T: Polityka wewnetrzna pierwszych Jagiellonow.

Wstep:

Zakres merytoryczny pracy: polityka wewnetrzna pierwszych jagiellonow jako wyraz przekształcenia monarchii stanowej w system rzadów nazwanych demokracja szlachecką.

Zakres chronologiczny: 1386-1501

Zakres terytorialny: Jagiellonowie tworzyli lad wewnętrzny i wpływali na polityke zarówno Korony jak i Litwy.

Rozwiniecie

Polityka wewnetrzna W.Jagielly:

Darzenie do zaciesnienia unii Polsko Litewskiej i wzmocnienia pozycji krola Polski, walka z opozycja magnacka Malopolan ktorej przewodzil biskup Krakowski Zbigniew Oslesnicki, zapewnienie władzy na tronie Polski synom co zapoczatkuje wladze dynastii Jagiellonow.

Polityka wewnetrzna w okresie panowania Kazimierza Jagiellonczyka:

Okres bezkrólewia w Polsce i wzrost znaczenia szlachty: rozwoj sejmikow ziemskich i sejmow prowincjonalnych, przywilej cerekwicko-nieszawski .

Walka z opozycja Malopolan i darzenie do wzmocnienia władzy krolewskiej, dzoalalnosc historyczna Jana długosza ( opiekuna dzieci krolewskich), pisarstwo i publistyka jana Ostroroga, Biernata z Lublina, Kalimach ( Fillipo Buonacorsi)

Poczatki systemu w ramach demokracji szlacheckiej w okresie panowania Jana Olbrachta:

Wzywanie sejmu walnego i przywilej mielnicki 1501r.

Ad1(rozwiniecie)

Wladyslaw Jagiello po koronacji w lutym 1386 zostal wladca Korony i litwa i 3 marca 1387 doszlo do paktowania potwierdzenia układu z Krewa o unii personalnej miedzy dwoma panstwami. W tym samym roku w 1387 oglosil przywilej ziemski na Litwie: dawal on prawo swobodnego wydawania za maz corek i wdow bez zgody monarchy wraz z reka niewiasty następowało przekazanie mezowi dobr ziemskich. Przywilej ten dawal panom polskim możliwość uzyskiwania majątków na Litwie.

W 1388r doszlo do ogłoszenia przywilejow w Piotrkowie dla Panow polskich którym krol potwierdzal: wszystkie dawne prawa i gwarantowal iż za udzial na wyprawe za geanice będzie wypłacał zołd i wykupywal z niewoli rycerzy polskich . W tym okresie duzy wpływ na kształtowanie polityki wewnętrznej i samego Jagielle wywierala Jadwiga Andegawenska która przyczynila się do ugody w Ostrowcu i zakończenia działań ksiecia Witolda który darzyl do zerwania unii.

Jadwiga stanela tez na czele armii ( praktyce dowodzil nia wojewoda Spytek z Mersztyna), która doporwadzila do usuniecia Węgrów ze starostw w Rusi Halicko-wlodzimierskiej i obsadzenie ich ponownie Polakami. W tym okresie tez doszlo do skandalu obyczajowego ( sprawa rycerza Gniewosza z Dalewic) . Smierc krola polski Jadwigi 17 lipca 1399 w Krakowie ( po narodzinach corki Jadwigii wstrząsnęła państwem a Jagiello utracil prawo do sprawowania władzy. ( nie był Piastem).

W zwiazku z tym Jagiello chcąc zyskac przychylność Malopolan w 1400r odnowil akademie Krakowska a za zone pojal wnuczke Kazimierza Wielkiego Anne Cyllejską.

Również darząc do wzmocnienia swojej pozycji doprowadza do nowej unii z Litwa zwanej Wilensko-Radomska .

Te wydarzenia uzmysłowiły Jagielle iż winien za jednym z głównych celow postawic sobie zapewnienie sukcesji na tronie swoim potomkom. Po śmierci Anny trzecia zona krola była Elzbieta z Pilicy która umarla w 1417r. W związku z tym krol związał się z liczaca 17 lat Zofia Holszyńską.

Krol był starszy od swojej wybranki o 55lat i cała sprawa budziła skandal na Wawelu. W związku z tym skandalem i powstaniu silnej opozycji Malopolan doszlo do ogłoszenia przywileju w Czerwinsku w 1422r ( by osłabić protesty związane z tym małżeństwem).

Z czwartego związku urodzilo się 3 synow: w 1424 Władysław, w 1426 Kazimierz, w 1427 Kazimierz Andrzej.

