Bente Pedersen

MROŹNE NOCE

1

- Kiedy Sedolf wróci z Lofotów, jak się ociepli, po wiosennym jarmarku... - Reijo Kesaniemi wciąż się wahał. Ida, Sedolf, Knut, Anjo i Helena przysłuchiwa­li mu się w milczeniu. - Wtedy pojadę do Finlandii.

Spojrzeli na niego wszyscy poza Heleną. Helena wolałaby nie słyszeć słów Reijo. Jakiś głos podpowia­dał jej, że to przez nią, ale wolałaby i jemu nie dawać wiary. Zbyt często ulegała podszeptom, które nigdy nie przyniosły jej nic dobrego.

Pozostali nie okazali zdziwienia. Dobrze wiedzie­li, że Reijo tęskni za Mają i niepokoi się o jej los. Zda­rzało się, że za pośrednictwem jakiegoś kupca czy przygodnego wędrowca docierał do nich list znad od­ległej Zatoki Botnickiej, pisany na czerpanym papie­rze i zalakowany szlachecką pieczęcią. Głos Mai za­mknięty w literach, w słowach stawianych z coraz większą biegłością. Ledwie go rozpoznawali.

O, tak, wiedzieli, że Reijo tęskni za nią, i nie sprze­ciwiali się jego planom.

I żadne z nich poza Heleną nie doszukiwało się w zamierzeniach Reijo niczego szczególnego. Helena zaś umarłaby raczej, niż zdradziłaby się ze swymi po­dejrzeniami. Mogłaby przez przypadek podsunąć mu pomysł, którego wcale nie rozważał.

Rok tysiąc siedemset czterdziesty dziewiąty miał się ku końcowi. Rodzinie na cyplu w głębi fiordu Lyngen przyniósł wiele cierpienia.

Wiele cierpienia, ale i promyk słońca, cień nadziei na przyszłość. Cierpienie zresztą wpisane było w losy rodu Alatalo, szczęście zaś rzadko mu sprzyjało. Teraz jednak powiał przychylny wiatr. Knutowi i Anjo po­wodziło się niezgorzej. Knut polubił pracę na roli i do­glądanie inwentarza. Mały Karl był żywy jak srebro i radosny jak promyk słońca. Szło mu na drugi rok.

Rodzina na cyplu powiększyła się. Ida wyszła za Sedolfa podczas jarmarku. Tworzyli szczęśliwą parę, związaną głęboką miłością. W lutym oba maleństwa Idy miały skończyć rok.

Maja żyła w Finlandii w innym świecie, którym im wszystkim, nawet Reijo, zdawał się nierzeczywisty. Reijo pragnął wprawdzie tego co najlepsze dla swej przybranej córki, ukochanej dziewczynki, która przeobraziła się w kobietę, nigdy jednakże nie ośmie­liłby się pragnąć tak wielkiego bogactwa. Tylko He­lena znała takie życie. Ale Helena milczała.

Pojawiła się wśród nich zbita, poznaczona ranami od noża, ale pod staranną opieką Anjo rozkwitła. He­lena Hallencrantz, niewysoka, krucha i piękna, roz­jaśniała swą obecnością skromne izby domostwa. Nie robiła wiele, zresztą nie potrafiła wykonywać czyn­ności, które składały się na codzienność w Ruiji, a sztuka konwersacji, haftu i tańca nie była w cenie na dalekiej północy. Miała jednak otwarty, chłonny umysł i pogodną naturę.

Nie sposób było nie lubić tej dziewczyny, nie spo­sób odmówić opieki. Choćby po to jedynie, by wy­wołać promienny uśmiech na jej twarzy.

Osiemnastoletnia Helena, ani wdowa, ani mężat­ka, zbudowała sobie pośród nich swój własny świat. Reijo zdawał sobie sprawę, że będzie musiał ją roz­czarować. Wiedział, że dziewczyna marzy, by zostać z nimi. Nieustannie powtarzała wyuczoną formułkę o spalonych mostach.

Współczuli jej, pragnęli przygarnąć ją do siebie, ale Reijo żył dostatecznie długo, by wyobrazić sobie ból ro­dziców, który bierze się z niepewności o losy dziecka.

I nie wierzył już, że można spalić za sobą wszyst­kie mosty, zatrzeć wszelkie ślady i rozpocząć nowe życie, nie tracąc jakiejś cząstki samego siebie. Po spa­lonych mostach pozostaje choć popiół.

Nie da się uciec przed bólem, który tkwi w sercu. Sam próżno próbował.

Reijo wybierał się do Finlandii z nastaniem wiosny i zamierzał odwieźć Helenę do domu. W końcu bę­dzie musiał jej o tym powiedzieć.

W domku na cyplu krzątano się pracowicie. Ida pa­kowała rybacki worek Sedolfa. Sedolf nie uważał, by małżeński stan dawał mu prawo do próżnowania. Młodzi mieszkali z Reijo, ale to nie mogło trwać wiecznie, Sedolf miał swoją dumę. To, że kilka poko­leń zamieszkiwało pod jednym dachem, nie było wprawdzie niczym niezwyczajnym, ale Reijo różnił się znacznie wiekiem od sędziwych dziadków.

Sedolf dobrze rozumiał Idę, która uparcie twier­dziła, że Reijo zasługuje na nową szansę od losu, a tej nie dostanie, mając na utrzymaniu córkę, zięcia i dwoje wnucząt.

Zamierzał zarobić dość pieniędzy, by kupić własny dom. Wiedział, że Reijo pożyczyłby mu potrzebną sumę bez wahania, gdyby tylko go o to poprosił.

Zresztą Reijo sam o tym wspomniał, kiedy młodzi się pobrali. Kiedyś, powiedział, dał Mai własny dom, w podarku weselnym, tak się wyraził. Teraz chciał uczynić to samo dla Idy. W końcu była jego jedyną rodzoną córką.

Wyznaczył nawet kawałek ziemi i zaofiarował swą pomoc przy wznoszeniu zabudowań. Na ciesielstwie znal się lepiej niż ktokolwiek w okolicy.

Ida gotowa była przyjąć propozycję, ale Sedolf się sprzeciwił, licząc na zrozumienie Reijo. Zamierzał sam zapracować na dom dla własnej rodziny. Reijo uczynił dość, przyjmując ich pod swój dach.

- Chętnie spotkałabym się z Mają - szepnęła za­myślona Ida.

Zazwyczaj nie zniżała głosu do szeptu, więc wszy­scy ze zdziwieniem poszukali jej wzrokiem. Knut przypomniał sobie, że kiedyś obiecał Idzie wyprawę do Tornedalen. Przemknęła mu przez głowę zatrwa­żająca myśl, iż może nigdy nie spełni tego pragnie­nia. Dolina wydawała się tak odległa. A spotkanie z Mają zupełnie nieprawdopodobne, nie przez wzgląd na odległość, a raczej na zmianę, która zaszła w siostrze. Choć może źle ją osądzali?

- Nie możesz jechać. - Reijo rozstrzygnął sprawę jednym krótkim zdaniem.

Ida wiedziała o tym doskonale, ale w jej oczach po­jawił się smutek, a kąciki ust opadły. Chciała ukryć rozczarowanie, lecz wyraz twarzy aż nadto zdradzał stan ducha.

- W Suomi nie ma czego szukać - orzekła twardo Helena, zaciskając usta. Nie patrzyła na nikogo i nie sposób było orzec, czy zwraca się do Idy czy do Re­ijo. - Ci, co niczego nie mają, i tam są biedni. Zamoż­niejsi zaś próżno gonią za szczęściem. Nie ma tam czego szukać - powtórzyła. - Nie tęsknię za Finlan­dią. Dla mnie mogłaby nie istnieć.

- Gorzkie słowa - stwierdził ostrożnie Reijo, szuka­jąc wzroku dziewczyny. Dojrzał w jej spojrzeniu coś więcej niż młodzieńczy upór. Jakiś ból, którym dotąd się nie podzieliła. Którym może nie chciała się dzielić.

To było jej życie, jej przeszłość. Sama musiała zde­cydować, kogo dopuścić do tajemnicy.

- Wypowiedziałam je szczerze - dodała. - Gdyby twoje oczy widziały to, co moje, a twoje uszy usłysza­ły, com ja słyszała, zdumiałbyś się moją łagodnością.

Reijo przyglądał się jej długo. Dziewczyna mówi­ła z przejęciem, które wydałoby się Reijo przesadne, gdyby szło o kogoś innego.

Finowie odznaczali się większą porywczością niż chłodny i wstrzemięźliwy naród zamieszkujący pobrzeża fiordów. W żyłach Heleny płynęła gorąca krew.

Pośród ludzi równych jej urodzeniem panowanie nad uczuciami uważano za zaletę, zwłaszcza jeśli cho­dziło o kobiety. Dziewczyna przyswoiła sobie tę umiejętność, ale nie do końca, wciąż miała w sobie coś z dzikiego ptaka. Nosiła w sercu ból, którym nie chciała dzielić się z nikim.

Ten ogień, który ją trawił, stanowił pewien dysonans w naturze Heleny, wciąż przecież bardziej dziecka niż kobiety. Reijo tak właśnie ją traktował, wszak była młodsza od Idy. Żyła odgrodzona od niebezpieczeństw, ale i w jej świecie nie brakowało zła, intryg i zdrady...

Wciąż przytłaczało ją brzemię wspomnień. Reijo za­stanawiał się, ile czasu upłynie, zanim zdoła się od nich uwolnić. Może całe życie. Tyle czasu nie miał. Tyle cza­su nie miała reszta jego rodziny. Jego wpływ na Hele­nę malał wraz z powrotem dziewczyny do równowagi.

Teraz zwracała się do Anjo i Idy, z rzadka tylko szukając ojcowskiego oparcia, które mógł jej zaofia­rować. Upłynie jeszcze parę miesięcy i nastanie wio­sna. Wtedy przeprowadzi ją przez mosty, które uzna­ła za spalone. Zawiezie ją do Suomi. Do domu.

Helena była taka młoda, sama nie wiedziała, cze­go chce. Młodzi ludzie są jak nieociosany kamień. Wierzą niezachwianie, że duma to najważniejsza rzecz pod słońcem.

Została wychowana do życia, które Reijo znał z po­bieżnego oglądu. To, co zobaczył, utwierdzało go w przekonaniu, że trzeba nieludzkiej siły, by rezygno­wać z dostatku. Helenie zdawało się, że jest dość silna, ale prędzej czy później zacznie tęsknić. I ból powróci.

Ida również przyglądała się Helenie. Badawczo i sta­rannie, tak jak miała w zwyczaju, tak jak czyniła to Raija. Nic nie mogło umknąć przed jej wzrokiem. Na­uczyła się już jednak panować nad językiem. Ujrzała to, co Reijo, ale oboje zachowali wyniki swych obser­wacji dla siebie. Z niezwykłą łagodnością wyrzekła:

- Nikt nie mówi, że masz jechać, Heleno. Nikt z nas nie zmusi cię do wyjazdu.

Powiodła wzrokiem po siedzących.

Dobry Boże, ten wzrok zmiękczyłby najbardziej zatwardziałe serce.

Reijo wyczuł, że na nim dłużej zatrzymała spojrze­nie. Ich związek przekraczał czasem ramy zażyłości, jaka zazwyczaj łączy ojca z córką, rozumieli się aż na­zbyt dobrze. Tym razem Reijo ukrył twarz pod ma­ską. Przyjdzie jeszcze chwila, kiedy będzie musiał roz­czarować swą ukochaną jedynaczkę.

Jeszcze jedna para oczu zawisła na nim spojrzeniem. Równie przenikliwym i badawczym jak spojrzenie Idy. Para szarych oczu, które miały powód, by mu nie ufać.

Reijo wytrzymał wzrok Heleny. Patrzył na nią pew­nie i bez wahania, jakby chciał powiedzieć, że nigdy jej nie skrzywdzi.

I wcale nie miał takiego zamiaru. Osiemnastoletnia dziewczyna nie wie jeszcze, co dla niej najlepsze.

- Wszyscy pragniemy twego szczęścia - rzekł jedy­nie, pocieszając się w duchu, że nie kłamie.

Helena opuściła głowę. Czyżby dosłyszała ukryty podtekst w jego słowach? Poza nią nikt niczego nie za­uważył, tak mu się przynajmniej zdawało, ale Helena miała wyczulony słuch. W jej kręgach z gier słownych uczyniono prawdziwą sztukę.

Sytuacja była nieomal komiczna. On, czterdziesto­dwuletni nieomal mężczyzna, bał się zdemaskowania przez dzierlatkę!

W życiu nieraz dopadał go strach, nigdy dotąd jed­nak z powodu tak niewinnej istoty jak Helena.

- W Finlandii mieszka ktoś, kogo kocham - dodał, nie patrząc na nikogo. - To, rzecz jasna, wielka różnica.

Helena wzdrygnęła się, a może tylko tak mu się zda­wało. Postępował nie do końca uczciwie, grając na uczuciach dziewczyny, ale pozostało mu niewiele cza­su na to, by przywieść ją do opamiętania.

- Ja nie mam tam nikogo - powtórzyła dziewczyna, wysuwając dumnie podbródek. Musiało ją to wiele kosztować. Nieustannie powtarzała te same słowa, jakby na silę usiłowała je uprawdopodobnić.

Jaka szkoda, że urodziła się szlachcianką! Łączyła w sobie tyle przymiotów. Powinna była przyjść na świat w szarej chacie z bali krytej torfowym dachem. Mogłaby być jedną z nich, Alatalo, potrafiła bowiem nosić się z równą im dumą.

Nie wracali już w rozmowie do Finlandii. Chętnie wymieniliby się uwagami na temat Mai, ale przez wzgląd na Helenę porzucili ten zamiar. Lepiej mil­czeć, jeśli wspomnienia sprawiają komuś ból.

Rozeszli się do własnych zajęć. Dom Reijo znów opustoszał. Za każdym razem przeżywał to równie mocno, pożegnania wywoływały kłujący ból w piersi.

Zbyt mocno ich kochał. Zbyt często doświadczał straty. Opuszczali go z własnej woli lub przez zrzą­dzenie losu. Nigdy jednak nie przestał ich kochać.

Elise. Mattiego. Mai.

I Raiji - jej zniknięcie przeżył najdotkliwiej.

Wszyscy, których darzył uczuciem, odchodzili. Nie potrafił już rozstrzygnąć, czy traktować to w ka­tegoriach zwycięstwa czy porażki.

Wiedział jednak, co jest najgorsze. Co kładzie się ciężarem na piersi, ściska za gardło. Pojmował, dla­czego budzi się w nocy, zlany zimnym potem. Znał imię tego przeklętego kompana, który targał go za włosy i przenikał boleścią wszystkie mięśnie.

Samotność.

Pośród ludzi otaczających go miłością, wśród śmiechu, codziennej krzątaniny i radosnej dziecięcej paplaniny pozostawał bezgranicznie samotny.

Brakowało mu zażyłości z drugim człowiekiem, z kimś równym sobie, powiernikiem myśli. Dzieci nie wystarczą, wiedział o tym dobrze. Potrzebował przy­jaźni, bezbrzeżnej jak morze, w którego wodach sło­wa i myśli mieszają się tak, że nie sposób odróżnić, od kogo pochodzą.

Pragnął prawdziwej przyjaźni. Głębokiej, wiecz­nej, leczącej duszę.

Już jej nie miał, utracił tyle razy.

Kalle, Mikkal, Raija - przeżył ich wszystkich. Ma­ja, z którą dzielił tak wiele, znalazła się poza nawia­sem jego życia. W tym wypadku tak właśnie powin­no pozostać. Czasami przyjaźń przybiera złe formy, dla jednej ze stron lub dla obu.

Maja odnalazła swoje miejsce.

Reijo został sam.

Wstał raptownie i podszedł do drzwi. Pod okapem przy schodach wisiał płat suszonego mięsa. Trzeba się czymś zająć, kiedy myśli tłoczą się nachalnie, uciec przed spojrzeniami młodych. Wcale nie uważał się za starca, wciąż jeszcze był głodny życia, wciąż jeszcze tliły się w nim chłopięce marzenia.

Reijo nie zastanawiał się, co czyni. Nie zdawał so­bie sprawy, co kiedyś ujrzały oczy Heleny. Nie po­siadł jej wspomnień i strachu, nie miał tych samych ran na duszy. Pamiętał, w jakim znaleźli ją stanie, ale wszystkie kobiety, które znał, potrafiły wyprostować kark i odpowiedzieć ciosem na cios.

Obtarł klingę noża o spodnie, zanim wbił ją w po­łeć mięsa.

Co później pamiętał? Kąciki ust wygięte w dół w grymasie bólu. Pobielałe wargi, błysk zaciśniętych zębów. Ściągnięte brwi, zwężone szparki oczu. Potrząsnęła głową, spojrzała na Reijo i zobaczyła coś więcej. Dostrzegł to we wzroku dziewczyny, który szukał czegoś w półmroku poza słabym kręgiem światła rzucanym przez lampę.

Ból.

Potem rzuciła się do drzwi.

Helena. W cienkiej bluzce, spódnicy wybiegła w li­stopadowy chłód, na przenikliwy wiatr z północy. Mroźne szpilki, bolesny pocałunek zimy na skórze, przebijały lekkie odzienie. Bólem zwalczała ból.

Reijo nie poruszył się przez dłuższą chwilę. Sie­dział, przenosząc wzrok z własnych dłoni na udziec barani. Nóż wciąż tkwił w mięsie, nie zdążył jeszcze odkroić ani kawałka. Anjo zerwała się z miejsca. Ida znalazła się w drzwiach przed nią, była równie lekko ubrana jak Helena.

Dopiero wtedy Reijo pojął przyczynę dziwnego za­chowania dziewczyny, zobaczył całą scenę jej oczami. I zaczął sklejać okruchy jej życia. Wstał, wyciągnął nóż i wetknął go do pochwy. Czuł na sobie wyczeku­jący wzrok, nawet Knut i Sedolf patrzyli na niego. Obaj byli dorośli i potrafili podejmować decyzje. Te­raz wyglądali na bezradnych.

Jak większość młodych mężczyzn tracili pewność siebie, gdy należało stawić czoło kobiecym uczuciom.

Reijo miał w tym względzie niejakie doświadcze­nie i dość lat, by nie obawiać się ośmieszenia.

Chwycił swoją kurtę i płaszcz Heleny. Ida przytrzy­mała mu drzwi, a Reijo poklepał córkę po policzku.

W jej wzroku kryła się wdzięczność.

- Zajmę się tym - powiedział zdecydowanym gło­sem, choć wcale nie czuł zbytniej pewności. Człowiek zwykle pokazuje światu nieprawdziwy obraz siebie, z wiekiem zamalowuje go kolejnymi warstwami.

Reijo rozwiązywał problemy. Wszyscy tego wła­śnie od niego oczekiwali, a on robił, co do niego na­leżało. Czasami z dobrym rezultatem.

Helena ukryła się za ścianą sauny. Reijo wiedział, gdzie jej szukać. Dziewczyna nie urodziła się nad mo­rzem, więc nie zeszła nad brzeg. Ida tak właśnie by uczyniła.

Cienie świerków nie sięgały za dom, ale ściana z ba­li i skalisty pagórek skrywały to miejsce w półmro­ku. Zresztą dzień chylił się już ku zachodowi.

Helena opierała się o zimną ścianę z rękami złożo­nymi na piersiach. Jej ramionami wstrząsały spazmy płaczu.

Reijo owinął dziewczynę płaszczem i stanął tak, by osłonić ją od wiatru. W zapadającym zmierzchu nie potrafił uchwycić jej wzroku. Chwytał jedynie błysk białek, co świadczyło o tym, że rzucała mu co chwi­la ukradkowe spojrzenia.

- Nie uciekasz teraz przede mną? - spytał ciepło. Nie miał trudności, by nadać głosowi takie brzmie­nie, kiedy rozmawiał z Heleną.

Odpowiedziała mu szlochem.

- Sądzę, że przestraszyłaś się ruchu, który uczyni­łem - dodał cicho. - Przecież nie noża, bo dotąd to­lerowałaś jego widok. Nosimy noże na co dzień, nie zwracałaś na to uwagi, Heleno. To ten ruch...

- Obtarłeś go o udo - pisnęła. Tysiące mężczyzn powtarza ten sam gest. Brudne ostrze noża obciera się o udo. Albo o rękaw kurty. Nóż jest męską bronią.

Wciąż płakała obrócona do niego plecami. Nawet w ciemności nie odważyła się stanąć z nim twarzą w twarz, przerażona nagłą eksplozją własnych uczuć. Reijo domyślał się, że w dzieciństwie trzymano ją w ostrej dyscyplinie.

Helena była damą i poczucie godności nie pozwa­lało jej na zachowania niegodne osoby szlachetnie uro­dzonej. Duma, zauważył, krępowała ją niczym ciasny gorset. Poznał ją dobrze, nauczył się rozpoznawać róż­ne strony natury tej dziewczyny, tak jak kaprysy i na­wyki własnej córki. Ida jednak była przy nim przez ca­łe dorosłe życie. Helena przez krótką chwilę.

Panował przenikliwy ziąb. Znać było, że jesień odeszła w przeszłość jakiś czas temu. Ludzie wpraw­dzie nie wierzyli w nastanie zimy, zanim trzy razy nie odgarnęli śniegu ze ścieżki do obory, ale późny listopad trudno określić innym mianem.

Reijo położył dłoń na ramieniu dziewczyny. Sku­liła się pod dotknięciem jego ręki, zesztywniała, ale przestała płakać. Połknęła łzy.

- Jeśli chcesz z kimś porozmawiać, Heleno, to je­steśmy na twoje wezwanie. - Zwracał się do niej takim samym ciepłym tonem, jakiego używał w rozmowach z wnuczętami. Nie tym szorstkim, zdecydowanym głosem, jakim rozmawiał z mężczyznami, czy lekko ironicznym, którym zdarzało mu się konwersować z Idą czy Anjo. Helena przypomniała sobie w nagłym przebłysku puzderko z kosztownościami, które po­rzuciła przed wyjazdem. Curt zbił ją z tego powodu. Nie mogła zabrać ze sobą świecidełek. Rodzinne skar­by nie powinny przepaść w obcym kraju. Należały bardziej do rodu niż do niej.

Reijo kojarzył się jej ze szlachetnym kamieniem, szlifowanym w niezliczone fasety, świecącym coraz to innym blaskiem w zależności od tego, z której strony skierować na niego wzrok.

Zielone oczy...

Dwa szmaragdy...

Tego nie mogła mu powiedzieć... Mężczyźni nie potrafią zrozumieć, że kobiety bawią się takimi my­ślami. Poza tym nad fiordami nie wiedziano zapew­ne, co to szmaragdy.

Zawstydziła ją ta myśl. A niby skąd mieli wiedzieć?

Mogłaby wpleść jakieś wyjaśnienie. Mogłaby uśmiechnąć się do Reijo i powiedzieć, że ma oczy jak szmaragdy. Jak drogocenne kamienie.

Kobiety nie mówiły mężczyznom takich rzeczy. Przynajmniej nie kobiety jej stanu. Ida mogłaby wy­rzec takie słowa do ukochanego. Ale Helena nie by­ła Idą.

Natłok myśli. Powiedział, że są na jej wezwanie. Jakby sama tego nie wiedziała. Nie potrafiła jednak rozmawiać o przeszłości. Chyba że w taki sposób. Okruchy wspomnień wyrywane w chwilach rozhuś­tanych emocji, skrwawione słowa na czubku języka. Słowa, które chowała w sobie, lecz nie zaprzeczała im, jeśli wypowiadały je inne usta. Reijo był mądry.

Zamknęła oczy i znów szybko je otworzyła. Nie mogła znieść obrazu, który się pojawiał pod powie­kami, Reijo wycierający nóż o udo, tak jak...

Inny obraz. Ten sam gest.

Skąd o tym wiedział? Reijo był zbyt mądry.

Wciąż trzymał dłoń na ramieniu Heleny w cie­płym, uspokajającym geście i ta dłoń była jak jedyna nić łącząca ją z innym człowiekiem. Czuła się osa­motniona jak wyspa bez portów i mostów.

W ciemności i na wietrze, z dala od ludzkich spoj­rzeń Helena rzuciła się w ramiona Reijo, objęła go za szyję i przywarła doń. Płakała, póki oczom nie za­brakło łez.

Nie sądziła, że kiedykolwiek odważy się okazać ty­le ufności drugiemu człowiekowi. I nie przypuszcza­ła, że kiedykolwiek spotka się z takim szacunkiem.

Nie zadrwił z niej, nie odtrącił. Trzymał w obję­ciach i nie wyrzekł ani jednego słowa. Był na jej we­zwanie, tak jak obiecał.

Reijo zawsze dotrzymywał obietnic.

Skąd więc brał się ten strach, kiedy był blisko? Dla­czego dostrzegała w jego wzroku coś, czego nie chcia­ła widzieć?

Nie odważyła się napomknąć o tym Idzie, bo ta mogła ją źle zrozumieć. Uznać, że w zachowaniu Re­ijo jest coś nieprzystojnego. A przecież nie było!

Helena zapłonęła na samą myśl. Nie godzi się tak myśleć o Reijo.

Zbyt wielki to człowiek, by przypisywać mu nie­czyste intencje.

- Czujesz się lepiej? - spytał łagodnie. Nikt dotąd nie zwracał się do niej w taki sposób i Helena w na­głym przebłysku pozazdrościła Idzie ojca. Jej własny odnosił się do niej zupełnie inaczej w te rzadkie chwi­le, kiedy pojawiał się w domu.

- Lepiej? - odrzekła gorzko. - Czy kiedykolwiek będzie lepiej?

- Musisz tyle wyrzucić z siebie - powiedział mięk­ko - i musisz zrobić to po swojemu. Minie wiele czasu i nieraz jeszcze zapłaczesz. Ale z każdym wyzna­niem poczujesz się lepiej.

Helena otarła łzy i uwolniła się z objęć Reijo. Nie mogła oprzeć się zdziwieniu, że on wciąż znajduje właściwe słowa.

- Dziękuję - szepnęła i rzuciła mu ukradkowe spoj­rzenie. Nie zobaczyła nic poza profilem, odrobinę ciemniejszym niż mrok wokół niego. Czupryna Re­ijo łapała światło gwiazd. Helena pobiegła do domu, teraz dopiero czując, jak ziąb przeszywa jej ciało. Nie mogła zostać z Reijo ani sekundy dłużej. Nie ruszył za nią. Wiatr szarpnął skrajem jej spódnicy, jakby za­praszał Helenę do tańca.

Weszła do nagrzanej izby, zmarznięta, z czerwo­nymi obwódkami wokół oczu. Napotkała ostrożne uśmiechy, które rozkwitły jak kwiaty na jej powita­nie. Trwali przy niej, tak jak obiecał Reijo. A on sam oszczędził dziewczynie upokorzenia. Nie wciągnął jej do izby z szyderczym grymasem na twarzy.

Serce Heleny wezbrało ciepłem. Zdjęła płaszcz i zbliżyła dłonie do ognia. Usłyszała głos Knuta, któ­ry nakłaniał Anjo do pójścia do domu. Trzeba było oporządzić zwierzęta.

Reijo wszedł do szopy. Zapalił lampę i umocował ją u powały. Wiatr gwizdał przez szpary w ścianach.

- Musisz przestać ojcować im wszystkim - mruk­nął do siebie. - Jesteś mężczyzną. Wciąż przegrywasz i za każdym razem czujesz się równie podle.

Słyszał, jak Knut zaprzęga konia i odjeżdża z An­jo. Nie wyszedł, by się z nimi pożegnać. Nie wszystko można ukryć w ciemności.

2

Miał na imię Patrik i przeszłość zbyt skompliko­waną, by o niej opowiadać. Był Szwedem i skończył dwadzieścia lat.

Coś ciągnęło go na morze. Albo nic, zależy od punktu widzenia. W jego ojczyźnie nastały lepsze cza­sy, a kraj rozkwitał pod panowaniem Fryderyka I. Tak przynajmniej twierdzono, ale Patrik tego nie do­strzegał. Poza tym nieufnie odnosił się do władców, którzy obiecywali pokój. Prędzej czy później wy­buchnie wojna, w której i król szwedzki zapragnie za­znać chwały i rozbudować swą potęgę. Szwecja utra­ciła wiele ziem na rzecz Rosji przez ostatnie lata. Co prawda chodziło o terytorium Finlandii, ale takie po­rażki drażniły dumę każdego panującego. Patrik był młody i nie zamierzał zakończyć życia na polu bitew­nym, nie wiedząc nawet, o co walczy. Przede wszyst­kim z tego względu ruszył ku północnemu wybrzeżu. Ten kierunek był równie dobry jak każdy inny. Naj­ważniejsze, że ruszył w drogę, zerwał z przeszłością. W istocie niewiele wiązało go z tą ziemią, więc nie przyszło mu to z wielkim trudem. Tęsknota za ojczy­zną zdawała się pustym słowem, żartem nieomal. Wieczorami przy ognisku zanosił się ironicznym śmiechem na wspomnienie Szwecji.

Patrik lubił się śmiać. A pomysł, by osiąść w rym górzystym kraju, Norwegii, zdawał się całkiem do rzeczy.

Gorsi niż on wędrowali w tych latach na północ. Słyszał różne plotki. Traktami wiodącymi ku fior­dom ciągnęła rzesza nikczemników.

I cóż z tego?

Kto dał mu prawo sądu?

Czyż i inni nie mogli zacząć życia od nowa?

Na odpoczynek wybrał miejsce, w którym ktoś przed nim palił już ognisko. Zawsze tak robił, a ten zwyczaj brał się z wrodzonej mu łagodności. Mija sporo czasu, zanim natura zdoła wygoić rany zadane jej przez człowieka. Czemu miałby palić nowy skra­wek ziemi i zadawać mu cierpienie, skoro mógł roz­niecić ogień w starym popiele?

Tutaj mógłby osiąść. Widział wokół rozliczne śla­dy ludzkiej działalności i zastanawiał się, skąd się tu wzięły, skoro nikogo nie spotkał. Nie znalazł odpo­wiedzi. Znalazł za to srebrny guzik z wzorem na wierzchu i uszkiem do przyszycia. Dziwny guzik, w życiu takiego nie widział. Patrik schował go jak naj­droższy skarb. Pochodził z ubogiej rodziny i nigdy dotąd nie posiadał nic cennego. To, że nowy kraj roz­siewał srebro pod jego stopami, uznał za nadzwyczaj gościnny gest. Może przyda się tu na coś?

Szwecja zawsze stawiała żądania, nigdy nie dając niczego w zamian. Patrik znalazł namacalny dowód, że decyzja o wyjeździe była słuszna.

