Pragmatyka językowa, 06.10.2010
Język jako system – fonetyka, morfologia (składa się z fleksji i słowotwórstwa), składnia (syntaktyka).
Język jako działanie – pragmatyka językowa. Skuteczność mówienia/ języka w różnych sytuacjach. Kompetencja językowa (dotyczy języka na poziomie podstawowym) – znajomość systemu językowego, umiejętność składania całości z części. Kompetencja komunikacyjna – umiejętność zastosowania języka w określonej sytuacji, w sposób skuteczny komunikacyjnie.
Znak językowy – forma+znaczenie
Ferdinand de Saussure – I strukturalista. Określił język jako system (strukturę), a nie zbiór znaków językowych. Połączone są one relacjami. Semiotyka (nauka o znakach). Podzielił język na langue (sama gramatyka) i parole (użycie języka).
Ch. Morris (1938 r.) – istnieją relacje między znakami.
Pragmatyka językowa (bada język w działaniu, sposoby użycia, odpowiednie odmiany stylistyczne, etc. Bada też intencje)
Semantyka - nauka o znaczeniu
Pragmatyczny – praktyczny
intencja nadana powinna się równać intencji odebranej
skuteczność – konieczna jest współpraca komunikacyjna
H.P. Grice – uznał, że rozmowa to forma wolnej współpracy. Sformułował zasady posługiwania się językiem. Należy wnosić swój wkład do konwersacji taki, jakiego oczekuje partner, jaki powinien być, itd. Sprawność komunikacyjna (systemowa, społeczna, sytuacyjna)
Funkcje języka i wypowiedzi R. Jakobsona (twórca czeskiej szkoły strukturalistycznej):
Funkcje języka są według niego przyporządkowane elementom sytuacji komunikacyjnej, a przede wszystkim są przyporządkowane różnym orientacjom na różne elementy tej sytuacji. Możliwa jest przy tym orientacja na:
nadawcę – funkcja ekspresywna, w której celem komunikatu jest nadawca;
odbiorcę – funkcja konatywna, impresywna, której istotą jest wpływ na partnera;
kontekst – funkcja przedstawieniowa (referencyjna, symboliczna), czyli reprezentacja przedmiotów i faktów;
kod – funkcja metajęzykowa, która koncentruje się na samym kodzie (opisuje język);
kontakt – funkcja fatyczna, czyli nawiązanie i podtrzymywanie kontaktów w społeczeństwie;
komunikat – funkcja poetycka, czyli operacje ze znakami, z formą językową tekstu, koncentracja uwagi na sposobie mówienia.
Pragmatyka aktów mowy – sensy nadane 13.10.2010
John L. Austin – twórca teorii aktów mowy (za pomocą słów możemy nie tylko coś sobie przekazywać, ale również coś tworzyć). Uznał za nieprawdę, że każde zdanie jest prawdziwe, albo fałszywe.
TEORIA AKTÓW MOWY – PO CO MÓWIMY?
Zdania konstatujące (konstatywy) – stwierdzenia
Wypowiedzi performatywne/spełniające – zdania ani prawdziwe, ani fałszywe. Ich funkcją jest spełnienie pewnej czynności. Tworzą rzeczywistość, a nie opisują ją (np. Nadaję Ci imię), a ich wypowiedzenie, albo zapisanie jest spełnieniem pewnej czynności, dokonaniem jakiegoś aktu. 1 osoba, l. poj., czas teraźniejszy, tryb oznajmujący.
fortunność i niefortunność zamiast prawdziwości i nieprawdziwości
Niefortunne: gdy wygłoszeniu jakiegoś wyrażenia nie towarzyszy spełnienie czynu, o którym mowa
Pusty performatyw – forma jest ok., ale dotyczy rzeczywistości, która nie istnieje (niefortunny).
Wypowiedzi performatywne powinny być szczere – Austin. Fortunne: nie są puste.
Formy performatywów:
podstawowe – performatywność wynika z sytuacji użycia i kontekstu (np. będę punktualnie, przyjdź na moje imieniny)
otwarte – cel jest zwerbalizowany (np. obiecuję, że będę tam punktualnie, zapraszam Cię na imieniny
Podobieństwa konstatywów do performatywów:
Konstatywy spełniają rozmaite akty konstatacji, ale mają też jakąś funkcję per formatywną (np. ostrzegają: za zakrętem czają się zbójcy!)
