia tych zespołów potrzeb, zaś potrzeby te tworzą logiczną hierarchię rozpoczynającą się od potrzeb niższego stopnia(pierwotne potrzeby fizjologiczne), których zaspokojenie redukuje niedobory w systemie fizjologicznym (potrzeba pożywienia i wody), a kończącą się wyższego stopnia potrzebami osobistymi i abstrakcyjnymi.

Maslow wyróżnił pięć głównych klas potrzeb:

Realizacja potrzeby z każdego kolejnego poziomu hierarchii jest możliwa pod warunkiem zaspokojenia z poziomu niższego. Czyli potrzeba wyższego rzędu nie pojawi się, jeżeli nie zostanie zaspokojona potrzeba niższego rzędu.

--1 potrzeby fizjologiczne – najbardziej elementarne potrzeby (pożywienia, wody, snu) których deprywacja zaburza funkcjonowanie organizmu, w tym i czynności psychiczne;

--2 potrzeba bezpieczeństwa – braku zagrożeń, unikania bólu i lęku, a także porządku i stabilności w środ oraz redukowania niepewności przez przyjęcie ukł odniesienia –> światopoglądu, dzięki, któremu świat staje się zrozumiały;

--3 potrzeba przynależności i miłości – człowiek pragnie być akceptowany i kochany, tworzyć jedność z kimś, kto może obdarzyć go uczuciem, przynależeć do grupy lub wspólnoty;

--4 potrzeba szacunku i samoakceptacji – szacunku dla siebie samego i szacunku ze strony innych, pragnienie by mieć osiągnięcia i być postrzeganym przez innych i przez samego siebie jako osoba kompetentna i skuteczna;

--5 potrzeby samorealizacji -- spełniania potencjalności, wychodzenia poza potrzeby niższe.

Potrzeby samorealizacji to potrzeby wzrostu - metapotrzeby, a pozostałe to potrzeby niedoboru, zwane podstawowymi.

Potrzeby wzrostu w przeciwieństwie do potrzeb niedoboru:

(1) Działają wg zasady „im więcej tym mniej” – ich realizacja rozbudza potrzebę, zwiększając lub utrzymując motywację na tym samym poziomie.

(2) Dostarczają emocji pozytywnych – napięcia związane z potrzebami wzrostu odczuwane są jako przyjemne i pożądane.

(3) Ich realizacja jest względnie niezależna od otoczenia, podczas gdy zaspokojenie potrzeb niedoboru zależy od innych ludzi.

(4) Koncentrują osobę na przedmiocie potrzeby – w tym sensie jest ona zdolna przekroczyć „własne ego”. Potrzeby niedoboru koncentrują na samej potrzebie i na własnej osobie.

(5) Chociaż zaspokajanie potrzeb niedoboru zapobiega chorobie, to jednak tylko realizacja potrzeb wzrostu zapewnia fizyczne i psychiczne zdrowie, rozumiane jako: sprawność biologiczna, długowieczność, dobry sen, apetyt, ale też większe poczucie szczęścia, pogada ducha i bogatsze życie wewnętrzne.

• Potrzeby są jednym z czynników dynamizujących ludzkie działanie - popychaja człowieka do ciągłej aktywności, co w efekcie prowadzi do „samourzeczywistnienia się”. Dzięki temu czł rozwija się i doskonali.

38 Podstawowe funkcje uwagi. Adaptacyjna rola funkcji selektywnej uwagi.

1. Funkcja: selektywność

„Selektywność - zdolność do wyboru jednego bodźca, źródła stymulacji lub ciągu myśli, kosztem innych”.

Dzięki temu jesteśmy w stanie funkcjonować w środ, które wysyła wiele bodźców.

Uwaga jako filtr selekcyjny, dzięki któremu radzimy sobie z zalewem napływających inf sensor przez blokowanie niepożądanych.

Człowiek nie może analizować wszystkich bodźców docierających ze środowiska - dzięki selektywnej funkcji uwagi możemy wybrać i skupić się na tych bodźcach, które są dla nas istotne.

To adaptacyjne rozwiązanie pojawiła się w toku ewolucji i chroni przed niepotrzebną utratą energii – selekcjonuje bodźce na te mniej i na te bardzo ważne, na które czł musi zareagować aby zapewnić sobie przetrwanie

2. Funkcja: czujność

„Czujność - zdolność do długotrwałego oczekiwania na pojawienie się ściśle określonego bodźca, zwanego sygnałem, a ignorowania pozostałych bodźców zwanych szumem.”

Trudność polega na tym, że szum działa nieustannie, natomiast sygnały – rzadko i w nieoczekiwanych momentach. Czujność uwagi opisuje teoria detekcji sygnałów.

Prawidłowe działanie – zareagowanie na sygnał, czyli trafienie oraz nie reagowanie na szum, czyli odrzucenie. Błędne działanie – zareagowanie na szum, czyli błąd fałszywego alarmu oraz zlekceważenie sygnału, czyli błąd chybienia.

3. Funkcja: przeszukiwanie

„Przeszukiwanie jest procesem aktywnym, polegającym na systematycznym badaniu pola percepcyjnego, w celu wykrycia obiektów spełniających założone kryterium.”

Podstawowym czynnikiem utrudniającym przeszukiwanie jest obecność bodźców zakłócających, czyli dystraktorów. Efektywność i czas przeszukiwania zależy od liczby dystraktorów, ich podobieństwa do bodźca poszukiwanego oraz podobieństwa do siebie samych - zbiór dystraktorów jest różnorodny przeszukiwanie jest trudniejsze / jednorodny jest łatwiejsze.

4. Funkcja: kontrola czynności jednoczesnych

Człowiek posiada umiejętność wykonywania na raz kilku czynności. Umiejętność ta dotyczy czynności prostych bądź zautomatyzowanych.

Zjawisko zwane psychologicznym okresem refrakcji polega na wzajemnym spowalnianiu czynności wykonywanych w tym samym czasie. Teoria zasobów dobrze tłumaczy kontrole czynności jednoczesnych: każda czynność wymaga pewnej porcji energii mentalnej zwanej zasobami poznawczymi, których ilość jest ograniczona. Dlatego nadzorowanie dwóch czynności jednocześnie musi doprowadzić do pogorszenia wykonania przynajmniej jednej z nich, chyba, że obie są proste.

Obsługa czynności jednoczesnych wymaga również skutecznego działania mechanizmu przełączania uwagi z jednej czynności na drugą. Zgodnie z hipotezą przełączania nawet czynności w pełni zautomatyzowane i wykonywane równolegle wymagają więcej czasu niż każda z nich osobno.

32 Porównaj koncepcje cech osobowości

TEORIA OSOBOWOŚCI ALLPORTA - obok cechy - która jest strukturą neuropsychiczną (predyspozycją do reagowania w określony sposób) wspólną dla wszystkich ludzi, wyodrębnił on tzw. dyspozycję osobistą – niepowtarzalna, specyficzna dla jednostki.

Dało to początek dwóm zasadniczym podejściom do osobowości – uniwersalnemu i indywidualnemu.

Trzy rodzaje cech i dyspozycji osobistych:

1. Dominujące - wpływają na całe zachowanie (np. makiawelizm, osobowość autorytarna

2. Centralne - najczęściej ujawniają się w działaniu (np. pewność siebie, towarzyskość)

3. Wtórne - dotyczą wąskiego zakresu bodźców i są nieistotne dla opisu osobowości

Allport w celu opisania osobowości wypisał ze słownika około 18000 wyrazów opisujących jednostkę. Wyodrębniając kategorie słów, które opisują stałe i powtarzające się tendencje w zachowaniu (osobowość), zdolności, stany emocjonalne i zachowania – w ten sposób narodziły się badania leksykalne nad osobowością.

TEORIA CATTELLA – oparta na zbiorze cech źródłowych - „rzeczywiste czynniki leżące u podstaw osobowości” mają istnieć w odpowiednich wielkościach u każdego

Cattell podobnie jak Allport uznawał cechy, ale badał osobowość za pomocą analizy czynnikowej. Zrezygnował on także z podejścia indywidualnego. Najważniejszy cel badań nad osobowością - ustalenie praw określających, jak ludzie o danych strukturach osobowości zachowają się w różnego rodzaju sytuacjach i środowiskach.

Wyodrębnił następujące rodzaje cech:

• Cechy powierzchniowe – wnioskujemy o nich na podstawie zachowań, wyjaśniaja międzysytuacyjną i międzyczasową spójności tego zachowania.

• Cechy źródłowe – podstawowe zmienne, z których zbudowana jest osobowość.

Wśród cech powierzchniowych i źródłowych wyodrębnił trzy kategorie:

• C zdolnościowe – radzenie sobie z rozwiązywaniem zadań

• C temperamentalne – tempo i ogólny styl wykonywanych czynności

• C dynamiczne –motywacyjny aspekt zachowań

TEORIA PEN EYSENCKA – koncepcja trzech superczynników.

Traktował pojęcia osobowości i temperamentu jako synonimy

Drogą analizy czynnikowej, wyodrębnił trzy podstawowe wymiary:

• Psychotyczność – na jednym jego biegunie mamy cechy takie jak altruizm, empatia, czy uspołecznienie a na drugim przestępczość, psychopatia, czy schizofrenia.

• Ekstrawersja – towarzyskość, aktywność, asertywność, poszukiwanie doznań.

• Neurotyczność (emocjonalność) – lęk, przygnębienie, poczucie winy, niska samoocena, napięcie.

Psychotyczność, rozumiana ogólnie jako zdrowie psychiczne, jest cechą nadrzędną w odniesieniu do ekstrawersji i neurotyzmu, co oznacza, że osoba o wysokiej psychotyczności ma zaburzone także wymiary ekstrawersji i neurotyzmu.

PIĘCIOCZYNNIKOWY MODEL OSOBOWOŚCI - podobna do teorii PEN. Powstała na bazie bad leksykalnych Allporta - jej podstawą jest analiza wyrazów (najczęściej przymiotników).

Najbardziej znana jest typologia Costy i McCrae, która wylicza pięć czynników:

• Neurotyczność – lęk, agresywna wrogość, depresja, impulsywność, nadwrażliwość, nieśmiałość.

• Ekstrawersja – towarzyskość, asertywność, aktywność, poszukiwanie doznań, pozytyw emocjonalność

• Otwartość na doświadczenie – wyobraźnia, estetyka, uczucia, działanie, idee, wartości.

• Ugodowość – zaufanie, prostolinijność, altruizm, ustępliwość, skromność, skłonność do rozczulania się.

• Sumienność – uporządkowanie, obowiązkowość, dążenie do osiągnięć, samodyscyplina, rozwaga.

***************

WSZYSTKIE TE TEORIE CECH zakładają, że osobowość człowieka jest zbiorem cech - charakterystycznych sposobów zachowania, myślenia, odczuwania, czy reagowania. Pierwsze teorie opierają się na listach przymiotników (np. otwarty, miły), które tworzą lingwistyczny obraz charakteru. Współczesne teorie wykorzystują metodę analizy czynnikowej w próbach wyodrębniania podstawowych wymiarów osobowości.

40 Postawy i ich zmiany.

Postawa – względnie stała, pozytywna/negatywna ocena obiektu ( przedmiotów, osób, grup, zjawisk). Postawy maja komponent wartościujący (emocjonalny) jak również poznawczy.

Większość psychologów posługuje się tzw. trójskładnikową definicją postawy - zakłada istnienie trzech komponentów postawy:

- element emocjonalny - określający stosunek wartościujący jednostki do danego zjawiska;

- element poznawczy - obejmujący wiedzę jednostki, jej przekonania, opinie;

- element behawioralny - czyli reakcje jednostki wobec danej osoby czy zjawiska.

Postawy wywierają zatem wpływ na nasze postępowanie, reakcje emocjonalne oraz sposób, w jaki spostrzegamy otaczającą nas rzeczywistość.

Siła postawy

•Silne postawy są genetycznie uwarunkowane np. na bazie wrodzonych preferencji co do bodźców przyjemnych czy awersji do bodźców przykrych

•Postawy silne dotyczą spraw, które mają bezpośredni wpływ na dobro jednostki; pozostają w relacji do wartości cenionych przez jednostkę; są ważne dla osób bliskich

• Postawy są silniejsze, jeśli:

- Jednostka jest dobrze poinformowana co do obiektu postawy

- Jeśli informacje są zdobyte poprzez własne doświadczenie

- Jeśli postawy są łatwo dostępne w świadomości.