Droga zabrała mu więcej czasu, niż się spodziewał. Jeszcze na szwedzkiej ziemi musiał pozbyć się konia. Wciąż bawiło go wspomnienie tej transakcji, bo udało mu się przechytrzyć kupującego. Obawiał się, że szkapa długo nie pociągnie. Otrzymał zapłatę o bla­dym świcie, a pokazał chłopu zwierzę późną nocą, kiedy prosił go o nocleg. Korzystną cenę osiągnął czę­ściowo dzięki stanowi nietrzeźwości, w którym znaj­dował się jego gospodarz. Patrik nie żałował konia. Było to uparte bydlę, którego żadnym sposobem nie potrafił zmusić do pracy. Najgorsze z całego inwen­tarza w zagrodzie, w której służył. Dlatego, odcho­dząc, zabrał je ze sobą.

Miał wrażenie, że los kieruje jego krokami, wybie­ra czas i miejsce, jakby z małych kawałków budował układankę, której treści i rozmiarów Patrik nawet się nie domyślał. Pierwszą istotą, którą napotkał w no­wym kraju, była kobieta. Zobaczył ją od tyłu; nachy­lona w dziwacznej pozie nad uskokiem drogi usiło­wała wyprząc konia. Jedno koło wozu zsunęło się z gościńca i pociągnęło w dół cały zaprzęg. Zwierzę zaparło się przednimi kończynami i prychało przera­żone. Kobieta przeklinała je grubymi słowami, a Patrik przysłuchiwał się jej z zachwytem. W życiu nie słyszał niczego podobnego z ust niewiasty.

- Mogę pomóc? - zapytał. Koń od dawna śledził go szeroko rozwartymi brunatnymi ślepiami, ale lek­ceważył jego obecność, jakby uznając, że ze strony człowieka nie grozi mu większe niebezpieczeństwo.

- Leimo, stój spokojnie, do diabła... Dziewczyna okazała znacznie większe zaskoczenie niż zwierzę. To wtedy właśnie Patrik doznał uczucia, że jego poczynaniami kieruje los.

Cóż innego jak nie los sprawił, że ona właśnie sta­nęła mu na drodze? Czy to nie los zepchnął koło z traktu właśnie tego dnia? Z pewnością przejeżdża­ła tędy wielokrotnie, nie doznawszy najmniejszego uszczerbku. Patrik uznał, że w tym nieoczekiwanym zdarzeniu tkwi jakiś głębszy sens.

- Oczywiście, że możesz pomóc - prychnęła. - Nie stój jak słup soli, do diaska! Wyprzęgaj konia! - Przy­trzymywała zwierzę, przemawiała do niego i uspoka­jająco poklepywała po grzywie.

Patrik był silniejszy od dziewczyny. Uwolnił ko­nia i wepchnął wóz na drogę, po czym razem ponow­nie zaprzęgli zwierzę.

Patrik poklepał je, przesunął palcami po białej grzywie. Koń prezentował się znacznie lepiej niż ten, którego pozbył się w Szwecji.

- Nie pochodzisz z Finlandii - stwierdziła dziew­czyna, mrużąc oczy.

Patrik potrząsnął głową. Uśmiechnął się, szeroko rozsuwając szczęki pokryte wielodniowym zarostem. W jego twarzy dominowały usta właśnie i lekko spłaszczony nos, tak że rzadko kto zwracał uwagę na niebieskie oczy. Gdyby nie zaczątki brody, można go było wziąć za niedorostka.

- Patrik Jonsson - przedstawił się. - Jeszcze parę dni temu byłem Szwedem, od niedawna uznaję się za Norwega. Nie sądzisz, panienko, że ten kraj potrze­buje mężczyzn jak ja? Silnych i gotowych wyciągnąć pomocną dłoń w potrzebie?

Uśmiechnęła się niewyraźnie. Patrik nie pojmował, że ktoś może wyglądać tak zachwycająco w zwykły, nieświąteczny dzień.

- Sama w takim miejscu? - nie mógł się nadziwić. - Czy to nie nazbyt niebezpieczne dla młodej kobiety?

Roześmiała się perliście.

- Jadę po skóry do brata.

Patrik przypomniał sobie, że niedawno minął ja­kieś zabudowania.

- Czy pozwolisz przyłączyć się zdrożonemu wę­drowcowi? - zapytał. - Brakuje mi kontaktu z ludźmi.

- Możesz dołączyć do mnie - przystała. - Knut nie­raz gościł u siebie przybyszów zza granicy. Znajdzie się jakiś kąt dla ciebie. A więc masz na imię Patrik?

Przytaknął, wybaczając dziewczynie, że zapomniała nazwisko. Skąd miała wiedzieć, że to spotkanie było zrządzeniem losu? Jeszcze zdąży zapaść jej w pamięć.

- Tak, Patrik - rzucił swobodnie. - A ty?

- Ida - odrzekła. - Wskakuj na kozioł, Patriku. Szwedów jeszcze nie gościliśmy pod naszym dachem.

Na podwórzu przed domem Knuta i Anjo stał ja­kiś wóz. Ida uniosła brwi w zdziwieniu, bo wizyty należały do rzadkości o tej porze roku. Pojawienie się Patrika w chwili, kiedy najbardziej potrzebowa­ła pomocy, wydało się jej wystarczająco niezwykłym wydarzeniem, obecność jakichś nieznajomych w za­grodzie brata miała wręcz niepokojący wymiar. Bóg jeden wie, po co przybyli.

- Po pańsku mieszka ten twój brat - ocenił Patrik, zeskakując z wozu, zanim ściągnęła lejce.

Ida nie miała czasu odpowiedzieć. Zebrała suknie, by ich nie zmoczyć o oszronioną ziemię, i pospieszy­ła do wejścia. Szron był na swój sposób urzekający. Pokrywał wszystko delikatnym welonem, jakby zima nie miała serca kłaść dywanu ze śniegu na to, co pięk­ne. Jakby zwlekała, rozkoszując się barwami jesieni.

Ida bez pukania weszła do środka. Patrik zaś nie należał do ludzi, którzy wstydliwie trzymają się na uboczu, i podążył za dziewczyną.

Ogromną kuchnię Anjo wypełniał zapach pieczone­go chleba, ale w powietrzu wisiało coś jeszcze. Anjo stała wsparta ramieniem o drzwi do izby i przyłożyw­szy do nich ucho, nasłuchiwała odgłosów z wewnątrz. Karl trzymał się matczynego fartucha, ssąc kciuk, na­wet po nim znać było niepokój. Helena siedziała sku­lona na kuchennej ławie, przerażona bardziej niż w chwili, gdy po raz ostatni widziała męża.

Ida stanęła na środku kuchni. Patrik zamknął drzwi za sobą.

- Co się dzieje? - spytała, przenosząc wzrok z An­jo na Helenę. - Gdzie jest Knut?

- Poborcy podatkowi - szepnęła Anjo. Za cicho, więc powtórzyła te dwa słowa jeszcze kilkakrotnie. - Doszły ich plotki, że Knut ma złoto - dodała, nie zważając na obecność Patrika.

- Głupio postąpił, pomagając ludziom - wyrwało się Idzie. Knut użył złota, by wesprzeć pobratymców, kiedy pożar strawił pół wioski. - Pomaganie innym nigdy nie przynosi nic dobrego - dodała z rozczaro­waniem. - Wyobrażamy sobie, że zawiść nie istnieje, ale wasz dostatek musiał być solą w oku dla wielu. Skąd w ludziach tyle podłości? - Opadła ciężko na ła­wę koło Heleny. - Co im powiedział?

- Przyznał, że ma trochę kruszcu - odrzekła Anjo. Pobladła, nasłuchiwała odgłosów zza drzwi, nie prze­rywając wymiany zdań z Idą. W końcu jej wzrok spo­czął na Patriku.

- Któż to zacz?

- Szwed - wyjaśniła Ida i w krótkich słowach opisała wypadek z wozem i nieoczekiwane pojawienie się Patrika. - Pomyślałam, że przygarniecie go na ja­kiś czas. U nas na cyplu przydałaby się para dodat­kowych rąk do pracy, ale pod nieobecność Sedolfa wolę nie wystawiać się na języki. Ludzie wciąż pa­miętają moją matkę - dodała z westchnieniem. - W ciemne jesienne wieczory nie mają nic innego do roboty, jak odkurzać stare wspomnienia. Patrik dal­by pożywkę dla nowych plotek.

Anjo uśmiechnęła się. Ida potrafiła być bezlitosna w swoich ocenach.

- Nie najlepszy wybrałeś dzień - odezwała się cie­pło do przybysza - ale witamy cię w naszych progach. Pozostaje mieć nadzieję, że ludzie nie zaczną gadać o tobie i Helenie. Helena jest Finką, ale zaliczamy ją do rodziny. Przed czym uciekłeś?

Patrik usiadł na zydlu przy stole, tak by móc wi­dzieć obie urodziwe dziewczyny. Na jasnowłose jak Helena napatrzył się dość w swoim krótkim życiu. Takie jak Ida, o włosach barwy ognia i oczach rzuca­jących błyskawice, spotykał znacznie rzadziej. Jedno pytanie nie dawało mu spokoju: kim jest Sedolf?

- Przed niczym nie uciekam - odrzekł beztrosko. - Przybywam, by ofiarować swoje usługi temu krajowi. Czyż Norwegia nie powinna być mi wdzięczna?

Anjo uśmiechnęła się mimowolnie.

- Potrafisz mnie rozbawić - powiedziała. - To, że przybywasz w taki dzień, nie jest może dziełem przy­padku.

Zza ściany dochodziły strzępy rozmowy, ostre, twarde głosy nieznajomych i stanowcze odpowiedzi Knuta. Bliscy nie mogli mu pomóc. Musiał sam decydować, walczyć o wolność i przyszłość rodziny.

Ida podciągnęła kolana pod brodę. Dobrze wie­działa, ile Knut poświęcił, by zdobyć spuściznę po oj­cu, i jak bardzo ryzykował, ukrywając ją w tajemni­cy. To, że posiadł więcej ziemi niż ludzie żyjący tu od pokoleń, wydawało się wystarczająco podejrzane. Jeszcze większe zadziwienie wywoływał fakt, iż po­trafił się dzielić z potrzebującymi. Takie wieści roz­chodziły się szybko.

I nic dziwnego. Ludzie gadali, jedni powodowani za­wiścią, inni czystą bezmyślnością, a poborcy podatko­wi mieli oczy i uszy szeroko otwarte. Kiedyś usiłowali dobrać się do ojca, ale Reijo okazał się sprytniejszy. Ze skarbu ukrytego w ścianie sauny korzystał w ostatecz­ności, na co dzień sprawiał wrażenie człowieka, który w życiu nie miał bryłki złotego kruszcu w rękach.

Ida obrzuciła przybysza przeciągłym spojrzeniem. Skąd pewność, że jest Szwedem?

Patrik wyczuł wzrok dziewczyny na sobie i pod­niósł oczy. Dostrzegła w nich to coś, czego nie chcia­ła już widzieć w spojrzeniu żadnego mężczyzny po­za Sedolfem. Dobrze im było ze sobą. Być może nie wyraziła tego wystarczająco jasno, ale liczyła na to, że nieznajomy młodzieniec właściwie pojął jej słowa.

I z pewnością był Szwedem. Ufała, że zjawił się przypadkiem, a nie na zlecenie poborców, którzy wiedzieli, że jest siostrą Knuta. Urzędnicy królewscy potrafili się posługiwać wymyślnymi fortelami, ale tym razem Ida nie wyczuwała zagrożenia. Zza ściany dochodził ją spokojny głos brata. Nie znała go dotąd od tej strony, zmienił się nie do poznania po powro­cie z Finnmarku. Ida kochała go bardzo, ale nie sposób wiedzieć wszystkiego o tym, kogo darzy się uczu­ciem.

Anjo odskoczyła gwałtownie od drzwi, które otworzyły się z trzaskiem. Karl wyglądał ostrożnie zza fałdów matczynej spódnicy. W szeroko rozwar­tych oczach chłopca czaił się strach. Co zapamięta z tej wizyty? Dwóch mężczyzn ubranych w czarne stroje podróżne. Ida zastanawiała się, gdzie spędzili poprzednią noc. Gdyby zjawili się tego samego dnia, lądem czy morzem, w domku na cyplu niechybnie dostrzeżono by ich przybycie.

Nie pokazali twarzy, Ida zapamiętała tylko głos jednego z nich:

- Masz jeden dzień, Knucie synu Karla. Wrócimy tu jutro i przewrócimy dom do góry nogami, jeśli od­mówisz współpracy. Albo zabierzemy cały inwentarz, wybór należy do ciebie. Dla opornych pozostaje twierdza. W tym względzie macie rodzinne tradycje...

Ida zapamiętała ten władczy ton i choć nie ujrzała twarzy urzędnika, poznałaby go po głosie. Knut poja­wił się w kuchni. Był blady, krople potu wystąpiły mu na czoło. Zapewne nie uszło to uwagi przybyszów.

- Ci przeklęci poborcy zjawiają się zawsze nie w porę - wychrypiał i objął Anjo. Karl wcisnął się między rodziców i złapał oboje kurczowo za nogi, przerażony ciszą, która nagle zapadła, i tym, że zu­pełnie nie zwracali na niego uwagi.

- Ktoś musiał donieść im o tobie... Knut pokiwał głową i pocałował Anjo w czoło, nie zauważając pozostałych.

Patrik odwrócił głowę. Spodziewał się kogoś star­szego, a ten mężczyzna nieznacznie tylko przewyższał go wiekiem. Za to jego żona miała znacznie wię­cej lat wypisanych na twarzy. Niewyobrażalne. Knut był wyraźnie młodszy od swojej żony, lecz wygląda­ło na to, że ją kocha. Pomimo wszystko...

- Mamy gościa - szepnęła Anjo. Dopiero wtedy Knut dostrzegł młodzieńca.

- Zagubiona owieczka - dodała Ida. - Znalazłam ją, ale nie mogę przygarnąć. Ludzie powiedzą, że wzię­łam sobie kochanka, kiedy mąż ruszył na Lofoty.

Knut przywitał się z Patrikiem i tych kilka chwil starczyło, by ocenić nieznajomego. Spodobało mu się to, co zobaczył. Uczciwe, otwarte spojrzenie, buń­czuczna mina, typowa dla kogoś, kto zobaczył nie­wiele świata. Wesołe iskierki w oczach. Nawet to, że Patrik nie odrywał wzroku od Idy, nie nastroiło doń Knuta negatywnie. Wolno patrzeć na ładne dziewczę­ta, nawet jeśli są zamężne.

- Poborcy podatkowi wszędzie tacy sami - stwier­dził Patrik. Stracił pewność siebie. Knut, choć niewie­le starszy, onieśmielał go. Wyglądał na człowieka, którego niełatwo zbić z pantałyku.

- Schowałeś wszystko w jednym miejscu? - zdzi­wiła się Ida.

Knut zdecydował się zaufać nieznajomemu. Przed Heleną nie musiał niczego ukrywać, wiedziała wy­starczająco dużo. Zresztą traktował ją nieomal jak członka rodziny.

Potrząsnął głową.

- Trzymasz wszystko w domu? - Nie.

- Większość?

- Całkiem sporo.

- Może zadowoliłoby to poborców? - zamyśliła się Anjo.

- Nie mam zamiaru oddawać im aż tak wiele - sprzeciwił się Knut. - Wydarłem to złoto górze goły­mi rękami.

- Czy czegoś ci brak? - spytała cicho Anjo i spoj­rzała na męża. Miała nadzieję, że pozostał tym sa­mym człowiekiem, który zwykł wznosić wzrok ku niebu, jakby pragnął przespacerować się po łuku tę­czy. - Twojej żonie niewiele potrzeba do szczęścia. Nic ponad to, co mamy. Możemy żyć jak inni.

Tylko Anjo mogła przemówić Knutowi do rozsądku.

- Skąd bierzecie pewność, że to prawdziwi poborcy? - zastanawiała się Ida. - Może to zwykli złodzieje?

- A poborcy nie są zwykłymi złodziejami? - rzucił zgryźliwie Patrik. Doprawdy, jego spotkanie z Nor­wegią przybierało niezwykły obrót i coraz bardziej utwierdzał się w przekonaniu, że nic nie dzieje się przypadkiem. Los tak chciał, szeptał mu jakiś głos.

- Nie powinienem mieszać Reijo do tego - sapnął Knut, a jego wzrok spoczął ciężko na siostrze. - Mu­szę się go jednak poradzić, zanim uczynię następny krok. Coś mi mówi, że wrócą. Królewscy nigdy nie rezygnuję.

- Sprowadzę tatkę - oświadczyła Ida bez namysłu. Choć drobna i krucha, miała w sobie więcej siły i energii niż większość ludzi.

Patrik zerwał się z miejsca.

- Chętnie się rozejrzę po okolicy. Ci dwaj wyglą­dali podejrzanie.

- Nie sądzę, byś mógł wzbudzić przerażenie w kimkolwiek - orzekła powściągliwie Ida, obdarzając młodzieńca przeciągłym spojrzeniem. - Możesz jednak wybrać się ze mną.

Ujechali spory kawałek, zanim odezwała się po­nownie. Patrik siedział obok niej na wąskim koźle.

- Miły z ciebie chłopak, Patriku - zaczęła - i nie wątpię, że złamałeś niejedno dziewczęce serce. Spra­wiłbyś mi jednak radość, patrząc na mnie innym wzrokiem. Mówiłam dotąd półsłówkami, teraz wyło­żę kawę na ławę: Jestem mężatką, szczęśliwą mężat­ką. Mam dwoje dzieci. Nie należysz do mężczyzn w moim typie i nie znajdzie się dla ciebie miejsce w moim życiu. Mówię to, byś nie błądził w mgle nie­pewności. Mam wszystko, czego mi trzeba. Gdybym zechciała mieć więcej, i tak nie znajdziesz się na li­ście. A więc... - Ida zaczerpnęła powietrza. - Jeśli mo­je słowa nie trafiają w próżnię, nie widzę przeszkód, byśmy zostali przyjaciółmi.

Patrik zaniemówił na chwilę, ale szybko się otrzą­snął. Choć przemowa dziewczyny wprawiła go w osłupienie, nie mógł ukryć uczucia podziwu. Ida była jak wicher, który niespodziewanie zwala z nóg.

- Życie jest pełne rozczarowań - wyrzekł w koń­cu, śmiejąc się. Wyznawał zasadę, że porażki łatwiej znosić z uśmiechem na ustach. - Więc musiałaś mło­do wyjść za mąż?

- Po raz drugi - wyjaśniła pospiesznie, pobladłszy lekko. Zacisnęła dłonie na lejcach. - Moje dzieci uro­dziły się równocześnie.

Patrik powstrzymał żartobliwą uwagę, która cisnę­ła mu się na usta. Ktoś, kto wychodzi powtórnie za mąż, musiał przeżyć bolesną stratę. Nie zamierzał po­większać cierpienia Idy.

- Jesteś po prostu taka piękna - dodał niezdarnie, wywołując uśmiech na twarzy dziewczyny. - Chyba można mi wybaczyć, że zakochuję się w pierwszej pannie, którą spotykam w nowym kraju.

- Wybaczę, jeśli równie szybko ci to przejdzie.

- Więc uznaję, że już to uczyniłaś - odrzekł z cza­rującym chłopięcym uśmiechem. W głębi duszy nie był jednak takim chłopcem, na jakiego wyglądał.

- Bardzo bogaty jest twój brat? - spytał, kiedy w od­dali ujrzeli skrawek morza. Patrik był kilka razy nad Zatoką Botnicką i ten widok nie odebrał mu tchu w piersiach, brakowało mu rozmachu. To zapewne je­den z tych północnych fiordów, o których słyszał od wędrowców. - Gdzie tutaj można znaleźć złoto?

Ida roześmiała się.

- Jest na tyle bogaty, by odczuć stratę majątku. Złoto znalazł. Cała historia przypomina bajkę. Nie spotkałam nigdy nikogo, kto by miał tyle szczęścia...

Ida nie wspomniała ani słowem o Reijo. Nie za­mierzała wtajemniczać nieznajomego we wszystkie szczegóły ich życia rodzinnego.

Patrik nigdy nie przypuszczał, że królewscy po­borcy zechcą oskubać człowieka tylko za to, że uda­ło mu się wyrwać ziemi garstkę skarbów. Marzył za to wielokrotnie o tym, by samemu wzbogacić się w ten sposób, bez zbytniego wysiłku.

Nie musieli opowiadać Reijo o urzędnikach. Ci lu­dzie wiedzieli dobrze, gdzie kierować kroki.

Dotarli na cypel przed Idą i Patrikiem. Przez gło­wę Idy przemknęła niepokojąca myśl. Jeśli zobaczą pusty wóz, domyśla się, po co wróciła.

Może zabronią Reijo rozmowy z Knutem? Wolno im?

Ida nie wiedziała, ale coś jej podpowiadało, że lu­dzie króla mogą wszystko. Zwłaszcza wobec bieda­ków, którzy nie znają się na prawie, przynajmniej nie na tyle, by przeciwstawić się poleceniom tych, któ­rzy mienią się jego egzekutorami.

- Nie odzywaj się, póki nie poproszę cię o pomoc - westchnęła Ida. - Kto wie, może i tobie coś skapnie. Knut zawsze nagradza tych, którzy go wspierają.

Patrik nabierał coraz mocniejszego przekonania, że jego krokami kieruje przeznaczenie.

Reijo poczęstował przybyszów kawą. Ida poczuła ten zapach i rozzłościła się. Sama nie podałaby po­borcom ani szklanki wody.

- Przyprowadziłam Patrika - oznajmiła ojcu, pa­trząc na niego znacząco. W ogóle nie zwracała uwa­gi na mężczyzn w czerni.

Reijo obrócił spokojne spojrzenie na młodzieńca i udał, że zna go od dawna.

- Co słychać u ojca? - spytał. - Minęło z dziesięć lat, kiedy widziałem go po raz ostatni. Wtedy byłeś jeszcze małym chłopcem.

- Wszystko dobrze - odrzekł Patrik i uśmiechnął się krzywo. Ida była doprawdy niezwykle podobna do Reijo. Z miejsca go polubił.

- Spotkałaś już tych panów? - spytał Reijo, prze­nosząc wzrok z córki na poborców.

Spojrzała na nich jeden raz i skinęła głową.

- Więc są przekonani, że i ty masz złoto? - syknę­ła z nienawiścią w oczach.

Reijo roześmiał się serdecznie.

- Pokazałem im dom. Na ich przekonania nic nie po­radzę. Zapłaciłem tyle, ile królowi i kościołowi się należy. Jestem uczciwym, ciężko pracującym człowiekiem.

- Ja też niczego nie skrywam pod siennikiem - do­dała Ida zjadliwie.

- Sprawdziliśmy - odrzekł chrapliwie jeden z męż­czyzn. - Pozostaje mieć nadzieję, że twój brat wyka­że równie wiele rozsądku. Poprosiliśmy ojca, by z nim pomówił...

Ida spojrzała mimowolnie na mówiącego. U takie­go człowieka pamięta się głos, nie wygląd, pomyślała. I zmieniła zdanie, kiedy ujrzała ostry profil nieznajo­mego, pociągłą, wąską twarz i lekko skrzywiony nos, jasne włosy, oczy szare i pełne życia. Nie pasowały do głosu, tonu zimnej obojętności, tak charaktery­stycznego dla urzędników królewskich. Zapamięta i wygląd, taka twarz łatwo zapada w pamięć.

- Nie przyszło wam do głowy, że i Knut jest uczci­wy? - spytała wyzywająco, wysuwając podbródek.

Poborcy uśmiechnęli się. Gdyby takie słowa wy­rzekł mężczyzna, zostałby niechybnie ukarany. Ida nie pomyślała o tym. Nie wiedziała, że wybaczono jej tylko dlatego, że jest kobietą. Piękną kobietą.

- Nie poprzestajemy na domysłach. - Usłyszała ten sam chrapliwy głos. Widać jego właściciel zawsze prowadził rozmowę. Może po to, by przestraszyć dłużników. W głosie mężczyzny pobrzmiewały zło­wieszcze nutki, choć nie musiał posługiwać się otwar­tymi groźbami. - Wykonujemy rozkazy. Potrafimy sprawdzić, kto kieruje się uczciwością, a kto nie. Nie mieszamy w to uczuć. Umiemy dojść prawdy.

Nie przekonał Idy, ale spojrzenie, jakie posłał dziew­czynie, przyprawiło ją o ciarki. Po raz pierwszy w ży­ciu poczuła, że włoski jeżą się jej na karku.

Poborcy dopili kawę, pożegnali się i opuścili dom. W izbie zapanowała głucha cisza. Ida otworzyła drzwi do swego pokoju. Dzieci spały.

- A więc masz na imię Patrik - stwierdził Reijo. - Nie sądziłem, że moja córka potrafi kłamać na zawo­łanie...

Patrik wymienił uścisk dłoni z Reijo i opowiedział w krótkich słowach o sobie.

- Ktoś, komu przytrafia się taka historia, musi do­szukiwać się w niej ukrytego znaczenia - orzekł Re­ijo, nie zdając sobie sprawy, że trafia w samo sedno.

- Może zrządzenia losu? - spytał niewinnie Patrik. Reijo zaśmiał się cicho.

3

- A więc Knut ci zaufał? - spytał Reijo po raz ko­lejny. Minęło parę godzin od chwili, kiedy Szwed przekroczył próg jego domu. - Swego czasu potrafił w mig ocenić ludzi. Pozostaje nam wierzyć, że nie stracił tej umiejętności...

Patrik dobrze wiedział, iż gdyby zawiódł Reijo, musiałby prostą drogą wracać do Szwecji. Ojciec Idy był miły, ale nie pobłażliwy.

- Lepiej będzie dla Heleny, jeśli się z nimi ponow­nie nie spotka - myślał głośno Reijo. Czuł się odpo­wiedzialny za dziewczynę.

- Knut powinien zatkać im czymś usta - oświad­czyła Ida.

Reijo skinął głową.

- Postąpił nierozsądnie, osiedlając się w rodzinnej wsi. Gdyby wybrał sobie inne miejsce, nie intereso­wałby się nim żaden poborca. Tylko że Knut zawsze kierował się głosem serca, a jego serce kazało mu za­mieszkać tutaj...

Słowa ojca podziałały na Idę jak mroźny wiatr, do­tykały jej bowiem w równym stopniu jak Knuta. Ona też tęskniła za światem, ale strach przed nieznanym okazywał się silniejszy.

W przypadku kobiet nie miało to zresztą wielkiego znaczenia. Kobiety zostawały w rodzinnym domu lub szły tam, dokąd wiódł je mąż. W porównaniu z innymi Ida i tak zobaczyła kawałek świata, ale nie odczuwała satysfakcji.

Ida bowiem nigdy nie porównywała się z innymi kobietami i uznawała to za rzecz naturalną. Ida po­równywała się z mężczyznami. Może pod wpływem ojca, który nie pokazał jej wyraźnych granic.

- Chyba wiem, gdzie Knut ukrył swoją część zło­ta - oświadczył Reijo, unosząc kąciki ust w lekkim uśmiechu. - W miejscu znacznie bezpieczniejszym niż moje. A mojego poborcy nie odkryli...

Patrik przestraszył się, że usłyszą, jak mocno bije mu serce. Rzeczywistość przerastała najśmielsze sny.

- Zapewne obserwują dom Knuta i Anjo. Uśmiech Reijo zniknął. Uwaga Idy była trafna.

- Knut nie może ruszyć się z domu, ale sądzę, że mogę pojechać tam z Patrikiem, nie wzbudzając ni­czyich podejrzeń. Przywieziemy Helenę, żeby ci ulży­ła w obowiązkach. No i skóry, których zapomniałaś.

Ida żałowała, że nie ma Sedolfa. Na wspomnienie męża poczuła falę ciepła w całym ciele. Miły, dobry, urodziwy Sedolf. Brązowe oczy, które w mig odczyty­wały każde jej pragnienie, wesołe spojrzenie, pod któ­rym topniała jak wiosenny śnieg. Spokojny głos, żar­tobliwe słowa... Sedolf opanował wszystkie jej myśli, wkradł się do jej serca i zabłądził w niezliczonych ko­rytarzach, z których nie potrafiła go wygnać. Później pozamykała wszystkie drzwi, by nie mógł się wykraść. Tyle właśnie dla niej znaczył. Tyle i jeszcze troszkę więcej, ale tego więcej nie potrafiła już ubrać w słowa.

Byłaby spokojniejsza, mając go u swego boku. Czuła jakiś niepokój, nie strach, lecz coś, czego nie umia­ła bliżej określić. Złoto nie przynosi szczęścia.

Machinalnie podniosła dłoń do szyi. Wciąż nosiła ptaszka, dar Ailo. Złotego ptaszka na złotym łańcusz­ku. Chciała wierzyć, że nie spoczywa na nim żadne przekleństwo. Jej skrzydlaty przyjaciel nie błyszczał złowrogim blaskiem.

Ida została w domu, a Reijo i przybysz ze Szwecji wyruszyli do Knuta. Ojciec wrócił po jakimś czasie w towarzystwie Heleny.

Wieczór dłużył się niemiłosiernie. Sen nie nadchodził.

Myśli Idy biegły do Knuta i do Anjo. Myślała o ich szczęśliwym związku, o cierpieniu Knuta, o cenie, któ­rą zapłacił za swój skarb. Królewscy poborcy nie zwa­żali na cierpienie. Władzy nie kupi się cierpieniem. Nie można ukrywać skarbów. Dlaczego jednak należy dzielić się nimi z kimś, kto posiadł znacznie większą fortunę? Niepokorne myśli. Ida zastanawiała się, czy poborcy byli jedynie ślepymi wykonawcami poleceń królewskich. Zapewne. A jednak czyż nikogo nie ota­czali troską? Nie pragnęli zapewnić godziwego życia ukochanej kobiecie?

Nie znali bólu po utracie tego, co zdobywa się cięż­ką pracą? Pracą dla tych, których darzy się miłością?

Może potrafili zapomnieć o uczuciach, choć wła­śnie tego Ida nie umiała sobie wyobrazić.

Tej nocy dzieliła łóżko z Heleną. W ciemności wy­mieniały się uwagami. Jak miło prowadzić taką roz­mowę z drugą kobietą, spokojną, cichą rozmowę na skraju snu. Elise i Maja robiły to samo, pomyślała Ida. Ona była wtedy zbyt mała, by dzielić siostrzaną wspólnotę. Dopiero Knut stał się jej powiernikiem.