Samo konstatowanie może być również fortunne lub niefortunne (król Francji jest łysy)
W miejsce teorii aktów mowy Austin stworzył teorię illokucji – powiedzenie czegoś to zawsze zrobienie czegoś. Nie ma „czystych” konstatywów, ani „czystych” performatywów.
CO I JAK CZYNIĄ WYPOWIEDZI JĘZYKOWE? (TI) 3 poziomy:
lokucja – w jakiś sposób wypowiedziana, poprawna, ma jakąś treść+wymowa
illokucja (często perswazja) – cel wypowiedzi
perlokucja – osiągnięcie czegoś poprzez spełnienie celu
Sensy ukryte – bezpośrednie i pośrednie akty mowy oraz implikatury konwersacyjne Grice’a, 20.10.2010
J. R. Searle – twórca koncepcji bezpośrednich i pośrednich aktów mowy. Według niego akty mowy dzielą się na bezpośrednie (jawne) i pośrednie (ukryte). Zaprzeczenie teorii Austina.
Bezpośrednie – intencja (cel illokucyjny jest wyrażony bezpośrednio, na ogół jakiś czasownik, np. zapraszam, proszę). Np. Proszę Panią o podanie mi soli.
Pośrednie – Czy może mi Pani podać sól?
Informacja tła – sytuacja mówienia
Funkcja pragmatyczna – cel komunikacyjny danego aktu mowy nie równa się funkcji znaczeniowej. Często realizowanie sensu ukrytego/oddanego w stosunku do sensu semantycznego.
J.R. Searle: funkcja pragmatyczna może być przypisana zdaniom w trybie oznajmującym.
Ukrywamy sensy, bo:
względy etyczne
społeczne
propagandowe (działania manipulacyjne)
wychowawcze
Sposoby dekodowania sensów ukrytych – teorie implikatur i Grice’a
Implikatura – ukryty sens wypowiedzi, który z niej wynika. Np. Podoba mi się ten obraz = kup mi go, nie wyrzucaj go.
Grice – sposoby oczytywania intencji niewyrażonych wprost (zapewne wynikają z naruszenia jakiejś zasady komunikacyjnej)
zasada kooperacji w rozmowie – wnoś wkład do konwersacji tak, jak tego w danym jej stadium wymaga przyjęty cel wymiany słów. Jeżeli godzisz się na rozmowę ze mną tzn. że będziemy ze sobą współpracować.
Maksymy konwersacyjne Grice’a:
zasada ilości – niech wkład w konwersację zawiera tyle informacji, ile potrzeba
zasada jakości – nie mów tego, o czym nie jesteś przekonany, że jest prawdą; nie mów tego, do stwierdzenia czego nie masz dostatecznych podstaw
zasada istotności – niech to co mówisz będzie istotne; mów rzeczowo
zasada sposobu – wyrażaj się przejrzyście, unikaj niejasnych sformułowań, wieloznaczności. Bądź zwięzły, mów w sposób uporządkowany.
Bądź uprzejmy – pozwól partnerowi mówić, umiej słuchać, nie narzucaj poglądów.
naruszenie którejś z tych zasad świadczy o tym, że ktoś miał coś na myśli, narusza je celowo. np. Jan wyjechał z kraju – wyjechał to wyjechał (z. ilości – odbiorca dystansuje się), Teheran jest w Turcji – A Londyn w Armenii (z. jakości)
27.10.2010 i 03.11.2010
Klasyfikacja aktów mowy
J. K. Searle (następca Austina) – 5 rodzajów aktów mowy:
asercje – celem jest przedstawienie sądów mówiącego o stanach rzeczy, np. wątpienie, przysięganie „Wątpię, żeby góra przyszła do Mahometa”
dyrektywy – celem jest wywarcie wpływu na odbiorcę, skłonienie go do jakiegoś działania. Służy zmianie stanów rzeczy przy użyciu kogoś. Rozkazy, zakazy, groźby. Narzędzie sprawowania władzy.
ekspresywy – celem jest wyrażenie stanów psychicznych i emocjonalnych, np. gratulacje, współczucie. (gratulacje i kondolencje nie muszą nieść ze sobą emocji - konwenanse)
komisywy – celem jest poinformowanie odbiorcy, że podejmujemy wobec niego jakieś działania, np. „obiecuję, że się nie spóźnię”.