Mechanizmy zmiany postaw są jednym z najczęściej badanych zjawisk w psych społecznej. Badania prowadzone w tym zakresie skupiają się zwykle na analizie technik manipulacji i perswazji, które w największym stopniu oddziałują na przekonania i opinie. Badacze próbują ustalić czynniki, które w największym stopniu sprzyjają trwałej zmianie postaw, analizują także procesy psychiczne, które odpowiadają za utrzymywanie swoich postaw albo ich zmianę.

Jednym z takich procesów jest dysonans poznawczy - zjawisko polega na tym, że niezgodność między naszymi postawami, przekonaniami a zachowaniem tworzy stan dysonansu, który musi zostać zredukowany i który skłania nas do zmiany jednego lub większej ilości elementów pozostających w sprzeczności. Jedynym rozwiązaniem jest więc zmiana zachowania albo przekonań.

Zjawisko dysonansu poznawczego pokazuje najlepiej, że jednym z głównych czynników skłaniających człowieka do zmiany postawy jest potrzeba uzasadnienia swoich działań. Potrzeba uzasadnienia może wpływać na zmianę przekonań, albo przeciwnie, na ich trwałe podtrzymywanie. Wybór jednej z tych możliwości zależy od tego, która z nich pozwoli na skuteczniejsze zredukowanie dysonansu.

Motywacje popychające ludzi do zmiany swoich postaw są różnorodne. Poza potrzebą uzasadnienia, nadania logiki własnemu postępowaniu, ludzie skłonni są zmienić postawy, by zaspokoić swoje pragnienia szacunku i afiliacji. Każdy z nas chce być akceptowany i lubiany, czuć wsparcie ze strony jakiejś grupy społecznej. Często zdarza się, że chcąc przypodobać się jakiejś grupie, ulegamy jej presji i zmieniamy niektóre nasze przekonania.

Poza tym chętnie zmieniamy nasze poglądy w celu upodobnienia się do osoby, którą podziwiamy, która jest dla nas autorytetem. Ten proces nazywany jest identyfikacją.

Do zmiany przekonań może skłaniać nas w końcu obietnica zewnętrznej nagrody, jednak zgodnie z badaniami, ten sposób motywowania do zmiany postaw jest najmniej efektywny. Wykazano, że jeżeli chcemy doprowadzić kogoś do trwałej zmiany opinii stosowane przez nas nagrody powinny być jak najmniejsze. Zwiększanie nagród zmniejsza bowiem prawdopodobieństwo zmiany postawy.

Nowsze badania dowodzą, że postawy i zachowanie mogą oddziaływać na siebie w dwojaki sposób. Postawy mogą prowadzić do zmiany postępowania albo do ukierunkowywania naszych działań. Okazuje się, że nasze realne zachowanie może również wpływać na kształtowanie się postaw. Taki mechanizm miejsce w przypadku wpływu npTV na przekonania odbiorcy. Nasze przekonania często oparte są na naszej intuicji, albo stereotypach i informacjach, których nie mieliśmy nigdy okazji skonfrontować z rzeczywistością. Tymczasem realny kontakt z jakiąś osobą np. pochodzącą z innej kultury może zmienić naszą opinię

Takie strategie są bardzo pomocne w eliminowaniu niektórych stereotypów i uprzedzeń, szczególnie takich, które dotyczą różnic płciowych albo rasowych np. w zakresie inteligencji. Są również skutecznym narzędziem w motywowaniu do zmiany postaw.

41 Prawidłowości percepcji społecznej.

Spostrzeganie ludzi zwane percepcją społeczną - proces złożony, polega nie tylko na odzwierciedlaniu cech, obserwowaniu zachowań innych ludzi, ale także na interpretowaniu, selekcji, przetwarzaniu, na integrowaniu informacji o obiekcie percepcji.

Zdaniem Hajdera każdy czł dąży do wyjaśnienia otaczającego świata i stara się przewidzieć co się w nim zdarzy. Pragnienie wyjaśnienia również zachowań ludzi bądź ich przewidywanie powoduje, że każdy z nas staje się swego rodzaju naiwnym psychologiem. Ważną cechą percepcji społecznej jest to, że tworzymy wyobrażenia szybko i bez wysiłku.

NA PERCEPCJĘ WPŁYWAJĄ:

Cechy osoby percypującej - doświadczenia / system wartości / samopoczucie / styl spostrzegania (optymista-pesymista) / relacje z os. percypowaną / nastawienie / rola społeczna

Przynależność do grupy - powoduje, że traktujemy jej członka inaczej. Staramy się usprawiedliwić postępowanie osób z naszej grupy, a negujemy zachowania osób z grupy przeciwnej.

*projekcja asymilująca – osobie podobnej do nas pod jakimś względem przypisujemy część naszych cech-pozyt

*projekcja odróżniająca – przypisywanie swoich nieakceptowanych społecznie zach drugiej osobie - rodzaj mechanizmu obronnego

*transferencja – nowopoznanej osobie, która przypomina nam kogoś z przeszłości przypisujemy jej cechy

Efekt „halo” – 1. na podstawie jednej cechy pozytywnej przypisujemy osobie inne cechy pozyt (efekt „aureoli”)

2. cechy negatywne (efekt „diabelski”)

Efekt pierwszego wrażenia – wpływa na formułowanie opinii o danej osobie na podstawie zachowania na pierwszym spotkaniu. Opinia ta wpływa później na dalszą znajomość i kolejne opinie (będą tak samo dodatnie lub ujemne). Występuje prawie u każdej osoby.

1) Stereotypy – podstawie jednej osoby wnioskujemy o całej grupie lub na podstawie cech większości członków grupy wnioskujemy o cechach każdej osoby do niej należącej.

Rodzaje stereotypów: społeczne / płciowe / rasowe / związane z wyglądem

2) Ukryta teoria osobowości – schematy grupujące różnego rodzaju cech osobowości. Za punkt wyjścia wystarczy nam kilka obserwacji osoby, by stosując swe schematy, stworzyć znacznie bogatszy jej obraz.

3) Podstawowy błąd atrybucji – przecenianie roli czynników wewnętrznych a niedocenianie czynnika sytuacyjnego = Etykietowanie – interpretacja pojedynczych zachowań za pomocą względnie trwałych cech.

4) Samo spełniające się proroctwo - swoim aktywnym zachowaniem możemy pomagać rzeczywistości, aby stała się taką, jaką oczekujemy.

5) Przypisywania oczekiwań - oczekiwania mogą powodować, iż łatwiej przypisuje się pewne właściwości

42 Problemy etyczne badań eksperymentalnych nad rozwojem człowieka.

Stowarzyszenie Psychologów Amerykańskich opublikowało listę zasad etycznych:

Etyczne zasady psychologów przy prowadzeniu badań

1. Psycholog musi zrobić wszystko, by nie szkodzić uczestnikom swoich badań.

2. Gdy psycholog planuje badania, musi określić ich dopuszczalność z punktu widzenia etyki. Ponieważ sami badacze mogą nie być obiektywni w sądach dotyczących zgodności ich badań z zasadami etyki, są zobowiązani do zasięgnięcia opinii innych osób, w tym i Komisji ds. Recenzji. Komisja ds. Recenzji - to grupa złożona tak z naukowców, jak i osób spoza nauki, które orzekają, czy ryzyko, na które naraża się uczestników eksperymentu, jest większe niż potencjalne korzyści, jakie może ten eksperyment przynieść.

3. Badacz powinien tak dokładnie, jak to tylko jest możliwe, opisać badanym procedurę, zanim wezmą oni udział w eksperymencie, i uzyskać od nich przyzwolenie, które dokumentuje ich chęć udziału w takich badaniach, jakie im przedstawiono.

4. Maskowanie można zastosować jedynie wtedy, gdy nie ma żadnego innego sposobu sprawdzenia postawionej hipotezy i jeżeli Komisja ds. Recenzji orzekła, iż nie naraża uczestników na nadmierne ryzyko. Po przeprowadzeniu badań należy- w trakcie spotkania zwanego sesją wyjaśniającą- dokładnie opisać i wyjaśnić uczestnikom wszystkie wykorzystane procedury.

5. Wszystkie osoby badane muszą zostać poinformowane, że w każdej chwili mogą zrezygnować z udziału w eksperymencie.

6. Wszystkie informacje uzyskane w trakcie badań od ich uczestników muszą być utrzymane w ścisłej tajemnicy, jeżeli badany nie zgodzi się na ich publikację.

Wszystkie badania przeprowadzane przez psychologów muszą być dodatkowo recenzowane przez Komisję ds. Recenzji lub komisję etyczną. Każdy element procedury eksperymentalnej, który zostanie przez taką komisję uznany za stresujący lub budzący zaniepokojenie, musi zostać zmieniony albo z procedury tej usunięty. Jeżeli badacze używali maskowania, są oni zobowiązani do zorganizowania sesji wyjaśniającej po zakończeniu eksperymentu. Podczas tego spotkania muszą powiedzieć jego uczestnikom o maskowaniu i wyjaśnić, dlaczego było ono konieczne. Jeżeli uczestnicy badań doświadczyli jakiegoś rodzaju nieprzyjemności, badacze powinni starać się odczucia te złagodzić i przywrócić badanym dobre samopoczucie.

43 Procesy automatyczne i kontrolowane i ich rola w sterowaniu zachowaniem.

PROCESY AUTOMATYCZNE	PROCESY KONTROLOWANE
*Nie angażują świadomości.	*Angażują świadomość.
*Mają małe zapotrzebowanie na zasoby uwagi.	*Mają duże zapotrzebowanie na zasoby uwagi.
*Przebiegają w sposób równoległy, wskutek czego można wykonywać różne czynności równocześnie.	*Przebiegają w sposób sekwencyjny: do wykonania następnej czynności można przystąpić wówczas, kiedy zakończona zostanie czynność poprzednia.
*Biorą udział w zadaniach dobrze znanych i łatwych.	*Biorą udział w zadaniach nowych i o dużym stopniu trudności.
*Charakteryzuje je duża szybkość wynikająca z dobrego opanowania danej czynności	*Charakteryzuje je mała szybkość wynikająca albo z dużej złożoności czynności, niewielkiego stopnia jej opanowania
*Wykorzystują proste procesy poznawcze.	*Wykorzystują złożone procesy poznawcze.

Czynności automatyczne - zwykle wynikiem długiego procesu nabywania wprawy.

Procesy kontrolowane sterowane są „globalnie” – z zaangażowaniem całego systemu poznawczego, uwagi, pamięci roboczej.

Czynności automatyczne - sterowane są przez struktury „lokalne” – nie angażują mechanizmów uwagi i pamięci albo robią to w minimalny sposób.

Niektóre czynności, które początkowo były kontrolowane stają się po pewnym czasie automatycznymi. Im szybciej jakaś czynność zostaje zautomatyzowana (przechodzi z globalnego piętra kontroli na piętro lokalne) tym łatwiej system poznawczy radzi sobie z nowymi czynnościami, jeszcze niezautomatyzowanymi.

Sens automatyzacji polega na tym, że świadoma uwaga zostaje skupiona na obsłudze czynności wyższego rzędu.

Podział na czynności automatyczne i kontrolowane nie jest ostry i jednoznaczny, to jest kontinuum – po jednej stronie są czynności automatyczne, po drugiej kontrolowane, a pomiędzy nimi czynności częściowo automatyczne, zajmujące częściowo pole uwagi, świadomości itp.

Procesy automatyczne ułatwiają funkcjonowanie poznawcze, ale w pewnych warunkach mogą prowadzić do deficytów w zakresie zachowania, np.

ześlizg – rozpoczęcie czynności rutynowej powoduje ześlizg i kontrolę przejmują procesy automatyczne. ominięcie – przerwanie czynności rutynowej powoduje pominięcie pozostałych faz.

perseweracja – powtarzanie czynności lub całości procedury.

błąd opisu – wewnętrzny opis planowanego działania prowadzi do wykonania go na złym obiekcie – np. kupione lody wkładamy do pojemnika na chleb zamiast do lodówki.

44 Procesy radzenia sobie ze stresem.

Stres według teorii Lazarusa i Falkman jest rozumiany jako dynamiczna relacja pomiędzy człowiekiem a otoczeniem.

Jednostka w zetknięciu z sytuacją dokonuje oceny pierwotnej. Zdarzenie może być oceniane jako fakt bez znaczenia, albo jako korzystne, albo jako wymagające wysiłku adaptacyjnego - w tym przypadku mamy do czynienia ze stresem.

Po ocenie pierwotnej następuje wtórna. Dokonane zostaje oszacowanie własnych możliwości: fizycznych, psychicznych i społecznych.

Procesy oceny pierwotnej i wtórnej są współzależne i dokonują się niemalże jednocześnie.