Później Ailo, no i Sedolf. Taka nocna rozmowa nie miała wiele wspólnego z pogawędką rozchichotanych przyjaciółek spacerujących ramię w ramię. Inaczej ga­wędzi się z kimś, kto dzieli te same pragnienia...

- Uważasz, że jest przystojny? - spytała Helena. Ida wzdrygnęła się, sądziła, że przyjaciółka zdążyła już zasnąć.

- Przystojny? - powtórzyła. Przypomniała sobie twarz poborcy podatkowego. Tego słowa by nie użyła.

- Patrik, ten Szwed... Podoba ci się?

- Nie - odrzekła Ida bez namysłu. - A tobie?

- Jest taki młody - szepnęła Helena i zadrżała. Patrik był starszy od niej. - Ty mu się podobasz - dodała.

- Wiem. Oświadczyłam mu, że nie ma na co liczyć.

- Tak powiedziałaś? - Helena usiadła na łóżku, usi­łując dostrzec twarz Idy w ciemności.

- Lepiej żeby od razu wiedział i nie robił sobie płon­nych nadziei. Po co mi inni, skoro mam Sedolfa?

- Ja bym się nie odważyła.

- A miałaś okazję? - chciała wiedzieć Ida. Czyżby ktoś czynił Helenie niedwuznaczne propozycje?

Dziewczyna roześmiała się cicho, by nie zbudzić dzieci. To był śmiech przez łzy.

- Nie, Ido, choć tak byłoby może lepiej. O kim po­myślałaś? - spytała ostrożnie, jakby rzeczywiście chciała coś ukryć. - Nie widuję nikogo poza Knutem i Reijo. Czasem jeszcze spotykam Emila i Larsa, kom­panów Knuta. Który z nich byłby dla mnie odpo­wiedni? Nie ośmielą się nawet spojrzeć na mnie, a ja też nic w nich nie widzę...

- Strasznie się puszysz - syknęła Ida.

- Nie miałam takiego zamiaru. Naprawdę nic dla mnie nie znaczą i nic mnie w nich nie pociąga. No, może poza... Sedolfem. On ma coś w sobie...

- Zauważyłam - odrzekła rozbawiona Ida. - Rzucę się na ciebie z pazurami, jeśli się do niego zbliżysz...

Zachichotała w poduszkę, ujrzawszy, jak Helena się czerwieni.

- Patrik to przynajmniej nowa twarz - dodała He­lena po chwili. - Odnoszę wrażenie, że Reijo ma mnie dość. Chyba chce odesłać mnie do domu.

Ida nie spodziewała się tych słów.

- Napomknął o tym? - spytała z nagłym przestra­chem, który przysłonił lęk o Knuta i o to, co przy­niesie kolejny dzień.

- Nie musiał - pisnęła Helena, żałując, że zdradzi­ła się ze swoimi przypuszczeniami. Dręczyły ją od dawna i w tej chwili zwierzeń nie potrafiła się po­wstrzymać. - Wiem - dodała. - Po prostu wiem. Wy­daje mu się, że tu nie pasuję. Że nie wypełniam mo­ich obowiązków...

- Nie jesteś nam ciężarem - oznajmiła Ida, akcen­tując każdą sylabę. - Tacie nic do tego. Nie miesz­kasz u nas, tylko u Knuta, więc jedynie on mógłby cię odesłać. A Anjo na to nie pozwoli. Tato nie ma nic do gadania!

- A jednak słuchacie każdego jego słowa - wyrwa­ło się Helenie. Przypomniała sobie, jak Reijo wcho­dzi do kuchni Anjo i Knuta i z łagodną stanowczo­ścią oznajmia, że Helena powinna wrócić z nim na cypel. Jak wysłuchuje, co mówi Knut o swoich za­mierzeniach, i podsuwa rady, a Knut akceptuje je bez zastrzeżeń. Tak, słuchali go we wszystkim. W osta­teczności to Reijo podejmował decyzje.

- Traktuje mnie jak dziecko, któremu należy się opieka. A ja jestem zamężną kobietą. Bóg jeden wie, gdzie przebywa mój mąż, ale to niczego nie zmienia. Mój stan cywilny daje mi jakąś godność, pozycję, a Reijo traktuje mnie jak małą dziewczynkę. Rumie­nię się, jeśli popełnię błąd, jąkam, bo czuję się nie­pewnie w jego towarzystwie. Tak właśnie postępował mój ojciec. Uzależnił mnie od siebie.

- Zawsze jesteśmy od kogoś zależni. Nie sądzisz? Helena nie odpowiedziała. Nie potrafiła uwolnić się od niepokoju, który wzbudzał w niej Reijo. Jak­by była pod nieustannym nadzorem.

- Tato troszczy się o ciebie - uznała Ida. Wiedzia­ła, jak bronić ojca. - Jeśli popełnia jakiś błąd, to ten właśnie, że zbyt łatwo obdarza ludzi miłością. A wte­dy troszczy się o nich, czuje się za nich odpowiedzial­ny. Dlatego masz wrażenie, że traktuje cię jak córkę. Nie sądzę, by czynił to w złych zamiarach.

Ida wbiła wzrok w ciemność, wsłuchując się w równy oddech śpiących dzieci. Dobrze wiedziała, że obudziłby ją każdy niepokojący szmer. Miała ten sam dar opiekuńczości co Reijo, z tą jedną różnicą, że on obejmował nim wiele osób. Dla wszystkich znajdował miejsce w swoim sercu. Idzie podobała się myśl, że miłość bliźniego odziedziczyła po ojcu.

- Tato jest przystojny, Heleno - odezwała się znów głosem przepojonym czułością. - Kiedy by­łam młodsza, podkochiwały się w nim wszystkie moje koleżanki. Możesz to sobie wyobrazić? Wte­dy się wstydziłam, teraz uważam, że powinnam być dumna. Tatko jest przystojny. I bardzo sprawny jak na kogoś po czterdziestce. Gdyby los był sprawiedliwszy, obdarzyłby go kochającą żoną i stadkiem dzieci.

- Po czterdziestce? - wyrwało się Helenie. Znała wiek Reijo, ale dopiero w ustach Idy liczba zabrzmia­ła niepokojąco. Usiłowała przypomnieć sobie ludzi w takim wieku, których znała w przeszłości, i wzdry­gnęła się. Żaden z nich w niczym nie przypominał oj­ca Idy.

- Powinnyśmy złapać trochę snu, zanim maleń­stwa się obudzą.

Helena pokiwała głową w ciemności, ale Ida nie dostrzegła tego gestu. Myśli Heleny też były niewi­doczne. W przeciwnym razie przyprawiłyby Idę o dodatkowe zmartwienia.

Tak bardzo przypominała ojca - troszczyła się o ludzi.

Reijo myślał o kobietach w swoim życiu, a te my­śli odpędzały sen. Nie lubił, kiedy go dopadały. Chciał mieć kontrolę nad własnym losem. Odzyskał ją dopiero po zniknięciu Raiji.

I wciąż ją sprawował, a powód był prosty. Od tam­tej chwili nie pozwolił żadnej kobiecie przekroczyć progu swego serca.

Tamte dwie, które wpuścił do środka, były na swój sposób czarownicami. Nie tymi złymi, opętanymi przez diabła. Słowo „czarownica” Reijo wymawiał z mi­łością i czułością, w jego ustach brzmiało jak zaszczyt­ny tytuł. Bezimienna, rudowłosa dziewczyna z Bergen. Ta, którą utopiono. Ta, którą kochał. I Raija.

Zawsze Raija.

Uczucia jak koło młyńskie starły go na proch i pozostawiły równie zdumionym jak i ją. Dał się im po­rwać, w swej bezradności zdany na los, Boga, przy­padek...

Sam nie wiedział na co.

O Raiji myślał najczęściej, stanowiła bowiem naj­ważniejszą cząstkę jego życia.

Tę drugą ledwie pamiętał. Jedynie rysy twarzy, a i te pewnie ubarwił przez lata. Pamięć mężczyzny nie jest godna zaufania. Zwłaszcza jeśli mężczyzna pragnie ukryć coś, w czym brał udział.

Raiji nie potrafił zapomnieć. Widywał ją codzien­nie. Jako małą dziewczynkę, biegającą radośnie mię­dzy drzewami, wiecznie roześmianą. Jako młodą żo­nę, niosącą cebry z wodą. Pamiętał zmarszczkę, objaw zatroskania, pojawiającą się między łukowatymi brwiami. Zakryte żałobą oczy tamtego listopadowego dnia, kiedy Mikkal padł trafiony pociskiem. Upór i zdecydowanie w tych samych oczach, kiedy wiózł dziewczynę na rosyjski statek.

Niezliczone wspomnienia. Nie nazwane wspo­mnienia.

Oblicza Raiji nigdy nie zapomniał.

Mimowolnie dotknął dłońmi własnej twarzy. Czas i surowy klimat północy pokryły ją zmarszczkami, zwłaszcza wokół oczu i ust. Mówiły o tym, że ich właściciel jest skory do śmiechu. Te pomiędzy brwia­mi i w poprzek czoła nie wyżłobiły wyraźnych śla­dów. Zresztą cóż to ma za znaczenie?

Raija nie zdążyła się zestarzeć. To dziwne. Wy­obrażał sobie, że zostałaby urokliwą staruszką, kru­chą, delikatną damą o płomiennych oczach, noszą­cą się dumniej niż za młodu. Jej włosy pojaśniałyby, może nawet pokryły siwizną. Los chciał inaczej.

Nie potrafił przyzwyczaić się do tego, że nie mo­że rozmawiać z nią w myślach. Czynił tak przez dłu­gie lata. Znał Raiję na tyle dobrze, że wiedział, jakich spodziewać się odpowiedzi. Od chwili gdy Jewgienij opowiedział mu o jej śmierci, przestał zwracać się do niej w ten sposób.

Czasami jednak zapominał. Rozpoczynał wyima­ginowaną pogawędkę, by w środku zdania zdać so­bie sprawę, że...

Oszukiwał się, gadał sam z sobą.

W myślach.

Maja...

Reijo owinął się szczelniej pledem. Boże, wspo­mnienie Mai wciąż przynosiło mu ból.

Całe szczęście, że wyjechała do Finlandii. Tak na­prawdę w jego życiu były trzy czarownice.

I z tych trzech najłatwiej przyszło mu kochać Raiję.

Dziewczyna z Bergen to stara blizna, która raz po raz dawała znać o sobie. Maja to otwarta rana. Nie mógł postąpić inaczej. Istnieją uczucia, które należy tłumić w zarodku. Są słowa, których nie wolno wy­mawiać.

Bardzo ją zranił. Minęły lata, zanim zdecydowała się mu wybaczyć.

Otwarte rany...

Zwykłe kobiety nie zdołały obudzić w nim żad­nych uczuć, ani tych dobrych, ani złych. Jakaś tajem­nicza siła ciągnęła go ku tym, które dają miłość po­mieszaną z cierpieniem.

Z wiekiem zaczęło go to nużyć. Marzył o spokoj­nym, zwykłym szczęściu, o bezpiecznym, nudnym związku. Namiętność zostawił za sobą. Nie miał już na nią siły.

Nie musiał udowadniać sobie, że jest mężczyzną. Trzy czarownice nie kochają się w jednym człowie­ku bez powodu. Było w nim coś, czego zwykli ludzie nie dostrzegali. Reijo nie dbał jednak o osąd zwy­kłych ludzi...

Potrzebował łagodnej letniej bryzy. Lub spokojne­go jesiennego wietrzyka unoszącego pożółkłe liście. Tymczasem w uszach szumiały mu roześmiane wio­senne wiatry, choć zbliżała się najczarniejsza noc ro­ku, środek ciemnej zimy.

Kręcił się długo, zanim zasnął. Prześladowały go rozliczne pary oczu.

Nawet te, w które nie chciał zaglądać...

4

Nadszedł niedobry poranek po złej nocy. Zbudzi­li się, zanim zaczęło świtać, i kręcili się bez celu po domu.

Nic nie wiedzieli, nic nie widzieli. W myślach snu­li najczarniejsze przewidywania.

Niebo wciąż było ciemne na wschodzie, kiedy przybiegła Anjo, niosąc w ramionach Karla. Miała na sobie kurtkę Knuta, która sięgała jej nieomal do ko­lan. Popłakując, przekroczyła próg. Reijo wziął od niej chłopca.

Ida objęła bratową, zanim ta odzyskała oddech. Nie musieli zadawać żadnych pytań.

- Muszę wracać - sapnęła Anjo. - Przyniosłam tyl­ko małego, bo u nas nie ma teraz dla niego miejsca...

- Co robią? - zapytał ostro Reijo.

- Rozbierają dom na kawałki. - Anjo była tak roz­trzęsiona, że uwierzyli jej bez wahania.

- Sądziłam, że to tylko groźba - zdziwiła się Ida. - Czcza pogróżka. Nie sądziłam, że jest na tyle głupi...

- Ten milczek wydaje polecenia - przerwała jej An­jo. - Sprowadzili paru pomocników z osady. Teraz przynajmniej wiemy, kto jest przeciw nam. Kto nie może znieść myśli, że mamy...

Zabrakło jej oddechu. Anjo płakała nie tyle z żalu, co z irytacji. Miała głębokie poczucie własnej warto­ści. Nie zdobyła jej dzięki złotu Knuta.

Chciało się jej krzyczeć. Knut wyobrażał sobie, że zdobędzie poważanie, bogacąc się. Bogactwem jed­nak trudno zdobyć prawdziwy szacunek. Jej dobry mąż obudził się nagle z pięknego snu i zrozumiał, że popełnił błąd.

- Nie powinnam zostawiać Knuta, moje miejsce jest u jego boku. Nie mogłam jednak pozwolić na to, by mały Karl stał się świadkiem poczynań tych dra­ni. Patrik towarzyszy Knutowi. Muszę wracać do nich jak najszybciej...

Reijo zdjął chłopcu wierzchnie odzienie, poklepał malca po policzkach, przemawiając doń spokojnym głosem. Karl uśmiechnął się. Reijo otaczał go nie­zmierną czułością, a chłopiec odpłacał się dziadkowi prawdziwym przywiązaniem. To, że nie był jego prawdziwym dziadkiem, nie miało żadnego znacze­nia. Reijo kochał Karla całym sercem, a to liczy się bardziej niż więzy krwi.

- Pojadę z tobą, Anjo.

- Ja też - oznajmiła twardo Ida.

Ojciec spojrzał na córkę. Przez dłuższą chwilę mo­cowali się wzrokiem, potem Reijo wolno potrząsnął głową.

- Nie możesz zostawić Heleny samej z dziećmi - powiedział zdecydowanie, jakby uznał, że tymi sło­wami rozstrzyga sprawę.

- Nie trzeba ich już karmić piersią - odrzekła nie­winnie Ida.

Pomoc przyszła z nieoczekiwanej strony.

- Nie jestem już dzieckiem, Reijo - odezwała się Helena - choć tak mnie traktujesz. Jestem dorosłą ko­bietą i można mi powierzyć opiekę nad dziećmi bez obawy, że stanie się coś złego...

Reijo narzucił kurtkę, założył czapkę i ruszył do wyjścia, łapiąc po drodze rękawice.

- Zaprzęgnę konia. Kto nie będzie gotowy, kiedy skończę, zostaje w domu.

Ida uśmiechnęła się. Mrugnęła do Heleny, ale wy­raz oczu przyjaciółki pozostał nieprzenikniony. An­jo też obserwowała jej zachowanie. W przeciwień­stwie do Idy pojęła, co kryje się we wzroku Heleny, ale nie powiedziała ani słowa. Nie należała do ludzi, którzy spieszą się potępiać czy oceniać innych.

Ida była już gotowa, kiedy ojciec podprowadził wóz. Obrzucił ją chłodnym spojrzeniem, ale nic nie powiedział. Milczenie miało czasami większy wpływ na Idę niż słowne pojedynki.

Knut rąbał drzewo. Stał plecami do domu i z całą mocą uderzał w pniaki, jakby widział w nich królew­skich urzędników.

Anjo zeskoczyła z wozu, zanim Reijo ściągnął lej­ce, i podbiegła do męża. Mała kobieta objęła barczy­stego, wysokiego mężczyznę, który zgiął kark.

Siekiera wypadła mu z rąk. Otoczył ramionami drobną postać w czerni, która stanowiła jego oparcie na tej ziemi. Wsparł głowę na jej ramieniu i tak trwa­li złączeni. Ida odwróciła się ze łzami w oczach. Na­gła tęsknota za Sedolfem ścisnęła jej serce.

Reijo wszedł do środka, a Ida pospieszyła za nim, unosząc suknie. Ojciec stawiał wielkie kroki, jakby chciał oderwać się od córki, ale ona nie zwracała na to uwagi. Knut był jej bratem. Ta sprawa i jej dotyczyła.

Anjo nie przesadziła. Poborcy metodycznie rozbie­rali dom na kawałki. W miejscach, gdzie brakowało podpiwniczenia, zerwali podłogę. Meble, przedmiot dumy Anjo, zrzucili bezładnie w kącie, nie zastanawia­jąc się, ile są warte, nie bacząc na to, czy je uszkodzą.

Oczy Idy powilgotniały. Kilka łez stoczyło się po po­liczkach dziewczyny, ale zdołała zapanować nad pła­czem. Nie zamierzała okazywać słabości przy obcych.

Patrik stał oparty o framugę drzwi prowadzących do izby. Ręce złożył na piersiach. Był tylko nieznajomym, który przez zrządzenie losu znalazł się w środku wyda­rzeń, ale i jego twarz wykrzywiał grymas bólu. Dom Knuta i Anjo był jak z bajki, nie widział dotąd nic pięk­niejszego. On, chłopak ze wsi, nie wyobrażał sobie na­wet, że można mieszkać w taki sposób. Marzenia przy­bierały inny kształt, kiedy siedział w tej pięknej izbie.

A teraz legły w gruzach.

Przepuścił Reijo i uczynił ruch, jakby chciał za­trzymać Idę. Nie powinna była przyjeżdżać. To nie­odpowiednie miejsce dla kobiet.

Ida nie dała się powstrzymać. Położyła drobną dłoń na ramieniu Patrika i odsunęła go na bok, prze­ślizgnęła się do środka i stanęła pośrodku zdemolo­wanego pokoju.

Rozejrzała się wokół i bezwiednie uchwyciła się oj­cowskiego ramienia. Reijo złapał jej dłoń. Oboje po­trzebowali wsparcia, ojciec i córka.

- Nie spodziewałem się tu ciebie, Emilu - wyrzekł ponuro Reijo.

Emil spojrzał na mówiącego i zaczerwienił się.

Ida potrząsnęła głową. Nie mogła uwierzyć w to, co widzi.

Emil! Dlaczego właśnie on?

Obiecali sobie przyjaźń, zawarli rozejm.

- Czasami opłaca się wziąć sprawy w swoje ręce - odrzekł sucho Emil, ale rumieniec nie schodził mu z twarzy. Nie odważył się spojrzeć na Idę, cały czas kierował wzrok na Reijo.

Przyprowadził ze sobą parobków, którzy zazwy­czaj pomagali mu w pracy na roli. Ida zrozumiała sło­wa Anjo, teraz wiedzieli już, kto w osadzie źle im ży­czy. Knut musiał odebrać to jak policzek. Zaliczał Emila do przyjaciół.

A ten pokazał mu inne oblicze.

- Sądziłem, że Knut dał wam to, co się należy - rzekł Reijo.

- Takiej udzieliłeś mu rady? - spytał mężczyzna o chrapliwym głosie.

Ida obróciła wzrok na niego. A więc nie był przy­wódcą, ale emanowała od niego jakaś niezwykła siła. Prędzej czy później zdobędzie znaczniejsze stanowi­sko, jak tylko nabierze lat i doświadczenia.

- Takiej udzieliłem mu rady - odrzekł Reijo z nieza­chwianym spokojem, który znamionuje nielicznych. Nie nosił tytułów szlacheckich, nie miał popleczników. Sam dawał odpór. W przypadku mężczyzn takich jak Reijo to wystarczy.

- Uważamy, że ma więcej. Ida przełknęła słowa, które z największą ochotą rzuciłaby w twarz temu wyniosłemu, zimnemu czło­wiekowi. Była gotowa udusić go gołymi rękami...

Zdołała zapanować nad sobą, ale gniew wciąż ści­skał jej gardło.

- Mój brat nie kłamie - syknęła.

Wreszcie Emil odważył się spojrzeć na dziewczy­nę. Przerwał zajęcie. Mimo palącego wstydu poczuł podziw dla Idy. Wszystko potoczyłoby się inaczej, gdyby go nie odtrąciła.

Ida uwolniła się z objęć ojca i postąpiła krok do przo­du. Rozstawiła szeroko nogi i wsparła się pod boki, wy­sunąwszy wyzywająco podbródek. Zimnym wzrokiem omiotła znajomych parobków i mężczyzn w czerni.

- Nie lepiej było wam wyruszyć na Lofoty, zamiast zrywać podłogę w obcym domu? - zapytała, a potem zwróciła się do jasnowłosego poborcy. Drugiego świadomie lekceważyła, choć znała jego funkcję. Nie mogła znieść jego twarzy, wolała patrzeć na kogoś, kto ma przyjemne oblicze. Nawet poborcy podatko­wi bywają przystojni. - Knut postąpił głupio, milcząc tak długo, ale mój brat nie kłamie. Ręczę za niego. Złośliwie niszczycie jego własność.

- Ma więcej - rzucił zawzięcie Emil.

- Przemawia przez ciebie zgorzknienie, Emilu - od­rzekła, nie odrywając wzroku od urzędnika królewskie­go. - Dlaczego jesteś zgorzkniały? - dodała łagodniej, a na czole Emila pojawiła się zmarszczka zwątpienia. - Sądzę, że nie popędziłbyś ze swymi wątpliwościami do urzędników, gdybym wyszła za ciebie. Dwa razy jednak wybrałam innego mężczyznę. Uważasz się za lepszego od Ailo i Sedolfa? Jeśli pałasz chęcią zemsty, czemu nie obrócisz jej ku mnie i memu mężowi? Nie mamy wprawdzie złota, ale znalazłbyś inny powód... Knut nie wyrządził ci krzywdy, zawsze był ci przyjacielem.

- Nie macie też ziemi - rzucił Emil. - Nic nie ma­cie. Ziemia Knuta graniczy z moją.

Ida zrozumiała, do czego zmierza.

- Boże jedyny, Emilu, jak można być tak małost­kowym? Sądzisz, że ty, mały, podły człowiek, prze­pędzisz Knuta z wioski? On jest wart dziesięciu ta­kich jak ty. Mógłbyś posiąść ziemię stąd do gór, a jeszcze nie dorósłbyś mu do pięt.

Emil nic nie odpowiedział. Jasnowłosy poborca spojrzał na niego innym wzrokiem.

Ida wstrzymała oddech. Urzędnicy królewscy to przecież zwykli ludzie. Pod maską wyniosłości skry­wali zapewne jakieś uczucia.

- Znaleźliście coś? - spytała dumnie, popatrując na nich po kolei. Jej zielone oczy rzucały błyskawice, na­wet nie starała się ukryć wzgardy. - Harowaliście ca­ły ranek i nie natrafiliście choć na małą bryłkę złote­go kruszcu?

Zapadła głucha cisza.

- Zupełnie nic? - Ida potrząsnęła głową, wydęła usta i cmoknęła. - No cóż, to duży dom, ma wiele pomieszczeń, ścian i podłóg. Nie zapomnijcie o przy­budówkach i oborze. Zwłaszcza o oborze. W kupie gnoju można ukryć niezliczone skarby. Będziecie cią­gnąć losy, kto pierwszy do niej wskoczy? Jest jeszcze drewutnia. Tak mi przykro, Knut zgromadził mnó­stwo drewna na zimę. Trzeba wszystko wynieść. Za­pewniam was, drewutnia to doskonała kryjówka dla...

- Zamknij się, kobieto! A więc milczek potrafił mówić.

- Pani Bakken dla ciebie - wycedziła Ida. - To nieobyczajnie zwracać się do nieznajomej kobiety, żony innego mężczyzny, takimi słowami. Można ją jedy­nie poprosić, by powstrzymała się od uwag.

- Ido... - zaczął ostrzegawczo Reijo.

Ida udała, że nie słyszy.

- Nie dbam o obyczaje - odrzekł poborca. - Jeśli się nie zamkniesz, zaciągnę cię do innej izby w tym dużym domu i inaczej z tobą porozmawiam.

- Gwałtem rozwiązujecie problemy? - Ida nawet nie mrugnęła. - Nie uczą was myśleć?

W ułamku sekundy znalazł się przy dziewczynie. Silne dłonie chwyciły ją za ramiona i potrząsnęły gwałtownie. Mężczyzna obnażył zęby w pogardli­wym uśmiechu. Miał cuchnący oddech.

- Zamknij się - syknął. Oczy wszystkich obecnych zwróciły się w ich stronę. Poborca zdawał sobie z te­go sprawę, Ida zresztą też. Nie zdołał jej przestraszyć. Gniew tłumił wszelkie inne odczucia. - Zamknij się, kobieto! Pani Bakken! Z ciebie też możemy ściągnąć daninę.

Ta jawna groźba nie dotarła do Idy. Dziewczyna miała wrażenie, że dotyczy kogoś innego. To nie ona znalazła się w żelaznym uścisku tego wstrętnego męż­czyzny. Jakaś inna Ida.

Reijo nie wytrzymał.

- Nie traktuj mojej córki w ten sposób... Poborca roześmiał się w odpowiedzi.

- Wystarczy - odezwał się chrapliwy głos. - Już wy­starczy, Kasper!

Mężczyzna puścił Idę i w tej samej chwili dostrzegł błysk metalu w wycięciu sukni.

- Może naprawdę masz coś, co się nam należy - powiedział i jego ręka powędrowała do szyi Idy. Chwycił wisiorek i zważył go w palcach. Oczy mu się zwęziły. - Chyba mamy do czynienia ze szlachtą, Sture - rzucił. - Spotkałeś kiedy żonę rybaka, która obnosi się ze złotą ozdobą na szyi? - Pociągnął za łań­cuszek, jakby usiłował zerwać zapięcie. Ida poczuła palący ucisk na karku i w tej samej chwili rękę Ka­spra przycisnęła dłoń drugiego z poborców. Mężczy­zna zwolnił uchwyt, a wisiorek schował się za czerń materiału. Złoty ptaszek uciekł.

- Dość. - Jasnowłosy mężczyzna ułożył usta w kształt tego słowa, ale nie wyrzekł go głośno. Nie mógł strofować kogoś, kto był wyższy rangą. Mógł jedynie powstrzymać go przed popełnieniem kolej­nego głupstwa. - Jesteś zmęczony, Kasprze - oznaj­mił lekko. - Masz za sobą nieprzespaną noc, a piwo warzą tu mocne. Nie jesteśmy rozbójnikami, moja pani - dodał, przenosząc wzrok na Idę. - Ni kruka­mi, które porywają wszystko, co się świeci. - Obrzu­cił wzrokiem wisiorek na szyi Idy. - Piękna ozdoba. Ten ptaszek niesie zapewne wiele wspomnień na swych skrzydłach?

Ida skinęła głową.

- To ostatni dar, jaki otrzymałam od mojego pierw­szego męża...

- Fina z gór - powiedział cicho jeden z parobków Emila.

- Umarł u mojej siostry - ciągnęła Ida - w Finlan­dii. Moja siostra jest żoną barona Runefelta z Tor­nio. - Nie powiedziała całej prawdy, William nie miał prawa do tytułu przed śmiercią ojca. Poza tym czuła lekki niesmak, że zasłania się siostrą.

Chciała zademonstrować im swą siłę. Nie musiała wspominać o Mai, a jednak to uczyniła.

By pokazać im, gdzie ich miejsce. Większość ludzi w osadzie nie wiedziała, że Maja wyszła za tak znacznego człowieka. Teraz wieść rozniesie się wzdłuż fior­du lotem błyskawicy.

Poza tym ta historia stawiała całą sprawę w innym świetle, wyjaśniała pochodzenie drogocennej ozdoby u żony rybaka i złotego kruszcu u zwykłego chłopa.

Ida wolałaby raczej stracić jedną dłoń niż oddać Ailowego ptaszka.

- Piękny podarek - oświadczył poborca o imieniu Sture. - Rozumiem, że jesteś z niego dumna. Chroń go.

Czy to ostrzeżenie? Ida nie wiedziała. Na takich ludziach jak poborca Sture trudno się wyrozumieć.

- Nie możesz zabronić nam wykonywania obo­wiązków - dodał - choć ten widok sprawia ci przy­krość. Zapewniam cię, że nie rozbierzemy domu na kawałki. Musimy jednak upewnić się, że nic w nim nie ukryto. Rozumiesz? Wyrażam się dość jasno?

Ida skinęła głową. Poborca wyrażał się nadzwyczaj jasno. Będzie szukał złota do upadłego, ale przynaj­mniej oszczędzi konstrukcję domu.

Zrozumiała też, dlaczego Knut tak zajadle rąbie drewno. Miała ochotę na to samo. Zająć się czymś, zacisnąć zęby, by powstrzymać chęć krzyku.

- W takim razie nie przeszkadzamy - powiedziała lodowatym głosem. - Niektórym nie sposób przemó­wić do rozsądku. - Zamilkła na chwilę, po czym spy­tała: - Mogę wziąć rzeczy dla dziecka? Wasze poszu­kiwania zajmą sporo czasu, a mały potrzebuje bielizny na zmianę. Jeśli uważacie, że chcę was wywieść w po­le, niech któryś pójdzie ze mną. Obawiam się jednak, że nie wyczaruję złota z dziecięcych szmatek.

- Możesz - zdecydował Sture, nawet nie patrząc na swojego przełożonego. - Pójdę z tobą.

- Patrik też - wtrącił się Reijo. Nie dowierzał męż­czyźnie.

Ida ruszyła w górę schodów w towarzystwie kró­lewskiego poborcy i młodego Szweda. Ta sytuacja wydała się jej równie absurdalna, co komiczna.

Grzebała w skrzyni Anjo, czując na sobie badawczy wzrok ich obu. Znalazła rzeczy Karla i na wszelki wy­padek wyszukała coś dla Anjo. Poborca przejrzał do­kładnie każdą sztukę garderoby, zanim pozwolił jej za­winąć wszystko w szal.

Ida nie powiedziała ani słowa. Znalazłszy się na dole, zajrzała po raz ostatni do izby. Mężczyźni zrywali pod­łogę pod ścianą, na której wisiał wianek ślubny Anjo.

Ida poszukała wzrokiem jasnowłosego poborcy.

- Pomożesz mi zdjąć wianek?

