Referat: „ Polska filozofia lat 40 ”

Wiek XIX był okresem zniechęcenia do filozofii, a mimo to zajmuję ona ważne w nim miejsce. Uporządkowana terminologia, jaką się obecnie posługujemy jest na ogół dziełem Marburga i Twardowskiego. Wszystkie nowe prądy filozoficzne XIX w. znalazły swoich przedstawicieli. Lata 40 XIX w. jest to okres Oświecenia.

Pierwsza faza jaką przeszła filozofia XIX w. zaczynała się od 1830-1860r. była bogata, ale niezdecydowana, miały w niej jeszcze znaczenie stanowiska konserwatywne, jak heglizm w Niemczech i mesjanizm w Polsce, ale w niej też powstały nowe koncepcje stulecia.

Filozofię XIX w. od roku 1830 należy sobie wyobrazić na tle życia wyjątkowo spokojnego i ustabilizowanego omijały je kataklizmy, które następowały przedtem i potem.

Przyczynami przełomów w Polsce były powstania, po których zmieniły się warunki życia, a także pogląd.

Po upadku niepodległości Polska stała się kompensatą złej rzeczywistości, ucieczką w marzenia, mesjaszem narodów.

Co to jest „Mesjanizm” zapoczątkował w 1831 r.

Był dziełem nie jednego człowieka, lecz wielu o podobnych dążeniach, dziełem zarówno filozofów lub wieszczów. Mesjanistami byli: Wroński, Gołuchowski, Trentowski, Kremer, Libelt, Cieszkowski, ale także Mickiewicz, Krasiński i Słowacki.

Racjonalistę Wrońskiego i mistyka Mickiewicza dzieliło nie jedno, jednakże zasadniczą postawę mieli wspólną. Czynnikiem wybawienia ”mesjaszem” miała być sama filozofia, która ludziom ukaże prawdę(tak sądził Wroński), albo też naród polski, który ludzkość do prawdy poprowadził (tak twierdził Mickiewicz). Ten sam motyw spowodował, ze przyjęła się dla tej filozofii nazwa „mesjanizm”.

Mesjanizm był w swoich poglądach teistyczny i personalistyczny, a także bardziej na ogół irracjonalistyczny. Wolę i czyn stawiał ponad myśli. Kładł nacisk na wyprowadzenie całej rzeczywistości z absolutu (jak u Wrońskiego), na uniwersalność filozofii (jak u Trentowskiego), na zgodność z chrześcijaństwem (jak u Cieszkowskiego), na postępującą ewolucję świata( jak u Słowackiego), na czynnik estetyczny świata (jak u Kremera), a zwłaszcza na jego czynnik moralny( jak u Mickiewicza).

Profesorem Filozofii i jej przedstawicielem był od jego powstania w 1816-1847, Józef Jankowski, zajmujący stanowisko pozytywne, bliskie Kołłątajowi, czy Śniadeckiemu, a nie mający z mesjanizmem nic wspólnego, a od 1847 Józef Kremer dzielący się między filozofię a historię sztuki. .

Następnie rozwijała się filozofia konstrukcyjna, idealistyczna i mesjanistyczna. Filozofia Oświecenia, która we Francji była poglądem XVIII w . w Polsce wydała główne swe dzieło dopiero w XIX w .

W Polsce filozofię Oświecenia reprezentowali Jan Śniadecki, Staszic, Kołłątaj.

Powiem krótko kim byli Ci przedstawiciele.

Hugo Kołłątaj jako publicysta zajmował się przede wszystkim nauką, oświatą i wychowaniem, a jego prace poruszające sprawy społeczne i władzy państwowej były podstawą Konstytucji 3 Maja.

Jan Śniadecki, był zwolennikiem filozofii od 1830r. Polski astronom, matematyk, filozof i geograf.

Stanisław Staszic polski działacz oświeceniowy, pionier spółdzielczości, pisarz i publicysta, filozof i tłumacz, geograf i geolog; ksiądz katolicki.

Ogłosili swe prace później niż d’ Alembert, Heketiuszczy, Condorcet, ale w tym samym czasie co Saint-Simon, a wcześniej Conte, który był kontynuatorem tych samych dążeń.

Przejdźmy do zagadnienia „Heglizm”

Zainteresowanie filozofią nastąpiło w latach 1840-1850. W tym czasie mało książek było wydawanych, natomiast za to pisano dużo czasopism, w których znajdowało się wiele informacji na temat filozofii. To właśnie wtedy najwięcej się dyskutowało o heglizmie.

Na przykład takie czasopisma jak o charakterze organów postępowych i konspiracyjnych: „Przegląd Naukowy” ( wydawany przez Dembowskiego w 1842 w Warszawie),

„Orędownik naukowy” (1840 r w Poznaniu).

Były za nim konserwatywne i katolickie jak:

„Pielgrzym”(wyd. przez Ziemięcką od 1842) lub „Tygodnik Petersburski” (1830r.)

Przeciw niemu były „Biblioteka Warszawska” i „Ateneum”(oba wydane od 1841 r).

Byli wtedy w Polsce zwolennicy Hegla. Większość jak Cieszkowski przekształcała je w duchu teizmu, spirytualizm, mistycyzmu.

Teraz wytłumaczę te trzy zagadnienia:

Teizm (gr. theos - bóg) to wiara w istnienie boga, bogów lub bogiń, którzy są osobami ingerującymi w losy świata lub jest on ich dziełem; czuwającymi nad biegiem wydarzeń lub podtrzymującymi świat w istnieniu. Antonimem wyrazu "teizm" jest słowo "ateizm", czyli zaprzeczenie istnienia Boga/bogów.

Spirytualizm zakładający, że w świecie rzeczywistym istnieją tylko substancje duchowe (dusze).

Mistycyzm wieloznaczny termin opisujący doświadczenie religijne, polegające na bezpośredniej, czyli niezależnej od rytuałów i obrzędów, relacji człowieka z rzeczywistością poza-materialną, pozazmysłową lub transcendentną. Transcendentny to inaczej wymykający się zwykłemu ludzkiemu doświadczeniu, wykraczający poza zasięg ludzkiego poznania przy pomocy podstawowych pięciu zmysłów; niepoznawalny przy użyciu dostępnych środków naukowych.

W zupełnie zaś innym duchu ujął je Edward Dembowski (1822-1846). Dembowski twierdził wbrew Heglowi, że dialektyka rozwoju prowadzi z konieczności ludowładztwa, miał podobną koncepcję do tej, którą rozwinęli Marks i Engels. Inni pisarze obozu postępowego ideologowie Towarzystwa Demokratycznego czy Henryk Kamieński rozwijali problematykę społeczno-polityczną raczej, niż filozofię światopoglądową.

Głównymi założeniami polskiej filozofii Oświecenia było zajmowanie się problemami praktycznymi, zainteresowanie państwem i oparcie się na chrześcijaństwie.