deklaratywy – celem jest wywołanie za pomocą słów pewnych nowych stanów rzeczy. „odwołuję Pana ze stanowiska”
Awdiejew (twórca gramatyki komunikacyjnej = gramatyka+pragmatyka) – Klasyfikacje funkcji pragmatycznych (cel komunikacyjny/illokucyjny aktów mowy)
funkcje modalne (modalność – stosunek mówiącego do omawianej rzeczywistości) – wskazanie stosunku nadawcy do sposobu istnienia omawianego stanu rzeczy.
funkcja pewności – przekonanie nadawcy o konieczności, albo prawdziwości zajścia jakiegoś stanu rzeczy. Nadawca jest pewien, że coś nastąpi, następuje, bądź nastąpiło. Np. Nie ma wątpliwości, że koncert się odbędzie. Ona na pewno tam siedzi i czeka. To subiektywne informowanie o rzeczywistości!
funkcja przypuszczenia – sąd nadawcy. Mówi o możliwości, albo prawdopodobieństwie stanu rzeczy, o którym jest mowa, w warunkach sprzyjających. Np. Jestem prawie pewna, że Anna zda egzamin.
funkcja nieokreśloności modalnej – nadawca dopuszcza istnienie, jak i nieistnienie jakiegoś stanu rzeczy. Np. Nie wiem czy on tam pójdzie czy nie. Kto wie czy on tam pracuje czy nie.
funkcja wątpliwości – nadawca nie wyklucza możliwości zaistnienia czegoś, ale podkreśla, małe prawdopodobieństwo tego zdarzenia. Dopuszcza, ale jako mało prawdopodobne. „Jest mała szansa, że utrzyma mocz”
funkcja wykluczenia – sąd nadawcy o niemożliwości zaistnienia czegoś w jakichkolwiek warunkach. Nadawca wyklucza możliwość. Np. Jest niemożliwe, żeby Janek dostał się na studia. Wykluczam, że on to zrobił. Nikt mi nie udowodni, że ta książka tyle kosztowała.
warunkiem wystąpienia tych funkcji jest rozbieżność sądów nadawcy i odbiorcy. Ich celem jest przeważnie zabieg perswazyjny.
funkcje wyrażania emocji – dokonywana przez nadawcę ocena intelektualna omawianych zjawisk oraz jego stosunek uczuciowy/emocjonalny do wypowiadanych treści. Nawiązanie do ekspresywów Searle’a, które stanowią akty wartościowania rzeczywistości. Awdiejew: emotywność to odrębna funkcja, ale wyraża ocenę intelektualną rzeczywistości i stosunek uczuciowy nadawcy do rzeczywistości. Nadawca najpierw ocenia stan rzeczy jako pozytywny lub negatywny, a potem wyraża swój emotywny stosunek do tej rzeczywistości.
Relacje symetryczne
Ocena intelektualnie i emocjonalnie pozytywna, zadowolenie
Ocena intelektualnie i emocjonalnie negatywna, niechęć, żal
Relacje asymetryczne
Ocena intelektualnie pozytywna i emocjonalnie negatywna, np. zazdrość, zawiść
Ocena intelektualnie negatywna i emocjonalnie negatywna, np. usprawiedliwianie, pocieszanie
Uczucia są stopniowalne, mają różną jakość i przemiot
Ocena samego siebie
Zadowolenie z siebie, przechwałki – wysoka samoocena
Żal do samego siebie, niechęć, niezadowolenie – niska samoocena
Tłumaczenie się
Ocena odbiorcy
Zaszczyt, zadowolenie z kontaktu z odbiorcą – PIE
Potępienie odbiorcy, żal, krytyka – NIE
Zazdrość, IP, EN
Zrozumienie, usprawiedliwianie odbiorcy – IN, EP
Ocena osoby trzeciej
Ocena zwykle negatywna, narzekamy na innych, ocena negatywna, styl konwersacyjny
Cel konwersacyjny, zaproszenie rozmówcy do wspólnej radości z cudzego nieszczęścia
Dokuczanie i pastwienie się nad osobą trzecią, ważne piwosze wrażenie (jeśli po pierwszym spotkaniu czegoś o osobie nie wiemy, to sobie to dopowiadamy)
funkcje działania – zawierają w sobie model przyszłościowego działania.