Jeżeli relacja jednostki z otoczeniem, w ocenie pierwotnej, oszacowana jest w kategoriach stresowych, to uruchomiony zostaje proces radzenia sobie. Ocena wtórna decyduje o doborze określonych działań związanych z radzeniem sobie.

Radzenie sobie ze stresem - poznawcze i behawioralne wysiłki skierowane na opanowanie, zredukowanie lub tolerowanie zewnętrznych i wewnętrznych żądań, które oceniane są przez jednostkę jako obciążające lub przekraczające możliwości sprostania im.

Tak rozumiane radzenie sobie jest złożone i dynamiczne, zajmuje niekiedy długi czas i zmienia się w wymiarze czasowym w zależności od rozwoju sytuacji stresowej.

Sytuacja stresowa pobudza do aktywności ukierunkowanej na odzyskanie równowagi pomiędzy wymaganiami i możliwościami oraz na poprawę stanu emocjonalnego.

Cztery zasadnicze sposoby radzenia sobie:

- poszukiwanie informacji

- bezpośrednie działania

- powstrzymywanie się od działania

- wewnętrzne procesy regulujące emocje

Dwie funkcje sposobu radzenia:

- instrumentalną - zadaniową, zorientowaną na problem, czyli na poprawę relacji podmiotu z otoczeniem

- samoregulacji emocji - polega zwykle na obniżaniu przykrego napięcia i łagodzeniu innych negat stanów em

Na ogół ludzie stosują strategie, które pełnią obydwie funkcje jednocześnie. Funkcje te wspomagają się wzajemnie.

45 Przedstaw strukturę i funkcjonowanie różnych form reprezentacji pojęciowych.

Pojęcie- reprezentacja umysłowa, która zawiera opis istotnych właściwości pewnej klasy (kategorii).

Właściwości istotne to:

1. właściwości wspólne, charakteryzujące wszystkie egzemplarze należące do danej klasy (np wspólną właściwością wszystkich samochodów osobowych jest to, że mają one trzy lub więcej kół oraz silnik.

2. właściwości charakteryzujące egzemplarze, które są najbardziej typowe dla danej klasy (np umiejętność latania u większości ptaków, chociaż wiemy, że istnieją takie ptaki, które nie umieją latać

3. właściwości charakteryzujące jeden konkretny lub kilka egzemplarzy należących do danej klasy (np dziecko, które dowiedziało się, że zwierzę, które polizało je po buzi jest psem, może przypuszczać, że pies to coś co liże po twarzy. Jeśli później dziecko spotka psa zachowującego się inaczej, może nie zaliczać go do klasy psów)

Pojęcia można podzielić na:

ogólne – reprezentacje całych klas przedmiotów lub procesów (np. pojęcie „jabłko” lub „osoba oddana czemuś”, w obu wypadkach mamy do czynienia z reprezentacją albo wszystkich rzeczy, które są traktowane jako jabłka, albo wszystkich osób, które są czemuś oddane. Poszczególne egzemplarze traktowane są jako równoważne. Kryteria tej równoważności mogą być różne.

jednostkowe – pojęcia te mają tylko jeden egzemplarz i wydają się bardziej konkretne (np „ moja matka”)

W obu przypadkach dokonuje się szeregu operacji poznawczych, pozwalających stwierdzić, że przez cały czas ma się do czynienia z tą samą osobą bądź przedmiotem, pomimo docierających do nas zróżnicowanych informacji (z upływem czasu zmienia się wygląd i zachowanie matki, to jest ona nadal matką).

Operacje te to abstrakcje.

Abstrakcje – proces polegający na tym, że pomija się różnice pomiędzy różnymi egzemplarzami pojęcia (pojęcia ogólne) albo między właściwościami tego samego pojęcia w różnych punktach czasu (pojęcia jednostkowe) i jednocześnie wyodrębnia się pewne cechy wspólne.

Podstawowe funkcje pojęć:

1. zapewnienie ekonomii funkcjonowaniu poznawczemu poprzez redukcję różnorodności informacji przetwarzanych przez umysł; - czasami prowadzi to do błędów: (1) niesłusznie poszukuje się pewnych właściwości tam, gdzie obiekty należące do pewnej klasy są bardzo zróżnicowane; (2) niewłaściwa identyfikacja owych cech wspólnych (np. uważa się, że Murzyni są muzykalni i leniwi, co nie jest prawdą- jako grupa mają oni inne cechy wspólne - kolor skóry)

2. rozumienie i wyjaśnianie; - wiedza jest systematyzowana i dzielona na sensowne części. Przy wyjaśnianiu szczególną rolę odgrywają pojęcia teoretyczne, które odnoszą się do nieobserwowalnych właściwości obiektów. Pozwalają nie tylko wyjaśnić wystąpienie jakiegos konkretnego zdarzenia, lecz też wielu innych zdarzeń, a także to jak to się stało, że zdarzenie to wystąpiło.

3. możliwość wykonywania różnych operacji na reprezentacjach przedmiotów, a nie na samych przedmiotach;

4. komunikowanie się - aby pojęcia mogły pełnić tą funkcję muszą być identycznie rozumiane przez różne osoby.

Wiele pojęć jest uporządkowanych hierarchicznie, od najbardziej ogólnego do najbardziej szczegółowego – owoc > jabłko > antonówka.

Kategoryzacja przebiega najlepiej na poziomie podstawowym – rozpoznając przedmiot nazwiemy go jabłkiem a nie owocem ani antonówką (bo inne zbyt szczegółowe albo zbyt ogólne).

46 Regulacyjne funkcje schematów poznawczych.

Schematy - struktury poznawcze za pomocą, których ludzie organizują swoją wiedzę o świecie według pewnych tematów. Schematy silnie wpływają na to, co z otrzymanej informacji zauważymy, o czym myślimy i co później pamiętamy.

- Organizują inf wokół pewnych tematów dotyczących różnych spraw (np innych ludzi, nas samych, ról społ), także określonych zdarzeń (np. co się zwykle dzieje, gdy ludzie jedzą posiłek w restauracji).

- W nich zawiera się nasza podstawowa wiedza o świecie i nasze odczucia

- Wpływają także na przetwarzania i zapamiętywanie informacji.

Gdy dociera do nas jakieś zachowanie/informacja/doświadczenie z zewnątrz - będące przedmiotem naszej uwagi i odpowiada naszym wyobrażeniom to wzmacnia wtedy i potwierdza już istniejący schemat, który staje się wraz z upływem czasu coraz silniejszy i mniej podatny na zmiany.

Jakiś fakt jest tak zaskakujący/niezgodny z naszym schematem - prawdopodobne jest, że go zapamiętamy, ponieważ przyciąga naszą uwagę swoją „nowością”.

Schematy regulując nasze zachowanie - ułatwiają nam reagować w danej sytuacji, pomagają kategoryzować bodźce, dostarczając odpowiedzi na pytania: „co to jest?”, gdy napotykamy coś nieznanego.

Dzięki odnoszeniu nowych doświadczeń do tego, co już wiemy, schemat w efektywny sposób pozwala nam zrozumieć rzeczywistość społeczną, szczególnie, gdy nasze doświadczenia są niejednoznaczne i trudne do rozszyfrowania.

Schematy pozwalają nam uruchomić pewne zachowania bez zastanawiania się jak mam się zachować – np. gdy idziemy do restauracji to wiemy jak się zachować, co zrobić, bo mamy już taki scenariusz w głowie i nasze zachowanie w takiej sytuacji jest określone przez dany schemat.

Jednakowe odczytanie tego scenariusza, schematu umożliwia płynną i realizowana bez wysiłku interakcje społeczną. Nie musimy się zastanawiać, dzięki czemu nie tracimy czasu. Schematy regulują nasze zachowanie tak, że sprawnie poruszamy się w świecie społecznym. Potrafimy identyfikować dane sytuacje i adekwatnie na nie reagować. Możemy wyłapywać informacje i modyfikować lub utwierdzać schematy, a one kierują naszą uwagą tak, by wyłapywać ważne informacje i tworzyć nowe schematy.

Podsumowując – schematy:

-ułatwiają przetwarzanie dochodzących danych

- ułatwiają rozumienie zdarzeń i formułowanie sądów

- wpływają na asymilację nowych danych i na selektywność pamięci

- wpływają na sposób postrzegania, ukierunkowują uwagę

47 Rola ja w funkcjonowaniu człowieka.

Pojęcie JA - struktura składająca się z wielu schematów, które tworzą luźną sieć przekonań o sobie.

Informację dotyczące siebie tworzą i zajmują szczególne miejsce w całym systemie poznawczym jednostki - są pamiętane lepiej i przetwarzane głębiej niż te, które nie odnoszą się do JA.

Przekonania dotyczące JA pozytywna/negatywne na temat tego jaki byłem,mogłem być/jestem/mogę być - wpływają i ukierunkowują nasze działania

– szczególnie ważne są wyobrażenia na temat JA „przyszłego” – np. ludzie mogą zacząć przestrzegać diety pod wpływem wyobrażenia siebie jako osoby szczupłej, zgrabnej, zdrowej (przyszłe JA pożądane, jak również otyłej czyli przyszłe JA niepożądane)

Higgins w pojęciu JA wyróżnia 2 perspektywy.

(1)własna - to, co my o sobie myślimy

(2)druga - to perspektywa „innych znaczących” – czyli osób dla nas ważnych - istotne jest nie to, co rzeczywiście ci znaczący myślą o podmiocie, ale jego własne wyobrażenie na temat tych sądów.

Według Higginsa główne obszary JA, które podlegają ocenie to:

- JA realne – jest to zbiór umiejętności, cech, aspiracji, wiedzy, marzeń, o których jednostka myśli, że jest nimi obdarzona lub sądzi, że ktoś inny uważa je za ją charakteryzujące.

- JA idealne – zbiór atrybutów które jednostka chciałaby mieć lub sądzi, że ktoś inny chciałby, aby je miała.

- JA powinnościowe – zbiór myśli, cech, uczuć, umiejętności, które powinny charakteryzować jednostkę- ona tak uważa, bądź jej zdaniem ktoś inny tak sądzi.

Każde z tych JA można zestawiać z innym.

Rozbieżność między JA realnym a idealnym często jest określana jako stopień samoakceptacji. Jeżeli te rozbieżności są duże to wiążą się one z niespełnieniem osobistych pragnień i nadziei, co rodzi emocje rozczarowania i frustrację.

Podobnie jest przy zestawieniu JA realnego własnego z JA idealnym innych znaczących. Powstaje wtedy uczucie niespełnienia cudzych oczekiwań, rodzi to poczucie winy oraz doznanie własnej niedoskonałości.

Rozbieżność między JA realnym własnym a JA powinnościowym innych to stan niespełnienia pewnych wymogów i norm społecznych – często wiąże się to z otrzymywaniem kar, zwłaszcza w dzieciństwie.

Motywy związane z JA:

- autowaloryzacja – podtrzymanie dobrego wizerunku by JA było pozytywne

- autoweryfikacja – by JA było wew zgodne

- samopoznanie – by wiedza zawarta w JA była prawdziwa

*rola JA jest znacząca, dzięki niemu widzimy rozbieżności, które chcemy zredukować - co popycha nas do działania i samodoskonalenia.

*utrzymuje i negocjuje tożsamość

*stymuluje psychikę przy dokonywaniu wyborów

*reguluje zachowania i samokontrolę

*pełni funkcję orientacyjną

48 Scharakteryzuj wybraną koncepcję pamięci operacyjnej.

Alan Baddeley - doszedł on do wniosku, że pamięć operacyjna jest systemem potrzebnym do wykonywania bieżących informacji umysłowych takich jak uczenie się, myślenie i rozumowanie.

Dodatkowo doszedł do wniosku, że pamięć operacyjna nie jest jednolitym systemem, ale musi być złożona podsystemów, które się wzajemnie uzupełniają i zapewniają większą elastyczność.

W skład pamięci operacyjnej wchodzą:

1. Centralny system wykonawczy - pełni rolę kierowniczą i kontrolną - kreśla to, na czym skupimy uwagę. Kieruje pracą dwóch pozostałych systemów (notes wzrokowo-przestrzenny oraz pętla fonologiczna) które pełnią względem niego funkcje podrzędne.

Centralny system wykonawszy jest często utożsamiany z centralną częścią pola uwagi, w której wykonywane są różnego typu operacje umysłowe.