Sture wzruszył ramionami. Odczepił wianek i kła­niając się sztywno, złożył go na dłoniach dziewczyny. W kącikach ust błąkał mu się ironiczny uśmieszek.

- Bardzo proszę, ślicznotko. Ty też latem stawałaś na ślubnym kobiercu?

Ida potrząsnęła głową.

- Nie - odrzekła. - W obu wypadkach miałam śnieg we włosach.

- Taka piękna kobieta zasłużyła na to, by wychodzić za mąż pod słonecznym letnim niebem - powiedział.

Ida nie wiedziała, czy żartuje, czy mówi poważnie. Wzruszyła ramionami i, omiatając suknią podłogę, ruszyła do drzwi. Patrik mógł przysiąc, że słyszy szum skrzydeł złotego ptaszka.

Reijo był zły na córkę.

- Nie możemy ich tak traktować - rzekł znużony. - Stoi za nimi prawo, wykonują jedynie swoje obowiązki, choć i wśród urzędników królewskich można zna­leźć parszywe owce. Miałaś szczęście, Ido. Jeden z nich okazał się całkiem przyzwoity...

Ida nie odrzekła ojcu. Podeszła wprost do Anjo, która oczekiwała ich na schodach do spiżarni, i poło­żyła na jej dłoniach zasuszony wianek.

- Choć to udało mi się uratować - szepnęła, uśmie­chając się blado.

- Ale z nimi potańcowała! - Patrik nie mógł wyjść z podziwu.

Knut objął ją ramieniem. Miał twarz ściągniętą smut­kiem i podkrążone oczy, ale zdołał się uśmiechnąć.

- Cóżeś takiego zrobiła, siostrzyczko? - spytał z re­zygnacją.

- Odważyła się na wiele, by dać upust złości - wy­jaśnił szorstko Reijo. - Nie powinienem był brać Idy ze sobą. Jest zbyt wybuchowa, a ja nigdy nie zdołałem nauczyć jej dobrych manier. Powinnaś mieć matkę.

- Powinnam być mężczyzną - odcięła się. Spojrzała na brata, zajrzała w te oczy tak podobne do jej wła­snych, a teraz równie bezradne. Objęła go, oparła gło­wę o niego, zagryzła zęby i nie zapłakała. Nie umiała jednak ukryć rozżalenia.

- Co teraz będzie, Knut? - spytała. - Już nie spusz­czą cię z oka.

- Przeklęty kruszec - wykrzywił się Knut. - Nasza matka coś o tym wiedziała. Nic dobrego nie wynik­nie z moich marzeń, z mojego spadku. Może lepiej zrezygnować z niego...

Tyle że żadne z dzieci Raiji łatwo nie rezygnowa­ło z walki, nie potrafiło pogodzić się z porażką. Knut sam nie wiedział, czy zdoła...

- Oddałeś im wszystko, co trzymałeś w domu? - spytała Ida tak cicho, że tylko brat ją usłyszał.

Skinął głową.

- Na pewno? - domagała się potwierdzenia.

- Nic nie zostało - powtórzył Knut. - Nie potrafię ich jednak o tym przekonać. Jak tam w środku? Niedobrze?

Ida przytaknęła.

- Jakoś przetrzymamy - stwierdził jej brat, które­mu właśnie niszczono dom.

Dziewczyna puściła go.

- Mówisz to tak spokojnie? - zdziwiła się. - Nie masz ochoty ich pozabijać?

Knut pokiwał głową i odsunął kosmyk włosów, który opadł jej na czoło. Uśmiechnął się z wyrozu­miałością.

- I co bym tym osiągnął? To byłoby desperackie posunięcie.

- Nie zostaniesz tutaj - oświadczyła Ida, głaszcząc brata po policzku. Kochała tego uparciucha, brała na siebie jego zmartwienia. - Jedź z nami na cypel. Nie dręcz się, Knut. Niech robią to, co muszą, i tak cze­ka ich rozczarowanie.

- Anjo może jechać - odrzekł. - Moje miejsce jest tutaj. Nic nie znajdą. W końcu odejdą.

- A moje miejsce jest przy Knucie - dodała Anjo. W tej kobiecie Knut znalazł prawdziwą opokę. Była silna i dumna. I bardzo go kochała.

- Ida powinna wrócić do domu - stwierdził Reijo. Jego słowom brakowało jednak stanowczości, kryła się w nich raczej jakaś obawa. - Niech zabierze ze so­bą Patrika. Przynajmniej dziewczęta nie będą pozba­wione męskiego towarzystwa.

Ku własnemu zdziwieniu Ida poczuła rozbawienie. Nic nie mogła na to poradzić, zaniosła się śmiechem aż do łez.

- Pozbawione męskiego towarzystwa? - wystękała w końcu, patrząc na ojca załzawionymi oczyma. Ten śmiech był też swego rodzaju reakcją na to, czego by­ła świadkiem.

Reijo również uniósł lekko kąciki ust.

- Poniosło cię, Ido. Dobrze wiesz, choć się do te­go nie przyznasz. Jesteś jeszcze młoda i na tyle pięk­na, że ci to uchodzi płazem. Musisz się jednak na­uczyć trzymać język za zębami.

- Póki się nie zestarzeję? - spytała niewinnie.

- Całe nieszczęście w tym, że zbytnio mnie przy­pominasz.

Patrik nie miał nic przeciwko temu, by wrócić z Idą na cypel. Spacer u boku dziewczyny sprawiał mu przyjemność. Wsłuchiwał się w rytm jej kroków, całym sobą czuł jej obecność. Powinien był wcześniej opuścić strony rodzinne... Choć zapewne i tak nie spojrzałaby na niego. Dwa razy wychodziła za mąż. Ten trzeci, ten, który doniósł na Knuta, również nie od macochy. Nagła zmiana w zachowaniu Idy wobec jednego z poborców też nie uszła uwagi Patrika. Uważał, że większość kobiet cierpi na tę zadziwiają­cą przypadłość, która każe im ulegać silnym mężczy­znom. O dziwo, uprzejmość nie popłaca, jeśli chce się zrobić wrażenie na niewieście.

- Więc twoja siostra wyszła za barona Runefelta? On jest chyba dużo starszy od niej?

- Znasz to nazwisko? - zdziwiła się Ida i znów na­brała podejrzeń. Patrik raz zachowywał się jak rozbrykany chłopiec, a raz mówił rzeczy, które wpra­wiały ją w zdumienie.

- Zapomniałaś, skąd pochodzę? - uśmiechnął się. - Tornedalen to część Szwecji. Mówią tam wprawdzie innym językiem, ale prowincja należy do korony. Mo­je rodzinne strony leżą niedaleko, po drugiej stronie rzeki. A wzdłuż rzeki wiadomości rozchodzą się w mig.

- Maja jest żoną jego syna - wyjaśniła Ida. Patrik gwizdnął z podziwu, ale nie zapytał, w jaki sposób biedna dziewczyna znad północnych fiordów zdobyła sobie takiego oblubieńca. Uznał po prostu, że w tej rodzinie wszystko jest możliwe.

- Sprytnie to rozegrałaś. Zaniemówili z wrażenia, słysząc twoje słowa. Twój ojciec ma chyba rację, py­skata z ciebie osóbka.

Ida wzruszyła ramionami. Nie potrafiła gniewać się na Patrika. Patrik mógłby być jej bratem, kimś, czyje docinki nie bolą. Nie stanowił zagrożenia.

- Dlaczego przybyłeś do Norwegii? Źle ci było w domu?

Znowu wracała do przeszłości. Patrik Jonsson nie chciał tego czynić.

Dla niego prawdziwe życie zaczęło się wtedy, kie­dy przekroczył granicę gdzieś w bliżej nieokreślonym miejscu na płaskowyżu. Sam nie wiedział, kiedy to na­stąpiło. Nikt nie znał przebiegu granic. Wielmożowie w obu państwach posługiwali się różnymi mapami i na większości z nich znaleźć można było ogromne obszary ziemi niczyjej. Patrik Jonsson nie mógł więc dokładnie określić chwili, kiedy postawił stopę na norweskim terytorium, ale pamiętał dzień. Dzień, w którym zaczęło się nowe życie.

- Czy zawsze musi być jakiś powód? - odpowie­dział pytaniem. - Ufałabyś mi bardziej, gdybym wy­znał, że kradłem, gwałciłem i mordowałem?

Ida uśmiechnęła się i spojrzała na młodzieńca z ukosa. On też uniósł kąciki ust i zmrużył oczy z rozbawienia. Na starość zrobią mu się z tej przy­czyny ładne zmarszczki.

- W to nigdy bym nie uwierzyła. Nie byłbyś w sta­nie uczynić niczego złego.

- Nie.

- Więc dlaczego? Tutaj wcale nie jest lepiej.

Odrzucił głowę i zaśmiał się nerwowo. Potem schy­lił się, zebrał garść śniegu i uformowawszy ją w kulkę, cisnął w czubek najbliższej sosny. Dwie przerażone sroki, czarno - białe plamki, pomknęły w szare niebo, napełniając powietrze chrapliwym krzykiem.

- Nie lepiej? I ty to mówisz? Nosisz złotego ptasz­ka na szyi, obrzucasz wyzwiskami królewskich po­borców i twierdzisz, że u was nie jest lepiej?

- Nasza rodzina różni się od innych - odrzekła Ida z zawstydzeniem, choć szczerze. - Większość ludzi ży­je inaczej, Patriku. Wielu będzie marznąć dzisiejszego wieczora, wielu położy się wcześniej tylko po to, by się rozgrzać i zaoszczędzić oliwy do lamp. Wielu wy­biło inwentarz, zostając na zimę z jedną krową, by mieć odrobinę mleka dla dzieci i masła na świąteczny dzień. Wiele kobiet nie jada nic poza rybami i marzy, by rybacy wrócili z Lofotów z przyzwoitym poło­wem, który wystarczy na spłatę długów. Inne tracą swoje liche domostwa, bo morze zabiera ich mężów...

- Nigdy nie zostanę rybakiem - stwierdził zdecy­dowanie.

Ida niemal chciała potargać go za włosy, potrzą­snąć nim tak, by przejrzał na oczy. Przybywał tu młody i pełen życia. Zostawiał za sobą wszystko, ca­łą przeszłość. I ludzi: rodzinę, krewnych, przyjaciół. Przybywał do kraju, w którym mówiono podobnym językiem. Nic więcej. Tutaj był sam i nie miał żad­nego wyboru. Mieszkańcy pobrzeży wąskich fior­dów nie mieli wyboru. Dziewczęta wychodziły za mąż i zostawały żonami i matkami, nie przestając być córkami. Opiekowały się starymi rodzicami i prowadziły własne domostwo. Chłopcy łowili ry­by lub pracowali na roli. Niektórzy znajdowali do­datkowe zajęcie wieczorami w słabym blasku lampy po ciężkim dniu, ale mało kto czerpał z tego dodat­kowe dochody. A tu przybywa młodzieniec, który nie posiada nic, i twierdzi, że nie zostanie rybakiem.

- Nie masz ziemi, przyjacielu - powiedziała Ida. - Możesz ją odziedziczyć, wydzierżawić lub kupić. Czasami wygrać w karty. Sądzę jednak, że jesteś zbyt biedny, by zasiąść do gry, by stawić czoło komuś, kto zechce zaryzykować swoją własność.

- Nie wątpisz jednak, że jestem wyśmienitym gra­czem - wyszczerzył zęby w uśmiechu.

Ida dopuszczała taką ewentualność.

- Masz dwa wyjścia - ciągnęła - jeśli chcesz być na swoim. Albo zostajesz rybakiem, albo pracujesz na roli. W obu przypadkach musisz zaciągnąć długi. Po­zostaje jeszcze jedna możliwość: najmij się u kogoś do pracy.

- Już lepiej ruszyć na morze - uznał lekko. Wciąż traktował życie jak dobrą zabawę. To, co przywiodło go do Ruiji, nie zabiło przynajmniej entuzjazmu. - Reijo może nauczyć mnie niejednego. Nie boję się zmoczyć nóg.

Ida wzniosła oczy do nieba. Patrik naprawdę nie miał pojęcia o niczym.

- Już byłem parobkiem - uciął. - Wystarczy. Od­tąd już sam będę sobie panem.

Tu go boli, pomyślała Ida. Może dlatego uciekł.

Podążali ścieżką na cypel. Stąpali ostrożnie, bo po­krył ją lód.

Nikt nie szedł tą drogą od chwili, kiedy przemie­rzali ją rano. Ida stwierdziła to z wielką ulgą.

5

Helena miała ręce pełne roboty. Rozpuściła włosy, jasne loki rozsypały się wokół okrągłej twarzy. Nie wyglądała wcale na zmęczoną, wręcz przeciwnie - praca dodała jej uroku. Patrik zdumiał się. Właściwie dotąd nie uważał dziewczyny za piękną. Teraz mu­siał zmienić zdanie, nawet jeśli Helena nie wytrzy­mywała porównania z Idą.

- Znaleźli złoto? - spytała Helena. Ida potrząsnęła głową.

- Chcieli obłożyć podatkiem Idę - podjął temat Patrik, Ida bowiem nie była skora do dalszych ko­mentarzy. - Jeden z poborców omal nie zerwał jej wi­siorka z szyi.

Helena spojrzała pytająco na Idę, która właśnie zdejmowała chustę. Dziewczyna wciąż czuła mrowie­nie na karku, ale nagle własne dokonania wydały się jej niegodne uwagi. Nie uczyniła nic wielkiego, po prostu zwymyślała urzędników.

- Wpadłam w gniew - wyjaśniła krótko. Jej palce bezwiednie chwyciły skrzydło ptaszka, potarła nim o policzek.

Helena otworzyła szeroko oczy. Puściła Karla, chłopiec ześlizgnął się z jej kolan na podłogę. Wsta­ła i zrobiła parę kroków w kierunku Idy.

- Od dawna masz tego ptaszka? - spytała.

- Ailo zrobił go dla mnie - odrzekła Ida. - Reijo wró­cił z nim z Finlandii. Maja mi go przysłała.

- Żona Williama Runefelta. - Helena stanęła tuż obok Idy i z bliska przyjrzała się ozdobie. Piękna ro­bota, potrafiła to docenić. Ptaszek wyglądał jak żywy.

- Odlał go?

- Nie mam pojęcia. Wiem jedynie, że zrobił go Ailo. To ostatni podarek, jaki od niego dostałam. Se­dolf uznał, że powinnam go nosić.

Musnęła wargami ptaszka.

Ailo wciąż miał własne miejsce w sercu Idy. Nigdy nie porównywała go z Sedolfem, nie potrafiła powie­dzieć, którego kocha bardziej. Miłość trudno zmie­rzyć. Przychodzi o różnej porze, w różny sposób. Ida nie była już tą samą dziewczyną co kiedyś. Wszystko się zmienia, choć rzadko kto potrafi to dostrzec.

- Pamiętam go - powiedziała z zamyśleniem Hele­na. - Tego mężczyznę. Sam miał takiego ptaszka.

Ida wstrzymała oddech. Potem złapała ręce Hele­ny i ścisnęła je mocno.

- Tyle że był rzeźbiony w... kości? Ida skinęła głową.

- I zawieszony na skórzanym rzemyczku, dwukrot­nie owiniętym wokół jego szyi...

Skąd Helena mogła to wiedzieć?

- Łatwo zapamiętuję to, co zobaczę - wyjaśniła gorzko dziewczyna. - I to, co słyszę. Czasami trudno mi unieść ten ciężar.

- Widziałaś go? - szepnęła Ida. - Widziałaś Ailo? Gdzie?

- Planowali napaść na statek - wyjaśniła dziewczy­na. - Królewski proch dla buntowników, tak mówił Curt. Spotkali się w jednej z naszych posiadłości, w Jetnim domku nad morzem. Nie widzieli mnie. Miałam powody, by się ukrywać. Curt także. Ale ich widziałam. Jego też. Różnił się od pozostałych, nosił się z godnością. Aż dziw, że nie skojarzyłam go z two­im Ailo...

- Brał w tym udział - powiedziała Ida. - Wtedy właśnie zginął.

Teraz Helena się zdziwiła. Poprawiła suknię ner­wowym gestem. Patrik dojrzał zwątpienie w oczach dziewczyny.

- Zeszłego lata - dodała Ida. - Ailo zginął zeszłego lata.

Helena potrząsnęła głową. Jej szare oczy pociem­niały.

- Wielu zginęło, to prawda. Curt wyszedł cało z opresji, chyba nawet nie postawił nogi na pokła­dzie. Ale tamten, mężczyzna z kościanym ptaszkiem na szyi, nie zginął...

Ida zacisnęła dłoń na ozdobie. Spiczaste skrzydeł­ka wbijały się jej w skórę.

Dlaczego Helena nie wspomniała o tym wcześniej?

Pewnie nie dostrzegła związku tamtych wydarzeń z teraźniejszością...

- Curt wspominał o nim. Mówił, że został strasz­liwie poparzony. Rozpoznali go po ozdobie na szyi...

Ida zachwiała się. Patrik podtrzymał dziewczynę. Był zmieszany, ta sprawa w ogóle go nie dotyczyła. Ida wpiła się palcami w rękaw kurtki młodzieńca, wsparła głowę na jego ramieniu.

Poczuła bezsilność i zwątpienie.

Poparzony?

Tak bardzo, że nie mogli go rozpoznać. Tylko po kościanej ozdobie na rzemyku...

Ogień w snach. Ogień noaidy. Naznaczony przez Roto, tak powiedział.

Śmiertelnie naznaczony, tak zrozumiała.

Poparzony...

Roto przynosił różne cierpienia, nie tylko śmierć. Wtedy przyjęli najgorszą ewentualność.

Noaida napotkał przeszkodę nie do pokonania. Ida pomyślała o Mai, ale natychmiast odrzuciła te przy­puszczenia. Teraz powróciły ze zdwojoną siłą.

Maja dla nikogo nie uczyniłaby więcej niż dla bra­ta. Ailo cieszył się u niej specjalnymi względami. Oso­ba ojca łączyła ich nierozerwalną więzią.

Maja powiedziała, że Ailo nie żyje.

A jednak nie zginął w chwili, którą mu przepowie­działa. Dlaczego więc skłamała?

Idę też dręczył wtedy niepokój, nie mogła pozbyć się wrażenia, że coś się nie zgadza... Sama wszak nic nie poczuła, a była przecież córką Raiji. Powinna by­ła poczuć!

- Musiał umrzeć niedługo potem. - Z oddali do­biegł ją głos Heleny. - Jeśli Curt mówił prawdę, to Ailo miał zbyt rozległe obrażenia, by przeżyć. Chy­ba że zdarzył się cud.

Ida milczała.

Mógł się zdarzyć. Helena nie wiedziała o niezwy­kłych zdolnościach Mai. Maja potrafiła sprawiać cuda.

Dla Ailo uczyniłaby wszystko... Zwątpienie wgry­zło się w serce Idy. Poczuła, że siedzi w klatce, a lu­dzie podchodzą i plują na nią. Uczyniła bowiem coś strasznego i należy się jej kara.

Sedolf...

Niemy krzyk na dnie duszy. Powinien być przy niej. Właśnie teraz potrzebowała jego rozsądku, trzeźwości i pociechy.

Jego też to dotyczyło. Jeśli taka jest prawda, jeśli wszystkie nici, które misternie powiązała, rozpłaczą się, wtedy Sedolf nie będzie jej mężem.

Może Maja zrobiła to celowo?

Może Ailo?

Tylko po co?

„Naznaczony przez Roto, naznaczony przez Ro­to...” Nieustannie słyszała tamten głos. To wystarcza­jąca przyczyna.

Czy ozdoba od Mai była prawdziwym darem? A nie po prostu pustym gestem?

Myśli biegły w złym kierunku. W nieznane, w ciem­ność, w którą tylko Maja odważyła się wkroczyć. Tam, dokąd Ida nie chciała podążyć, choć była córką Raiji.

- Niepotrzebnie opowiedziałam ci tę historię - za­smuciła się Helena. Objęła Idę, gładziła ją po wło­sach, odwdzięczając się za pociechę, którą przyjaciół­ka niosła jej w ciężkich chwilach.

Patrik odsunął się z zakłopotaniem i szybko zna­lazł sobie inne zajęcie. Okazał się znakomitym wierz­chowcem dla Karla.

- Miałam prawo wiedzieć - odrzekła ostro Ida. Wy­rzut w głosie nie był skierowany do Heleny, tylko do Mai. Maja okłamała ją w najważniejszej sprawie w jej życiu. - On był moim mężem...

Ida wpatrywała się w Helenę z przestrachem. W jej ciemnych źrenicach odnalazła odbicie własnych, zdjętych bezradnością oczu.

- Może... - szepnęła. Rozumiały się bez zbędnych słów.

- Ciężko żyć - wyrzekła w końcu Helena - i nie wiedzieć.

Ida pojęła. Wielokrotnie prosiła Helenę, by ta zapo­mniała o Curcie. Zapomnieć, jak to łatwo powiedzieć. Helena nie miała powodów kochać Curta, ale wszak był kiedyś jej mężem. Może wciąż jest, może żyje.

Zapomnij i zacznij nowe życie, powtarzała Ida.

Czy można zapomnieć? Czy można pozbyć się wątpliwości?

Sama rozpoczęła nowe życie. Odepchnęła zwątpie­nie na bok, a teraz powróciło ze zdwojoną siłą.

- Zapewne nie żyje - powiedziała Helena.

- Może...

Najgorzej nie mieć pewności... Sedolf, nigdy bardziej cię nie potrzebowałam! Sedolf wróci dopiero za dwa miesiące. Musiała wziąć ten ciężar na własne barki.

Żyjesz, Ailo? Myśl Idy pomknęła w przestrzeń. Jakby go szukała.

I Ida zaczęła zastanawiać się, którego kocha bardziej. Którego wybrałoby serce, gdyby stanęło przed takim wyborem. Gdyby obaj zjawili się przed jej obliczem...

Nie umiałaby wybrać...

Dręczyły ją myśli, które nigdy dotąd nie postały jej w głowie. Chciała krzyczeć, ale nie zdołała wydobyć z siebie nic poza szeptem.

- Nie sądziłam, że kiedykolwiek będę życzyć Ailo śmierci. A teraz tego właśnie pragnę, Heleno!

- Jemu nie sprawi to różnicy - odrzekła Helena. - On nie żyje. Może wiadomość o śmierci przekazano ci w niezręczny sposób? Wiesz, w takiej chwili...

- Uważasz więc, że mój ojciec wyraził się niejasno? - spytała Ida.

Helena zaczerwieniła się i spuściła wzrok. Miała dość tej rozmowy, żałowała, że w ogóle ją zaczęła.

Reijo i Anjo przyszli pod wieczór. Widać było po nich wyczerpanie i napięcie.

- Niczego nie znaleźli - oznajmił Reijo. - Chcieli na­wet wyprowadzić inwentarz z obory, ale Emil się sprzeciwił. Dobrze, że choć zwierzętom okazuje serce.

- Wyjeżdżają? - spytała Helena.

- Skąd mamy wiedzieć? - odrzekła Anjo.

Ida nie odezwała się. Jej myśli wciąż krążyły wo­kół sprawy, która odsuwała w cień wszystko, nawet to, że Knut stracił połowę majątku.

- Co z tobą? - spytał Reijo, kiedy córka nie zasia­dła z nimi do posiłku.

- Nic - mruknęła wymijająco.

Reijo spojrzał na Helenę, potem na Patrika. Obo­je odpowiedzieli mu uniesieniem brwi i rozbieganym wzrokiem.

Wiedzieli, ale milczeli. Reijo zaniepokoił się.

- Wreszcie dotarło do mnie, jak głupio się zacho­wałam - rzuciła lekko Ida. Zbyt lekko. I zbyt szybko przyznała się do błędów, to było do niej niepodob­ne. - Niepotrzebnie dolewałam oliwy do ognia - do­dała, by uwiarygodnić poprzednie słowa.

Coś było nie w porządku, ale Ida milczała. Hele­na też. Co najdziwniejsze, nawet Patrik nie wydawał się skory do zwierzeń.

- Knut przyjdzie? - spytała Ida, unikając wzroku ojca. Będzie czas na to, by zapytać go jeszcze raz, w spokoju i bez łez. Poprosić, by powtórzył słowo w słowo to, co Maja opowiedziała mu o Ailo. Wtedy podzieli się z nim swoim wątpliwościami, powtórzy historię Heleny. Będzie na to czas. A na razie Hele­na i Patrik obiecali milczeć.

- Knut przysiągł sobie, że nikt nie zmusi go do opuszczenia własnego domu - odpowiedział Rei] o. - Zaczął nawet robić porządki...

- A Emil zaofiarował się z pomocą - dodała Anjo. Ida zdumiała się równie mocno jak pozostali. Nie sposób zrozumieć postępowania Emila.

- Knut nie da sobie sam rady - zmartwiła się Ida. Wiedziała, że brat odmówi pomocy. Jeśli Emil chce zmyć plamę na honorze, musi poszukać innego spo­sobu. Knut nie poda mu mydła ani wody.

- Ja wracam - oznajmił Reijo. - Patrik może pójść ze mną. Dopóki wszyscy sądzą, że tu jesteśmy, nic wam nie grozi.

- Gdzie schował resztę złota? - zastanawiała się głośno Ida.

Reijo uśmiechnął się chytrze.

- Myślę, że sam ci to powie, moja Ido. Choć po­winnaś się domyślić, wszak wiesz, że ma miękkie ser­ce. I wiesz, jak bardzo lubi rozpamiętywać przeszłość, jak bardzo pragnie powiązać ją z teraźniejszością w jedną całość...

Ida potrząsnęła głową.

- Może jestem głupia, ale nie pojmuję.

- Zrozumiesz, kiedy ci powie - uśmiechnęła się Anjo.

Anjo też zauważyła niezwykłe zachowanie dziew­czyny. Nawet nie próbowała odgadnąć, co jest jego przyczyną. Wystarczyło jej własnych kłopotów.

Reijo postanowił rozmówić się z Heleną. Z Idą działo się coś niedobrego, dostrzegał to w jej wzro­ku. Musiał wiedzieć, miał do tego prawo. Była jego córką, a ojcem zostaje się na całe życie.

Wykorzystał okazję, kiedy Ida i Anjo kładły dzie­ci, a Patrik obrządzał inwentarz. Chłopak sam się pro­sił o tę robotę. Wyznał z uśmiechem, że zna się na tym i chce choć w ten sposób okazać się przydatny.

- Coś się wydarzyło - rozpoczął Reijo, siadając przy stole. Helena schyliła głowę, skuliła ramiona, skurczy­ła się. Robiła tak już wcześniej. Reijo nieraz widział, jak Helena chowa się w sobie jak ślimak w skorupie.

Zwłaszcza podczas rozmowy z nim. Wbrew włas­nej woli wywoływał u dziewczyny uczucie zagrożenia.

Reijo ściszył głos. Ściany były cienkie, a nie chciał, by córka ich usłyszała.

- Ida nie zachowuje się tak bez powodu.

Helena zacisnęła dłonie na blacie stołu i bezwied­nie przygryzła wargę. Ten gest bezradności obudził w Reijo ciepłe uczucia.

Wstał szybko. Jeszcze stać mnie na zdecydowanie, pomyślał z gorzką ironią. Z upływem lat coraz więcej myśli miało gorzki smak. Reijo nie pobłażał sobie.

Położył ręce na ramionach dziewczyny, a ona wstydliwie spuściła wzrok. Rzęsy rzucały złotawe cienie na jej policzki.

- Przecież nie chodzi o to, co zdarzyło się u Knu­ta - stwierdził bez wahania. Dobrze znał córkę. - Nie dusiłaby tego w sobie tak długo. Coś zaszło między wami dwiema lub Patrikiem.

- Nie pytaj - wykrztusiła z trudem Helena. - Nie pytaj, Reijo. Opowie ci, kiedy będzie gotowa.

- Więc jednak ma jakiś powód? Podniosła wzrok. Znów zagryzła wargę, wygląda­ło na to, że zaraz się rozpłacze.

- Nic wam nie grozi? Potrząsnęła głową tak zdecydowanie, że puściły ostatnie sploty warkocza. Włosy opadły miękko wo­kół twarzy, układając się w loczki nad czołem. Wy­glądała uroczo.

Czas zatrzymał się. Dłonie Reijo uniosły się z ra­mion dziewczyny, powędrowały w górę...

Opamiętał się. Wcisnął ręce do kieszeni i odwrócił się gwałtownie. Zatrzymał się przed małym lufcikiem i wbił wzrok w ciemność.

Usłyszał jej oddech, potem lekkie kroki.

Zamknął na moment oczy, nie chcąc widzieć jej twarzy, ale to nic nie pomogło. W szybie pojawiło się odbicie Heleny.

- To przeze mnie - powiedziała. Przez ułamek sekundy Reijo nie wiedział, o czym dziewczyna mówi.

- Przeze mnie - powtórzyła. - Opowiedziałam Idzie historię, która przywołała złe wspomnienia.

- Nie powtórzysz mi jej? - spytał, zaciskając dło­nie w kieszeniach. - Nie powtórzysz mi tej historii?

Helena potrząsnęła głową. Reijo zobaczył ten gest w oknie i odwrócił się.

- To dotyczy Idy, nie mnie. Patrik nie domyśla się, o co chodzi, więc nie ma sensu go pytać...

Reijo miał taki zamiar.

- Jesteście tutaj bezpieczne? Nie powinnaś wyja­wić mi jakichś szczegółów?

Ponownie potrząsnęła głową i znów jej twarz spowiła złotawa poświata. Tego złota nie można obło­żyć podatkiem.

Tylko to złoto warto posiadać...

Bezbożne myśli! Bezbożne myśli, napomniał sam siebie. Wcale ich nie chciał, przypadkiem przemknę­ły przez głowę.

Jak łatwo oszukiwać samego siebie! Znacznie pro­ściej niż innych.

Rozumiała, co się w nim dzieje? Tym gorzej. Tym bardziej godzien jest potępienia.

- Nic nam tutaj nie grozi - szepnęła. - U ciebie za­wsze będziemy bezpieczne. Ida. I ja... - dodała.

Reijo udał, że nie zauważa wahania w jej głosie. Niedawno przecież oświadczyła mu, że nie jest już dzieckiem, tylko kobietą. Zupełnie jakby o tym nie wiedział.

- To dobrze - odrzekł. Narzucił kurtkę, ciesząc się, że znalazł zajęcie dla dłoni. Niezdarnie począł zapi­nać guziki. Szło mu nieskładnie, przez chwilę bał się, że dziewczyna zaofiaruje się z pomocą. Chwycił czapkę i ruszył do wyjścia. Nie nałożył rękawic, wy­jaśnił Helenie, że idzie pomóc Patrikowi. Dziewczy­nie trudno było w to uwierzyć, bo Reijo nie miał na sobie ubrania roboczego. A jednak poszedł do obo­ry. Rękawic nie potrzebował, ciepło bijące od zwie­rząt nagrzało pomieszczenie.