Od tej pory krol na zjazdach rycerstwa w Brzesciu Kujawskim w 1425r, w 1426 W Łeczycy i w 1429 w Łódzku. Szlachta pod wodza Zbigniewa Olesnickiego odmawia praw do tronu synom Jagielly w związku z tym krol popiera koronacje Witolda na krola Litwy co oznacza definitywne zerwanie unii ( była to forma nacisku na Malopolan z których czesc miala majatki na Litwie).

Cały ten plan przekreśliła śmierć Witolda w pazdziernika 1430r.

Ostatecznie po przywileju Jedlinskim z 1430 Malopolanie i pozostala czesc szlachty zgodzili się by tron po śmierci Jagielly przejal jego najstarszy syn Wladyslaw na zjezdzie w Sieradzu w 1432r.

Krol osiągnął swój cel. 1 czerwca 1434r Wladyslaw Jagiello umiera w Gródku Jagiellonskim. Krolowa Zofia i Olesnicki zaczynaja walke o regencje po śmierci Jagielly gdyz Władyslaw III Jagiellonczy jest małoletni ( ma 10 lat).

Wniosek: Jagiello zapewnil dziedziczenie tronu swoim synom ale odbylo się to kosztem osłabienia władzy krolewskiej i wzrostem wpływów Malopolan i biskuoa Krakowskiego Olesnickiego.

Schylek rządów Wladyslawa Jagielly oznacza poczatek przekształcania monarchii stanowej w system rządów demokracji szlacheckiej oparty na ustroju monarchii elekcyjnej.

W okresie rządów Wladyslawa Jagielly dochodzi do odnowienia akademii krakowskiej i rozwoju poziomu wrostu zycia umysłowego w kraju , do Korony trafi tez publicystyka Husycka.

W okresie rządów Jagielly po 1411 wzrosla pozycja biskupa Zbigniewa Olesnickiego który stanie na czele Malopolan a poza tym skupi majatek ziemski m.in. w Zatorze i Ksiestwo Oswieńcimskiej chcąc stworzyc „ państewko biskupie” w obrebie Korony. Działalność Olesnickiego doprowadziła do konfliktu z krolem a Jagiełło darząc pozniej do kompromisu zaczął wydawać szereg przywilejow.

W lutym 1422r doszlo do czwartego małżeństwa krola z Zofia Holszanska. W związku z tym wydarzeniem krol oglasza przywilej w Czerwinsku. Potwierdza w nim wszystkie wcześniejsze prawa a także stwierdza iż nie będzie konfiskat majatku szlacheckiego bez wyroku sadowego o raz zajecia majatku. Ponadto zgasza się by bicie monety odbywalo się za zgoda Rady Krolewskiej a poza tym oglasza iż nie wolno łączyć urzędu starosty z urzedem sędziego ziemskiego.

Przywilej Czerwinski- nie tykalność majatkowa szlachty.

W 1423r krol oglasza statut Warecki pozwala on na usuwanie z ziemii krnąbrnych sołtysów ( za odszkodowaniem pieniężnym).

Ten statut pozwolił rycerstwu na zwiekszenie majątków i pozbawianie praw do ziemii właścicieli aktow lokacyjnych ( byłych zasadźców). W 1430 krol ogłosił przywilej Jedleński który gwarantuje szlachcie nietykalność osobista ( nie można karac wiezieniem szlachty bez wyroku sadowego).

[ nominem captimatimus misi iure dictum]- nikogo nie będziemy wiezic bez wyroku sadowego.

Przywilej został potwierdzony w Krakowie w 1433. Przywilej Jedlensko-krakowski. 1 czerwca 1434 w Gródku Jagiellonskim Jagiello umiera i rozpoczyna się walka o regencje w związku z małoletniością Władysława Jagiellończyka. Regentem zostaje biskup krakowski i pierwszy kardynał w dziejach Polski Zbigniew Oleśnicki. Kleske ponosi królowa Zofia, która wraz z młodszym synem Kazimierzem wyjeżdza na Litwę.

Okres regencji Olesniewickiego do 1440r a także zawarcie unii personalnej miedzy Polska a Wegrami w 1440 i walka krola Władysława III Jagiellonczyka o tron Wegier ze stronnictwem Elzbiety Luksemburg doprowadzaja do tego iż krół nie ma możliwości wpływania na sytuacje wewnętrzną w Koronie. Zatem dochodzi do wzmocnienia wpływów możnowładztwa i organizowania szeregu zjazdów a także kształtowania się sejmików ziemskich i sejmów prowincjonalnych. Okres 1440-1447 jest zatem uważany za czas bezkrólewia w Koronie. Przy okazji w 1440 królowa Zofia doprowadza do wyniesienia przez panów litewskich na tron Wielkiego Ksiecia Litwy Kazimierza Jagiellonczyka, oznacza to złamanie unii z Horodła z 1413 i w latach 1440-1447 nie istnieje unia Polski z Litwą.