System ten ma ograniczoną pojemność i przechowuje informacje przez stosunkowo krótki czas – musi uwalniać swoje moce przerobowe do radzenia sobie z nowymi zadaniami

2. Pętla fonologiczna - porównywana do głosu wewnętrznego.

Składa się z centralnego systemu artykulacyjnego, który przechowuje informacje przez ich ciągłe bezgłośne powtarzanie oraz magazynu fonologicznego, który przechowuje informacje w postaci cichych wypowiedzi przez okres 1,5 – 2 sekund.

Informacje do magazynu fonologicznego mogą docierać z trzech różnych źródeł: z pamięci sensorycznej (części słuchowej), z centralnego systemu artykulacyjnego oraz z pamięci trwałej

3. Notes wzrokowo przestrzenny – jest porównywany do oka wewnętrznego - inf mogą trafiać do notesu z pamięci ikonicznej albo mogą być wydobywane z pamięci trwałej.

Przykładem wykorzystania tego notesu są procesy występujące podczas pisania – informacje z pamięci trwałej przekształcane są na postać graficzną.

Człowiek zapamiętuje informacje w pamięci operacyjnej głównie dzięki działaniu centralnego systemu wykonawczego, który określa, na czym w danym momencie skoncentrować uwagę oraz jak dokładnie przeanalizować poszczególne bodźce.

Praca pozostałych podsystemów ma charakter mechaniczny gdyż działają one przez powtarzanie a to jak od dawna wiadomo przedłuża żywot informacji w pamięci, a niekiedy ułatwia przeniesienie informacji z pamięci operacyjnej (krótkotrwałej) do pamięci trwałej.

49 Scharakteryzuj wybraną psychodynamiczną koncepcję osobowości

KONCEPCJA KAREN HORNEY Horney opierała się na psychoanalitycznej teorii Freuda, jednakże pod wieloma względami rozszerzyła granice freudowskiej teorii.

Kładła nacisk na doniosłe znaczenie środowiskowych i kulturowych kontekstów, w których przejawia się neurotyczne zachowanie. Przyjęła także bardziej elastyczną koncepcje osobowości, jako stosującej racjonalne sposoby radzenia sobie z lękami i impulsami, oraz podlegającej ciągłemu rozwojowi, a nie zdeterminowanej wyłącznie przez doświadczenia i instynkty wczesnego dzieciństwa.

W koncepcji Horney kluczowym pojęciem jest pojęcie lęku podstawowego definiowanego jako brak poczucia bezpieczeństwa dziecka w stosunkach z rodzicami. Mimo słabości i lęków jednostka podświadomie tworzy własne strategie działania, by wyjść naprzeciw siłom działającym w jego środowisku, rozwija również trwałe tendencje charakteru, które w przyszłości mogą stać się częścią jej osobowości. Strategie te mogą przybrać charakter popędu lub potrzeby w dynamice osobowości.

Horney przedstawia dziesięć skłonności neurotycznych, które się nabywa podczas poszukiwania rozwiązania problemu zaburzonych stosunków z ludźmi. Rozwiązania te są irracjonalne. Należą do nich:

a)neurotyczna potrzeba uczucia i uznania;

b)neurotyczna potrzeba partnera, który weźmie w swe ręce życie danej osoby;

c)neurotyczna potrzeba zamykania swego życia w wąskich granicach;

d)neurotyczna potrzeba władzy;

e) neurotyczna potrzeba wykorzystywania innych;

f) neurotyczna potrzeba prestiżu;

g) neurotyczna potrzeba podziwu własnej osoby;

h)neurotyczna ambicja dotycząca osobistych osiągnięć;

i) neurotyczna potrzeba samowystarczalności i niezależności;

j) neurotyczna potrzeba perfekcji i nienaruszalności.

Potrzeby te są źródłem wewnętrznych konfliktów, które prowadzą do zaburzeń psychicznych. Horney wyróżnia trzy kategorie tych potrzeb, które prezentują pewne podstawowe nastawienie czy orientację w stosunku do siebie samego i innych. Są to: 1) dążenie ku ludziom; jednostka akceptuje własną bezradność i mimo odczuwanej oziębłości i lęku stara się zdobyć przychylność drugich i znaleźć ich poparcie, 2) występowanie przeciw ludziom; osoba jest nieufna wobec uczuć i zamiarów okazywanych mu przez innych, buntuje się i postanawia walczyć z otaczającą go wrogością; 3) odsuwanie się od ludzi; jednostka nie chce ani przynależeć do żadnej grupy, ani z nikim walczyć i trzyma się po prostu na uboczu.

Różnica pomiędzy osobą zdrową a osobą z zaburzeniami psychicznymi polega na tym, że u osoby normalnej nie ma żadnego powodu, dla którego te trzy nastawienia musiałyby się wykluczać, rozwiązuje ona konflikty poprzez zintegrowanie tych orientacji.

Horney sądzi, że konflikty wynikają z warunków społecznych, dlatego jeżeli dziecko wychowuje się w domu, w którym odnajduje poczucie bezpieczeństwa, miłość, tolerancję i szacunek, konflikty te można łatwiej rozwiązać bądź mogą one w ogóle nie wystąpić.

Przyczyną kształtowania się nerwicy charakteru jest wg Karen Horney frustracja potrzeby bezpieczeństwa, która jest skutkiem niesprzyjających warunków w środowisku domowym np.:

• niekonsekwencja rodziców

• faworyzowanie któregoś z rodzeństwa

• brak prawdziwych uczuć, szczerych i otwartych

• nadopiekuńczość rodziców

• zbyt mała opiekuńczość

Skutkiem tej frustracji jest pojawienie się lęku i wrogości. Wrogość jest naturalną reakcją na frustrację potrzeb. W tym jednak wypadku musi zostać wyparta, gdyż ujawnienie jej godziłoby w bezpieczeństwo dziecka.

Wyparta wrogość i lęk wynikły ze frustracji potrzeby bezpieczeństwa przyczyniają się do rozwijania lęku podstawowego, który jest osią nerwicy i głównym motorem napędowym. Dziecko musi łagodzić ten lęk. Są cztery główne sposoby obrony przed lękiem podstawowym:

• uległość - dlatego aby nie dać powodu do wyrządzenia krzywdy

• miłość - bo gdy dziecko zdobędzie miłość to nie będzie krzywdzone

• władza - aby można było się samemu bronić przed spodziewaną krzywdą

• izolacja - minimalizacja potrzeb i maksymalizacja samodzielności

50 Scharakteryzuj wybrany, magazynowy model pamięci.

Podział ze względu na kryterium czasu przechowywania nawiązuje do magazynowej koncepcji pamięci, której klasyczna postać pojawiła się w koncepcji Waugh i Normanaoraz Atkinsona i Shiffrina

Koncepcja ta zakłada istnienie trzech niezależnych magazynów pamięciowych, w których informacje są przechowywane przez różny czas.

Każdy z tych magazynów posługuje sie odmiennymi sposobami kodowania informacji, ma inną pojemność, inne sposoby odtwarzania i wydobywania informacji oraz inną wrażliwość na różnego rodzaju czynniki zakłócające. Każdy z nich ma również inne ograniczenia, które sprawiają, że informacja musi zostać przekazana do kolejnego magazynu.

Informacje w pamięci sensorycznej żyją zbyt krótko (nawet krócej niż sekundę) więc system poznawczy musi przekazać je do pamięci krótkotrwałej. Tam ich żywot jest dłuższy, ale pojemność tej pamięci jest ograniczona. Kiedy zostanie ona wypełniona informacjami to są 2 drogi:

usunięcie informacji (zapominanie) lub

przekazanie ich do pamięci trwałej.

Zapominanie jest procesem adaptacyjnym (są przypadki ludzi o fenomenalnej pamięci, którzy wszystko pamiętali czy było to ważne czy nie, ludzie tacy mimo swej "umiejętności" są głęboko nieszczęśliwi).

Poza tym szybkość przenoszenia informacji do pamięci trwałej jest ograniczona. Informacje tam zapisywane są wolno, bo muszą zostać włączone w juz istniejące struktury wiedzy.

Informacje w pamięci trwałej pozostają przez długi czas, pamięć ta ma bardzo dużą pojemność, jednak wyszukiwanie w niej informacji może zabrać dużo czasu (ze względu na dużą ilość zmagazynowanych tam inf) Nie można także przypomnieć sobie zbyt wielu informacji naraz.

51 Struktura pojęć naturalnych.

Pojęcie - abstrakcyjny, myślowy odpowiednik przedmiotu, idea,

w logice - znaczenie nazwy generalnej,

w psychologii - umysłowa reprezentacja obiektów i zjawisk.

Tworzenie pojęć jest podstawową funkcją postrzegania i myślenia. Pojęcia pozwalają systematyzować naszą wiedzę o świecie. Dwa podstawowe typy pojęć:

1. Pojęcia klasyczne (matrycowe, arystotelesowskie) - o ostrych granicach, oparte na ścisłej def zawierającej warunki konieczne i wystarczające, by dany obiekt mógł być uznany za reprezentanta danej kategorii;

2. Pojęcia naturalne (rozmyte) - zamiast na definicji i warunkach koniecznych i wystarczających, oparte na podobieństwie do przechowywanych w pamięci "typowych" egzemplarzach.

Głównym zadaniem myślenia jest kategoryzowanie świata i tworzenie pojęć. Pojęcia pozwalają systematyzować naszą wiedzę o świecie. Pojęcia mogą reprezentować przedmioty materialne (np. okręt), czynności (np. rysować), istoty żywe (np. skowronek), właściwości (np. wysoki), abstrakcje (np. piękno), relacje między obiektami (mniejszy niż).

Pojęcia naturalne występują w filozofii czy psychologii (np. byt, depresja). Prekursorem badań nad pojęciami naturalnymi był L. S. Wygotski.

Wiele pojęć jest uporządkowanych hierarchicznie, od najbardziej ogólnego do najbardziej szczegółowego, np.: owoc; jabłko, gruszka; złota reneta, lipcówka. Badania wykazują, że kategoryzacja przebiega najlepiej na poziomie podstawowym. Rozpoznając przedmiot, nazwiemy go jabłkiem, nie zaś owocem czy złotą renetą.
Poprawność myślenia zależy od trafnego doboru pojęć, niezbędnych w danej sytuacji problemowej.

Pojęcia naturalne: modele

Model prototypowy: – Najbardziej typowy rzeczywisty obiekt lub obiekt „idealny” tworzy prototyp. Ogólne podobieństwo lub zakres dopuszczalnych przekształceń prototypu wyznaczają granice kategorii

Model egzemplarzowy: – Spotkane desygnaty pojęcia tworzą w pamięci „przestrzeń podobieństwa” bez wyróżnionego prototypu. Nowe egzemplarze lokujące się blisko „centrum” przestrzeni zostają do niej włączone

Model „hybrydowy” – Nienaruszalny rdzeń określający właściwości definicyjne ; –Cechy charakterystyczne pozwalające na szybką identyfikację egzemplarzy kategorii

52 Styl działania a temperament - stylu działania osób o różnym zapotrzebowaniu na stymulację?

Regulacyjna teoria temperamentu Jana Strelaua

zgodnie z nią temperament obejmuje podstawowe, względnie stałe cechy osobowości, odnoszące się do formalnych (energetycznych i czasowych) cech zachowania. Choć uwarunkowany jest wrodzonymi mechanizmami neurobiochemicznymi, to podlega powolnym zmianom pod wpływem środowiska i doświadczeń osoby.

Obejmuje on sześć cech. Cztery z nich dotyczą aspektu energetycznego zachowania:

– aktywność, czyli tendencja do podejmowania zachowań dostarczających silnej stymulacji zewnętrznej,
– reaktywność emocjonalna, czyli tendencja do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje;

wyraża się ona w dużej wrażliwości i niskiej odporności emocjonalnej,

– wrażliwość sensoryczna, czyli zdolność reagowania na bodźce o niskiej wartości stymulacyjnej,

– wytrzymałość, czyli zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej aktywności, w warunkach silnej stymulacji.

Aspektu czasowego dotyczą dwie cechy:

– żwawość, to tendencja do szybkiego reagowania, utrzymywania wysokiego tempa aktywności i łatwej zmiany reakcji;

– perseweratywność, to tendencja do kontynuowania zachowań po zaprzestaniu działania bodźca, który to zachowanie wywołał.

Strelau wyróżnił dwa style działania:

• Wspomagający – taki styl charakteryzuje osoby wysokoreaktywne; przeważają u nich czynności pomocnicze nad zasadniczymi, przy wysokiej stymulacji spada ich efektywność działania, preferują zachowania o niskiej wartości stymulacyjnej, a w sytuacjach szczególnej mobilizacji organizmu ponoszą wysokie koszty psychofizyczne.