Patrik dobrze się sprawił.

- Znasz się na robocie - pochwalił go Reijo. - Je­steś synem chłopa?

Patrik wybuchnął śmiechem.

- Dobre sobie - wykrztusił. - Nie, nie jestem sy­nem chłopa. Byłem parobkiem. Gospodarz, u którego pracowałem, nie miał synów. Córek zresztą też nie. Nie wyznał całej prawdy, Reijo czuł to przez „skó­rę. Większość ludzi ukrywa jakieś tajemnice. Trzeba to zaakceptować albo być gotowym samemu obna­żyć duszę.

- Mógłbyś zostać u Knuta i Anjo - zaproponował. - Żadne z nich nie nazwałoby cię parobkiem, traktowa­liby cię jak kogoś z rodziny. Zaręczam, lepiej nie mógł­byś trafić.

- Nie po to przybyłem do Norwegii, by najmować się do pracy na roli - pokręcił głową młodzieniec, po­klepując krowę. - Ida wyjaśniła mi już, że nie mam wielkiego wyboru. Zabrałbyś mnie ze sobą na fiord? Poduczyłbym się trochę i może wiosną popłynął z ry­bakami na morze.

- Rzecz jasna, jeśli wstawię się za tobą? - spytał do­myślnie Reijo.

Patrik roześmiał się, nie po raz pierwszy tego dnia. Był doprawdy pełen radości życia, przynajmniej ta­kie sprawiał wrażenie.

- Zostaje nam zawsze Sedolf - dodał Reijo. - Są­dzę, że już niedługo sprawi sobie własną łódź. Wie, czego chce, woli pracować na swoim. Jesteście do sie­bie podobni, Patriku. On też zaczynał jako parobek, ale od początku stawiał sobie wyższe cele. I ma dość siły, by je osiągnąć.

Patrik nie potrafił sobie wyobrazić pracy pod ko­mendą męża Idy.

Choć z drugiej strony praca to praca. A Idy i tak tam nie będzie.

- Możesz pływać ze mną, będziesz jednak miesz­kać u Knuta i Anjo. Nie życzę sobie, by ludzie zaczęli plotkować o mojej córce, rozumiemy się?

Patrik skinął głową. Czyżby ojciec Idy przejrzał go na wylot? Niemożliwe, nikt nie potrafi czytać cu­dzych myśli. Lepiej jednak nie ryzykować.

Patrik wierzył, że los znów poda mu rękę. Dotąd wszak okazał się niezwykle sprzyjający.

Kobiety zostały z dziećmi. Zasiadły wokół stołu. Ogień buzował w piecu. Dokładały nowe szczapy, śmiejąc się z własnej rozrzutności.

- Lampa nam niepotrzebna - uznała Helena i zdmuchnęła mały płomyk.

Mimo to nie nastała ciemność. Przez małe okien­ko, na którym nikt nie zaciągnął firanek, widać było niebo płonące barwami czerwieni i fioletu. Wszyst­kie trzy przystawiły nosy do szyby, która natych­miast pokryła się parą ich oddechów. Otarły ją. Zo­rza polarna słała im pozdrowienia.

- Jak czerwone wino - szepnęła żałośnie Helena. - Jest tak piękna, że łzy same cisną mi się do oczu.

Ida pokiwała głową, ale się nie odezwała. Nie chciała dzielić z nikim ciężaru, który leżał jej na pier­siach. Zorza towarzyszyła jej, odkąd sięgała pamięcią. Pierwsza odeszła od okna. Przysunęła krzesło Reijo do pieca i zwinęła się w nim jak kotka. Wbiła wzrok w płomienie.

Anjo i Helena wymieniły znaczące spojrzenia i bez zbędnych słów wycofały się z izby.

Ida została sama. Siedziała długo, pieszczotliwie omiatana jasnymi smugami światła.

Myśli nie układały się w logiczną całość. Ida czuła jedynie, że przepełnia ją ciepło, bezimienne i pozbawione treści, lecz dobre. Kiedy w domu zaległa cisza, dziewczyna wstała bezszelestnie i wyszła, stąpając po właściwych deskach. Tych, które nie skrzypią.

Noc wciąż była widna.

Rozświetlona zorzą północy.

Zorza oznacza mróz.

Zasznurowała reniferowe botki i zarzuciła na siebie ciepły wełniany kaftan. Owinęła szyję grubym szalem i naciągnęła kaptur na głowę, starannie mocując za­pinki. Kaftan był może zbyt odświętny na nocne spa­cery brzegiem morza, ale Ida nie zwykła przejmować się takimi drobiazgami. Wzięła rękawice do ręki.

Wiedziała, jak otworzyć drzwi, by nie wydały naj­mniejszego dźwięku. Wyszła w noc.

W noc rozjaśnioną zorzą o barwie czerwonego wina.

6

Ida zawsze szła nad morze, kiedy opadały ją chmurne myśli. Szum fal niósł pociechę lub przynaj­mniej ukojenie. Była sama, wokół niej ciągnęła się rozległa przestrzeń, z jednej strony bezpieczny ląd, z drugiej fiord, kapryśne i tajemnicze morze.

Kamienie nad brzegiem były śliskie. Ida stawiała ostrożne kroki. Niebo zbladło, ale zorza wciąż mia­ła dość siły, by oświetlać dziewczynie drogę.

Dopiero znalazłszy się przy szopie ze sprzętem ry­backim, Ida odważyła się spojrzeć w górę. Zadarła głowę, przyglądając się smugom światła na firma­mencie. Wszystkie noce mogłyby być równie piękne, nie powinny jednakże stanowić tła dla ponurych przemyśleń. Ida nie potrafiła lać łez w obliczu pięk­na. A teraz chciała płakać.

Albo uciec.

Tylko że jej korzenie tkwiły w zmarzniętej ziemi nad brzegiem fiordu. Nie umiałaby zerwać tych wię­zów, nie tracąc cząstki samej siebie.

Skrzyżowała ramiona na piersiach. Nie marzła, choć mróz trzymał mocno. Nawet najlżejszy po­dmuch wiatru nie mącił lustrzanej powierzchni wo­dy. Czuła ukłucia zimna na policzkach, ale grube warstwy odzienia nie przepuszczały go do środka.

Samotna.

Samotna, obarczona ciężarem niepewności, której nikt nie mógł zdjąć z jej barków.

Zwątpienie.

Zwątpienie, które zżerało jej duszę. I gorycz, żal do Mai.

Strach.

Strach przed nienazwanym. Język nie wymówiłby nawet tego słowa.

Ida czuła dotyk złotej ozdoby na skórze. Metalo­we skrzydełka nagrzały się jej ciepłem. Złoty ptaszek, jedyne oparcie. I dzieci.

Bogu dzięki, że są takie małe i nic nie zrozumieją. Będzie je chronić niezależnie od okoliczności.

Maja nie mogłaby skłamać w tak ważnej sprawie. Dlaczego więc nie powiedziała Reijo całej prawdy?

Ida wędrowała brzegiem morza. Stopy dziewczyny bezbłędnie znajdowały kolejny kamień, przemierzała tę drogę wielokrotnie. Noc pociemniała, mróz przy­gasił fioletowe płomienie, które przybrały barwę żół­ci. Niebo odbijało się w nieruchomej tafli fiordu.

Ida ujrzała własne myśli, ludzi, którzy je zamiesz­kiwali. Nogi same ją niosły, nieświadoma niczego wo­kół siebie pogrążyła się w świecie marzeń.

Na niebie zostały słabe jasne smugi, jak ślady nart nad horyzontem od grzebienia gór na wschodzie do wysokich wierzchołków na zachodzie. Gwiazdy, drobne plamki światła, znaczyły miejsca, w których podniebny narciarz podpierał się kijkiem.

Zrobiło się ciemniej, czerń zastąpiła granat, mróz stężał.

Zbyt długo stała w jednym miejscu. Policzki i czubek nosa szczypały ją boleśnie. Mroźna noc zapowia­dała nadejście zimy.

Ida ruszyła ku pobliskim szopom rybackim, czar­ny cień w czarną noc. Nie zauważyła innego cienia, którego nie powinno tam być.

Dostrzegła jego obecność, kiedy nie zdążył się schować za ścianę szopy. Źle postawił stopę na ka­mieniu i ciszę przeciął głuchy odgłos.

- Jest tam kto? - Ida otrzeźwiała na dźwięk wła­snego głosu. - Do diabła, pokaż się!

I w duchu pomodliła się, by ten ktoś nie miał złych zamiarów. Wszak była całkowicie bezbronna.

Wyszedł z mroku, wciąż jednak był tylko niewy­raźną plamą w ciemności.

Ida wiedziała, kto to.

- Niczego tu nie znajdziesz - powiedziała cierpko. - Niczego, co by można umieścić w królewskim skarb­cu. Lub własnym.

Zbliżał się do niej krok po kroku. Nosił skórzaną czapkę i płaszcz sięgający niemal do kolan. Jasne fu­tro, zapewne wilcze, stosowne do godności poborcy.

- Powinnaś być w domu - powiedział, a Ida mo­mentalnie zauważyła zmianę w jego głosie. Inaczej wymawiał słowa, jakby pospieszniej, nadawał im in­ną barwę. - Tu nie jest bezpiecznie, zwłaszcza dla ciebie.

- Od razu sobie tak pomyślałam, widząc, jak prze­mykasz ukradkiem - odrzekła. Cały czas zwracała się do poborcy na ty, jakby nie potrafiła się zmusić do okazania mu większego szacunku.

- Ja ci nie zagrażam - oświadczył. O dziwo, Ida mu ufała. Rzeczywiście, dla niej nie stanowił zagrożenia.

- Co tu robisz? - spytała. Miała w zwyczaju nie owijać rzeczy w bawełnę.

- Pilnuję, byś mogła spać spokojnie - odpowiedział.

- Co takiego?

Ida podeszła bliżej, by zajrzeć mu w twarz. Musia­ła zobaczyć jego oczy, by mu uwierzyć.

- Popiliśmy, kiedy... skończyliśmy u twego brata - wyjaśnił zwięźle i bez zażenowania. Po prostu wyko­nał swoją pracę. - Kasper nie ma doświadczenia z ko­bietami takimi jak ty. Różne pomysły przychodzą mu do głowy. Nawet Emil, twój przyjaciel, się prze­raził, ale on nie jest w stanie powstrzymać Kaspra. Ja potrafię. Dlatego tutaj czuwam. Na wszelki wypadek.

To działo się naprawdę. Ida nie śniła.

- Dlaczego? - spytała. - Czemu troszczysz się o mnie? Wcale mnie nie znasz!

- Taką jak ty spotyka się raz w życiu - odrzekł z lekkim uśmiechem. Ida zdążyła już przyzwyczaić się do ciemności i widziała rysy twarzy poborcy.

Na jego twarzy malowała się powaga. Ida nie znala­zła powodów, by nie wierzyć słowom tego człowieka.

- A tacy jak Kasper nie mają prawa cię dotknąć - dokończył. Trudno było uznać to za pełne wyjaśnie­nie, ale wyraźnie zamierzał na nim poprzestać.

- Widziałeś zorzę? - spytała machinalnie Ida. Mu­siałby być ślepcem, by jej nie dojrzeć, ale Ida nie zna­lazła w tej chwili innego tematu do rozmowy. A bar­dzo chciała ją podtrzymać. Widziała tego człowieka może po raz ostatni w życiu. Był jakby z innej rzeczy­wistości, w której zapominała o strachu i zwątpieniu.

- Zachwycająca - przyznał, a w jego głosie pojawi­ła się nutka rozmarzenia, której Ida by się po nim nie spodziewała. - Tam, skąd pochodzę, jej nie widać - dodał szybko, jakby pragnął zatrzymać magię chwili.

- A skąd jesteś? Po co jej to wiedzieć?

- Z okolic Trondheim. Z małej wioski na wybrzeżu.

Rozumiała go coraz lepiej. Zaczęła pojmować, dla­czego wykonuje rozkazy. I dlaczego jest inny niż po­zostali urzędnicy.

Nie pochodził z możnego rodu, ale mierzył wyso­ko. Ida nie wątpiła ani przez chwilę, że ten mężczyzna może osiągnąć cel, jaki przed sobą postawił. Niektórzy sięgają po gwiazdy i dostają je. Inni parzą sobie dłonie.

Potrafił zachować godność człowieczą, wykonując podły zawód. To świadczyło o jego sile.

Nie zapytała, dlaczego został poborcą. Nie musia­ła znać powodów. I tak zresztą nie spotkają się już nigdy.

- Raduję się, że nie znaleźliśmy więcej złota u twe­go brata...

- Bo nie ma więcej - odrzekła pospiesznie, chcąc ukryć nieszczerość. Tym razem brał jej słowa serio. - Nie chcę o tym mówić - dodała. - Knut jest doro­sły. Sam odpowiada za siebie. Nie ponosi odpowie­dzialności za ojca. Ani za młodszą siostrę...

- Mówiłem szczerze. Nie jesteśmy wyprani z uczuć. Popatrzył na Idę z ukosa. Jego twarz tchnęła szcze­rością.

- Łatwiej mi zrozumieć ciebie niż Emila. Nie poj­muję, dlaczego to uczynił.

- Ludzie bywają podli - odrzekł. - Nie doświad­czyłaś tego wcześniej? - I zaraz dodał: - No tak, wi­dzisz tylko dobroć w człowieku. Znasz ciemne strony ludzkiego charakteru, ale nie spodziewasz się od­kryć ich u bliskich.

- Może masz rację - przyznała głucho. Jej myśli po­biegły na południe, do Mai... Otrząsnęła się z nich, wróciła do rzeczywistości, do mroźnej północnej no­cy. - Tak dobrze mnie znasz? - roześmiała się. - Nie wszyscy potrafią przejrzeć mnie na wylot. Czasami sama zastanawiam się nad sobą i nie potrafię określić, jaka jestem.

- Obcy dostrzegają więcej. - We wzroku mężczy­zny kryła się czułość. Całe szczęście, że w mroku Ida nie widziała go zbyt wyraźnie. - Marzniesz? - spytał z zatroskaniem. - Powinnaś wrócić do łóżka. Jesteś cienko ubrana...

Ida potrząsnęła głową.

- Pozory mylą - uśmiechnęła się. - Dobrze znoszę zimno.

- Wyobrażałem sobie ciebie w wianku we włosach - wyznał niespodziewanie. - W czerwcowym słońcu. My­liłem się. Z kryształkami śniegu bardziej ci do twarzy. - Potrząsnął głową. - Nie słuchaj mnie. Plotę trzy po trzy. Idź się położyć.

- Nie jestem zmęczona. Krążą mi różne myśli po głowie, a chcę się ich pozbyć. Tutaj na powietrzu znajduję spokój.

Rozmawiali jakby obok siebie. Umieszczeni jedno­cześnie w tej samej przestrzeni oglądali ją z różnych stron. Malowali różnymi odcieniami pasteli.

- Odejdziesz?

- Tak. I już nie wrócę.

- Nigdy?

- Nigdy.

Przytupywał z lekka. Wyraźnie marzł w swoich skórzanych trzewikach, które nie trzymały ciepła tak jak reniferowe botki. Lata spędzone na tych ziemiach nauczyły Lapończyków więcej niż przybysze z połu­dnia, ufni w potęgę cywilizacji.

Ida zastanawiała się, czy zachowa go w pamięci. Jak długo będzie w stanie przywołać obraz tej twa­rzy, tak różnej od tych, które widywała na co dzień?

Zapomni go, kiedy przyjdzie czas uporządkować własne życie. W tej chwili był dla niej ważny.

A on? Czy on ją zapamięta?

Nie chciała wiedzieć.

- W moich stronach też mamy kamieniste plaże. Spodobałyby ci się.

- Lubię morze - odpowiedziała. - Kiedyś omal się nie utopiłam, ale i tak lubię morze.

- Więc coś nas łączy... W ciszy, która zapadła, dał się słyszeć szum fal.

I ich oddechy, regularne jak rytm morza.

- Nie musisz o mnie nic wiedzieć - urwał i odwró­cił się do dziewczyny plecami. Ida zobaczyła jego bar­czyste ramiona i jasne loki wystające spod czapki. - Nie powinnaś. Wracaj do domu.

Powtórzył te słowa po raz kolejny. Czegoś się oba­wiał? Ida dawno już przestała stawiać sobie takie py­tania. Jej młodość trwała krótko.

Dlaczego nie ma tu Sedolfa?

- Ty też. To najzimniejsza noc do tej pory. I naj­dłuższa.

- Wyważę drzwi do szopy, jak będzie trzeba... - po­wiedział z cierpkim uśmiechem. - Potrafię. Uprze­dzając twoje pytania, uczono nas tego...

- Nie mogę zabrać cię do domu - pisnęła. - Nie zrozumieliby.

- Co tu rozumieć? - zdziwił się. Stał teraz zwróco­ny do dziewczyny, ale twarz skrywał w cieniu szopy. Ida nie mogła dostrzec, co wyrażały jego oczy.

Za to on widział ją wyraźnie. A Ida zdawała sobie sprawę, że nie potrafi skrywać uczuć. Umiała blefować w razie potrzeby, wymyślać usprawiedliwienia. Czasami jednak w tych najbardziej ulotnych chwi­lach życia nie mogła zdobyć się na kłamstwo.

- Co rozumieć? - Usłyszała swój własny głos. - Coś dzieje się między nami. Mam takie przeczucie.

Nie potrafiłaby wytłumaczyć mu, że jest córką ko­biety, która dostrzegała to, co ukryte. Nie odważyła­by się wyjawić, iż sama rejestruje odcienie nastrojów i uczuć równie namacalnie jak rzeczy, których doty­ka dłonią.

- To ta noc - odezwał się. - A może nie. Zwróci­łem uwagę na ciebie za pierwszym razem. Wtedy nie wiedziałaś...

- I nie chcę wiedzieć - przerwała mu, ale przecież sama zaczęła tę grę. Jak ptak, który trzepocze się, by złapać pierwszy podmuch wiatru, a potem zrywa się do lotu i oddala się głuchy na wszelkie wołania. Wsłu­chuje się jedynie w szum własnych skrzydeł, skupio­ny tylko na tym, by machnąć nimi kolejny raz.

Nie wiedziała, dokąd zaleci, ale dała się unieść wia­trowi.

- Zapamiętałaś mnie.

Skinęła głową i ruszyła przed siebie, po raz pierw­szy od chwili, gdy zaczęli rozmowę. Cała zesztywnia­ła, lecz nie była zmarznięta. Stawiała stopy na śliskich kamieniach pokrytych lekką warstewką śniegu, czu­ła ich nierówną powierzchnię pod podeszwą botków. Wiedziała, dokąd zmierza, ciemność nocy bowiem rozjaśniały gwiazdy. Wiedziała, co robi. Uciekała.

Mężczyzna dołączył do niej. W jego cieniu czuła się taka drobna. Futro sprawiało, że wydawał się jesz­cze potężniejszy, skórzana czapka dodawała mu wzrostu.

- Zapamiętałam - przyznała się, bezwiednie prze­dłużając tę magiczną chwilę. - Najpierw twój glos...

- A potem?

- Nie wiem - odrzekła szczerze. - Coś nieuchwyt­nego...

Skinął głową i wsunął dłonie w kieszenie płaszcza.

- Nieuchwytnego - powtórzył, chłonąc ją wzro­kiem. - Gdybyś urodziła się w innym miejscu, w skromnej wiosce na południe stąd...

- Na to nie mogę nic poradzić - uśmiechnęła się. - Na południu nie ma Finów. Kto miałby mnie urodzić?

- Powikłane myśli - stwierdził. - Nie będę ich snuć dalej. Uwierzysz mi, jeśli powiem, że jestem chłodno myślącym człowiekiem?

Pokiwała głową.

- Taką jak ty spotyka się raz w życiu. Więc ten je­den jedyny raz można oddać się nieziszczalnym ma­rzeniom.

- Kiedyś osiągniesz znaczną pozycję, prawda? - spytała, wywołując uśmiech na jego twarzy.

- Nie wiem, czy jestem do tego stworzony.

- Ale nie spoczniesz w drodze - dodała Ida. - Więc cóż z tego, żebym urodziła się w twojej wiosce? Za­uważyłbyś mnie. Może nawet... - Odwróciła wzrok.

- No tak. Nie powstrzymałabym cię. Porzuciłbyś wszystko, co ci przeszkadza w drodze do celu.

- Skąd mnie tak dobrze znasz? - zadał takie samo pytanie jak Ida parę chwil wcześniej. I uczynił to rów­nie głuchym tonem. - Przynajmniej cię zapamiętam - dodał. - Można bawić się myślami, jeśli nie czynią nikomu krzywdy.

- Nikomu poza nami samymi - szepnęła. Powinna odejść. Pobiec do domu, zawrzeć drzwi, zaciągnąć zasłony.

- Nie dostałaś nigdy dachówką w głowę? - spytał. Zdziwiony wzrok dziewczyny powiedział mu, że nie rozumie jego słów. Nad fiordami nie kryto do­mów dachówkami.

- Poczułem, jakby dach się na mnie osunął, kiedy ujrzałem cię pierwszy raz. - Mówił z taką żarliwością, że trudno było zwątpić w szczerość wyznania. - Je­stem tylko człowiekiem. Widzisz poborcę podatko­wego, który plądruje dom twego ukochanego brata. Jestem jednak człowiekiem. Nazywam się Sture Olavson Moen. Dostrzeż mnie, Ido! Wiem, że tak masz na imię...

- Widzę mężczyznę... Wargi miała zsiniałe. Z zimna. Ze strachu. Ale głos brzmiał przejrzyście, myśli były klarowne. Może to wina zorzy polarnej? Dobre sobie... zwal wszystko na zorzę! Równie dobrze można księżyc obarczać odpo­wiedzialnością za pierwszy pocałunek!

Więc dlatego wyszła w tę noc? By to właśnie przeżyć?

Ida nie udzieliła sobie odpowiedzi. Oddała się uczuciom.

- Nie wiem, czy chciałbym mieć taką żonę jak ty - westchnął. - Nie potrafię zapomnieć, że jesteś żo­ną innego.

Ida oparła się o ścianę szopy. Stal tak blisko, że mo­gła go dotknąć, ale ramiona ciążyły jej niepomiernie. Zniszczyłaby nastrój. Tę misterną sieć, którą tkali...

- Kochasz go? - Pytanie padło jak wystrzał. Jak smagnięcie biczem. Równie bolesne.

- Kogo? - spytała i zobaczyła twarz Ailo. I twarz Sedolfa.

Gdzie jesteś, Sedolf?

- Męża... Znowu te dwie twarze. Mogła odpowiedzieć, że straciła pewność, która z nich należy do jej męża. Nic mu jednak do jej życia. Dzieliła z nim wyłącznie tę chwilę.

- Tak - odrzekła. - Kocham go. To była prawda, to zawsze była prawda. Przypa­dło jej w udziale morze miłości.

Znowu westchnął, tym razem ciężej, boleśniej...

- I nie masz kochanka? - zdziwił się. - Powiedzia­łaś, że porzuciłbym wszystko, co przeszkadza mi w drodze na szczyt. To prawda, do tej pory tak my­ślałem. Teraz widzę jednak, że w moim domu braku­je ścian...

- Nie odbuduję ich.

- Nie proszę cię o to.

Byli tak bezlitośnie szczerzy wobec siebie. Na ta­ką szczerość stać tylko dwoje obcych sobie ludzi.

W nieznajomym można na pierwszy rzut oka roz­poznać bratnią duszę. Można uznać, że los prowadzi nas różnymi ścieżkami.

I udawać, że wszystko ma swój sens...

To przekraczało zdolność pojmowania. Ida nie do­stała dachówką w głowę, cały czas jednak plątała się w niciach losu jak w lepkiej pajęczynie, którą pająk osnuwa nic nie przeczuwające owady.

Różniła się od nich. Zawsze udawało się jej wyplą­tać. Nie potrafiła jednak uciec. Spadała na ziemię.

Stał tak blisko. Wysoki, dostojny, tak odmienny od mężczyzn z jej otoczenia. Pełen tajemnic, których ni­gdy nie pozna. Zajdzie daleko w życiu, ale ona nigdy się tego nie dowie. On będzie się tylko domyślać, jak biegną kolejne dni jej życia. Powiązała ich delikatna nić porozumienia, z której nie da się utkać mocnej sieci.

Życie kierowało ich w różne strony. On wyjedzie i nigdy nie wróci. Ona przyjmie to z ulgą, boi się bo­wiem tego, co stanowi istotę jego istnienia.

Ona zostanie. Takie jest jej przeznaczenie.

Stał tak blisko, że mogła go dotknąć...

Wysunęła ręce spod ciepłego kaftana. Zdjęła grube wełniane rękawice i rzuciła je na kamienie.

To była jedyna okazja, by go dotknąć. Poczuć je­go skórę pod czubkami palców.

Dłoń na gładkim policzku. A więc należał do tych mężczyzn, którzy golą się codziennie. Sedolf zwykł chodzić z kilkudniowym zarostem. Teraz pewnie za­puścił brodę, skoro nie czuł na sobie karcącego wzro­ku żony.

Poborca chwycił dłoń Idy, przycisnął sobie do twa­rzy. Drugą ręką dotknął jej ostrożnie, przesunął pal­cami po zarysie brwi i ust. Potem gwałtownie cofnął dłoń, jakby się oparzył.

A w chwilę później przycisnął Idę do siebie. Uto­nęła w miękkim wilczym futrze.

Nie zawahał się. We wszystkim, co robił, okazy­wał zdecydowanie.

Ida poddała się nastrojowi chwili. Ta ucieczka od rzeczywistości musiała skończyć się upadkiem, ale dziewczyna parła ślepo naprzód.

On nic nie powiedział. Ona milczała. Nie było usprawiedliwienia, każde z nich miało okazję, by się wycofać. Oboje dążyli w tym samym kierunku, choć żadne z nich tego nie pragnęło.

Ida podniosła twarz i dotknęła wargami policzka mężczyzny, a później jego ust. I to ona nadała temu pocałunkowi miękkości, bo on żądał więcej, niż da­wał. To ona musiała pokazać mu czułość i delikat­ność tej pieszczoty...

Mogli uniknąć takiego zakończenia. Pewnie uznali­by się za lepszych ludzi, gdyby zdołali się powstrzymać.

I mieliby wątpliwości.

A teraz wiedzieli już, co byłoby dalej, i oderwali się od siebie. Dłonie utonęły w rękawicach, które zdą­żyły zgubić ciepło. Które nie będą ich grzać przez ja­kiś czas.

- Teraz pójdziesz do domu - powiedział. Ida roz­poznała ten głos, którym wydawał polecenia. - Już nic więcej nie przytrafi się tej nocy. Jesteś zbyt do­bra, by dotykał cię ktoś taki jak ja.

- Dobrze, że wyjeżdżasz - wyszeptała. Sedolf, gdzie jesteś?

- Dobrze, że jest zimno - poprawił ją. - W letnim słońcu nie byłbym taki przyzwoity...

Ida spojrzała na niego, jakby chciała utrwalić w pa­mięci rysy tej twarzy.

- Byłbyś - zapewniła go. - Nie należysz do mężczyzn, którzy ślepo ulegają żądzy. Wiesz, że można się powstrzymać. Można odmówić...

- Ty też - uśmiechnął się tajemniczo. - Wymienili­śmy pocałunek, ale żadne z nas nie było gotowe na więcej. Uwierz mi, nie jestem łasy na cudzą własność...

- Piękne słowa w ustach poborcy! - zachichotała. - Idę do domu. Ty też wracaj. Nic nam się nie stanie...

- W domu są tylko kobiety i dzieci. - Napotkał zdziwiony wzrok dziewczyny. - Widziałem, jak wy­jeżdżali. Zostanę tutaj, Ido. Tylko tyle mogę zrobić dla marzeń.

Spojrzała na niego ostatni raz. Nie zamierzała przeciwstawiać się takiej stanowczości.

- Zegnaj, Sture Moen - powiedziała.

I byli już tylko cieniami w nocy, aż oboje pochło­nęła ciemność. Zorza polarna nie zostawiła na niebie najmniejszego śladu, kiedy Ida biegła do domu.

Usiłowała uciec, ale to nie było właściwe rozwią­zanie. Nie potrafiła oprzeć swego życia na kłamstwie. Sedolf, powtarzała w duchu. Sedolf...

7

Helena nie przyznała się Idzie, że wie o jej nocnej wyprawie i potajemnym spotkaniu. Słyszała, jak przy­jaciółka wychodzi. Pospiesznie założyła buty, narzu­ciła na siebie płaszcz i ukryta w sosnowym lasku za domem, obserwowała Idę. Widziała postać przemyka­jącą między szopami rybaków. Drżąc z zimna, zosta­ła w ukryciu na tyle długo, by się zorientować, że Idzie nie grozi żadne niebezpieczeństwo ze strony nieznajomego. Można było nieomal pomyśleć, że dziewczyna dobrowolnie wyszła mu na spotkanie.

Ida wróciła późną nocą, równie bezszelestnie jak wyszła, i wślizgnęła się pod kołdrę po swojej stronie łóżka.

Zdawało jej się, że Helena śpi, a ta nie wyprowa­dziła jej z błędu.

Wybrała milczenie. Postanowiła czekać. Nosiła w sobie tyle tajemnic, których nikomu nie wyjawiła. Nie mogła żądać, by ktoś okazał jej większą otwartość.

Ida zaczęła ranek w otępieniu. Sen przyszedł póź­no i zamienił myśli w koszmary, które prześladowa­ły ją całą noc. Obudziła się z trudem, ciało wciąż do­magało się odpoczynku.

Była bardziej zmęczona niż przed pójściem spać.

Anjo postanowiła wrócić do domu. Przed odjaz­dem odciągnęła Helenę na bok.

- Opiekuj się Idą - szepnęła. - Dzieje się z nią coś niedobrego.

Helena nie wyjawiła, co widziała nocą, ale obieca­ła zająć się Idą.

- Jeśli wiesz, o co chodzi - dodała Anjo - opowiedz Reijo. Nie czekaj, aż Ida sama to uczyni. Nie domy­ślam się, co się kryje za jej zachowaniem, ale zaczy­nam się poważnie niepokoić!

Opowiedzieć Reijo?

Helena bardzo tego pragnęła. Nikt inny nie zrozu­miałby jej lepiej, ani Anjo, ani nawet Ida. Tylko Re­ijo potrafił zajrzeć w głąb duszy bliźniego.