f. zobowiązania - wyrażające przyjęcie lub wyrażenie zobowiązania w stosunku do określonego działania
f. gotowości – mówimy o pewnym zobowiązaniu, które przyjęliśmy wobec siebie, korzyść nadawcy; „jutro pójdę do lekarza”
f. obietnicy – wyraża zobowiązanie wobec kogoś, kto jest zainteresowany wynikiem tego działania. Korzyść odbiorcy; „jutro zetnę ci włosy”
f. pobudzające do określonego działania
f. proponowania (coś wspólnego, tylko nadawcy, albo tylko odbiorcy, np. Chodź pójdziemy do Basi, Czy mogę Pani pomóc?)
f. prośby – zachęcenie odbiorcy do określonego działania. Charakteryzuje ją możliwość odmowy. Interes nadawcy. Np. Czy mógłbyś zamknąć drzwi?
f. rozkazu – nadawca ma prawo rozkazywać, ale jeśli odbiorca czegoś nie wykona to zdaje sobie sprawę z sankcji
f. rozstrzygnięcia - zawierające rozstrzygnięcie wyboru przyszłościowego działania
funkcja rady – niezdecydowanie odbiorcy, ma wolny wybór działania, ma prawo decydować o sobie
funkcja zgody – przyzwolenie na działanie odbiorcy. Akceptacja przez nadawcę to warunek wykonania działania
funkcja odmowy
funkcja wyrażenia niezdecydowania – proces wyboru działania przez nadawcę nie został jeszcze zakończony
f. modalno-syntaktyczna - f. pytania,
f. akceptacji (np. też tak myślę)
f. przeczenia (np. Ależ skąd, nie masz racji, nieprawda)
Klasyfikacja D. Buli i J. Nowackiej: Wypowiedzi „dla kogoś” i „do kogoś”.
Akty orzekające – stwierdzenia. W tym wypadku istotne są te „dla kogoś” – stwierdzanie, przekazywanie pewnej wiedzy. Stwierdzenia właściwe.
Imperatywy - Imperatywy dzielą się na normy i dyrektywy:
NORMY – oznaczają, że zachowanie odbiorcy musi być jakieś – zakazy, rozkazy, etc. Oficjalność mówienia. Związane z sankcjami typu służbowego.
DYREKTYWY – zachowanie odbiorcy, które powinno być jakieś. Dyrektywa obyczajowa – nie wypada nie powiedzieć „dzień dobry”. Charakteryzuje je nieoficjalność i fakultatywność wyboru
Wypowiedzi „do kogoś” – rozkaźniki. Aktywny stosunek nadawcy do odbiorcy
Skłonienie odbiorcy, aby coś zrobił (propozycja, polecenie prośba, rada) - można odmówić, albo nie
skłonienie, aby odbiorca zaniechał robinia czegoś (upomnienie, nagana, protest)
skłonienie odbiorcy, aby udzielił pewnej informacji (pytanie)
Konwencjonalia
formuły grzecznościowe
Grupa przejściowa między stwierdzeniami i imperatywami. Między aktami mowy do kogoś i dla kogoś.
: niskie poczucie własnej wartości. Jeżeli mam o sobie wysokie mniemanie to zainteresuje mnie to, jaka jestem naprawdę, a nie to, jak mnie odbierają inni.
Presupozycje i implikatury – wydobywanie sensów naddanych z aktów mowy, 17.11.2010
Informacje przekazywane przez wypowiedź mogą być konwencjonalne lub niekonwencjonalne.
Konwencjonalne:
pod asercją – wbudowane przekonanie, prawda. Np. Warszawa jest stolicą Polski; Chcę żebyś…
poza asercją
przekazywane za pomocą odrębnych wykładników – np. Chyba przyjechał; Czy przyjechał?
bez wykładników – wyrazy, które same w sobie zawierają wartościowanie, np. bachor.