• Prostolinijny – to styl charakteryzujący osoby niskoreaktywne; u których występuje równowaga czynności zasadniczych i pomocniczych (bądź przewaga tych pierwszych), efektywność działania takich osób spada przy niskiej stymulacji; przy pozbawieniu możliwości podwyższenia poziomu stymulacji, preferują zatem zachowania o wysokiej wartości stymulacyjnej.

Ludzie dążący do zapewnienia sobie optymalnego poziomu pobudzenia zachowują się różnie w zależności od tego, czy ich mechanizm fizjolog tłumi, czy też wzmacnia stymulację. Jednostki silnie reaktywne, których mech wzmacnia stymulację - podejmują, działania mniej intensywne oraz wybierają sytuacje mniej stymulujące niż os mało reaktywne - charakterystyczne jest podejmowanie zadań i wybór sytuacji silnie stymulujących.

Badania pokazują, że w grupie ludzi uprawiających silnie stymulującą działalność zawodową (adwokaci) występuje statystycznie istotna przewaga jednostek mało reaktywnych, natomiast w grupie osób których działalność zawodowa nie charakteryzuje się obecnością zagrożenia społecznego (bibliotekarze), dominują liczebnie jednostki silnie reaktywne.

Prowadzone były również badania w grupie osób uprawiających sport. Grupę osób, których działalność sportowa dostarcza silnej stymulacji, stanowili piloci szybowcowi i taternicy, grupę uprawiającą działalność sportową średnio stymulującą – koszykarze i siatkarze. Grupa nie obciążona charakteryzująca się brakiem zagrożenia fizycznego, składała się z jednostek nie uprawiających sportu.

Poszukiwanie doznań to tendencja do poszukiwania lub unikania stymulacji. M. Zuckerman wykazał, że istnieją względnie stałe różnice indywidualne w zakresie zapotrzebowania na stymulację, zaś źródłem stymulacji jest nie tyle wartość fizyczna bodźca ale jego znaczenie związane z indywidualnym doświadczeniem jednostki.

Cecha poszukiwanie doznań jest w dużym stopniu (70%) determinowana biologicznie. Zuckerman twierdził, że ośrodkiem odpowiedzialnym za różnice indywidualne w poszukiwaniu doznań jest układem limbicznym, przy czym chodzi głównie o metabolizm monoaminowych neuroprzekaźników - dopaminy i noradrenaliny tego układu. Osoby poszukujące doznań charakteryzują się: silnie zaznaczonym odruchem orientacyjnym, urozmaiconym życiem seksualnym, chęcią uczestniczenia w niezwykłych eksperymentach. Mężczyźni charakteryzują się wyższym poziomem poszukiwania doznań, ponadto cecha ta koreluje dodatnio z ekstrawersja, impulsywnością oraz siłą układu nerwowego. Hipoteza Strelaua : osoby mające pewną swobodę w wyborze otoczenia lub działań wykorzystują ją po to, aby zaspokoić swoją temperamentalnie zdeterminowaną potrzebę stymulacji.

53 Świadomość i nieświadomość w procesach emocjonalnych.

Emocja - silne odczucie o charakterze pobudzenia pozytywnego czy negatywnego. W szerszym znaczeniu emocje (procesy emocjonalne) to procesy psychiczne, które poznaniu i czynnościom podmiotu nadają jakość oraz określają znaczenie, jakie mają dla niego będące źródłem emocji przedmioty, zjawiska, inni ludzi, a także własna osoba.

Procesy emocjonalne są ściśle związane z funkcjonowaniem układu limbicznego - integrującego czynności struktur korowych (zwłaszcza kory czołowej) z procesami neuroendokrynnymi i czynnością autonomicznego układu nerwowego.

Psychologowie poznawczy zwracają uwagę, iż umysł może w tym samym czasie przetwarzać kilka równoległych "pasm" informacji, a niektóre z nich są przetwarzane poza świadomością.

Wielu autorów sądzi, że nieświadome przetwarzanie informacji leży także u podłoża subiektywnych stanów emocjonalnych - znaczenia emocjonalne są opracowywane w podświadomości. Zatem pytanie o nieświadomość odnieść można także do reakcji emocjonalnych.

Zajonc podkreśla wielość składników składających się na reakcję emocjonalną (pobudzenie autonomicznego układu nerwowego, pobudzenie mięśni, bezpośrednie reakcje sensoryczne, subiektywne doznania, udział procesów poznawczych, reakcje instrumentalne). Zatem pytając, czy emocje mogą być nieświadome, trzeba zdawać sobie sprawę, do których składników to pytanie odnosimy.

Jeśli chodzi o subiektywny aspekt emocji to niektórzy podkreślają, że odczuwanie jest warunkiem koniecznym emocji, natomiast można nie uświadamiać sobie prawdziwych przyczyn emocji (taki punkt widzenia jest charakterystyczny dla podejścia Freuda) a więc i ich znaczenia. Przetwarzanie informacji, oceny poznawcze, prowadzące do emocji, a poszczególn oceny emocjonalne nie muszą być świadome

LeDoux przyjmuje, iż u źródeł reakcji emocjonalnej leży ocena dotycząca istotności zdarzeń, ale w odróżnieniu od kognitywistów zamiast pojęcia oceny poznawczej posługuje się pojęciem oceny emocjonalnej. Uzasadnieniem tego odróżnienia jest odmienne neuronalne podłoże tych ocen, które w przypadku oceny emocjonalnej można zlokalizować w ciele migdałowatym. Autor wskazuje na nieświadomy mechanizm oceny emocjonalnej. Treść świadomego doświadczenia emocjonalnego wyznaczają procesy nieświadome"

Badania Zajonca pokazują, że emocje mogą powstawać nawet, gdy wywołujące je bodźce nie docierają do świadomości. Dwa zjawiska stanowią tu ilustrację: po pierwsze: tzw. efekt częstej ekspozycji (wzrost lubienia bodźca wskutek częstości jego eksponowania, mimo iż podmiot nie zdaje sobie sprawy, że ekspozycja miała miejsce), po drugie: nieświadome uprzedzanie afektywne (podprogowa ekspozycja uśmiechniętej twarzy wpływa na lubienie bodźca neutralnego). W obydwu przypadkach wpływ na emocje jest większy, gdy bodźce są nieświadome.
Le Doux wg niego warunkiem koniecznym powstania emocji jest dotarcie impulsu do ciała migdałowatego, mającego połączenia z innymi ośrodkami centralnego o obwodowego un. Jeśli impuls nie dociera do kory, mogą się pojawić reakcje obwodowe – ekspresyjne, behawioralne pomimo braku odczucia i świadomości emocji.

Robert Zajonc twierdził, że reakcje afektywne mogą powstawać bez udziału procesów poznawczych, bądź w następstwie poznania. Innymi słowy, reakcje emocjonalne mogą wyprzedzać świadome rozpoznanie bodźca bądź też być wobec rozpoznania wtórnie.

Tzw.: teoria pierwszeństwa afektu: Bodziec → nieuświadamiany afekt→ odczucie (emocja)

Emocje nieświadome wtórnie: unikanie „złej wiedzy” - umysł dla utrzymania homeostazy psychologicznej (emocjonalnej) przetwarza inf tendencyjnie, tak by nie dopuścić do niepożądanych przeżyć lęku, wstydu czy doświadczenia dysonansu. Dzięki temu podmiot nie uświadamia sobie możliwych źródeł pewnych negatywnych emocji (np. swoich wad, niechlubnych czynów, niepowodzeń, czy zagrażającej życiu choroby). Gdy już dojdzie do wzbudzenia emocji mogą one zostać wyparte, stłumione lub powiązane z innymi przyczynami niż rzeczywiste. Tendencyjne zniekształcanie inf jest następstwem napięć związanych z zagrożeniem potrzeb em bądź zaburzeniami równowagi poznawczej. Ma ono charakter nieświadomy gdyż podmiot nie zdaje sobie sprawy z tego, że umysł odczytuje inf. selektywnie i nietrafnie. Emocje nie uświadomione przejawiają się nieświadomą ekspresją, którą inne osoby odbierają, choć nie są tego świadome.

54 Teorie atrybucji: klasyczne i nowe modele; przykłady badań.

Szukanie przyczyn zdarzeń jest czynnością „powszednią” i „zdroworozsądkową”. Wszyscy potrafimy podać liczne przykłady wyjaśnień przyczynowych, czyli dokonywania atrybucji.

Teorie atrybucji dotyczą właśnie takich pytań „dlaczego?”. Ich przedmiotem jest badanie mechanizmów działania „zdrowego rozsądku” - jak „przeciętny człowiek” wyjaśnia zdarzenia oraz to, jakie są psychologiczne konsekwencje tych wyjaśnień. Teorie atrybucji są naukowymi teoriami na temat teorii tzw. naiwnych - jak „szary, zwykły człowiek” wyjaśnia zachowanie własne i innych osób oraz jak tłumaczy konsekwencje tych zachowań. Teorie atrybucji należą do tzw. podejść poznawczych w psychologii, które są oparte na podstawowym założeniu, iż sytuacje lub bodźce (S) nie wywołują bezpośrednio reakcji (R), takich jak zachowania i emocje, lecz między bodźcami i reakcjami pośredniczą procesy poznawcze. Bada się, w jaki sposób jednostki wybierają, przetwarzają, przechowują, przypominają sobie i oceniają informacje, oraz w jaki sposób informacje te są następnie wykorzystywane do wyciągania wniosków, co do przyczyn.

Naiwna psychologia Heidera

Uznaje się go za ojca t a, który swoje koncepcje uważał z rekonstrukcję sposobu, w jaki „psycholog naiwny”, czyli przeciętny człowiek wyjaśnia sobie przyczyny ludzkich zachowań. Heider zakładał, iż zachowanie jest łączną konsekwencją sił tkwiących w otoczeniu i sił tkwiących w działającej jednostce. Większość zachowań ludzkich jest zamierzona, a proces wyjaśniania ich przyczyn (atrybucja) jest odczytywaniem intencji. Przypisywanie intencji jest naturalną ludzką czynnością, ludzie wykazują skłonność do interpretowania w kategoriach intencjonalnych nawet zupełnie nieożywionych przedmiotów, np poruszających się względem siebie figur geometrycznych.

Interesującym pomysłem na temat wnioskowania proponowanym przez Heidera, Simmela oraz Michotte’a była teza dotycząca styczności czasowej i przestrzennej zdarzeń oraz podobieństwo - podstawowymi wyznacznikami przyczynowości. Wyniki badań nad postrzeganiem przyczynowości wprowadzania w ruch figur geometrycznych:

Badanie 1 (Heider i Simmela) Prezentowano badanym film: duży trójkąt T porusza się ze stałą prędkością ku nieruchomemu małemu trójkącikowi t, dopóki go nie dotknie -> Wtedy T zatrzymuje się, a dotknięty przez niego trójkącik t zaczyna poruszać się w tym samym kierunku, w którym wcześniej poruszał się T = obserwator odnosi wrażenie, że T wprawia w ruch t, że energia kinestetyczna została przeniesiona z T na t.

Teoria autoatrybucji Bema

O tym jakie są nasze preferencje, wnioskujemy nie z introspekcji, lecz z zachowań. To znaczy, że jeżeli np. często jadam lody i wydaję na nie dużo pieniędzy, to dochodzę do wniosku, że pewnie je lubię.

Badanie Replikacja badań Festingera i Carlsmitha - mierzono zmiany postaw osób wobec nudnego eksperymentu. Chodziło o wymyślenie własnej argumentacji w celu zachęcenia do tego eksperymentu, co było sprzeczne z osobistymi przekonaniami badanych. Połowie badanych za kłamstwo zapłacono mało (1$), połowie zaś dość dużo (20$). Osoby „niedopłacone” w większym stopniu uwierzyły we własne kłamstwo niż osoby „nadpłacone”. Festinger i Carlsmith wyjaśniają to dążeniem do redukcji nieprzyjemnego wewnętrznego stanu dysonansu poznawczego, wytworzonego w pierwszej grupie badanych. Eksperyment Bema dokładnie replikował całą procedurę, z tym że obok „aktorów” eksperymentu byli także „obserwatorzy”, którzy na podstawie zewnętrznych wskaźników (zachowania aktorów) mieli oceniać ich rzeczywiste postawy wobec eksperymentu. Okazało się, że obserwatorzy wyciągali dokładnie takie same wnioski w odniesieniu do postaw aktorów jak oni sami. Uważali, że jeżeli ktoś kłamie za marne pieniądze, to widocznie w to wierzy.Dostrzegając przyczyny własnych zachowań poza sobą, przestajemy dostrzegać je w sobie.