Bała się jednak, że wykorzysta te zwierzenia prze­ciwko niej.

Chciał odwieźć ją do domu, do Finlandii. Nawet nie musiał mówić tego głośno, Helena i tak wiedziała.

Mógł to uczynić. Była jeszcze Maja, jego oczko w głowie. Żona Williama Runefelta, co dodatkowo komplikowało sprawę. Gdyby zaczęła opowiadać, jedno zwierzenie pociągnęłoby następne. W końcu wygadałaby się ze wszystkim.

Dobrze, że Tornio leży daleko stąd.

Ida nie odzywała się. Jej wzrok nieustannie uciekał ku fiordowi, jakby spodziewała się gości. Dzień mi­jał, a nikt nie przybywał.

Widziały, jak łódź poborców stawiano na wodzie. Potem żagiel zamienił się w małą plamkę na tle ośnie­żonych gór, które ciągnęły się aż do miejsca, gdzie fiord otwierał się na morze.

Ida miała podkrążone oczy. Helena nie zauważyła jednak, by przyjaciółka płakała.

Widziała ją, jak stoi, podnosząc do twarzy sweter Sedolfa i wdychając jego zapach. Jeśli wciąż w nim tkwił, wszak wcześniej Ida go wyprała i przez parę dni suszyła na żerdziach między zabudowaniami.

Związek Idy i Sedolfa napawał Helenę wzrusze­niem. Tak bardzo się kochali. Jej pierwszy mąż z pew­nością nie żyje!

Choć i on miał w sobie coś. Pamiętała, że wzbu­dził w niej ciekawość, był pierwszym Lapończykiem, któremu mogła przyjrzeć się z bliska. Wniósł do ich letniego domku ekscytujący powiew dzikości.

Sedolf w niczym mu nie ustępował. Helena lubiła Sedolfa, jego spokój, miłą powierzchowność, urok.

Ten drugi nie żyje!

Mogła zapytać Curta, kiedy już było po wszyst­kim, ale w ogóle o tym nie pomyślała. Tamten męż­czyzna zainteresował ją przez chwilę, a potem o nim zapomniała. Poza tym bała się. Curt gotów był po­dejrzewać, że powoduje nią coś innego niż zwykła ciekawość...

A Curt? Czy wciąż żyje?

Czy wciąż fascynuje się nożami?

Wspomnienie ptaszka, słowa, które zgasiły radość Idy, kazały Helenie rozpamiętywać własną prze­szłość. Była w gorszej sytuacji niż Ida. Nie miała żad­nego oparcia w życiu.

Anjo kazała powtórzyć wszystko Reijo.

Boże, to najgorsze, co mogłaby uczynić!

Reijo wrócił do domu ponury. Widać Anjo odby­ła z nim poważną rozmowę. Ida ledwie zauważyła na­strój ojca. Zamknęła się w swoim świecie, nie zważa­jąc na nikogo. Nawet Karl to zauważył.

- Ida chora? - spytał malec z niepokojem. Dziewczyna przytuliła go mocno i pogłaskała po czuprynie, ale jej wzrok był nieobecny.

Helena złapała się na tej samej myśli, którą Ida wy­powiadała po wielokroć. Sedolf, gdzie jesteś?

Ida zebrała brudną bieliznę i poszła do pralni, by ją wygotować. To była ciężka praca. Trzeba nanieść drew, dźwigać cebry z wodą ze studni lub ze stru­mienia, jeśli mróz zdążył skuć studnię lodem. Każ­dego zimowego poranka zaglądano do studni. Wo­da w końcu zamarzała, a lód zwykle nie puszczał przed majem.

- Nie musisz sama brać się za najcięższą robotę. Ida spojrzała na Helenę. Wzrok dziewczyny, kie­dyś tak żywy, pokrywał welon smutku.

- Minie sporo czasu, zanim naprawią szkody w do­mu Knuta. Nie mamy tyle odzienia, co wytworne da­my z fińskiej szlachty...

Ugryzła się w wargę i nie dokończyła. Zawstydzo­na odstawiła kosz z bielizną, podeszła do Heleny i na krótką chwilę przytuliła się do niej.

- Przepraszam - szepnęła ze znużeniem. - Nie chciałam tego powiedzieć. Żadne z nas nie wybierało sobie rodziców. Trzeba zrobić tę robotę, a ty lepiej niż ja poradzisz sobie z dziećmi. Jestem w złym na­stroju i muszę się czymś zająć, by zapomnieć. Lubię się czasem zmęczyć, przynajmniej nie będę musiała z nikim rozmawiać...

- Już dobrze - odrzekła Helena, choć uwaga Idy wciąż ją bolała. Po raz pierwszy ktoś użył tego argu­mentu przeciw niej. Nie spodziewała się, wierzyła niezachwianie, iż traktują ją jak jedną z rodu.

Na dodatek uczyniła to Ida. Jeśli kogokolwiek mogła uznać za zaufaną osobę, to właśnie Idę. Zaufanie tak łatwo utracić.

Helena wykrzywiła się, widząc, jak Ida dźwiga kosz do pralni, zbitej z desek szopy z kominem. Szo­pa była niewielka, ale rozmyślnie nadawano jej takie wymiary - szło o to, by oszczędzić drewna zimową porą. Mieszkańcy osad nad fiordami odznaczali się praktycznością.

Ida mogła się jedynie domyślać, jak nisko upadła fińska szlachcianka. I jak wysoką kiedyś zajmowała pozycję.

Od chwili, kiedy poznała Curta, staczała się w dół. On też zdawał sobie z tego sprawę i dlatego tak nią pogardzał.

Helena wzięła się w garść. Nie powinna oglądać się wstecz. Mosty zostały spalone, dom przestał istnieć. Wystarczy, że Idę dręczą demony przeszłości.

- Gdzie jest Ida? - spytał Reijo, pojawiwszy się w drzwiach. Nie pomyślał nawet o tym, by zdjąć wierzchnie odzienie.

- Pierze - odpowiedziała Helena. Dzieci bawiły się na podłodze. Kulały do siebie motki wełny, żując twarde skórki chleba. Maluchom wyrzynały się zęby.

- Patrik zdecydował się powtórzyć mi wszystko - wyjaśnił Reijo, wieszając kaftan przy drzwiach. Obrzu­cił Helenę badawczym spojrzeniem. - O mężczyźnie z kościanym ptaszkiem, który nie zginął w pożarze statku. O tym, że został uratowany i doznał poparzeń...

- Żałuję, że to powiedziałam. - Helena opuściła wzrok na swoje ręce, czerwone i spękane. A kiedyś miała takie piękne dłonie! - Nie pomyślałam o konsekwencjach - dodała nieomal z płaczem. - To było zdarzenie, do którego nie przywiązywałam większej wagi. Padły wtedy słowa, które nie miały dla mnie znaczenia. Nigdy bym nie wróciła do tamtych chwil, gdyby nie ten ptaszek... Reijo pokiwał głową.

- Więc jesteś pewna? - spytał. - Nie mylisz się? Helena zaprzeczyła zdecydowanie. Nerwowo zaci­skała palce, wbijała paznokcie w skórę.

- Nie sądzisz, że wolałabym się mylić? - spytała. W momentach zdenerwowania traciła całą swą urodę. Wykrzywiała twarz, uciekała oczami. - Nie sposób go zapomnieć. Ten ptaszek był piękny, dokładnie taki sam jak ma Ida. Nosił go na rzemyku dwukrotnie owi­niętym wokół szyi. Zbyt wiele szczegółów się zgadza, to nie może być przypadek.

Reijo ponownie skinął głową. Przypomniał sobie rozmowę z Mają. Wtedy też miał niejasne wrażenie, że jej relacja nie układa się w logiczną całość.

- Ida sądzi więc, że Ailo wciąż żyje? Helena przytaknęła. Potem zaprzeczyła i znów przytaknęła.

- Nie wiem - powiedziała. - Nie zwierzyła mi się. Uważa jednak, że żył dłużej, niż twierdzi żona Wil­liama... żona Williama Runefelta...

- Że też przyszło to na nią akurat teraz - mruknął Reijo. - Nie dość mamy kłopotów... Trzeba pomóc Knutowi. Szkoda, że nie ma Sedolfa. Tylko on potra­fi przemówić jej do rozsądku. Ailo nie kazałby jej się dręczyć, gdyby wciąż żył. Co tej dziewczynie przy­chodzi do głowy?

A jednak sam nie był do końca przekonany, Helena dostrzegła to w jego zachowaniu. Gdzieś znikła je­go niezachwiana pewność siebie. Między brwiami po­jawiła się głęboka zmarszczka.

Dlaczego wątpił? Przecież tam był. Rozmawiał z żoną Runefelta. Ze swoją ulubienicą. Chyba potra­fił odróżnić prawdę od fałszu.

- Znasz Williama Runefelta? - spytał nagle. Helena skinęła głową. Nie zdołała wymówić ani jednego słowa.

- Znałaś go dobrze? Byłaś z nim po imieniu? To chyba niezwyczajne w waszych kręgach?

- Nie było nas wielu - odpowiedziała krótko, sta­rając się zapanować nad głosem. - Curt do nich do­łączył - dodała bez związku. - Do tych, co chcieli wy­zwolić Finlandię...

Więc tu leżała przyczyna ucieczki.

William Runefelt wyjechał do Niemiec. Curt Hal­lencrantz do Norwegii.

Należeli do tego samego obozu.

A Ailo umarł.

Tak przynajmniej można było sądzić.

Maja wiedziała. Jeśli ktokolwiek wiedział, to wła­śnie ona. Nie wyznała mu całej prawdy, kiedy ją od­wiedził. Wtedy jej nie naciskał ze względu na dziec­ko, ale czul, że nie jest z nim do końca szczera.

Nie potrafił jednak wyobrazić sobie, że Maja go okłamuje. Kiedyś ufała mu bezgranicznie. Kiedyś go kochała...

A jednak. Skłamała. A może zataiła coś, co miał prawo wiedzieć.

- Widzę po tobie, że wybierasz się do Finlandii - wyrzekła ciężko. - Już wydałeś na mnie wyrok.

- Wyrok? - zapytał. Dziewczyna przejrzała go. Nie spodziewał się niczego innego, była wszak bystra. Hele­na popatrzyła na niego ze smutkiem i potrząsnęła głową.

- Sądziłeś, że się nie domyślam? - dodała. - Uwa­żasz, że tam moje miejsce. Nie wyjawię ci jednak na­zwiska moich rodziców. Nie dowiesz się, gdzie mnie odwieźć.

- To żadna trudność. Maja mi pomoże. Helena utkwiła wzrok w oczach Reijo. Szmaragdo­we spojrzenie. Straci rezon, kiedy mu o tym powie?

- Masz oczy jak dwa szmaragdy, Reijo. Boże, a jednak się odważyła! Nie domyślał się na­wet, ile ją to kosztowało. Przyjmie te słowa za żart...

- Co też przyszło ci do głowy? Helena zachichotała.

- Musiałam ci to powiedzieć. Twoje oczy są jak dwa szmaragdy. Błyszczące zielonkawe kamienie. Miałam kiedyś cały sznur szmaragdów, ale rzadko go nosiłam. Wstydziłam się. Przydałyby się Idzie, paso­wałyby do jej rudych włosów. I tego zielonego bły­sku w oczach...

Mówiła, co jej ślina na język przyniesie. Robiła tak tylko w chwilach zdenerwowania.

- Zamierzam zabrać cię do Suomi, Heleno - oznaj­mił spokojnie Reijo. Nie dał się zwieść komplemen­tom dziewczyny, choć wzruszyły go do głębi. Daw­no już żadna kobieta nie mówiła doń w ten sposób. Od dawna żadna mu nie schlebiała.

Co chciała tym osiągnąć? Nieważne, Reijo i tak musiał ją rozczarować.

- Więc wiem, na czym stoję - odrzekła, nie kryjąc zawodu. - Nie ułatwię ci zadania. Zabierz mnie do posiadłości Williama Runefelta. Co ofiarował Mai? Hailuoto? Zawieź mnie tam, zobaczymy, czy ktoś mnie rozpozna! Kto wie, może będziesz musiał za­brać mnie z powrotem...

- Przykro mi, Heleno - przerwał jej. - Naprawdę mi przykro. Tak łatwo cię polubić. Nie chcemy cię wyga­niać. Jesteś jednak stworzona do lepszego życia, a żad­ne z nas nie może ci go zapewnić. Urodziłaś się, by...

- Mogłam urodzić się gdzieś indziej - rzuciła wy­zywająco.

- Nie moja rzecz bawić się w Pana Boga.

- Za zimno na podróż przed nowym rokiem - oświadczyła stanowczo. Zyskiwała trochę czasu. A czas koryguje ludzkie plany.

- Żebyś zaufała mi choć trochę - powiedział cicho Reijo. Jego słowa zabrzmiały jak westchnienie, prze­chylił głowę i nadał twarzy wyraz łagodności. - Nie jestem potworem, Heleno!

Wymówił imię dziewczyny z prawdziwym na­maszczeniem. W ustach Reijo brzmiało odmiennie niż w ustach innych ludzi. Helena lubiła, jak ją na­zywał po imieniu.

Budził w niej sprzeczne uczucia. Strach i radość.

- Nie mogę ci ufać, Reijo - zaczęła. - Nie ukry­wasz, że pragniesz uczynić to, czego obawiam się naj­bardziej. Trudno, bym z tego powodu uznała cię za rycerza w błyszczącej zbroi na białym koniu...

Zgrzytnął zębami. Wyrażała się straszliwie górnolot­nie. Łatwo było wpaść w sidła tych dziwacznych fraz. Reijo nie miał czasu na słowne zabawy. Stanął w drzwiach i wyjrzał na zewnątrz.

- Dawno wyszła? - zapytał.

- Dawno. Podmuch zimna wdarł się przez uchylone drzwi i owionął nogi Heleny. Odwróciła się, by zwrócić Re­ijo uwagę, ale jego już nie było. Mały Karl ruszył pę­dem za dziadkiem.

Helena dopadła do drzwi przed chłopcem i zrozu­miała, dlaczego Reijo zniknął tak niespodziewanie.

Z komina pralni nie unosił się dym. Do drzwi pro­wadziły drobne ślady Idy. Teraz pokryły je większe ślady butów Reijo.

Helena zamknęła drzwi. Wepchnęła synka Anjo do pokoju, a razem z nim małą Raiję i Mikkala. Cała trójka z ciekawością spoglądała na drzwi, za którymi wyraźnie działo się coś ciekawego.

Na schodach zadudniły kroki Reijo. Helena otwo­rzyła. Trzymał w ramionach bezwładne, zmarznięte ciało Idy. Wszedł do środka, położył córkę na łóżku i przykrył kocem.

- Zemdlała, niosąc wiadra - wyjaśnił, nie spuszcza­jąc oczu z Idy. - Możesz wziąć konia i pojechać po Anjo?

Helena skinęła głową. Była przestraszona, zdążyła już pożałować złych myśli.

- Co jej jest?

- Wiem tyle, co ty - odrzekł krótko. - Jak myślisz, po co mi Anjo? Jedź już, potrzeba mi rozsądnej ko­biety, a nie głupiej gąski!

Helena skuliła się w sobie. Nie zasłużyłam na te słowa, pomyślała, to niesprawiedliwe!

Zarzuciła coś na siebie. Powinna właściwie prze­brać się przed tą wyprawą w mroźny dzień, ale prze­cież i tak nikt nie przejmował się jej losem!

Leimo parsknął radośnie na jej widok. Helena po­gładziła go po białej grzywie i wyprowadziła na dro­gę. Nie traciła czasu na siodłanie, wszak Reijo naka­zał jej pośpiech.

Jeździła już na oklep. Była sprawną amazonką. W końcu ona też coś potrafi!

- Co się stało? - Anjo czekała na nią na podwórzu. Wcześniej zauważyła zbliżającego się jeźdźca, pozna­ła konia i dziewczynę na jego grzbiecie.

- Ida - wysapała Helena, przytrzymując się grzy­wy Leimo. Oboje bardzo się utrudzili. - Zemdlała. Reijo kazał mi jechać po ciebie.

- Zemdlała? - Anjo zamyśliła się. - Mamy grudzień - dodała. - No dobrze, szkoda czasu. Reijo pewnie odcho­dzi od zmysłów?

Helena skinęła głową. W oczach dziewczyny An­jo widziała bezradność.

- Coś mi się zdaje, że znów zostanie dziadkiem. Oczywiście! Ze też sama o tym nie pomyślała.

Wprawdzie dotąd nie rodziła, ale jest kobietą. Zamęż­ną kobietą. Powinna się domyślić...

W świecie, w którym się wychowała, ta wiedza nie była powszechna, przynajmniej nie dla dobrze urodzo­nych panien. Tymi sprawami zajmowały się akuszerki. A damy, które miały dzieci, nie dzieliły się swoimi do­świadczeniami. Nie należało to do dobrego tonu.

Anjo śmiała się.

- Zaprowadź Leimo do stajni. Weźmiemy wóz. Ni­gdy nie lubiłam jeździć wierzchem. Mój tyłek nie pa­suje do końskiego grzbietu.

Helena musiała się uśmiechnąć. Anjo potrafiła wprawić ją w dobry humor.

- Jesteś lepszym jeźdźcem niż większość mężczyzn - ciągnęła Anjo, a Helena zarumieniła się z emocji. Tak miło usłyszeć pochwałę. Potrzebowała miłych słów, a Anjo zawsze była szczodra. Chwaliła wszystkich wo­kół siebie z czystej potrzeby sprawiania radości.

- Zostań tutaj - dodała jeszcze. - Przyda ci się chwi­la oddechu. Potrzebujemy cię, choć może nie potrafi­my tego okazać. Mężczyźni kończą porządki w izbie.

- Ale dzieci... Anjo machnęła ręką.

- Pozwól nam, matkom, zająć się dziećmi. Jesteś blada, jakbyś sama miała zemdleć. Reijo warknął na ciebie?

Helena spuściła wzrok. Łatwo było zdradzić się przed Anjo. Anjo widziała wszystko.

- Nie miał niczego złego na myśli. Jak większość mężczyzn wpada w irytację, kiedy zdarzy się coś nie­spodziewanego. Rozumiesz?

Helena skinęła głową.

- Porozmawiam z nim - obiecała Anjo. - O wielu sprawach.

- Chce odwieźć mnie do Finlandii - wyrzuciła z siebie Helena.

- To najprostsze rozwiązanie, prawda? Przynajmniej dla niego. Reijo wybiera ostatnio najprostsze rozwiąza­nia. Nie poddawaj się, Heleno. Porozmawiam z nim. Mam swoje lata, więc będzie musiał mnie wysłuchać. Na mnie nie odważy się warknąć.

Helena została w stajni dłużej, niż musiała. Życzli­wość Anjo była jak serdeczny uścisk dłoni. Ktoś oka­zał jej zrozumienie, nie domagając się niczego w za­mian. Anjo nie bała się tego, co widzi i słyszy, w swej mądrości potrafiła składać okruchy rzeczywistości w spójną całość. I dawać wsparcie w każdej sytuacji.

Helena usiadła na sianie u boku Leimo, ukryła twarz w dłoniach i zapłakała.

Nie była pewna, czy chce wrócić na cypel. Będzie musiała, jeśli Ida znów poczuje się gorzej, ale uczyni to niechętnie. Tu nad rzeką życie wracało do równo­wagi. A Helena niczego bardziej nie pragnęła, niż za­mieszkać z Anjo.

Czuła ból w serca Nie wiedziała, o czym Anjo za­mierza rozmawiać z Reijo. Zapewne o niej.

Helena nie obawiała się, że Anjo ją zdradzi. Z pew­nością nie uczyni jej bardziej bezbronną.

A mimo to nie potrafiła powstrzymać łez.

8

Anjo siedziała za kuchennym stołem w domu Re­ijo. Rysowała na blacie wzory, które tylko ona i ma­ły Karl mogli zobaczyć.

Nakarmiła bliźnięta i położyła je. Nakazała Idzie nie ruszać się z łóżka.

Reijo gotował kawę z fusów. Przed świętami Boże­go Narodzenia stawał się dziwnie oszczędny. Nie­ustannie powtarzał, że należy odmawiać sobie wszyst­kiego. To nadawało jakiegoś znaczenia czekającej ich tygodniowej rozpuście.

- Skąd miałem wiedzieć, że spodziewa się dziecka - mruczał. - Nie myślałem o tym od lat.

- Raz musiałeś - uśmiechnęła się Anjo. - Knut opo­wiadał mi, że to ty przyjąłeś go na ten świat.

- To prawda. - Reijo też się uśmiechnął, ciepło i tkliwie. Uśmiech odmieniał go, przydawał miękko­ści rysom twarzy. - Czuję się stary, kiedy myślę o na­rodzinach Knuta. Pamiętam. To było mocne, ale i do­bre doświadczenie.

- Okazujesz Helenie zbytnią surowość, Reijo. Dzbanek z kawą nie wymagał dozoru, ale Reijo nie odrywał od niego wzroku. Anjo znała ten sposób za­chowania, wyprostowane sztywno plecy, ręce w kie­szeniach. Knut zachowywał się podobnie.

- Byłem szorstki, przyznaję, ale bałem się. Wciąż spodziewam się najgorszego. Myślałem, że Ida umie­ra. Nie przyszło mi do głowy, że jest w ciąży...

- Helena stara się jak może - ciągnęła Anjo. - Mu­si przyzwyczaić się do naszej codzienności. Miała łzy w oczach, kiedy przyjechała do nas. Jest za delikat­na... Twoje słowa sprawiają jej ból.

Urwała, dając mu czas, by przetrawił jej napo­mnienia.

- Nie wiesz, w jaki sposób ją ranisz? - dodała po dłuższej chwili. Reijo wciąż stał do niej plecami. An­jo żałowała go równie mocno jak Heleny.

- Ja? - powiedział nagle, siadając naprzeciw niej. - Ja? - powtórzył, składając ręce na piersi.

Jego koszula wymagała naprawy, Anjo miała oko do takich drobiazgów. Szew przy rękawie się rozcho­dził. Puści, jeśli ktoś go nie zeszyje.

Reijo potrzebował kogoś, kto by się tym zajął. Po­trzebował żony...

- Mówisz tak, jakbym robił to umyślnie.

- Czasami takie myśli przychodzą mi do głowy - od­rzekła Anjo, a jej oczy zwęziły się. - To rodzaj broni.

- Broni? Skinęła głową.

- Chcesz ją stąd wywieźć, prawda?

- Nie należy do naszego świata - oświadczył zde­cydowanie. - Byłem tam, skąd pochodzi, i wiem, co mówię. Helena jest... damą!

- Wiesz, że wszystko pogarsza fakt, iż to ty spra­wiasz jej ból?

Reijo nie odważył się spojrzeć na Anjo. Wiedzia­ła więcej, niż się spodziewał, więcej niż wyrażała sło­wami.

- Nie żyjesz od wczoraj, Reijo! Chyba wiesz, co się święci! Pamiętasz...

- I co z tego? - spytał drżącym głosem. W jego zie­lonych oczach błysnęło zwątpienie. - Mam poczuć wyrzuty sumienia i ulec? Nie mogę...

- Nie możesz - powtórzyła cicho jak tchnienie wia­tru. - Kochać, to znaczy ranić.

Ich spojrzenia się spotkały. Reijo uśmiechnął się z rezygnacją i przeciągnął dłonią po włosach. Z bie­giem lat wyjaśniały, ale nie przerzedziły się.

- Jesteś największym skarbem, jaki Knut przywiózł z Finnmarku, Anjo - powiedział w końcu. - Nie wszystkim jest dane mieć taką żonę. Niektórym w ogó­le nie jest dane mieć żonę... - Zawstydził się lekko. - Schlebiało mi, że Helena traktuje mnie jak Pana Boga...

- Nie uważa cię za Pana Boga - poprawiła go An­jo. - Uważa cię za przystojnego mężczyznę. Helena cię adoruje, mój dobry Reijo. Kocha cię miłością czy­stą lub po prostu pożąda. Kto wie, może czuje jedno i drugie. A ty się panicznie boisz.

- To jeszcze dziecko.

- To kobieta. Ile lat miała Raija, kiedy ty skończy­łeś osiemnaście? Była młodsza, o ile mi wiadomo. Nie opowiadaj mi bajek, że nie pragnąłeś jej posiąść. - Bezpośredniość Anjo była rozbrajająca.

- Między mną a Raiją były dwa lata różnicy - od­rzekł. - A nie całe życie. Jedno pokolenie.

- To, co masz między nogami, nie kieruje się taki­mi drobiazgami - wypaliła. - To żadna przeszkoda, ojczulku...

Reijo potrząsnął głową.

- Myślę głową, Anjo, a nie tym, co mam w spodniach.

- W tym cała rzecz, jesteś taki rozsądny! - wes­tchnęła. - Pomyśleć, że to ty wychowałeś Knuta. Pro­sta droga nie zawsze prowadzi do celu, Reijo. Ona cię kocha. Komu to szkodzi? Co miłość może zniszczyć?

- Szacunek do samego siebie.

- Może by ci się to przydało? Roześmiał się. Beznamiętnie, sucho, odrzucając jej sugestię.

- Nie na długo. Nie komuś takiemu jak ja. Już przez to przechodziłem, Anjo. Powtórka historii z Mają. Maja żyła marzeniami i fantazjami bardziej niż rzeczywistością. Takie małe osady jak nasza są niebezpieczne. Nie ma wielkiego wyboru.

- Jesteś taki rozsądny! - powtórzyła. - Nigdy nie dałeś się ponieść zmysłom?

- Kiedyś, dawno temu. - Znów się rozmarzył, a je­go twarz nabrała powabu. - Helena nie powinna mieszkać u mnie - dodał. - To tylko pogarsza spra­wę. Nie wiedziałem, jak cię o to poprosić, byś zabra­ła to dziecko do was...

- To dziecko samo potrafi zadbać o siebie, Reijo. Sądzę jednak, że masz rację. Powinna zamieszkać w domu nad rzeką. Jest u nas Patrik, więc znajdzie odpowiednie wiekiem towarzystwo.

- Tak - wyrzekł nieco sztywno. - Zawsze byłaś roz­ważną kobietą. Pomimo wszystko.

Perlisty śmiech Anjo wypełnił kuchnię.

- Pomimo wszystko - powtórzyła przekornie.

Rozumieli się dobrze. Po tej rozmowie Anjo za­wsze powtarzała, że należy do tego samego pokole­nia co Reijo.

Wróciła do domu z synem. Chciała zabrać dzieci Idy, ale w końcu uznała, że dziewczyna powinna mieć jakieś zajęcie. Reijo wspomniał Anjo o zmartwieniu córki. Żadne z nich nie wiedziało, jak jej pomóc.

Mężczyźni położyli podłogę, a Helena zdążyła po­sprzątać całą izbę. Meble wciąż stały w kącie, ale wszystko pachniało świeżością. Niewprawne oko nie dostrzegłoby, że ktoś niedawno wywrócił ten dom do góry nogami.

- Reijo przyjdzie jutro po konia - poinformowała Anjo. - Helena zostaje.

- Dlaczego? - Dziewczyna nie mogła się powstrzy­mać. Może nie chciał jej już więcej widzieć? Może po­wiedział, że nie może znieść tej bezczelnej dzierlatki...

- A tak nie będzie lepiej? - zdziwiła się Anjo. Pod jej wzrokiem Helena nie potrafiła ukryć praw­dy. Schyliła głowę.

- Ida spodziewa się dziecka - dodała Anjo. - Po prostu się przepracowała.

- A więc Sedolf pospieszył się z robotą - zażarto­wał Knut i mrugnął do żony.

Anjo rzuciła mu surowe spojrzenie. Chociaż pozwa­lała sobie na frywolność, nie tolerowała jej u innych.

Patrik odwrócił wzrok. Nie tak miało być, bajki kończą się inaczej... A Helena pomyślała, że to wszystko zmienia. Ida musi uznać, że jej mężem jest Sedolf. Dziecko wiąże ludzi, taką przynajmniej mia­ła nadzieję.

Kolejne dni upływały jednostajnie. Kobiety odwie­dzały Idę na cyplu, Reijo codziennie bywał w domu nad rzeką. Mężczyźni założyli sobie, że doprowadzą wszystko do porządku przed świętami.

W obu gospodarstwach krowy wciąż dawały mleko, co zdarzało się rzadko. Krowy cieliły się zazwyczaj na wiosnę, dbano o to w tym celu, by w pełni wykorzy­stać letnie pastwiska. Tam, gdzie przestrzegano tego zwyczaju, krowy traciły mleko wczesną jesienią.

- Gromadziłam mleko, by podzielić się nim z po­trzebującymi - powiedziała Anjo, myśląc o zbliżają­cych się świętach. - Teraz już nie wiem, czy mam na to ochotę. Wciąż stoją mi przed oczyma twarze mężczyzn, którzy pomagali poborcom. Znam ich żony, niektóre chciałam wesprzeć... Teraz już nie wiem, jak postąpić.

Ludowe zwyczaje nakazywały, by gospodyni, któ­ra nie ma mleka lub śmietany na Boże Narodzenie, w wigilijną noc siadała okrakiem na kalenicy obory. Mężczyznom brak zapobiegliwości również nie uchodził na sucho. Jeśli nie zdołali zapewnić dorsza lub halibuta na świątecznym stole, musieli spędzić noc na dachu szopy rybackiej.

Anjo szyła koszulę dla Knuta, prowadziła ledwo widoczny ścieg w niebieskim płótnie. Ida towarzy­szyła jej w tym zajęciu, choć nie znajdowała w nim zadowolenia. Przygotowania do wyjazdu Sedolfa po­chłonęły mnóstwo czasu. Rybacy wybierali się naj­pierw do szkutnika w Malangen z zamiarem zamó­wienia nowej, większej łodzi na przyszłe połowy. Wiele dni zeszło Idzie na szyciu, robieniu na drutach, pieczeniu i gotowaniu, by zapełnić rybacki kufer mę­ża. Nie ciągnęło jej do tych domowych zajęć, ale zwy­czaj nakazywał, by każdego obdarować czymś no­wym na święta. Choćby parą skarpet.

- Pomożemy ci z wyprawką dla dziecka - uśmiech­nęła się Anjo. - Helena umie haftować. To by było coś, koszulka z wyszywanymi kwiatkami i pierwszą literą imienia. Tym razem chyba na S... Ida uśmiechnęła się słabo.

- Nie trzeba nam wiele. Nowe rzeczy ponoć przy­noszą pecha...

- Reijo przydałaby się nowa koszula. - Anjo szyb­ko zmieniła temat. - W tej, której używa na co dzień, rozłażą się szwy...