Niekonwencjonalne:
Na zasadzie reguł konwersacyjnych
zależne od sytuacji mówienia – np. i kto to zjadł? (sytuacja uzupełnia sens)
niezależne od sytuacji mówienia (np. metafory)
Nie na zasadzie reguł konwersacyjnych
odczytywanie okazjonalizmów
rozumienie zależne od wiedzy i doświadczenia mówiących
Sensy naddane -> znaczenia realizujące się w konkretnej sytuacji mówienia, obejmujące nadwyżki, modyfikacje i przesunięcia w stosunku do znaczeń słownikowych.
Znaczenie pragmatyczne jest w opozycji do znaczenia systemowego.
Presupozycja INFERENCJE Implikatura
INFERENCJE – poszerzają znaczenie wypowiedzi, obszary interpretacyjne. Łac. Intro – wnoszę, wnioskuję.
wnioskowane na temat tego, co jest założone dla danej wypowiedzi – presupozycja. wydobywa sensy należące do informacji założonej. Stoi przed wypowiedzią. Wydobywa sensy naddane, należące do założenia danej wypowiedzi. Relacje między znaczeniami dwóch zdań, z których jedno obowiązkowo wynika z drugiego. Takie same dla zdań twierdzących, jak i przeczących, np. Dzieci Kowalskiego są chore – K. ma dzieci. Nie są chore – to samo.
presupozycje znaczeniowe (semantyczne) – wynikają ze znaczenia
Wśród nich mogą być: presupozycje egzystencjalne – zakładają istnienie czegoś, kogoś, np. Kowalski kupuje samochód – K. istnieje, samochód też. Kowalski zwiedził Kraków – był w Krakowie, oglądał go.
Presupozycje pragmatyczne – użyte zgodnie ze stosownością sytuacyjną. Np. Wiesz Sam, Chiny szybko się rozwijają (rozmówca ma na imię Sam, dlatego taka forma jest stosowna). Proszę natychmiast to zrobić (nadawca rozkazuje coś odbiorcy i ma prawo to robić). Kowalski niestety tego nie zrobił (nadawca wyraża niezadowolenie). wynikają z kontekstu (a nie znaczenia!) użycia danego zdania
implikatura - wnioskowanie na temat tego, co wynika z danej wypowiedzi –. wydobywa sensy naddane należące do informacji nowej. Ma charakter twórczy.
Predykat – wyraz, który orzeka coś o rzeczywistości.
Predykaty faktywne – zakładają ten fakt, który jest presupozycją, np. Kowalski dowiedział się, że jego sąsiad się ożenił. Występują w zdaniach złożonych.
Predykaty (czasowniki) w zdaniach złożonych. „Kowalski nie powiedział, ze jedzie na urlop” i „Kowalski powiedział, że idzie na urlop” – Kowalski idzie na urlop
Predykaty rezultatywne – np. Kowalskiemu udało się kupić bilety – K. kupił bilety
Zdania rozszczepione -> To właśnie Kowalski, który spóźnił się na koncert – K. spóźnił się na koncert
Implikatury. Sensy naddane. Presupozycje. 24.11.2010
IMPLIKATUR
treści, które nie wynikają bezpośrednio lecz są wydobywane jako wnioski z aktów mowy.
mogą być różne w zależności od interpretacji zdania
wynikają z formy danego aktu
proces wydobywania sensów jest zawsze twórczy, jest to rodzaj gry słowem, który indywidualnie wyciąga wnioski
implikatura nie jest częścią znaczenia wypowiedzi. Jest zależna od kontekstu, sytuacji, tego co otacza dane zdanie
Implikatury semantyczne
zastosowanie wspólnej wiedzy interlokutorów
proces implikowania ma różny stopień złożoności – np. Kowalski ratował się ucieczką – ratuje się ucieczką ktoś, kto jest w niebezpieczeństwie; Nawet dyrektor lubi Kowalskiego – K. jest powszechnie lubiany
Pytania o czas (ludzie lubią wiedzieć która godzina): W zależności od przesłanek możliwe są różne implikatury: ktoś nie miał zegarka, ktoś zapomniał, ktoś ma źle nastawiony.
Zależność implikatury od kontekstu:
Implikatury semantyczne – wynikają z kontekstu ogólnego
Implikatury partykularne – nie mają związku z ogólnym kontekstem
Np. Kowalski często zaprasza do siebie Malinowską – nadawca zakłada pewną wiedzę odbiorcy – K. jest czymś wspólnym dla nadawcy i odbiorcy, znają go
każdy akt mowy może mieć nieograniczoną liczbę implikatur
Inferencja (wnioskowanie w sensie właściwym) a wiedza o świecie.