Teorie atrybucji Kelleya

Dwie gr sytuacji, w których zwyczajowo dokonujemy atrybucji: 1-zd powtarzalne 2- zd jednorazowe - przyczyn zdarzeń powtarzalnych dociekamy inaczej niż przyczyn zdarzeń niepowtarzalnych. 1-porównujemy częstości podobnych zachowań w podobnych sytuacjach u tej i innych osób oraz wyciągamy wnioski indukcyjne.

2 posłużymy się gotowymi schematami działania, czyli naszymi „prywatnymi teoriami” motywów

Wg Kelleya racjonalna analiza przyczyn zdarzenia uwzględnia 3 rodzaje informacji:

1. Inf o spójności zachowania – zdarzenie jednorazowe, to spójność będzie mała

2. Inf o wybiórczości zachowania – wybiórczość mała – gdy odnosi się do wielu obiektów

3. Inf o powszechności zachowania – duża, gdy podobne zachowanie doświadczane było od wielu obiektów

Teoria Kelleya zyskała miano „sześcianu atrybucyjnego” - trzy boki sześcianu to wymiary atrybucyjne: osoby, obiektu i czasu

Badanie Mc Artur

Prezentowano ona badanym rozmaite kombinacje o spójności, wybiórczości i powszechności zachowania (np. „John śmieje się na występach komika”), sprawdzając stopień ich wykorzystania i wpływ na treść atrybucji. Badanie to potwierdziło zasadność modelu Kelleya: wszystkie 3 typy informacji odgrywały rolę w formułowanych wnioskach atrybucyjnych. Ale wbrew założeniom modelu – rola ta była niejednakowa. Informacja o spójności wyjaśniała 20 % wariancji wszystkich atrybucji przyczynowych, informacja o wybiórczości – 10%, natomiast informacja o powszechności zachowania – tylko 3%.

55 Zachowania prospołeczne: teorie, przykłady badań.

Zachowanie prospołeczne - każde ludzkie działanie ukierunkowane na niesienie korzyści innej osobie. Brak jest jednej, kompleksowej teorii naukowej wyjaśniającej powody, dla których niektórzy z nas decydują się na przejawianie takich postaw.

Zwolennicy socjobiologii uważają, że wiele naszych zachowań ma swoje korzenie w wyposażeniu genetyczny., W ramach tego poglądu wypracowano koncepcję doboru krewniaczego -zachowania jednostki mające na celu ochronę życia spokrewnionych, człowiek może zwiększyć prawdopodobieństwo przekazania swoich genów nie tylko przez posiadanie dzieci, ale także dzięki przeżyciu spokrewnionych z nim osób. Normy wzajemności - dotyczy założenia, że inni będą nas traktować w ten sam sposób, w jaki my ich traktujemy.

Inne podejście do problemu prezentują badacze wyznający teorię wymiany społecznej. Jest to przekonanie, w którym przyjmuje się, że dwie zasady: zasada maksymalizacji zysków i zasada minimalizacji kosztów najlepiej wyjaśniają społeczne relacje. Podstawową właściwością człowieka jest troska o własny interes. Tylko wtedy zdecydujemy się na udzielenie pomocy, gdy oczekiwane zyski będą przewyższać oczekiwane koszty. Dodatkowo przyjście komuś z pomocą łagodzi dyskomfort związany z przyglądaniem się cudzemu nieszczęściu.

Dobre samopoczucie zwiększa prawdopodobieństwo, iż pośpieszymy komuś z pomocą. Sprawia ono, że dostrzegamy dobre strony innych osób i jesteśmy bardziej pozytywnie do nich nastawieni. Złe samopoczucie, zgodnie z hipotezą redukcji negatywnego stanu emocjonalnego, skłania nas do szukania sposobów zmiany nastroju np poprzez udzielenie pomocy drugiemu człowiekowi

Cialdini – badanie - eksperymentatorka, zapraszając badanego do sali, zrzucała niechcący ze stolika badanego bardzo ważne dyskietki, mówiąc że nie da się już ich poukładać tak, jak to było przed rozrzuceniem. Następnie inna eksperymentatorka wchodziła do pomieszczenia i prosiła badanego, żeby wziął nieodpłatnie udział w jeszcze jednym badaniu – ci, którzy czuli się źle z powodu rozrzuconych dyskietek, okazywali większą pomoc i chętniej zgadzali się na udział w nieodpłatnym eksperymencie. Cialdini zaaranżował trzecią sytuację, w której badany po rozsypaniu dyskietek, otrzymywali pieniądze za udział w pierwszym bad - wynagrodzenie zmniejszało chęć pomocy w drugim badaniu. Ludzie nie musieli poprawiać swego nastroju altruistycznym zachowaniem, gdyż niespodziewana zapłat wystarczyła, aby poczuli się świetnie.

Zach prospoł zależne od typu środowiska - to zjawisko wyjaśnia między innymi hipoteza przeładowania urbanistycznego Milgram - zakładająca, że mieszkańcy miast, broniąc się przed nadmiarem stymulacji, jakich dostarcza im miejskie życie, wykazują tendencje do zamykania się w sobie i unikania kontaktów z innymi ludźmi. Pojęcie efektu widza wskazuje na czynnik determinujący udzielanie pomocy. Im więcej jest świadków nagłego wypadku, tym mniejsza istnieje szansa, że którykolwiek z nich podejmie interwencję.

Latane i John Darley przeprowadzili serię eksperymentów. W jednym z nich uczestnicy rozsadzeni w osobnych kabinach i podzieleni na dwie grupy mieli dyskutować o życiu studenckim, porozumiewając się za pomocą telefonów. Jeden ze studentów symulował w pewnym momencie atak padaczki, krzycząc, że potrzebuje pomocy. Zgodnie z przewidywaniami, wynik zależał od przekonania uczestnika badania o liczbie osób biorących razem z nim udział w sesji. Im więcej (w przekonaniu badanego) było świadków zdarzenia, tym mniejsza liczba osób badanych pośpieszyła z pomocą.

Jednak w tym momencie może pojawić się zjawisko skumulowanej ignorancji - fenomen polegający na tym, że świadkowie nagłego wypadku wzajemnie obserwując swoją obojętność, interpretują zdarzenie jako niegroźne i nie wymagające interwencji. To zjawisko zademonstrowano w eksperymencie Latanego i Darleya. Osoby badane, przybywając na umówione badanie, dotyczące postaw ludzi wobec problemów związanych z miejskim życiem, czekały na rozpoczęcie eksperymentu i wypełniały formularz. Nagle z otworu wentylacyjnego wydobywał się biały dym, wypełniając cały pokój. Jak się spodziewano, gdy badani przebywali sami w pokoju, 75% z nich zaczęło szukać eksperymentatora by powiadomić go o dymie. W przypadku, gdy w pokoju przebywały trzy osoby badane, tylko 12% uczestników podjęło interwencję w ciągu pierwszej minuty.

Bardziej skłonni jesteśmy pomagać osobom podobnym do nas - ponieważ podobieństwo warunkuje sympatię, z kolei chętniej pomagamy osobom, które lubimy. To zjawisko zostało odkryte w eksperymencie Tima Emswillera. W klubie studenckim znajdowali się pomocnicy eksperymentatora, znacznie różniący się wyglądem zewnętrznym, którzy zaczepiali wybrane osoby i prosili o pożyczenie monety na telefon. Okazało się, że bywalcy klubu chętniej pomagali osobie podobnej do siebie.

56 Znaczenie koncepcji rozwoju Jeana Piageta.

Jean Piaget jest twórcą podejścia poznawczo-rozwojowego - istotą rozwoju psychicznego jest rekonstrukcja i reintegracja struktur poznawczych.

W rozwoju indywidualnym wcześniejsze sposoby myślenia przekształcają się w nowe, bardziej adekwatne i bardziej zrównoważone struktury poznawcze. Mechanizmem tak rozumianego rozwoju to dążenie systemu poznawczego do zrównoważenia, u którego podstaw leżą dwa ściśle ze sobą powiązane procesy - asymilacja i akomodacja.

Asymilacja polega na włączaniu struktur zewnętrznych do już ukształtowanych struktur poznawczych.

Akomodacja proces polegający na dostosowaniu struktur wewnętrznych do struktur asymilowanych, w wyniku czego dochodzi do ich przekształceń.

Stan równowagi między asymilacją i akomodacją oznacza adaptację.

Rozwój poznawczy ma charakter stadialny:

0-2 inteligencja sensomotoryczna

Charakterystyka stadium - ćwiczenie odruchów i manipulacji podtrzymujących lub powtarzających interesujące dziecko doznania.

Gł osiągnięcia - stałość przedmiotu.

2-6 inteligencja przedoperacyjna

Charakterystyka stadium - celowe eksperymentowanie na przedmiotach, coraz bardziej świadome planowanie działań, oparte na reprezentacjach przedmiotów.

Gł osiągnięcia - czynności symboliczne wraz z mową, zdolność do zachowania stałości cech (barwa, kształt)

6-12 operacje konkretne

Charakterystyka stadium - coraz bardziej odwracalne manipulacje na reprezentacjach konkretnych przedmiotów, uwzględnianie w rozważaniach wielu własności przedmiotu w tym samym czasie.

Gł osiągnięcia - zdolność do zachowania ilości, np. masy, objętości; rozumowanie sylogistyczne.

12-15 operacje formalne

Charakterystyka stadium: w pełni odwracalne operacje umysłowe.

Gł osiągnięcia - myślenie abstrakcyjne i hipotetyczno-dedukcyjne, rozumowanie logiczne; logika zdań.

Przede wszystkim prace Piageta zmieniły tradycyjny obraz dziecka jako istoty biernej i kształtowanej przez oddziaływania środowiskowe. Jego koncepcje zwróciły uwagę na to, że dziecko od samego początku aktywnie poszukuje stymulacji i organizuje doświadczenie gromadzone w interakcjach podejmowanych ze światem zewnętrznym.

Psychologia rozwojowa znajduje się pod silnym wpływem Piageta. Jego poglądy przyczyniły się do znacznego wzrostu wiedzy o rozwoju poznawczym. Inspirując wielu badaczy, spotkały się one jednak także z krytyką, często dotyczącą istotnych kwestii. - Po pierwsze bowiem, niektórzy badacze dowodzą, że rozwój poznawczy jest raczej procesem ciągłym. Stąd mało prawdopodobne jest, aby zmiany te miały charakter stadialny i dokonywały się w sposób skokowy. Poza tym dziecko jest zdolne do stosowania pewnych sposobów myślenia we wcześniejszym wieku, niż to sugerował Piaget.

Tez coraz większa liczba badaczy zaczęła podważać Piagetowską tezę o uniwersalności stadium operacji formalnych w rozwoju poznawczym człowieka. Okazało się, że rozwój zmierza co prawda w kierunku stadium operacji formalnych, ale rzadko jest ono osiągane przez ludzi dorosłych.

57 Związek funkcjonowania pamięci z emocjami.

Oddziaływanie emocji na pamięć:

W procesie uczenia:

1) emocje towarzyszą zawiedzionym oczekiwaniom i kierują uwagę człowieka na towarzyszące temu zdarzenia, jako na obiekty warte zapamiętania

2) Emocje mobilizują zwracanie uwagi na te cechy, które człowiek ocenia jako ważne z punktu widzenia zawiedzionych oczekiwań, co sprzyja lepszemu zapamiętywaniu tych cech

3) Zaleganie pobudzenia emocjonalnego powoduje wielokrotne przetwarzanie informacji na temat zdarzeń uważanych za przyczynowo powiązane z reakcję emocjonalna

Wszystkie te czynniki ułatwiają zapamiętywanie emocjonalne istotnego materiału. Emocja nie polepsza pamięci wszystkich szczegółów emocjonującego zdarzenia, a raczej skupia uwagę na centralnych elementach sceny, dzięki czemu to one są lepiej zapamiętywane - zjawisko pamięci tunelowej - czyli znacznie dokładniejszego przypominania centralnych elementów emocjonalnego zdarzenia, przy jednoczesnym pogorszeniu pamięci elementów peryferycznych.

Emocje drenują zasoby uwagi i przetwarzania informacji - reakcje na jakąś emocjonującą scenę odwracają uwagę od innych, równolegle rozgrywających się wydarzeń.