10 listopada 1444 dochodzi do śmierci Władysław Jagiellonczyka pod Warną i wówczas Małopolanie zwracają się do Kaziemierza Jagiellonczyka by objął tron. Kazimierz odmawia .

Smierc Władysława Warneńczyka długo nie była potwierdzana a poza tym zaczęto tworzyc legendy iż krol przeżył bitwę i pędzi życie jako pustelnik na Maderze. Ostatecznie w 1446r doszło do zawarcia unii w Wilnie a tron Polski Kazimierz Jagiellonczyk objął 25 czerwca 1447r koronując się na Wawelu.

Po przejeciu władzy dodzło do rozpoczęcia walki z Małopolanami i król otoczył się średnią szlachtą z Wielkopolski a ich głównymi współpracownikami byli Piotr z Szamotu, sekretarzem królewskim Jan Gruwszczyński, wczesniej biskup Włocławski. Z królem współpracował ówczesny prymas Wincenty Kiełbasa.

Król uzyskał poparcie ze strony papieża Mikołaja V podczas gdy Oleśnicki popierał papieża koncyliarystów Feliksa V ( Feliks V zrezygnował z tronu papieskiego w 1449r i to zakończyło schizmę zachodnia w kosciele). Sytuacja z papiezami osłabiła pozycje Oleśnickiego gdyż Mikołaj V był w sojuszu z Kazimierzem. Poza tym upadła koncepcja tworzenia „państewka biskupiego” przez Olesnickiego, gdyż w 1453r włączono w skład do Korony należące wczesniej do Oleśnickiego księstwo Oświęcimskie. Na dalsze wydarzenia związane z Małopolanami wpływ miała wojna 13letnia związana tez z działalnością Związku Ruskiego, któremu przewodził Mikołaj Szarlejski i nastąpiło to w latach 1454-1466.

Wojna 13letnia

W związku z represjami działaczy zwiasku Pruskiego ze strony krzyżaków delegacja związku pruskiego udała się do króla by prosić go o interwencje wobec krzyżaków, przeciwny był Oleśnicki i potepi ją też papież Kalikst II.

6 marca 1454 Kazimierz Jagiellończyk ogłosił akt inkorporacji Prus i w skład Korony miały być wcielone cztery województwa Chełminskie, pomorskie, Elbląskie i Królewieckie. Wcielono Prusy Królewskie ( Pomorze Gdańskie) i jako lenno Warmie. Akt ten miał znaczenie prawne natomiast o wszystkim miały zadecydować działania zbrojne. Król zwołal pospolite ruszenie do obozu w Cerekwicy i tam pod naciskiem możnych 12 wrzesnia 1454r ogłosił przywilej iż nie może wydawać nowych praw bez zgody szlachty, nie może zwoływać pospolitego ruszenia bez zgody sejmików ziemskich . Oznaczało to iż cala polityka związana z kształtowanie ustroju panstwa i jego obronnością była zależna od woli szlachty co było nastepnym krokiem ku tworzeniu systemu rządów nazwanego demokracja szlachecka.

18 wrzesnia 1454 doszło do bitwy pod Chojnicami. Krzyżacy wystawili tam armie zaciężną pod wodzą ksiecia Rudolfa Żagańskiego i Bernarda Szumborskiego. Kazimierz Jagiellończyk stanął na czele pospolitego ruszenia i poniosło ono klęske w tej bitwie. Nie przeszkodziło to szlachcie domagac się potwierdzenia przez króla przywileju z Cerekwicy w Nieszawie w listopadzie 1454r.

Przywilej Cerekwicko-Nieszawski – 12 wrzesnia -7 listopad 1454r.

Wojna 13letnia przekształciła się później przede wszystkim w rywalizację ekonomiczną. Krzyżacy nie mieli pieniędzy na żołd dla zacieżnych Czechów którzy pod wodzą Oldrzicha Czerwonki przekazali Czechom Malbork 8 czerwca 1457. Nastepnie król postawił na czele armii królewskiej wybitnego wodza Piotra Dunina który 17 września 1462r rozbił krzyżaków w bitwie nad jeziorem Żarnowieckim (Podświeciem).

W bitwie tej zgineło ok. 2tys krzyżaków i około 100 Polaków.