3 podstawowe płaszczyzny wiedzy o świecie:
Wiedza ogólna – wspólna płaszczyzna (informacja dla wszystkich, nie wnosi nic nowego, ale czemuś służy) np. „Każdy wie, że…” +
ogólne definicje. Odbiorca już o tym wie, np.: „Wilk jest ssakiem”
znane fakty i wydarzenia, np. „Kolumb odkrył Amerykę”.
ogólnie przyjęte formuły aksjologiczne (np. Mickiewicz był dobrym poetą, człowiek to najmądrzejsza z istot)
Wiedza ogólna jak podstawa do datum. (przeciwieństwo: novum)
Wiedza operacyjna – info dotyczące praktycznej działalności jednostki w jej świecie. Nie jest informacją trwałą – zmienia się wraz ze zmianami otoczenia. „Przynajmniej jeden z partnerów komunikacji wie, że…”. Dysproporcja wiedzy nadawcy i odbiorcy. Nadawca mówiąc coś zakłada, że odbiorca tego nie wie.
definicje cząstkowe: Ten stół jest okrągły; Jutro będzie dzień wolny od pracy. W niektórych sytuacjach służą informacji.
predykaty – wyrazy orzekające o czymś, zawierają subiektywną ocenę zjawisk, sytuacji, np. Kowalski jest dobrym nauczycielem, Dziś miałem udany dzień. Ocena przefiltrowana przez moje ja.
predykaty zawierające indywidualne sądy moralne i oceny społeczne, np. Kowalski powinien dbać o swoich podwładnych, lato powinno być słoneczne.
predykaty opisujące dynamiczne zmiany otoczenia. Widzimy co dzieje się na zewnątrz, np. „Zobacz, już pada”- zdarzenie, które następuje na punkcie na osi czasu.
Wiedza indeksowa – info bezpośrednio obserwowane przez rozmówców w trakcie mówienia. Widzą coś, co dzieje się wokół. Np. Kaloryfery są zimne, zobacz jaki pies.- wiedza subiektywna. Info ma na celu podtrzymanie kontaktu, a nawet jego ocieplenie. Treść informacji zmienia się w zależności od tego, do jakiego poziomu wiedzy jest zaliczona treść wyrażona w danym akcie mowy.
Kontekst kulturowy działań językowych, 08.12.2010
Działania językowe wynikają z tego kręgu, z którego pochodzą użytkownicy.
Edward Hall – „Poza kulturą”, „Bezgłośny język”. Kultura jest komunikacją. Kultura to przekazywanie pewnych treści tekstem. Komunikacja jest kulturą. Komunikacja i kultura są w stałym, bezpośrednim związku. Człowiek nie mówi własnym językiem – jest mówiony przez bezgłośny język kultury. Człowiek podlega mówieniu kulturowemu. „Przekazami” kulturowymi są zachowania ludzi. Szczególnie widoczne przy zderzeniu kultur.
Rozmowa Polaka z Amerykaninem to rozmowa kultury z kulturą
etnocentryzm
ignorancja
Gdy poznajemy inną kulturę musimy zapoznać się z jej językiem niewerbalnym.
Mowa czasu – „czas mówi”. Często wyraźniej niż słowa. Przekazuje szczegółowe informacje. Przekazuje prawdę tam, gdzie kłamią słowa. Czas rzeczywiście coś mówi. Za pomocą czasu można przekazać coś, co jest nie do przekazania za pomocą słów.
godziny telefonowania: do kogoś, kogo nie znamy 9-20/21. Inaczej może być to źle postrzegane
nie zapraszać na ważne uroczystości w ostatniej chwili, bo to źle o nas świadczy
na Bliskim Wschodzie umawianie się tydzień przed to już przyszłość, a ją zna tylko Bóg
nie wypada przychodzić wcześniej na imieniny/urodziny, bo ostatnie 15 minut jest dla Pani domu
czas ludzi Zachodu i Ameryki jest inny
o czasie myślimy, jak o czymś co nas otacza, nie możemy od niego uciec. W czasie zawsze kroczy się w przód. Czas podzielony jest na segmenty, np. dzieciństwo, szkoła. Wiemy, co jeszcze przed nami. Ktoś, kto umie gospodarować czasem jest dobrze postrzegany
czas dla ludzi nowego pokolenia jest czymś, co dostarcza wrażeń, nowości. Wizja przyszłości jest nieograniczona
w płd-wsch. Azji przyszłość może obejmować wieki. My tak daleko nie sięgamy – najdalej sięgamy do momentu śmierci rodziców, etc. Tam rozpisuje się projekty na 160 lat. W Ameryce i Europie projekt długofalowy to 10 lat.