- Tatko nie chce niczego nowego - stwierdziła z re­zygnacją Ida, - Nie jestem taką wyrodną córką.

- Ja uszyję coś dla Reijo - rzuciła szybko Helena. Rumieńce wystąpiły jej na twarz.

Anjo zmierzyła ją wzrokiem. Ida nie zwróciła na to uwagi.

- Dobrze - powiedziała po chwili Anjo. - Nie mo­żemy się jednak przyznać, że to ty zrobiłaś. Nie wy­pada, Heleno. On jest mężczyzną...

- Wiem - uśmiechnęła się Helena. - Zdaję sobie sprawę, że jest mężczyzną...

- O czym tu dyskutować? - zdziwiła się Ida. - Szyj ojcu koszule. Nie mam zamiaru chodzić po wiosce i...

Przerwała i odwróciła się do Heleny. Przyjrzała się jej badawczo i potrząsnęła głową, śmiejąc się cicho.

- Tego nam jeszcze brakowało - rzuciła po chwili. - Wszystko inne już się zdarzyło w naszym domu, praw­da?

Helena zaczerwieniła się.

- Mylisz się - odezwała się, ale Ida machnęła ręką.

- Możesz szyć ojcu koszule. Możesz mu nawet zro­bić podkoszulek na drutach.

Helena pokraśniała jeszcze mocniej.

- Nie jest tak, jak sądzisz... - wyjąkała. Wydawało jej się, że winna jest Idzie wyjaśnienie. W końcu by­ła córką Reijo.

- Przyzwyczaiłam się do tego, że moje przyjaciół­ki adorują tatę - powiedziała Ida zmęczonym głosem. - Już przestałam się dziwić. Reijo nie jest taki jak in­ni ojcowie, różni się od nich wiekiem i sposobem by­cia. Wzbudza szacunek, lecz potrafi być przyjacielem i dobrym kompanem.

Urwała i spojrzała na Helenę ze współczuciem. Tak się przynajmniej Helenie zdawało i nie wiedzia­ła, co o tym sądzić.

- Tato wciąż jest młody i przystojny. Powtarzałam to już tyle razy, więc pewnie niektórzy myślą, że chcę go sprzedać. Ale to prawda. Nie znajdziecie wielu mężczyzn nad fiordem, którzy mogą się z nim rów­nać. Mój mąż. Mój brat... Kilku jeszcze. Nic dziwne­go, że dziewczęta widzą to samo co ja.

- Nie jest tak, jak sądzisz - powtórzyła uparcie He­lena.

- Nie sądzę, że tato uwiódł cię na sianie, jeśli o to ci chodzi - rzuciła Ida.

Anjo wybuchnęła śmiechem.

- Biedny Reijo, żeby mógł was usłyszeć! Myśli, że dziewczynki siedzą grzecznie i przygotowują Gwiazdkę.

- Boże Narodzenie - poprawiła ją Helena bez namy­słu. - Gwiazdka to pogańska nazwa.

- Tak jak ja. - Anjo nie dała się zbić z tropu. - Więc jak będzie z koszulami dla Reijo? Założę się, że znaj­dę gdzieś kawałek materiału. Chyba że wszystko po­szło do królewskiego skarbca.

Roześmiała się z własnego dowcipu. Helena też. Tylko Ida nie uznała tych słów za zabawne. Nie chciała słyszeć o podatkach i poborcach podatkowych.

To też była czarna plama na sumieniu. Noc dobiegła końca i straciła swój przedziwny urok. Nie mogła zro­zumieć, dlaczego sprawy przybrały wtedy tak nieocze­kiwany obrót. Mroźne, przejrzyste powietrze, niebo oświetlone gasnącą zorzą, błyszczące gwiazdy - wszyst­ko to wydawało jej się teraz tanie, nieomal jarmarczne.

Wtedy tego nie czuła, ale wspomnienie nabrało in­nych barw.

Tamto zdarzenie nie powinno w ogóle mieć miej­sca. W świetle dnia straciło cały swój sens. Ten czło­wiek przybył nad fiord, splądrował dom jej brata i zniknął. Nie powinna nawet poznać jego imienia. A tymczasem musiała dźwigać okruchy jego życia, tę­sknot i marzeń...

To był błąd, ta prawda dotarła do niej z całą jasno­ścią. Popełniła głupstwo, za które musi odpokutować przed własnym sumieniem. Czuć ciężar winy...

- Kto uszyje koszulę Patrikowi? - zapytała ostrym tonem. - Może ja? Przecież wyraźnie czuje do mnie słabość.

- Właśnie, Patrik... - Anjo odłożyła robótkę i opar­ła łokcie o blat stołu. - Czy tylko ja mam wrażenie, że Patrik Jonsson ukrywa coś przed nami?

- Ukrywa? - zawahała się Ida. Słowa Anjo obudzi­ły w niej ciekawość.

- Naprawdę jest taki prostolinijny? - zastanawiała się Anjo, marszcząc brwi. - A może to tylko pozory?

- Sądzę, że jest uczciwy - oświadczyła Ida. - Znaj­dziesz setki takich jak on.

- No właśnie. Setki. Więc dlaczego się tak zacho­wuje? Jakby udawał kogoś innego.

- Jest po prostu sobą - upierała się Ida. - Dlacze­go miałby udawać?

- Mnie też coś w nim niepokoi... - Helena wypowie­działa te słowa jakby wbrew własnej woli. Potem za­myśliła się i dodała: - Czasami kogoś mi przypomina.

- Znasz jakiegoś szwedzkiego parobka? - spytała zjadliwie Ida.

Helena zmieszała się. - Nie.

- Więc zapomnij o przeczuciach. Nie znasz niko­go, kto byłby podobny do Patrika. Potrafi oporzą­dzić krowy równie dobrze jak ja. Zna się na ciesioł­ce, umie zająć się końmi. Nie należy do twojej klasy. Nie mówię tego, by cię zranić. To prawda.

Anjo rozłożyła ręce.

- Dlaczego nie chcecie tego dostrzec? - dziwiła się Ida. - Patrik to łowca przygód. Uroczy, lekkomyślny i bardzo młody. Wychowywał się w skromnych warun­kach, ma w sobie więcej entuzjazmu niż rozwagi. Nie jest głupi, tylko nie potrafi wybiegać myślami w przy­szłość. Na jarmarkach takich jak on spotyka się cały­mi tuzinami. - Ida tak się rozgrzała swoim wywodem, że nie usłyszała skrzypnięcia drzwi. - Przybywają tu, goniąc za złudzeniami, i niczego nie znajdują, lecz nie ustają w poszukiwaniach. Karmią się nadzieją, oślepie­ni marzeniami. Potem dają za wygraną, zgorzkniali i przedwcześnie postarzali.

- To mój los tak barwnie opisujesz? - usłyszały za sobą głos przemawiający po szwedzku.

Anjo uśmiechnęła się półgębkiem. Wykorzystała okazję, by przyjrzeć się Patrikowi. Dobrze udawał? Jeśli prawdą jest, że udaje.

- Uważasz, że jestem zgorzkniały i stary, Ido?

- Co tu robisz? - spytała zaskoczona.

- Wolę raczej umrzeć za młodu - ciągnął - oślepiony marzeniem. - Nie odrywał wzroku od Idy, która nie mia­ła najmniejszych wątpliwości, o czym marzy Patrik.

- Podążasz złą drogą - ucięła. Nie chciała mieć z tym nic wspólnego. Nie ponosiła żadnej odpowie­dzialności za jego pragnienia.

- Przyszedłem po piłę - rzekł. - Reijo wspominał coś o jakiejś szopie...

Ida chciała wskazać Patrikowi drogę, ale dojrzała w jego oczach bezradność. Wstała więc, owinęła się wełnianym szalem i wybiegła z domu. Ojciec miał po­rządek w swoich narzędziach, ale czasami trzymał je w dziwnych miejscach. Piłę chował pośród brzozo­wych pniaków i uważał to za rzecz najnaturalniejszą w świecie.

Ida znalazła piłę i podała ją Patrikowi. Wziął na­rzędzie, ale nie ruszył się od drzwi.

- Anjo mówi, że spodziewasz się dziecka. Powin­naś dbać o siebie.

Uśmiechnęła się.

- Potrafię zająć się swoimi sprawami, Patriku - za­pewniła go. - Masz mi jeszcze coś do powiedzenia?

Była zniecierpliwiona. Marzła, chłód na dobre osiadł w ścianach szopy i nie zamierzał ustąpić przed nadejściem wiosny.

- Całkiem sporo - odrzekł - ale nie chcesz mnie wysłuchać.

Otworzył szerzej drzwi i przepuścił dziewczynę przodem. Nie odsunął się jednak na bok, tak że mu­siała w przejściu musnąć go biodrem.

- To prawda - odrzekła zdecydowanie. - Nie chcę cię słuchać.

Wyrwała mu lampę i pobiegła do domu tak szyb­ko, że lichy płomień zgasł na schodach. Zaklęła jak mężczyzna.

Nie ruszył za nią, ale odprowadzał ją wzrokiem, póki nie zniknęła za drzwiami.

- Coś w nim siedzi - zapewniała ją Helena. - Za­durzył się w tobie, to prawda, ale jest jeszcze coś. Uczucie szybko uleci. Ciebie pierwszą spotkał, praw­da? Więc nic dziwnego, żeś mu się spodobała.

- No to miał szczęście, że nie trafił na bezzębną staruszkę - odcięła się Ida. Zachowanie Patrika zaczę­ło ją męczyć. - Pozostaje mieć nadzieję, że Helena się nie myli i miłość szybko uleci mu z głowy. Za parę miesięcy będzie gonił za inną spódniczką...

Zachichotały wszystkie trzy.

- Sedolf się ucieszy, że zostanie ojcem - powiedzia­ła Anjo. Jej głos przybierał ciepłą barwę, kiedy mó­wiła o dzieciach.

Ida skinęła głową.

Tak, Sedolf się ucieszy. I dobrze będzie mieć po­tomka, który odziedziczy jego cechy i połączy z jej krwią. Sedolf jest dobrym człowiekiem, zasługuje na to, by dziecko poniosło dalej wszystko to, co czyni jej męża wyjątkowym.

Powinien być teraz w domu...

- Dasz mu na imię Sedolf? - zastanawiała się He­lena.

- Jemu? - Ida uniosła brwi w zdziwieniu. - Jestem pewna, że urodzę dziewczynkę. A przecież nie nazwę jej Sedolfa.

Roześmiały się.

- Sedolf ma też coś do powiedzenia - ciągnęła Ida - ale myślę, że zaakceptuje mój wybór. Jeśli urodzi się dziewczynka, będzie się nazywać Anna. Możecie zga­dywać, po kim...

Anjo zarumieniła się i zamrugała kilkakrotnie, że­by odpędzić łzy, które same cisnęły się jej do oczu.

- Jeśli urodzi się chłopak, będzie nosił imię Simon, tak jak kuzyn Sedolfa. On nie doczekał się potomstwa.

Anjo objęła Idę.

- A ja myślałam, że tylko siedzisz i się zadręczasz! Ty tymczasem patrzysz jasno w przyszłość!

- Zdarza się, że popadam w smutek i przygnębie­nie - przyznała Ida. - Nigdy się jednak nie poddaję. Czuję, że idą jasne dni!

9

Remont domu Anjo i Knuta zakończył się. Dwo­ma pokojami na strychu Knut nie zawracał sobie gło­wy, i tak ich nie używali. Puste pomieszczenia czeka­ły na gromadkę dzieci. Rozprawiali o nich w żartach, ale Karl na razie nie doczekał się rodzeństwa.

Reijo zabierał Patrika na fiord. Polubił chłopaka. Młody Szwed uczył się szybko, chwytał wszystko w lot. Poza tym nie bał się mieć własnego zdania, a tę właściwość Reijo cenił bardzo wysoko.

Ida z wolna wracała do równowagi. W samym środku przygotowań do świąt czuła, jak przybywa jej sil i energii.

Tak niedawno znalazła się na samym dnie. Dusza dziewczyny, jak świat wokół, pogrążyła się w mroku równie głębokim jak w noc świętej Łucji.

Teraz mogło być tylko lepiej. Nie znała przepastniejszej otchłani smutku. Musiała się z niej wydobyć, bo tego domagało się od niej życie. Wszak nosiła dziecię pod sercem.

Ratunek.

Dziecko Sedolfa.

W tej samej chwili, kiedy Ida zdała sobie sprawę, że dźwiga odpowiedzialność za tę istotę poczętą z mi­łości, w tej właśnie chwili zrozumiała, iż musi zapo­mnieć o strapieniach.

Wciąż tkwiła w niej niepewność, ale przestała szu­kać odpowiedzi. Przyjdzie właściwy czas. Wtedy sta­nie twarzą w twarz z siostrą i pozna prawdę.

Być może upłyną lata, zanim to nastąpi. Ida pod­jęła jednak postanowienie, a ono dodało jej sił.

Musiała żyć teraźniejszością. Nie paląc mostów, nie zapominając o przeszłości, ale odsuwając ją na dalszy plan.

Wkrótce wróci Sedolf, a wtedy wszystko się ułoży.

Wyrzuty sumienia jeszcze nikomu nie pomogły. Zwątpienie to zły doradca.

Siła, odwaga, wiara w siebie - tego było jej trzeba. Ida zawsze potrafiła wydobyć swoje najlepsze przy­mioty.

Przydały jej się bardzo, bo świąteczny miesiąc go­tował dla niej więcej niespodzianek.

Dzieci zachorowały. Kaszlały, miały katar, krzy­czały po nocach, trawione wysoką gorączką.

Rankiem dwudziestego drugiego grudnia Ida usia­dła do szycia, wcześniej niż ktokolwiek w osadzie, te­go była pewna. Tej nocy w ogóle nie położyła się spać.

Reijo proponował, że posiedzi z dziećmi, ale Ida nie chciała słuchać. I tak zawsze wołały matkę.

W nikłym świetle lamy skroiła materiał na koszulki dla swych małych trolli i raźno zabrała się do szycia. Z myślą o Patriku wynalazła także kawałek pospolitej tkaniny nieokreślonej barwy, kupionej zapewne na jar­marku przed wielu laty. Przybysz ze Szwecji musiał czuć się samotny w obliczu pierwszych świąt Bożego Narodzenia w obcym kraju. Jeśli znajdzie chwilkę cza­su, uszyje mu koszulę. Nic nadzwyczajnego, codzien­ny strój. Dla nikogo nie powinno zabraknąć podarków.

Zdążyła także zagnieść ciasto na chleb. Z pszen­nej mąki. Serce jej pękało na taką rozrzutność, ale święta są raz w roku. Nie byli wcale tak ubodzy, by nie pozwolić sobie na odrobinę luksusu w ten zimowy czas. Dom trzymał ciepło całą noc i ciasto pięknie wyrosło. Upiecze je o świcie. Na palenisku. Rozpalanie pieca chlebowego dla kilku bochenków byłoby zbyt wielką niegospodarnością. Zresztą ko­rzystali już z niego wcześniej tego miesiąca, wypie­kając razowce na potrzeby obu domostw, tego na cyplu i tego nad rzeką. Piec był solidny, zbudowa­ny z kamienia według fińskiej modły. Zajmował pól piwnicy w domu Reijo. Rozgrzany do czerwo­ności, napełniał całe wnętrze ciepłem przez niemal dwa dni. Reijo żartował, że równie dobrze mógł służyć za saunę.

Dzieci przespały kilka godzin we względnym spo­koju. Ida nie przykryła ich, nie bardzo ufała tym, któ­rzy twierdzili, iż poty są najlepszym lekarstwem na gorączkę.

Reijo wstał, nie czyniąc hałasu, i stanął obok córki.

- Nie poszłaś obudzić sroki - zauważył. Ida ziewnęła.

- Mam co innego do roboty. Jestem już chyba za stara na te głupstwa...

Zwyczaj nakazywał, by czas przed świętami spę­dzić pracowicie. Dzień przed Bożym Narodzeniem należało wstać na tyle wcześnie, by obudzić srokę.

- Ludzie widzą światło lampy - dodała. - Nikt nie pomyśli, że się lenię.

Reijo pocałował córkę. Ida spojrzała na niego i po­myślała o Helenie.

Znał prawdę?

Trudno zgadnąć. Ojciec nie okazywał, co mu gra w sercu.

- Jak dzieci? Czują się lepiej?

- Mikkalowi się poprawiło. Mała Raija wciąż się poci. I ma gorączkę.

- Karl już prawie ozdrowiał - dziwił się Reijo. - Co się dzieje z naszą dwójką?

- W tym cała rzecz - odrzekła Ida. - Są razem, jed­no zaraża się od drugiego.

Reijo pociągnął nosem.

- Pachnie wiosną. Ida wzruszyła ramionami.

- Może to i dobrze. Powietrze się oczyści.

Na rozgrzanych kamieniach w palenisku stał ko­ciołek ze smołą. Gorąca smoła ponoć powstrzymy­wała chorobę. Kto wie? Ida nie lekceważyła ludowych mądrości.

- Patrik zaraz przyjdzie - powiedział Reijo. Nalał sobie do kubka kawy, a właściwie wody o posmaku kawy. Tuż przed Bożym Narodzeniem zwykł oszczę­dzać na ziarnach i gotował napój na fusach. Uważał, że dzięki temu wyżej się będzie cenić smak i aromat świątecznego napoju.

Prosta filozofia.

Ida nie szyła długo. Jedno z bliźniąt zbudziło się i głośnym krzykiem wyrwało drugie ze snu. Patrik zjawił się w środku tego rwetesu.

- Obudziłem parę ptaszyn - uśmiechnął się szero­ko i usiadł na ławie kuchennej z kubkiem w dłoni. - Karl już zdrowy. Wciąż smarka, ale nabrał wigoru.

I znów się uśmiechnął. Ukradkiem, by Reijo nie uznał, że jest dziecinny. Zapomniał zupełnie, że Re­ijo nie należy do ludzi, którzy o dzieciach wyrażają się lekceważącym tonem. Wręcz przeciwnie, dziecinność natury cenił sobie jako szczególną zaletę.

- Wygonił mnie z domu, zaraz jak wstałem - opo­wiadał Patrik. - W kółko powtarzał coś o jakiejś ko­zie. A kiedy wróciłem, był rozczarowany, że nie na­tknąłem się na kozę w drewutni...

- Nie macie więc tego zwyczaju w Szwecji? - zdzi­wił się Reijo. Słuchał Patrika z roztargnieniem, wciąż łowił uchem odgłosy dochodzące z alkierza.

Chłopak potrząsnął głową.

- Knut wyjaśnił mi, o co chodzi. O trollu ukrytym w kozim ciele, w połowie z mięsa, w połowie z ka­mienia... Mieszkającym w drewutni...

- Za moich czasów straszono nim niegrzeczne dzieci - wyjaśnił Reijo. - Bardzo się go bałem. Aż oj­ciec powiedział mi, że u nas się nie zjawi, bo pocho­dzimy z Finlandii.

- W szwedzkich obejściach też mieszkają jakieś chochliki i maszkary - przyznał Patrik, zaglądając do kubka w poszukiwaniu ziaren kawy.

Nie nazwał jednak owych stworów z imienia.

Ida weszła, niosąc dzieci w ramionach. Oddała Mikkala dziadkowi i nie zważając na Patrika, pod­niosła córeczkę do światła.

Mała zacisnęła oczy w wąskie szpareczki i rozkrzy­czała się.

- Ma spuchnięte powieki - powiedziała Ida z za­troskaniem. - I zaczerwienione oczy...

- Pewnie je tarła - uznał Reijo. Ida dotknęła czoła Raiji. Było gorące.

- Mikkal nie ma już gorączki - dziwiła się. - Raija jest rozpalona.

- Myślę, że światło jej przeszkadza - wmieszał się Patrik.

Ida wcześniej go nie dostrzegła. Teraz stanął tuż obok i patrzył na dziecko. Głos miał spokojny, wzrok uważny.

- Próbowałaś wywaru z jałowca? - spytał. Ida skinęła głową. Anjo zaaplikowała wywar Kar­lowi i chłopiec wyzdrowiał.

- Podałam go obojgu. - Przytuliła córeczkę i wy­szła z kręgu światła. - Podałam go obojgu, ale tylko Mikkal wydaje się zdrowszy...

Smoła też nie pomogła.

- Może na małą podziała później - rzekł cicho Patrik. - Musi leżeć sama, najlepiej w półmroku, a z pewnością wydobrzeje.

Ida nic nie odpowiedziała.

- Dzisiaj nie wypłyniemy - zdecydował Reijo. Ida była zmęczona, nie powinna mieć całego domu na głowie.

- W takim razie idę do obory - oznajmił Patrik. - Przynajmniej na tej robocie się znam.

Reijo odprowadził go wzrokiem. Miał nieodparte wrażenie, że Patrik zna się na wielu sprawach, ale nie powiedział tego głośno.

Patrik nie mówił o sobie, a Reijo nie zamierzał zmuszać go do wyznań. Jeśli chłopak miał jakieś ta­jemnice, to przecież nie używał ich przeciwko niko­mu. Wręcz przeciwnie, pomagał jak potrafił.

Mikkal wracał do zdrowia. Zanim nad cyplem za­padł wieczór, chłopak wygramolił się z łóżeczka i na kolanach przemierzał podłogę. Zjadł sporo, a choć wciąż pociągał nosem, gorączka ustąpiła.

Z siostrą było znacznie gorzej.

Mała Raija zachrypła. Krzyczała nieustannie, była rozpalona. Ida nie potrafiła powstrzymać się od łez.

Wmusiła w małą odrobinę mlecznej zupy, którą podawała jej na ściereczce zanurzanej w talerzu. Ra­ija zaczęła ssać, ale wkrótce opuściły ją siły.

Już tylko krzyczała. Zapadała w niespokojny sen, budziła się i znów krzyczała, wstrząsana napadami gorączki.

Reijo zabrał Mikkala do swojego alkierza. Chło­piec bardzo się ucieszył, że będzie spać z dziadkiem.

- Nie siedź całą noc - powiedział do córki, kiedy mała znów zasnęła.

W kuchni płonęła lampa. Ida usiadła przy stole, uchyliwszy lekko drzwi do pomieszczenia, w którym leżała córeczka.

Patrik miał rację. Dziewczynka uspokoiła się w ciem­ności, a cisza w domu zdawała się mieć na nią zbawien­ny wpływ.

- Zmienię cię. Musisz złapać trochę snu. Ida nawet nie próbowała się uśmiechnąć. Czuła dojmujący ból w całym ciele. Poczułaby ulgę, gdyby się położyła, ale pewnie nie byłaby w sta­nie się podnieść...

Nie czuła rąk ani nóg, kark jej zesztywniał.

- Położę się - obiecała.

Reijo nie uwierzył córce. Ona zresztą nie wierzy­ła samej sobie. Musiała wytrwać, póki starczy jej sił. Nie wiedziała, ile jeszcze nocy zdoła przetrzymać bez odpoczynku, ale nie zamierzała się poddawać. Sedolf, powtarzała w duchu, powinieneś tu być! Odda­łaby wszystko, by móc złożyć głowę na ramieniu mę­ża, podzielić z nim troskę i niepokój.

Była jednak sama.

Odpowiedzialność...

Strach. Bała się. Lęk ściskał ją za gardło i nie pusz­czał. Trzymał w napięciu, nie dawał odpocząć.

Znała to uczucie. Strach, który z wolna zamienia całe ciało w lód i paraliżuje.

Odbiera wolę działania.

Bała się wcześniej. Lękała o własne życie, o los bli­skich. Dorosłych ludzi, którzy potrafili zadbać o siebie.

Odpowiedzialność za małą Raiję spoczywała wy­łącznie na barkach matki.

Miała niecały roczek. Żyła, oddychała tylko dlate­go, że ktoś dbał o zaspokojenie wszystkich jej po­trzeb, troszczył się o nią.

Może znajdzie w sobie dość siły, by walczyć, jeśli przyjdzie na nią godzina próby...

Nie myśleć o tym...

Oderwać się od najczarniejszych przewidywań...

Najboleśniejszych myśli. Puste łóżeczko.

Ida oparła łokcie na stole i schowała twarz w dłoniach.

Zapłakała.

Cicho, tak by ojciec nie usłyszał. By nie obudzić córeczki, która potrzebowała snu.

Lecz choć zaciskała powieki, choć łzy przesłoniły jej cały świat, wciąż jasno i wyraźnie widziała ten obraz.

Dwa łóżeczka dziecinne.

Jedno z nich puste.

Ramiona dziewczyny zadrżały. Nieduża postać sku­lona pod lampą przy oknie nie osłoniętym firanką.

Patrik nie mógł znaleźć spokoju. Coś ciągnęło go do domku na cyplu, ale wciąż się wahał.

W końcu Helena zlitowała się nad nim. Pozostali domownicy już spali. Dziewczyna wstała, znalazła Patrika przy kuchennym stole.

- Pójdę z tobą - powiedziała bez zastanowienia. Oboje mieli to samo pragnienie. Okazać się poży­tecznym. Pozbyć się nieprzyjemnego uczucia, że są na czyjejś łasce.

Ubrała się pospiesznie, napisała króciutki list do Anjo i ruszyli w drogę.

Teraz stali na pagórku przed domem Reijo. Przez okno widzieli Idę w świetle lampy.

- Powinna odpocząć - powiedział Patrik.

- Jest matką - odrzekła Helena. - Nie wiem, co to oznacza, ale to chyba różnica...

Podeszli bliżej.

- Obiecaj, że nie będziesz jej dręczyć - poprosiła z powagą w głosie. - Nie po to tu przyszłam.

- Nie będę. Może się na coś przydam. Wiem, że nie jest mi pisana, ale chyba mogę podziwiać jej urodę?

Helena wywróciła oczami. Męski upór! Wszyscy są tacy sami?

A Reijo?

Pchnęła drzwi, nie były zamknięte. Wiedziała już, jak je otworzyć, by nie skrzypnęły.

Ida spała.

Odwiesili wierzchnie odzienie i Helena ruszyła do izby dzieci, skąd dochodziły ciche, żałosne piski. Ra­ija przyjęła ją z ufnością. Helena nie pachniała jak mama, nie tuliła jak mama, ale dziewczynka znała ją dobrze i nie zaprotestowała.

Skrzypnęła podłoga, smuga światła przemknęła po ścianach i znów zapadła ciemność.

- Dziwnie oddycha, nie sądzisz? - spytała zaniepo­kojona.

Raija z trudem wciągała powietrze, z gardła dziec­ka wydobywał się charkot.

- Dzieci tak nie oddychają.

- Masz rację - przyznał Patrik. - Wciąż jest rozpa­lona?

Helena skinęła głową. Zaraz potem uświadomiła sobie, że Patrik w ciemności nie dostrzeże tego gestu, więc potwierdziła szeptem.

- To niedobrze— Cofnął się do drzwi.

- Spróbuj ukołysać ją do snu. Potrafisz?

- Z pewnością. - Zaczęła mruczeć kołysanki, które pamiętała z dzieciństwa. Powolne, łagodne tony.

Jako dziecko uwielbiała zasypiać. Nianie były ta­kie miłe. Tuliły ją delikatnie, dawały radość fizycznej bliskości, którego tak jej brakowało. Opowiadały hi­storie, śpiewały śliczne piosenki. Zwykłe służące, traktujące opiekę nad małym, rozpieszczonym dziec­kiem jak odpoczynek po znojnym dniu. Kołysanki przetrwały w jej pamięci, lecz dopiero teraz mogła je komuś zaśpiewać. Tu w Ruiji, w ubogiej izbie.

Historia zatoczyła krąg. Te piosnki to własność ludu.

A ludzie są sobie równi. Helena dostrzegła i zro­zumiała tę elementarną prawdę.

Córeczka Idy musi wyzdrowieć.

Szmer kroków zbudził Reijo. Wyślizgnął się z al­kierza po cichu, by nie budzić chłopca. Zdumiał się niepomiernie, znalazłszy Patrika przed paleniskiem.

Młodzieniec siedział na podłodze i wpatrywał się w ogień. Wyraz jego twarzy świadczył o tym, że zma­ga się wewnętrznie.

- Co tu robisz? - szepnął Reijo.

- Może uda mi się pomóc - odrzekł Patrik i ru­chem głowy wskazał Idę: - Powinna położyć się do łóżka...

- Ida robi to, co uważa za stosowne - westchnął Reijo. Bal się przenieść córkę. Z pewnością by się obudziła. - Niech chociaż tak odpocznie...

Zaskrzypiała podłoga. Myśli Reijo biegły leniwie o tej porze nocy.

Stanęła w drzwiach. Z włosami barwy zboża rozsy­panymi na ramionach i zaróżowionymi policzkami.

Jej wzrok zatrzymał się na nagim torsie Reijo.

- Nie jesteś sam, Patriku - odezwał się Reijo. Nie poruszył się, choć Helena dosłownie pożerała go wzrokiem. Pożądliwe spojrzenia, nieprzyzwoite nie­omal, którymi będzie karmić wyobraźnię. Od któ­rych się nie uwolni...

Wciąż się nie ruszał, pozornie nie skrępowany sy­tuacją.

- Zarzucę coś na siebie - powiedział w końcu i zniknął za drzwiami.

Patrik puścił oko do Heleny. Dziewczyna wydęła usta i gwizdnęła bezgłośnie.

- Mała śpi?

- Tak. Jej oddech wciąż mnie niepokoi. - Usiadła obok Patrika i patrzyła, jak dokłada kolejne polano brzozowe do ognia.

Słała ukradkowe spojrzenia na drzwi do alkierza Reijo. Pozwolił jej patrzeć. Czy to jakiś znak?

Nie sprzeciwiał się temu, co dzieje się w jej sercu? Czy to właśnie chciał okazać?

Opanowała drżenie rąk, tylko serce wciąż tłukło się w oszalałym rytmie.

- Musimy jej pilnować - szepnął Patrik.

Przez chwilę nie wiedziała, kogo ma na myśli.

Dziecko!

Tej nocy dziecko było ważniejsze od Reijo. Waż­niejsze od uczuć, które nią targały. Najważniejsze na świecie.

- Jeśli przestanie oddychać, trzeba zmusić ją, by znów zaczęła. Potrzymać nad smolną parą, wynieść na dwór. Wtłoczyć w nią powietrze...

- Skąd to wszystko wiesz? - zdziwiła się Helena. Reijo wrócił do kuchni w chwili, kiedy jeszcze nie wybrzmiało pytanie. Sam był ciekaw odpowiedzi.

- Po prostu wiem.

Reijo zajrzał chłopakowi w oczy. Szukał w nich cze­goś znajomego, ale odnalazł jedynie jasne spojrzenie, za którym nic się nie kryło.