Przejawem związku emocji z pamięcią jest też tak zwana pamięć uzależniona od stanu - materiał wyuczony w jakimś stanie emocjonalnym może być łatwiej czy lepiej przypomniany, kiedy w momencie przypominania człowiek znajdzie się w tym samym stanie

Emocje zawsze dotyczą scenariuszy pewnych znaczeń, wątków czy historii i obecne są w umyśle jako podstawowe tematy relacyjne. Nie sam afekt ale skojarzenie z nim treści poznawczych wpływa na wydobywanie informacji z pamięci. Wspomnienia emocjonalne są pobudzane pojawieniem się w teraźniejszości określonego tematu relacyjnego, który jest równoważny tematowi jakiegoś zdarzenia z przeszłości.

(Ekman i Daidson - związek emocji z pamięcią)

Zmiany pamięci pod wpływem traumy:

Amnezja lub hipomnezja (brak pamięci lub osłabienie pamięci)

- przejściowa - informacje tracone są tylko na pewien czas, a potem jednostka uzyskuje do nich dostęp

- trwała - jednostka traci pewne informacje na trwałe

Hipermnezja - powtarzające się nawroty wspomnień zdarzenia traumatycznego powodują wtórne zaburzenia emocjonalne. Przyjmują one postać koszmarów nocnych oraz obrazów, które stają jak żywe przed oczyma ofiary traumy.

Efekt lampy błyskowej - zwane tez pamięcią flash - efekt ten dotyczy pamiętania nagłych, ważnych wydarzeń, o których ludzie SADZA, ze na zawsze wryły sie w ich pamięć.

Inflacja wyobraźni - zjawisko polegające na tym, że ludzie traktują jako rzeczywiste te zdarzenia we własnej przeszłości, które sobie tylko wyobrażali. Akt wyobrażania sobie nieistniejącego zdarzenia może nadać temu zdarzeniu status rzeczywistości. Zjawisko to występuje u 25-30 proc. osób, u których wzbudzano wyobrażenia.

6 Oczekiwania interpersonalne badacza, lęk przed samoocena, wskazówki (zmienne) sugerujące hipotezę i status motywacyjny osoby badanej – jako zmienne zakłócające w bad psycholog – wskaż środki zaradcze.

Zniekształcenia związane z osobą przeprowadzającą badanie związane są z:
- Oczekiwaniami rekrutującego względem kandydata
- Świadomością metodologiczną badającego
- Celem badania testem.
Na oczekiwania rekrutującego ma wpływ jego osobowość, kompetencje, wiedza wraz z doświadczeniem zawodowym oraz informacje np wygenerowane inf pozawerbalne o badanym

Osobowość badacza ma szczególny wpływ na budowanie przez niego oczekiwań względem badanych czy wyników.

Badania dowiodły, że osoby przeprowadzające badania (testami) o wysokim poziomie oczekiwań interpersonalnych, to osoby charakteryzujące się następującymi cechami:
- Autorytaryzm
- Dogmatyczny styl myślenia
- Brak tolerancji na odmienność
- Sztywność myślenia
- Poszukiwanie aprobaty społecznej.

Oczekiwania przeprowadzającego badanie mogą wpływać zniekształcająco na wynik działając w sposób bezpośredni lub bardziej pośredni (wpływając najpierw na badanego testem, który dopiero generuje zachowanie fałszujące ostateczny rezultat testu. Ta ostatnia sytuacja mam na przykład miejsce w przypadku zjawiska zwanego w psychologii samospełniającym się proroctwem. Zjawisko to jest szczególnie widoczne w relacji nauczyciel – uczeń (często nazywane jest też Efektem Pigmaliona) ponieważ badacz, nauczyciel, osoba rekrutująca wierzy w to co chce wierzyć na temat osoby badanej, ucznia, kandydata i widzi to, co chce bardzo widzieć (to co jest zgodne z jego, jej oczekiwaniami).

Jeżeli osoba rekrutująca „nastawi” się na to, że kandydat, który przyjdzie na spotkanie rekrutacyjne jest dobrym kandydatem, nadającym się na dane stanowisko i właśnie takie pozytywne wstępne oczekiwania sobie wykształci, to istnieje duże prawdopodobieństwo wystąpienia zjawiska samospełniającego się proroctwa, w wyniku którego rekruter będzie przekazywał w sposób niewerbalny, czy nawet werbalny wskazówki kandydatowi w jaki sposób ten ma się zachowywać aby odnieść sukces.

Wpływ tych oczekiwań może być też bardziej bezpośredni, w sytuacji kiedy badacz ze względu na chęć uzyskania określonego wyniku myli się podliczając bądź interpretując rezultaty testu.

Radzenie sobie z bezpośrednim wpływem oczekiwań np.: na nieprawidłowe obliczenie wyniku można opanować przydzielając ostatni etap, obliczanie wyników osobie trzeciej, która nie przeprowadzała badania testem.

Jeżeli osoba rekrutująca jest świadoma zniekształcającego wpływu swoich oczekiwań na wynik badania, może zmniejszyć ich wpływ przez „opanowanie” i kontrolowanie (zmniejszanie) okazywania wskazówek sugerujących wynik.

Na tworzenie się oczekiwań badacza ma wpływ nie tylko jego osobowość, ale także kompetencja, wiedza i doświadczenie zawodowe. Jeżeli badanie testem będzie przeprowadzała osoba dobrze do tego przygotowana, kompetentna i z dużym doświadczeniem, wtedy prawdopodobieństwo wystąpienia zniekształceń związanych z oczekiwaniami badającego jest mniejsze.

Aby świadomość metodologiczna badacza nie miała zniekształcającego wpływu na wynik badania , musi być na odpowiednio wysokim poziomie. A więc wszelkie formy jej rozwoju i podwyższania (jak uczestniczenie w seminariach i konferencjach, zdobywanie informacji i wiedzy) są sposobem na uniknięcie zniekształceń w badaniu.

Świadomość metodologiczna jeżeli jest na wysokim poziomie może mieć też ograniczający wpływ na wpływ czynników związanych z celem badania.

Cel badania potrafi zniekształcić jego wynik w ten sposób, że przesłoni osobie prowadzącej rekrutację realne przesłanki, badacz interpretuje fakty jednostronnie.

Czynniki związane z osobą badaną mogące wpływać zniekształcająco na wynik badania to:

- Oczekiwania interpersonalne badającego względem osoby badanej
- Wskazówki sugerujące wynik badania
- Status motywacyjny kandydata
- Oczekiwania interpersonalne skierowane przez osobę badaną względem osoby rekrutującej
- Lęk przed oceną.

Ważnym czynnikiem mogącym zniekształcać wyniki jest postawa osoby badanej wobec badania, związana z jej motywacją. Naturalną rzeczą jest, że osoba chce przedstawić się z jak najlepszej strony, ponieważ zależy jej np. na podtrzymaniu własnej wartości, a sytuacja badania jest sytuacją bardzo specyficzną. Musimy jednak być świadomi, że badany będzie próbował wywrzeć na nas wpływ i sprawić dobre wrażenie. W wielu testach psychologicznych zawarte są tak zwane skale kłamstwa, które mają nam dopomóc w wykrywaniu zniekształceń.

Świadomość faktu występowania podczas badania testem psychologicznym silnej tendencji kandydata do przedstawienia się z jak najlepszej strony i uwzględnianie tego faktu przy interpretacji wyników jest dobrym sposobem kontrolowania tej zmiennej.

Kolejną zmienną mogącą wpływać zniekształcająco na wynik badania jest lęk przed oceną, czyli aktywne zabarwione lękowo zainteresowane, dotyczące tego czy kandydat uzyska ocenę pozytywną ze strony osoby prowadzącej rekrutacje.

Na większe lub mniejsze wzbudzanie lęku przed oceną mają wpływ między innymi wyjaśnienia udzielane przez badającego w trakcie i przed badaniem testem oraz specyficzne cechy kandydata (np.: potrzeba aprobaty społecznej, poczucie własnej wartości).

8 Agresja interpersonalna – od czego zależy, konsekwencje, wpływ mediów

Agresja - zach ukierunkowane na zadanie cierpienia innemu człowiekowi, który jest motywowany do uniknięcia tego cierpienia.

- wroga - cierpienie ofiary głównym bądź jedynym celem sprawcy.

- instrumentalna - cierpienie służy sprawcy jedynie jako instrument do osiągnięcia innego celu (napad rabunkowy, wymuszenia).

3 teorie agresji:

- teoria instynktu: a jako zachowanie wrodzone, zdeterminowane biologicznie,mało podatne na wpływy zew

- teoria uczenia: zajmuje przeciwne stanowisko - a jest nabytym w trakcie życia jednostki rezultatem uczenia.
- teoria popędu: zajmuje stanowisko pośrednie - a stanowi rozładowanie popędu, jednak sam popęd i sposób jego rozładowania uzależniony jest od czynników zew i procesów uczenia.

Konrada Lorenza: zwolennik teorii instynktu - a jest wrodzonym wzorcem zachowania, który zostaje automatycznie wzbudzony/hamowany pojawieniem się w otoczeniu odpowiednich wyzwalaczy/inhibitirów.

A ma charakter spontaniczny - może też pojawiać się bez jakichkolwiek powodów zewnętrznych - wyjaśnia to koncepcja hydrauliczna agresji: energia agresywna jest samoistnie, stale wytwarzana i gromadzona wewnątrz organizmu. Duże nagromadzenie tej agresywnej energii prowadzi do jej rozładowania, gdy w otoczeniu pojawi się wyzwalacz lub po prostu nie pojawi się inhibitor.

Od czego zależy:

- frustracji – przeszkody na drodze do celu

- prowokacji – wzbudza gniew i pragnienie rewanżu, głównie w kulturach honoru (motyw- odzyskanie reputacji)

- pobudzenia emocjonalnego – które nasila oddziaływanie prowokacji i osłabia poznawczą kontrolę zachowania

- norm i oczekiwań społecznych – obserwatorzy potępiający vs pochwalający

- anonimowość zachowania

A jest często pokazywana w mediach, pewnie dlatego, że jest bardziej interesująca niż cnotliwe normy moralne. Wiele koncepcji psychologicznych pozwala przewidywać, że częste oglądanie przemocy nasila agresję widzów:

- aktywizuje treści o agresywnym charakterze

- modeluje zach agresji, sprzyja wykształcaniu się skryptów zachowań ukierunkowanych na wyrządzenie krzywdy innym

- rodzi obojętność na cierpienia w skutek habituacji

- rozhamowanie a poprzez zawieszenie norm społ lub wykształcenie nierealistycznej wiedzy na temat przemocy

Cztery przyczyny odpowiedzialne za nasilenie tendencji agresywnych w wyniku kontaktu z przemocą poprzez środki masowego przekazu:

a) Jeśli oni mogą to robić, to ja też mogę – oglądanie agresywnych bohaterów osłabia przyjętą przez nas w dzieciństwie normę nakazującą samokontrolę;

b) Ach, więc tak to się robi – oglądanie agresywnych działań może dostarczać pomysłów, jak ujawnić własne agresywne odczucia;

c) Myślę, że to, co czuję, to właśnie agresja – oglądanie przemocy sprawia, że lepiej uświadamiamy sobie własną złość i szybciej uruchamiamy działanie agresywne;

d) Ale lipa, znowu się tłuką, a co jest na innym kanale? – oglądanie wielu krwawych scen likwiduje nasze przerażenie, wstręt na widok przemocy i zmniejsza współczucie.

Konsekwencje:

- efekt znieczulający

- wzrost postaw sprzyjających łamaniu norm społ czy zachowań aspołecznych

- zagrożenie wystąpienia zjawiska dehumanizacji – pozbawienie ofiary cech ludzkich

- skłonność do kolejnych ataków

eksperyment – Baron i Liebert – dzieci oglądające serial „Niedotykalni” vs oglądające relacje sportowe -> bawiące się wspólnie dzieci wykazywały większą skłonność do zachowań agresywnych (po obejrzeniu brutalnego odcinka serialu)

9 Atrakcyjność interpersonalna – teorie, przykłady badań

Atrakcyjność interpersonalna - to pozytywna postawa w stosunku do innego człowieka.

Wyróżniono dwa jej składniki: sympatię (lubienie i chęć przebywania z daną osobą); szacunek (podziw i poszukiwanie opinii tej osoby)

Kształtowanie się pozytywnej postawy wobec innego czł wyjaśniają dwie główne koncepcje:

Teoria kar i nagród – zakłada, że lubimy osobę, jeżeli jest ona skojarzona z nagrodami (zdarzeniami przyjemnymi), zaś nie lubimy osób skojarzonych z karami (zdarzeniami nieprzyjemnymi).

U podstaw tych zależności leży prosty mechanizm klasycznego warunkowania reakcji emocjonalnej: zaczynamy kogoś lubić bądź nie dlatego, że na tę pierwotnie obojętną osobę przenosi się nasza reakcja emocjonalna z pozytywnych bądź negatywnych bodźców skojarzonych z tą osobą.