W 1463r doszło do rozbicia krzyżakow w bitwie morskiej na Zalewie wiślanym 15 września 1463r. Nastepnie Polacy opanowuja twierdze krzyżackie, m.in. Stargrad i zdobywaja ostatnie linie oporu Chojnice w sierpniu 1466r. 19 pażdziernika 1466r Kazimierz Jagiellonczyk w towarzystwie Wincentego Kiełbasy zawiera z Wielkim Mistrzen Ludwikiem von Erlich Hausenem zawiera traktat pokojowy ( II Pokoj Torunski). Krzyżacy oddaja Pomorze Gdanskie. ( utracana 1308r), ziemie Chełmińską, ziemie Michałowską i główne grody Elbląg, Malbork, lennem Polski staje się biskupstwo Warmińskie a także Wielki mistrz staje się lennikiem krola Kazimierza.

W odniesieniu do polityki wewnętrznej wojna 13letnia:

- przynosi osłabienie z zakresu władzy krola w związku z z przywilejem Cerekwicko-Nieszawskim

-W czasie ich trwania w 1455 umiera Zbigniew Oleśnicki i zostaje rozbite stronnictwo Małopolan, król w pełni kontroluje możnowładztwo a także hierarchie kościoła katolickiego w Koronie

W tym okresie w otoczeniu krola pojawia się szereg koncepcji związanych naprawą ustroju państw i wiąże się to z początkami myśli renesansowej w Polsce.

Kazimierz Jagiellończyk i rozwój życia umysłowego w Koronie

W otoczeniu króla istotną rolę odgrywał sekretarz królewski i wychowawca synów króla Jan Długosz, który stworzył dzieło „ Kroniki Sławnego Królestwa Polskiego” opisujące historie Polski do czasu rządów Władysława Jagielly m.in. zostawił opis bitwy pod Grunwaldem wykorzystany pózniej w „krzyżakach” Henryka Sienkiewicza. Jan Ostroróg był wojewodą poznańskim i w latach 1455-1470 napisał „ Memoriał o urządzaniu Rzeczpospolitej” , w którym głosił potrzebę wzmocnienia władzy królewskiej, opodatkowania duchowieństwa na rzecz panstwa i uniezależnienia Korony od papiestwa. Wpłuw na poglady Ostroroga i jego dzieło wywarli husyci.

Ogromne znaczenie na dworze miał Fiilipo Buonaccosi nazywany Kallimachem. Wykładał od 1472r na akademii krakowskiej , był sekretarzem królewskim i wychowawcą Jana Olbrachta. Napisał dzieło publicystyczne „ życie Jana Długosza kanonika krakowskiego”. Był autorem poematu „ Atilla” i wielu wierszy miłosnych nawiązuje do Petratki i Dantego i poglądów filozoficznych Pico della Mirandolla, który głosił „ człowiek to brzmi dumnie”, „człowiek jest kowalem własnego szczęścia”.

Kalimach przenosił wzory włoskiego renesansu do Polski i zapoczątkował myśl renesansową w drugiej Polowie XV wieku z jego osiągnięc będą pózniej korzystan m.in. Grzegosz z Sanoka, Biernat z Lublina ( jako pierwszy pisał utwory w języku polskim).

W polityce wewnętrznej Kazimierz Jagiellonczyk:

- przywrócił unie Korony z Litwą i poprzez przywilej Wilenski z 1447r zrównał w prawach możnowładztwo Litewskie i Polskie. 1454 ogłosił przywilej dla Gdanska dający radzie miejskiej prawo zamykania i zamykania portu i w wyniku wojny 13letniej przyłączył Pomorze i inne ziemie do korony. Została wzmocniona pozycja Polski nad Bałtykiem a jednoczesnie Gdańsk korzystał z innych praw aniżeli reszta miast w Koronie. Kazimierz doprowadził do osłabienia władzy królewskiej i po jego śmierci ukształtował się sejm walny w 1493r. W okresie jego rządów nastąpiło więc przekształcenie monarchii stanowej w rządy demokracji szlacheckiej i powstanie monarchii elekcyjnej ( od 1506r). W okresie jego rządów ustaną rządy narodowościowe i król weżmie pod opieke Zydów, którzy stanowili do konca XV w. ok. 80 tys. Ludności . Pierwsze represje wobec Zydów nastapią dopiero w okresie rządów Aleksandra Jagiellonczyka. Kazimierz zezwalal na tworzenie gmin Zydowskich w Krakowie , Lublinie i Poznaniu ( kahał). Przedstawiciele kahałów tworzyli sejm (waad).

Okres rządów Kazimierz to początki renesansu w Polsce co wiąze się z postacia Kallimacha.

1440-1447 unia Polski z Litwą jest zerwana

1440-1492 Wielkim Ksieciem Litwy jest Kazimeirz Jagiellonczyk, który od 1447r jest także królem Poslki

1454-1466 wojna 13 letnia zakonczona II pokojem toruńskim ( i pokoj toruński 1411)

`