Czy i kiedy przedawniają się roszczenia ze stosunku pracy?

Przedawnienie roszczeń to konsekwencja upływu czasu, określonego przepisami prawa, po którym roszczeń dochodzić nie można, choćby były one bezspornie należne. Przedawnione roszczenie właściwie nie wygasa lecz nabiera cechy tzw. "roszczenia niezupełnego", czyli takiego, które nie może być zasądzone i przymusowo wyegzekwowane.

Właśnie dlatego roszczenia przedawnionego nie można dochodzić. Jedynym wyjątkiem jest sytuacja kiedy to ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje zrzeka się z korzystania z przedawnienia. Takiego zrzeczenia można dokonać dopiero po upływie przedawnienia. Wcześniej dokonane zrzeczenie jest nieważne.

Sąd pracy nie uwzględnia upływu przedawnienia z urzędu, należy się na nie powołać. Takie powołanie powoduje oddalenie powództwa.


Jakie terminy przdawnienia przewiduje prawo pracy?

Podkreślić należy, iż zasadą jest, że roszczenia ze stosunku pracy ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym stały się wymagalne.
O wymagalności roszczenia decyduje chwila, w której uprawniony mógł żądać spełnienia świadczenia.

Od reguły 3 lat istnieją wyjątki.

Roszczenia pracodawcy o naprawienie szkody, wyrządzonej przez pracownika wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych, ulegają przedawnieniu z upływem 1 roku od dnia, w którym pracodawca powziął wiadomość o wyrządzeniu przez pracownika szkody, nie później jednak niż z upływem 3 lat od jej wyrządzenia. Przepis ten ma zastosowanie do roszczeń zakładu pracy o naprawienie szkody wyrządzonej przez pracownika wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych, wymienionych nie tylko w zamkniętym katalogu art. 100 kodeksu pracy, ale również roszczeń z tytułu nie wyliczenia się lub nie zwrócenia mienia powierzonego pracownikowi przez pracodawcę.
Wspomniany art. 100 kodeksu pracy stanowi, iż pracownik jest obowiązany w szczególności:

przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy,
przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku,
przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych,
dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę,
przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach,
przestrzegać w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego).
SN doprecyzował pojęcie dowiedzenia się o wyrządzeniu przez pracownika szkody jako powzięcie wiadomości nie tylko o samym fakcie powstania szkody ale także o tym kto i w jakiej wysokości był sprawcą tej szkody, gdyż tylko wówczas można wystąpić przeciwko określonej osobie o konkretną kwotę.

"Skrócony okres przedawnienia", czyli drugi wyjątek od reguły 3 lat stosuje się także do roszczeń pracodawcy w dwóch kolejnych wypadkach:
w razie nieuzasadnionego rozwiązania przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia na podstawie zarzutu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracodawcy wobec pracownika (o odszkodowanie z tego tytułu),
w razie poniesienia przez pracodawcę szkody wskutek naruszenia przez pracownika zakazu konkurencji przewidzianego w zawartej miedzy nimi umowie (o wyrównanie szkody).
Istnieje jeszcze jeden wyjątek, od generalnej zasady 3 lat przedawniania się roszczeń ze stosunku pracy. Można powiedzieć, że jest, tym razem wydłużeniem tego terminu. Jeżeli pracownik wyrządził szkodę umyślnie, do przedawnienia roszczenia o naprawienie tej szkody stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące przedawnienia. Kodeks cywilny tak odnosi się do kwestii przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonych: ulegają one przedawnieniu z upływem 3 lat od nie w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie zobowiązanej do jej naprawienia. Jednakże w każdym wypadku roszczenie przedawnia się z upływem 10 lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenia wyrządzające szkodę. Jednakże trzeba pamiętać, że jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenia o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem lat 10 od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie zobowiązanej do jej naprawienia.
Mówiąc o długości terminów przedawnienia należałoby jeszcze wspomnieć, iż roszczenie stwierdzone prawomocnym wyrokiem sądu pracy jak również roszczenie stwierdzone ugodą sądową ulega przedawnieniu z upływem 10 lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia lub zawarcia ugody. Czyli termin przedawnienia wydłuża się.


Jakie cechy charakteryzują terminy przedawnienia w prawie pracy?

Do cech terminów przedawnienia należy:

niemożność ich skracania jak i przedłużania przez czynność prawną, strony, nawet mocą wzajemnych uzgodnień, nie mogą wpływać na ich długość,
możliwość zawieszenia ich biegu - bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na czas trwania przeszkody, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może dochodzić przysługujących mu roszczeń przed właściwym organem powołanym do rozstrzygania sporów (w doktrynie za siłę wyższą uważa się zdarzenie, na które osoba zainteresowana: nie ma wpływu i któremu nie może się zapobiec, które pochodzi z zewnątrz i które nie daje się przewidzieć),
możliwość przerwania ich biegu.

Kiedy następuje przerwanie biegu przedawnienia?

Przerwanie następuje:

przez każdą czynność przed właściwym organem powołanym do rozstrzygania sporów lub egzekwowania roszczeń przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia; biegnie ono na nowo od momentu zakończenia postępowania, które zostało wszczęte w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia,
przez uznanie roszczenia.

po przerwaniu biegnie ono na nowo.


Pamiętaj, że:

przedawnienia roszczeń ze stosunku pracy obejmuje roszczenia majątkowe i niemajątkowe,
przedawnienie względem osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych albo co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, nie może skończyć się wcześniej niż z upływem 2 lat od dnia ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od dnia ustania przyczyny jego ustanowienia. Jeżeli termin przedawnienia wynosi 1 rok, jego bieg liczy się od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego albo od dnia, w którym ustała przyczyna jego ustanowienia,
roszczenie regresowe (zwrotne) pracodawcy w stosunku do pracownika, który przy wykonywaniu obowiązków pracowniczych wyrządził szkodę osobie trzeciej, powstaje z chwilą zaspokojenia przez pracodawcę roszczeń osoby trzeciej. Termin przedawnienia roszczenia regresowego pracodawcy liczy się od chwili naprawienia szkody, a nie od chwili jej wyrządzenia przez pracownika.


Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jednolity: Dz. U. 1998 r., Nr 21, poz. 94 ze zmianami),
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r., Nr 16, poz. 93 ze zmianami),
Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 15 września 1978 r. IV PR 205/78,
Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 16 września 1997 r. I PKN 261/97.