Teorie zgodności – lubimy tych którzy zapewnie ja lub przywracają zgodność w obrębie systemy naszych wartości (np. wyznają taki sam pogląd, dostarczają wsparcia). tu wyróżniamy dwie koncepcje:

- teoria dysonansu poznawczego (Festinger) ludzie dążą do zgodności między różnymi przekonaniami i spójności między swoimi poglądami a postępowaniem. Sprzeczności wywołują dysonans a ten rodzi nieprzyjemny stan emocjonalny

- teoria równowagi poznawczej (Heider) przyjmuje założenie, że człowiek dąży do wewnętrznej zgodności swoich poglądów, postaw i zachowań. Lubienie jakiejś osoby może zależeć od faktu, że jesteśmy jakoś z tą osobą powiązani, czyli tworzymy z nią tzw. jednostkę poznawczą.

Wyznaczniki atrakcyjności:

- częstość kontaktów

- zalety

- atrakcyjność fizyczna

- podobieństwo

- komplementy i przysługi

BADANIA

Efekt częstej ekspozycji

-> Zajonc - im częściej jesteśmy wystawieni na ekspozycję bodźca, tym bardziej jesteśmy skłonni ten bodzie

polubić

-> 2gr studentów / zdjęcia osoby A i B pokazywany podprogowo / studenci rozmawiali krótko z osobami ze zdjęć / gr A bardziej lubi osoby ze zdjęcia A niż B

-> Segal – studenci alfabetycznie umieszczeni w akademiku

-> min Festinger – klasyczne badanie kształtowania się wzajemnych sympatii mieszkańców nowych osiedli / 7m a 27m im większa odległa tym mniej przyjaźni

Efekt podobieństwa

-> Aronson i Worchel - niezależnie manipulowano stopniem podobieństwa. Kiedy badany nie wiedział czy partner go lubi czy nie, lubił partnera In bardziej był ten podobny do niego. Kiedy wprost się dowiadywał o sympatii lub antypatii, podobieństwo poglądów przestawało działać – odwzajemnianie uczuć.

-> Newcomb – badania długofalowe studentów – długotrwałe przyjaźnie gdy zgodność światopoglądów

Atrakcyjność fizyczna

-> Hatfield – studentów łączono losowo w pary / oceniali oni randkę i prawdopodobieństwo ponownego spotkanie / wpływ na ocenę i chęć ponownego spotkania miała głównie atrakcyjność fizyczna a nie cechy charakteru

10 Autoprezentacje – rodzaje, uwarunkowania, konsekwencje

Autoprezentacja – świadome bądź nie, kształtowanie i kierowanie sposobu w jaki spostrzegają nas inni ludzie. Prezentacja JA która wywiera na innych określone wrażenie, zgodne z naszymi potrzebami w interakcji społ – dla tego w literaturze używa się zamiennie pojęcia autoprez i kierowanie wrażeniem.

• Działania autop maja różnoraki charakter. Często taką naturę mają zachowania altruistyczne – skłonność do pomagania innym jest zwykle mniejsza gdy nie jesteśmy obserwowani

• Częsta formą jest pławienie się w cudzej chwale – budowanie własnego wizerunku poprzez podkreślanie związku z osobami, które są powszechnie znane i które odnoszą sukcesy

• Inną formą jest publiczne demonstrowanie, że odnosi się sukcesy bez wkładania wysiłku – taka osoba powinna być postrzegana jako bardzo inteligentna

• Społeczny charakter życia wymaga od nas, by stosownie do sytuacji eksponować te cechy, które są ważna dla odgrywanej roli (szef – stanowczy i sprawiedliwy)

Większość badaczy zakłada, że podstawowym i najczęstszym celem zachowań autor jest:

• uzyskanie lub zwiększenie aprobaty ze strony otoczenia społecznego

• także pragnienie otrzymania oznak respektu lub uległości – potwierdzenie własnej dominacji lub uzyskanie wsparcia

• zachowania autor maja także wpływ na sposób postrzegania samego siebie – tu głównym motywem jest podtrzymanie bądź podwyższenie poczucia własnej wartości oraz kształtowanie tożsamości społecznej i osobistej

Konsekwencje:

- zmiana postawy – paradoksalnie człowiek zmienia się pod wpływem udawania, że jest kimś innym niż jest w istocie – dążenie do zgodnośi zachowania i wyobrażeń

- efekt nadmiernego uzasadniania – spostrzeganie działania jako wywołanego czynnikami zewnętrznymi i niedocenianie właściwości wewnętrznych

- pomniejszanie, niedocenianie wpływu jednej przyczyny naszego zachowania, gdy inna jest szczególnie wyrazista

- błędne ocenianie przyczyn pobudzenia – przypisywanie pobudzeniu inne źródło

- porównywania w dół / w górę

11 Co dla rozumienia zachowania się człowieka wniosła psychologia ewolucyjna

Wielu psychologów stara się oddzielić wpływ czynników dziedzicznych na zachowanie i cechy człowieka, od wpływu czynników środowiskowych. Z ewolucyjnego punktu widzenia rozróżnienie to wydaje się zbędne. Natura i wychowanie przeplatają się ze sobą.

Natura determinuje jak i dlaczego czynniki środowiskowe będą wpływać na nas przez całe życie. W związku z uświadomieniem sobie tego faktu, teoria ewolucji zaczęła wpływać na zrozumienie procesów poznawczych i motywacji człowieka za pośrednictwem dziedziny zwanej psychologią ewolucjonistyczną.

Kierunek ten stara się połączyć nowoczesną psychologię z darwinowską teorią ewolucji drogą doboru naturalnego. Podstawą podejścia ewolucjonistycznego jest pojęcie adaptacyjności zachowania i umysłu, które zakłada, że zdolności ludzkiego umysły ewoluowały w ciągu milionów lat, służąc konkretnym celom przystosowawczym, podobnie jak nasze zdolności fizyczne.

Psychologia ewolucyjna ma swój udział w wyjaśnianiu takich zjawisk jak:

- altruizm i społeczna natura człowieka

- mechanizmy obronne – głównie z ich funkcją ostrzegawcza

- różnego rodzaju zaburzenia, fobie (arachnofobia, agorafobia)

- natura i znaczenie stresu – funkcjonalne znaczenie reakcji walka/ucieczka

- emocje jako zachowania uniwersalne kulturowo

Mózg ewoluuje tak samo jak inne narządy. Mózgi generujące bardziej przystosowawcze zachowanie gwarantowały przetrwanie i rozmnożenie w wyniku dobory naturalnego. Zachowanie przystosowawcze może obejmować poświęcenie się dla swoich dzieci lub rodzeństwa lub pomaganie tym, którzy tą pomoc mogą odwzajemnić.

Psychologowie ewolucjonistyczni starają się stworzyć kompletną, jednolitą psychologię, obejmującą wszystkie aspekty ludzkiego życia, doświadczenia i zachowania.

Ewolucjonizm pozbawił ludzi uprzywilejowanego miejsca w świecie istot żywych, przypisując im przodków wspólnych ze zwierzętami.

Psychologia ewolucyjna wnosi o zdobywanie wiedzy także poprzez obserwację zwierząt, co ułatwi poznanie człowieka. Przedstawiciele tego podejścia szukają cech wspólnych dla wszystkich istot ludzkich i dociekają w jaki sposób te cechy wspólne wchodzą w interakcje z otoczeniem.

Niewątpliwie zastosowanie teorii doboru naturalnego do analizy zjawisk psychicznych stworzyło nowe i wielce obiecujące perspektywy badawcze. Zdaniem części zwolenników takiego podejścia, na przykład D. M. Bussa, psychologia ewolucyjna jest w istocie propozycją nowego paradygmatu metodologicznego, który powinien zdominować ogół nauk o zachowaniu. Jednakże nie wszyscy podzielają entuzjazm Bussa. Poza rosnącym gronem zwolenników, psychologia ewolucyjna budzi również liczne kontrowersje

12 Inteligencja – różne koncepcje

Psychologiczne teorie inteligencji powstały w odpowiedzi na pyt o charakter i żródła różnic indywidualnych w zakresie poziomu wykonywanych zadań umysłowych.

Międzyosobnicza zmienność i wewnątrzosobnicza stałość sprawności intelektualnych to fakty które skłoniły psychologów do wniosku, że istnieje ukryta cecha za nie odpowiedzialna.

Inteligencję definiowano na wiele sposobów, co wskazuje jak trudna jest ująć jej istotę.

Ogólnie inteligencję można określić jako: zdolność przystosowania się do okoliczności dzięki dostrzeganiu abstrakcyjnych relacji, korzystaniu z uprzednich doświadczeń i skutecznej kontroli nad własnymi procesami poznawczymi.

1) czynnikowe koncepcje inteligencji – tu modele hierarchiczne

>> Pierwsza czynnikowa teoria – Spermana

czynnik g – inteligencja ogólna – ogólna zdolność umysłowa, rodzaj energii mentalnej (podstawowej zdolności

układu nerwowego do sprawnego wykonywania zadań)

+ bliżej nieokreślona liczba czynników s – specjalnych zdolności.

Jest to teoria dwuczynnikowa, bo wykonanie zadania zależy od czynnika g i jednego określonego czynnika s

>> Największe zainteresowanie wzbudziła teoria Cattela

Uznał on istnienie czynnika g, ale rozbił go na dwa czynniki grupowe:

- inteligencję płynną (Gf) – zdolność dostrzegania złożonych relacji między symbolami i wykonywania na nich manipulacji niezależnie od doświadczenia osobniczego i znaczenia tych symboli.

Ujawnia się przy rozwiązywaniu abstrakcyjnych zadań uzupełniania serii, klasyfikacji obiektów i dostrzegania analogii.

- inteligencja skrystalizowana (Gc) – dysponowanie wiedzą i umiejętnościami w danym kontekście kulturowym.

Ujawnia się w testach znajomości słów lub znaczeń pojęć.

2) biologiczne koncepcje inteligencji

Związana min z rozwojem nowoczesnych technik badawczych umożliwiających obrazowanie mózgu

(PET - tomografia pozytronowa – wskazuje na procesy metaboliczne, MRI – rezonans magnetyczny – wskazuje na stopień ukrwienia pewnych obszarów)

Uwzględnia się min:

- szybkość przewodzenia nerwowego

- wielkość mózgu

- sprawność układu nerwowego

- dziedziczność inteligencji i zdolności

3) poznawcze koncepcje inteligencji

Jean Piaget jest twórcą podejścia poznawczo-rozwojowego - istotą rozwoju psychicznego jest rekonstrukcja i reintegracja struktur poznawczych.

W rozwoju indywidualnym wcześniejsze sposoby myślenia przekształcają się w nowe, bardziej adekwatne i bardziej zrównoważone struktury poznawcze. Mechanizmem tak rozumianego rozwoju to dążenie systemu poznawczego do zrównoważenia, u którego podstaw leżą dwa ściśle ze sobą powiązane procesy - asymilacja i akomodacja.

Asymilacja polega na włączaniu struktur zewnętrznych do już ukształtowanych struktur poznawczych.

Akomodacja proces polegający na dostosowaniu struktur wewnętrznych do struktur asymilowanych, w wyniku czego dochodzi do ich przekształceń.

Stan równowagi między asymilacją i akomodacją oznacza adaptację.

Rozwój poznawczy ma charakter stadialny:

0-2 inteligencja sensomotoryczna

Charakterystyka stadium - ćwiczenie odruchów i manipulacji podtrzymujących lub powtarzających interesujące doznania.

Gł osiągnięcia - stałość przedmiotu.

2-6 inteligencja przedoperacyjna

Charakterystyka stadium - celowe eksperymentowanie na przedmiotach, coraz bardziej świadome planowanie działań, oparte na reprezentacjach przedmiotów.

Gł osiągnięcia - czynności symboliczne wraz z mową, zdolność do zachowania stałości cech (barwa, kształt)

6-12 operacje konkretne

Charakterystyka stadium - coraz bardziej odwracalne manipulacje na reprezentacjach konkretnych przedmiotów, uwzględnianie w rozważaniach wielu własności przedmiotu w tym samym czasie.

Gł osiągnięcia - zdolność do zachowania ilości, np. masy, objętości; rozumowanie sylogistyczne.

12-15 operacje formalne

Charakterystyka stadium: w pełni odwracalne operacje umysłowe.

Gł osiągnięcia - myślenie abstrakcyjne i hipotetyczno-dedukcyjne, rozumowanie logiczne; logika zdań.