Inny stosunek do tradycji: Ametykański biznes = doświadczenie, know-how
Punktualność – różna dla różnych nacji:
USA – czas to pieniądz
Niemcy – Ordung must sein
Latynosi, Włosi – punktualność nie jest wartością.
Koncepcje czasu na przykładzie plemion indiańskich (Mogą się wiązać z gramatyka) – czas to także kategoria gramatyczna.
Navayo – nie mają czasu przyszłego: „Dostaniesz konia za 3 miesiące, we wrześniu”. Navayo nie wiedzą co to znaczy. Przyszłość przekracza ich możliwości umysłowe. Jeżeli nie ma jakiegoś pojęcia to myślenie jest inne. (Teza Sapira-Whorfa – język wpływa na poznawanie rzeczywistości. Nie ma czasu przyszłego – inaczej postrzegają rzeczywistość.)
Sioxsu – nie wiedzą co to znaczy czekać i spóźniać się. Czas nie jest związany z naturą – to wymysł cywilizacji.
Mieszkańcy Atolu Truk – przeszłość stanowi jednorodną masę. Przeszłość to masa homogeniczna. Wydarzenia z przeszłości rzutowane na teraźniejszość bez refleksji czy to było dawno czy nie dawno. Dla nich wszystko jest jak teraźniejszość.
Thonga – plemię nie ma systemu nazywania jednostek czasu. Czarownik jest najważniejszą osobę we wsi. Lata, które czarownik pamiętał (70) nazywano erą. Jakieś nazwy były, ale nie było relacji między erą, rokiem, a miesiącem.
Irak, Afganistan: jakaś przyczyna (np. deszcz) nie wpływa na działanie osób w czasie. Pretekstowa przyczyna jest do przyjęcia. Przyszłość nie jest czymś realnym, bo przyszłość to Bóg.
Mowa przestrzeni:
przestrzeń mówi. Każda osoba odczuwa swoje fizyczne granice. Poza konturem ciało jest już przestrzeni. Każdy ma swoje ograniczone terytorium. Terytorium czyli akt roszczenia sobie prawa poza terytorium ograniczonym i prawo do jego zajmowania, obrony – mamy prawo do innych terytoriów.
własne terytorium maja i bronią go zarówno zwierzęta, jak i ludzie – terytorializm dotyczący własnego domu.
W każdej kulturze przestrzeń jest inaczej zorganizowana.
Arabowie mają bardzo dużą potrzebę bliskiego obcowania z ludźmi
w kinach ludzie zwykle siadają w dużej odległości od siebie. Arabowie blisko
Drogi – jeżeli ulica „biegnie sobie” to może mieć różne nazwy na swojej długości (np. Nowy Świat, a tam -> Ordynacka, Foksal). Dla Europejczyków ważne są punkty orientacyjne.
Mieszkańcy Atolu Truk – drzewa traktują jako swoją własność, ale ziemia, w której rosną może należeć do kogoś innego.
Indianie Hopi – prawo do własności może się rozciągać przez pokolenia
Dom romański – zbudowany wokół patio, wysoki mur – nie można zajrzeć, a w USA bliskość sąsiedztwa – kontakty przyjacielskie.
Kierunek – święte rzeki w Indiach płyną na południe.
Dystans przestrzenny między rozmówcami inny w każdej kulturze – Japonia 1m, Włochy 40 cm – Strefy prywatności.
Komunikacja niewerbalna:,37%,58% - gestykulacja, etc.
Gesty komunikacyjne o charakterze neutralnym – np. podniesienie ręki. Różne dla innych kultur. Np. podniesiony kciuk w Australii to coś obraźliwego, w Arabii Saudyjskiej stopy maja być na podło