Spokój nie trwał długo. Zerwali się wszyscy na równe nogi, usłyszawszy pojękiwanie.

Helena była najbliżej drzwi. Pchnęła je, smuga światła buchnęła do alkierza, a Raija zaczęła krzyczeć.

Ida obudziła się.

Zatoczyła się do drzwi. Reijo i Patrik ustąpili jej z drogi.

Helena zdążyła już wziąć małą na ręce. Dziew­czynka oddychała spazmatycznie, łapała powietrze jak ryba wyrzucona na brzeg. Małym ciałkiem wstrząsały drgawki.

Ida wyciągnęła ręce, a Helena podała jej dziecko.

Patrik wyrósł przed Idą jak spod ziemi i odebrał jej małą Raiję.

Ida rzuciła się na młodzieńca, złapała go za ramię, ale Patrik nie zwracał na nią uwagi. Wielkimi kroka­mi podszedł do drzwi, otworzył je kopniakiem i wy­biegł z dzieckiem w noc.

Palce Idy zdążyły jedynie chwycić rąbek koszuli. Materiał rozdarł się z trzaskiem.

- Nie możesz wynosić jej na mróz! - wrzasnęła za nim. - Do diabła, mała ma gorączkę. Zabijesz ją!

Patrik osłonił Raiję ramieniem. Chronił ją przed własną matką. Rozchylił wełnianą koszulkę, w którą mała była ubrana.

- Jesteś szalony - jęczała Ida. - Postradałeś zmysły! Wnieś ją do środka! Już wiem, jesteś dzieciobójcą, dla­tego musiałeś uciekać ze Szwecji! Wnieś ją do środka!

Patrik zatrzymał się. Na jego ustach pojawił się szeroki uśmiech. Uśmiech czułości. Pogładził Raiję po policzku.

I oddal ją matce.

Dopiero kiedy chwyciła dziecko, osłoniła przed chłodem grudniowej nocy, wbiegła na schody, zamie­rzając zamknąć Patrikowi drzwi przed nosem, dopie­ro wtedy dotarło do niej, że mała przestała krzyczeć. Jej serduszko biło równym rytmem. Szybszym niż serce matki, czuła je przez skórę.

Ale uspokoiła się. Nie krzyczała...

Ida wbiegła do środka, niema ze zdziwienia. Nie zagrodziła Patrikowi wejścia. Młodzieniec podążył za nią i zamknął drzwi.

Ida położyła córeczkę na kuchennym stole. Musia­ła przyjrzeć się jej z bliska.

Raija była wciąż rozpalona, ale gorączka zelżała. Drgawki ustąpiły, wciąż jednak oddychała charkotliwie, jakby coś utkwiło jej w płucach.

Uśmiechała się. Zacisnęła paluszki na dłoni matki.

Ida uspokoiła się, przełknęła ślinę i poszukała Patrika wzrokiem. Chłopak skrył się w cieniu, by nie mogła dostrzec wyrazu jego twarzy. Tylko oczy świe­ciły w półmroku, ale oczy nic jej nie powiedziały.

- Zimno pomaga na takie drgawki - wyjaśnił. - Nie było czasu na wyjaśnienia.

Ida znów przełknęła ślinę. Zdławiła dumę.

- Dziękuję - szepnęła, a głos jej zadrżał. - Dzięku­ję! Nie wiem, skąd masz tę moc, ale chcę, byś został przy małej, aż wyzdrowieje.

Patrik skinął głową bez wahania. Zupełnie tak, jak­by dawno już podjął decyzję.

10

W ranek przed wigilią Bożego Narodzenia w dom­ku na cyplu nikt nie dostał razów.

Obyczaj nakazywał, by i tego dnia wstać o samym świcie. Temu, kto zaspał, wkładało się witkę brzozo­wą do łóżka, wolno nawet było zdzielić nią śpiocha. Świąteczne lanie okrywało nieszczęśnika wstydem. Lenistwa w ten czas nie tolerowano.

Mieszkańcy domu na cyplu spali na zmianę. Patrik przekonał Idę, by się położyła. Uczyniła to niechęt­nie, ale zaufanie, które zdołał w niej obudzić, zwy­ciężyło. Przy dziecku czuwała Helena. Patrik obiecał ją zmienić. Reijo stracił ochotę na sen.

Ida wsunęła się pod koce, położyła się na samym skraju łóżka twarzą zwrócona do Raiji.

Mała miała jeszcze jeden atak tej nocy. Akurat wte­dy siedział przy niej Patrik. Tym razem nie musiał wynosić jej na mróz. Ida spała, drzwi odgradzające ich od Heleny i Reijo były przymknięte.

Patrik bez zastanowienia chwycił dłonie dziew­czynki i mała od razu odzyskała spokój.

Ida nawet się nie poruszyła. W sąsiedniej izbie ni­czego nie usłyszeli.

Patrik nie zamierzał nikomu o tym opowiadać.

Przyszła Helena, by go zmienić. Od razu zauważyła, że dziecko nie jest już takie rozpalone. Gorącz­ka ustępowała.

- Co mam uczynić, jeśli dostanie drgawek? - szep­nęła. - Jeśli przestanie oddychać?

- Będę za ścianą. - Głos Patrika tchnął pewnością siebie. Helena ufała mu, potrafił czynić cuda, znał się na rzeczach, o których żadne z nich nie miało poję­cia. - Myślę, że najgorsze już minęło.

Odnosił niejasne wrażenie, że tej nocy uratował ludzkie istnienie.

Reijo myślał tak samo. Zaparzył dla Patrika porząd­nej kawy. Nalał do kubka wódki na grubość palca i za­lał gorącym napojem. W milczeniu wręczył kubek młodzieńcowi. Patrzył, jak ten pociąga pierwszy łyk.

Patrik oparł się o ścianę. Był rozczochrany, miał czerwone obwódki wokół oczu. W jego wzroku jed­nak pojawił się jakiś błysk, którego Reijo wcześniej już się domyślał. Znajomy błysk. Patrik dotąd staran­nie go ukrywał.

- Jest dobrze?

Patrik skinął głową. Wciąż znać było po nim na­pięcie, wydarzenia ostatnich godzin jego też pozba­wiły sił.

- Matka Idy także miała to w sobie - powiedział po dłuższej chwili Reijo. Dla siebie również przygo­tował kubek wzmocnionej kawy. - Odziedziczyła to po niej przyrodnia siostra Idy. Tylko ona, ani Ida, ani Knut nie posiedli tej umiejętności.

Patrik nic nie odpowiedział, ale zaczynał rozumieć. Dlaczego nie mógł oprzeć się tej sile, która kazała mu pomóc dziecku.

I dlaczego przyszło mu to bez większego trudu.

Z początku sądził, że to wiek dziecka ułatwił mu za­danie. Przyczyna jednak mogła tkwić w czymś in­nym. Może w jakimś niezwykłym pobratymstwie, które sprawiało, że organizm małej otwierał się na je­go lecznicze umiejętności?

Patrik wolał się nad tym nie zastanawiać.

- Zawsze byłeś... taki? Chłopak skinął głową.

- Odkąd sięgam pamięcią. Długo nie zdawałem so­bie sprawy, że nie wszyscy to potrafią.

- Można to uznać za dar, choć równie dobrze za przekleństwo.

Wreszcie ktoś poznał się na istocie rzeczy! Więk­szość ludzi zazdrościła mu tej umiejętności.

- Nikomu nie życzę takiego dzieciństwa jak moje - powiedział Patrik. - Ten dar stawia wymagania, któ­rym mały człowiek nie może sprostać. Trzeba się dłu­go uczyć, by wiedzieć, jak go używać.

- Ty już wiesz? Uśmiechnął się. Uśmiech Patrika rozjaśniał całą twarz. Reijo wyobrażał sobie, że tak wyglądają anio­łowie. Piękni, bo rozjaśnieni jakimś wewnętrznym światłem.

- Teraz? Teraz staram się zapomnieć, że mam tę moc w sobie, lecz na próżno. Wydaje mi się, że los pcha mnie tam, gdzie jestem potrzebny.

- Bez ciebie stracilibyśmy małą - oświadczył Reijo z niezachwianą pewnością.

- Wiem - odrzekł Patrik.

- Święta byłyby smutne - myślał głośno Reijo. W odpowiedzi Patrik rzucił słowa, które dopiero później nabrały znaczenia:

- Święta jeszcze przed nami. Nie zdążyły się nawet rozpocząć.

Przesiedzieli razem całą noc, popijając jak mężczy­zna z mężczyzną.

Lata przestały ich dzielić. Odkryli coś, co ich po­łączyło.

Wstawał ostatni dzień przed Wigilią. Patrik miał rację, święta jeszcze się nie rozpoczęły.

Rano okazało się, że skóra małej wzdłuż linii wło­sów i za uszami pokryła się krostkami.

Ujrzawszy to, Ida zdarła z dziecka ubranie i dokład­nie obejrzała całe ciało dziewczynki. Czerwone plam­ki tworzyły gęstą sieć, nieomal zlewały się ze sobą.

- Wielkie nieba, co to takiego?

Zwracała się do Patrika, Reijo z miejsca to do­strzegł.

Mała wcale nie cierpiała z powodu wysypki. Mia­ła wprawdzie wciąż lekką gorączkę, ale w niczym nie przypominała zapłakanej, rozpalonej Raiji z po­przedniej nocy.

- Oddycha normalnie - stwierdził Patrik. Nachylił się nad dziewczynką i delikatnie wodził palcem po jej skórze. - To jej nie swędzi.

Ida musiała przyznać mu rację.

Patrik dotknął włosów dziecka, zbadał skórę za uszami.

Mała Raija poznała go. Uśmiechnęła się, odsłania­jąc sześć ząbków. Miała zaczerwienione dziąsła, na co Ida dotąd nie zwróciła uwagi. Nic jednak nie powie­działa. Była zmęczona, mimo że przespała całą noc. Zmęczenie odbierało jej zdolność właściwej oceny.

- Przebierz ją i pozwól poleżeć w spokoju - zdecydował Patrik. On, który nie miał pojęcia o pielęgnacji małych dzieci, mówił matce, jak powinna postępować.

Ida zrobiła, co kazał, ale była zrozpaczona.

Wysypka rozprzestrzeniła się. Raija wyglądała raź­niej, jednak czerwone kropeczki pojawiły się wszę­dzie, na ramionach, rączkach, na piersi...

- Co to oznacza? - pytała Ida w panice. - Jakby ktoś stał nad nią i obsypywał ją tym świństwem. Dlaczego Maja potrafi leczyć, a ja nie? Przecież też jestem cór­ką Raiji. Nie potrafię pomóc własnemu dziecku...

Reijo uspokajał ją.

- Ciesz się, że jesteś tym, kim jesteś. I potrafisz to, co potrafisz - mruczał cicho nad głową Idy. Córka przytuliła się do niego i moczyła łzami jego koszulę.

Patrik wziął Raiję na ręce. Mamrotał coś do siebie, trzymając dłonie na ciele małej. Znów wypełniała go ta moc, która czyniła go pięknym. Niezmierzona moc i światło. Ida nic nie wyczuwała, wiedziała jedynie, że chłopak uratował życie jej małej córeczce. Nie zdawa­ła sobie nawet sprawy, iż uczynił to dwukrotnie. Pła­kała z rozpaczy i zmęczenia. Płakała z niemocy.

I dlatego, że nie miała siły, by przygotować dom na święta.

- Tyle jest jeszcze do zrobienia - łkała. - Nie zdą­żę, tato. Nie dam rady ogarnąć wszystkiego.

- Nikt się tego po tobie nie spodziewa - pocieszał ją Reijo, wzruszony do głębi troską córki. Nie ocze­kiwał, że będzie sprzątać, kiedy dzieci cierpią.

Ida zawsze uważała, że potrafi poradzić sobie w każdej sytuacji. Nie cofała się przed niczym. Wy­dawało się jej, że wszystkiemu sprosta.

- Dokończę za ciebie - odezwała się Helena, która odnajdywała w sobie nieznane dotąd pokłady energii. - Powiedzcie tylko, co trzeba zrobić. Będziemy mieć prawdziwe święta, Ido, nie dręcz się tymi myślami.

Ida nie dała się ukoić.

Helena szorowała właśnie podłogi, kiedy zjawiła się Anjo. Liścik wywołał jej zdziwienie, które pogłę­biło się, kiedy przekroczyła próg domku na cyplu.

Przywitał ją Reijo. Patrik wypłynął samotnie na fiord, Helena energicznie machała ścierką.

Ida poszła się położyć.

- Nie spodziewałam się ujrzeć Heleny w roli słu­żącej. Jeszcze niedawno uśmiałabym się na samą myśl o tym - oznajmiła Anjo.

- Lekceważy mnie - wyjaśnił Reijo z zakłopotaniem. Anjo zmierzyła go wzrokiem.

- Masz na sobie świąteczną koszulę - zauważyła. - Jest jakiś powód?

Nie odpowiedział na to pytanie. Zdał Anjo relację z nocnych wydarzeń.

- A więc to w nim siedzi! - powiedziała z ulgą. - Spodziewałam się czegoś gorszego. Każdy z nas ma coś do ukrycia. Z doliny Torne ciągnie do nas mnó­stwo podejrzanych typów. Człowiek zawsze wyobra­ża sobie najgorsze.

- W tym roku nie pojedziemy do kościoła - oznaj­mił Reijo. - Zresztą i tak nie mieliśmy zamiaru - dodał. Od ślubu Idy i Ailo, kiedy to weselnicy nieomal nie po­topili się w drodze powrotnej, sceptycznie patrzył na zimowe wyprawy przez fiord. - Kto chce, niech jedzie. Niech spędzi całe święta w kościelnej izbie.

Taki był zwyczaj. Ogromne odległości zmuszały wiernych do noclegu w okolicach kościoła. Często gromadzili się na nabożeństwie, a potem spędzali kil­ka dni razem na świętowaniu. To był jedyny czas w roku, kiedy mieszkańcy odciętych od świata wio­sek mogli pobyć razem.

- Przyjdźcie do nas - zaproponowała Anjo - mamy mnóstwo miejsca. Dom zrobił się nagle taki pusty i ja­kiś inny. Jakby wizyta poborców zostawiła w nim ślad. Chłód bije od ścian, Knut też to zauważył. - Zamilkła i po chwili dodała: - Oboje przywykliśmy do skrom­niejszego życia. Powinniśmy byli zadowolić się czymś mniejszym. Kto wie, może bylibyśmy szczęśliwsi...

- Boże Narodzenie należy spędzać pod własnym da­chem, Anjo - odrzekł spokojnie Reijo. Podniósł Mik­kala pod powałę, a chłopczyk nagrodził go wesołym śmiechem. - Nie godzi się wychodzić w to święto - do­dał przepraszająco. - Poza tym nie wiemy, co dolega małej Raiji. Może ta choroba przenosi się na innych.

Anjo skinęła głową.

- Krostki, powiadasz? - zamyśliła się. - Coś o tym słyszałam. Będzie je miała wszędzie, jeśli mówimy o tym samym. Ale chyba tak. Gorączka, drgawki, nie­spokojny sen...

Napotkała pytający wzrok Reijo.

- W Alcie panowała podobna zaraza. Wielu umar­ło, zwłaszcza małych dzieci. Traciły oddech, zabiera­ła je gorączka. Niektórym z tych, co przeżyli, pomie­szały się zmysły...

- Powtarzam wciąż, Bogu dziękować za Patrika - oznajmił Reijo. - Mała czuje się lepiej, za to Ida śpi bez przerwy...

- W końcu i na nią przyszła kryska. - Anjo wzię­ła Mikkala na ręce. - Ma za dużo na głowie.

Miała rację. Reijo bolał nad tym.

Przygotowania do świąt szły pełną parą. Patrik wrócił z ogromnym dorszem, sięgał mu niemal do pa­sa. Chłopak pęczniał z dumy.

- Nikt więc nie będzie siedział na kalenicy tej no­cy - stwierdził Reijo i zaraz musiał opowiedzieć Patrikowi o nieznanym mu norweskim obyczaju.

Anjo i Helena przyniosły jedzenie z piwnicy i spi­żarni. Zbożowe placki i twaróg, mięso i masło. Chleb Idy potraktowały ze szczególnym nabożeństwem. Na­wet Helena wzruszyła się, poczuwszy zapach pszenne­go pieczywa. Pamiętała go z domu rodzinnego, prze­mieszany z wonią rozmaitych suszonych owoców.

W tych stronach pszenny chleb był świętością.

Przyniosły tłustą śmietanę na remmegrat, świątecz­ną potrawę cenioną na równi z cienkim jak płatek pie­czywem maczanym w mięsnym sosie. I miód pitny dla mężczyzn, który Reijo uzupełnił kilkoma flaszkami rumu zakupionymi na ostatnim jarmarku.

Dom lśnił czystością, nawet szkło lamp, które i tak wkrótce miało pokryć się sadzą. Podłogi wyłożono gałązkami jałowca, który ceniono nie tylko za leczni­cze działanie, ale i zapach, nieodmiennie kojarzony ze świętami. Kołdry i poduszki wytrzepano solidnie, założono świeże powleczenia. W domu Reijo porzą­dek panował przez cały rok, ale zachowywano trady­cję świątecznych porządków.

Zwierzęta dostały nową ściółkę, by i im udzielił się podniosły nastrój. Mężczyźni narąbali drewna i uło­żyli je pod ścianą tuż za drzwiami. W święta nie go­dziło się pracować, a marsz do drewutni wiązał się wszak z pewnym wysiłkiem.

Na koniec Reijo nagrzał saunę. Uczynił to z nabo­żeństwem.

Ida spała, a mała Raija razem z nią. Anjo wróciła do domu, zabierając ze sobą Mikkala. Reijo nie wahał się, kiedy mu to zaproponowała. Obawiał się, że chłopak za­razi się od siostry. Mikkal dobrze czuł się u wujka i cio­ci, a w Karlu znajdował chętnego towarzysza zabaw.

Raija obudziła się tylko na chwilę, zdążyli ją jedy­nie przebrać i nakarmić. Za radą Anjo Helena przy­gotowała miskę pożywnej kaszki. Dziecko zjadło ją chętnie, ufnie uśmiechając się do opiekunów. Wysypka pokryła już niemal całe ciałko małej.

- Będzie dobrze - uznał Patrik. Był wyraźnie zmę­czony, nie tyle fizyczną pracą, co nieustannym czu­waniem przy dziecku.

Raija oddychała bez trudności i wyglądała na zado­woloną, choć lekka gorączka wciąż się utrzymywała.

Helena właśnie zamierzała pójść do sauny, kiedy obudziła się Ida. Przespała prawie całą dobę, ale wciąż znać było po niej zmęczenie.

- Co z moją córeczką? - zapytała od razu, zanim jesz­cze otrząsnęła się ze snu. - Jest taka spokojna - dodała.

Było cicho, słyszały jedynie równy oddech małej. Śpiące dzieci oddychają niemal bezgłośnie. Wiedzą to wszystkie matki, które w nocnej porze nachylają się nad łóżeczkiem swojej pociechy, zaniepokojone nie­zwykłą ciszą...

Ida nie mogła się powstrzymać, by nie uczynić te­go samego.

- A wysypka? - spytała Heleny.

- Nie zniknęła, ale Patrik twierdzi, iż małej nic nie grozi. Raija nawet się nie drapie.

Ida klęczała przy łóżeczku córeczki, badawczo się jej przyglądając. Wciąż nie wierzyła, musiała wszyst­ko ujrzeć na własne oczy.

- Gdzie jest Mikkal?

Helena wyjaśniła, że zabrała go Anjo.

Ida pobladła lekko, ale zaraz przywołała w pamię­ci obraz Raiji z poprzedniej nocy. Dziecko walczące o każdy oddech, nękane drgawkami. Nie miała wąt­pliwości, że córeczka otarła się o śmierć.

A Mikkal nie zdążył się zarazić od siostry. Po co narażać go na niebezpieczeństwo?

Ida była wdzięczna za ich troskliwość.

- Już późno? - spytała. Helena roześmiała się.

- Wieczór. - Zdumienie Idy przyprawiło ją o jesz­cze większą wesołość.

- Tyle jeszcze do zrobienia!

- Wszystko zrobione. Może nie tak, jakbyś sobie życzyła, ale dom jest przygotowany do świąt. Pójdę się wykąpać... Patrik mnie zastąpi.

Ida przeciągnęła dłonią po włosach. Myśl o kąpie­li była kusząca...

- Reijo naniósł wody, żebym mogła umyć włosy - dodała tęsknie Helena. Jej myśli pobiegły w prze­szłość. Pachnące mydła. Perfumy...

- Ja też muszę się odświeżyć - zdecydowała Ida, zrywając się na nogi. Kręciło się jej w głowie i miała nudności, ale nie wspomniała ani słowem o tych do­legliwościach. Ani o tym, że od dawna nic nie jadła...

Wyszukała świeżą bieliznę i odzienie dla siebie i Heleny. Były podobnego wzrostu, więc Helena mo­gła nosić jej rzeczy. Na dnie skrzyni, obok skórzanego woreczka, w którym przechowywała rodowe sre­bro Ailo i broszę Mai, leżał kawałek mydła. Ojciec przywiózł je z Finlandii. Ida podniosła je nabożnie.

- Oszczędzałam na święta - zwierzyła się Helenie. Zarumieniły się obie, wdychając cudowny zapach.

Próżność jest może grzechem, zwłaszcza próżność okazywana w świąteczny czas, ale kawałek wykwint­nego mydła był nad fiordami równą rzadkością jak diamenty. Trudno nie ulec pokusie.

Zarówno Patrik, jak i Reijo ucieszyli się, ujrzaw­szy Idę.

- Potrzebowałam odpoczynku - tłumaczyła. - Go­dzina w saunie i będę jak nowo narodzona.

Wybiegły w noc, rozradowane niby małe dziew­czynki, trzymając pod pachami zawiniątka ze świeżą odzieżą.

Mróz ustąpił, niebo się zaciągnęło. Nad górami stał niewyraźny półksiężyc, co rusz chował się za chmurami.

- Spadnie śnieg - uznała Ida. - To dobrze. Idą praw­dziwe święta.

Rozebrały się i zaczęły myć włosy, dzieląc się spra­wiedliwie mydłem. W saunie nad fiordem zapachnia­ło innym światem.

Skropiły piec mydlaną wodą, tak by i para nabra­ła tej cudownej woni. Potem wdrapały się na półki, najwyżej jak mogły. Reijo porządnie rozgrzał saunę, gorąco pod powałą było nie do wytrzymania.

- Zdjęliście mi z barków moc obowiązków - po­wiedziała Ida, przymknąwszy oczy. W rozkosznym cieple sauny łatwiej było o słowa podziękowania.

- A wy? - spytała Helena. - Nie pamiętasz już, ile przeszłaś z mojego powodu...

- To co innego. - Ida spojrzała na Helenę. Rany na ciele dziewczyny zagoiły się. Zostały blizny. Na skó­rze i na duszy.

- Okropne, prawda? - Helena dostrzegła wzrok Idy. Opuściła oczy i wzdrygnęła się. - Chyba za to najbardziej go nienawidzę - dodała po dłuższej chwi­li, czując nagłą potrzebę zwierzeń. - Wszystkie inne cierpienia nie zostawiły śladów. Kiedy mieszkaliśmy w Finlandii, nigdy się na to nie poważył. Mogło się wydać... - Helena podciągnęła kolana pod brodę i ob­jęła je ramionami, ukrywając blizny. - Tracił wszel­kie hamulce, gdy zostawaliśmy we dwoje. Sądził za­pewne, że w ten sposób wiąże mnie ze sobą...

Miała mokre policzki od łez i pary wodnej. Ida ze­szła na dół i polała piec, po czym wdrapała się z po­wrotem na półkę, musnąwszy w przelocie Helenę po policzku.

- Zostałabym z nim, gdyby mnie nie kaleczył. Nie miałabym odwagi odejść. Wtedy byłam inna... pewnie w końcu by mnie zabił. Noże zamieniały go w potwo­ra... - Helena płakała bezgłośnie. - Wiesz, że brał mnie, przykładając mi klingę do gardła... Żebym nie zacho­wywała się jak ladacznica. Zniewalał mnie, kazał przyjmować siebie w cichości, bez sprzeciwu, ale i bez zadowolenia. Jak przystało na przyzwoitą kobietę... Przyzwoitą - powtórzyła, smakując to słowo. - Chy­ba nie wiedział, co to znaczy. Ja już też nie wiem...

Idę ogarnęło współczucie. Nie mogła się poruszyć, nie mogła oddychać. Zapomniała na chwilę o włas­nym bólu. Nie wymazała go z pamięci, ale nagle zdała sobie sprawę, że i inni mają rany na duszy. Innych też los poddał próbie.

Chciała coś powiedzieć, ale z początku głos odmó­wił jej posłuszeństwa.

- Potrafisz odróżnić dobro od zła, Heleno - wyszep­tała po chwili. - To właśnie nazywam przyzwoitością...

- I to wystarczy dla... Helena nie dokończyła. Ukryła twarz w dłoniach i płakała.

Ida zawahała się. Helena nie prosiła o odpowiedź na jedno pytanie.

Prosiła o znacznie więcej.

Prosiła o akceptację Idy. I Ida musiała wznieść się po­nad przesądy i uprzedzenia, od których nie była wolna.

- Przyzwoitość... - zaczęła. Helena nie odważyła się podnieść głowy. - Jeśli tylko chodzi o przyzwoitość, to nic nie stoi na przeszkodzie.

Cisza.

Ida pociła się. W saunie panowała przeraźliwa du­chota.

- Jeśli myślisz poważnie, Heleno - dodała - to nic nie może cię powstrzymać. Tato nigdy nie mówiłby o przyzwoitości. Dla niego liczą się jedynie uczucia. Jeśli kocha, tylko to się liczy...

Helena wciąż nie podnosiła głowy.

Zapadła cisza.

W nieznośnym upale Helena poczuła dotyk lodo­watej ręki... a może tylko miała takie wrażenie. Coś kazało się jej odwrócić.

Ida opierała się o ścianę. Wywrócone oczy, usta otwarte w pół słowa...

Helena krzyknęła.

11

Później z trudem złożyli wydarzenia w spójną ca­łość.

Każde z nich pamiętało je na swój sposób.

Helena wybiegła boso na śnieg w samej spódnicy i koszuli zarzuconej na mokre ciało.

Nigdy nie widzieli równie bladej twarzy. Zdołała wykrztusić tylko jedno słowo:

- Ida!

Reijo złapał w przelocie gruby kaftan. Nawet nie pomyślał o Helenie.

To przyszło później.

Patrik znalazł się przy drzwiach sauny przed Re­ijo, ale zatrzymał się i przepuścił go przodem, pocze­kał, aż ojciec przykryje córkę. Dopiero wtedy wszedł do środka, ujrzał Idę leżącą bez czucia na ławce. Od­dychała z trudem. Reijo bez namysłu uniósł nogi dziewczyny nad głowę.

- Jutro skończy dwadzieścia lat - powtarzał w kół­ko. - Boże, nie zabieraj jej tak wcześnie!

Patrik, jej rówieśnik, odezwał się spokojnie:

- Ona nie umiera, Reijo. Zemdlała. Nie powinna była się kąpać. Wszak spodziewa się dziecka, jest zmęczona, głodna, zamartwia się zdrowiem swoich pociech... No i to gorące wnętrze. Postąpiliśmy bez­myślnie, pozwalając jej na kąpiel.

Wszyscy byli zmęczeni. Zmęczenie odbiera jas­ność myśli.

Reijo usiadł. Zdążył się spocić, ale nie zwracał na to uwagi. Jego uwagę przykuwała blada twarz córki.

Pamiętał, jak uroczym była dzieckiem. Wbijała go w ojcowską dumę. Snuł marzenia aż do chwili, kie­dy zrozumiał, że Ida nigdy ich nie spełni...

Pamiętał momenty, których córka nie mogła za­chować w pamięci. Ten, w którym dowiedział się o niej, kiedy ujrzał ją po raz pierwszy. Przy chatach rybackich niedaleko Vardo.

Kierował do Boga i do Raiji cichą modlitwę. Któż mógł bardziej pomóc Idzie, jak nie jej matka...

- Nie wynośmy jej na mróz, póki nie dojdzie do siebie. - Reijo zrazu nie pojął, kto się do niego zwra­ca. Przeszłość pochłonęła go bez reszty.

Głos Patrika przywołał go do rzeczywistości.

- Tu jest przynajmniej ciepło - dodał chłopak z krzywym uśmiechem.

Reijo przytaknął z roztargnieniem. Sam nawet do­łożył machinalnie drew, by piec nie przygasł, kiedy przyjdzie ich kolej. Nie tej nocy.

- Duszno... - Ida próbowała zepchnąć z siebie kaf­tan. Otworzyła oczy i choć otępiała, natychmiast zmieniła zamiar.

- Co się stało? - wykrztusiła. - Gdzie Helena?

- Ciepło cię zmogło.

To mówił Patrik. Nie chciała go słuchać. Zarumie­niła się na samą myśl, że widział ją w takim stanie.

Ojciec otoczył ją ramionami, opatulił w kaftan. Nie tylko ciepło, pomyślała, widząc nad sobą ciemne niebo. Poczuła chłodne krople na policzkach.

Mokre płatki śniegu.

Będą prawdziwe święta.

Reijo z córką na rękach pobiegł do domu.

Helena siedziała u Raiji, nawet nie zdążyła się prze­brać. Bez słowa wytarła Idę i ubrała ją w ciepłą ko­szulę nocną. Ida nie poruszała się, była jak we śnie, zewsząd otaczała ją mgła.

Jakby wciąż znajdowała się w saunie.

- Niedobrze mi - powiedziała. Usiadła chwiejnie na skraju łóżka, potem zerwała się i pobiegła do drzwi.

Upadłaby na śnieg, gdyby Patrik jej nie podtrzymał.

- Wszystko przelatuje przeze mnie - wystękała. - Wciąż mi niedobrze...

- Kiedy jadłaś? - spytał ostro Patrik.

- Nie pamiętam.

- Tak myślałem...

- Nie mam ochoty na jedzenie... Gorąco mi, niedo­brze...

Patrik spojrzał na Reijo.

- Tak się to zaczęło? - spytał. Reijo pokiwał głową. Ida miała takie same objawy jak mała Raija.

- Teraz już wiem, że tą chorobą można się zarazić - stwierdził Patrik. Ida nie usłyszała. Czuła się fatalnie, chciała położyć się i umrzeć... - Małej nic nie grozi. Już to przeszła.

Reijo ponownie skinął głową.

- Święta się jeszcze nie zaczęły - powiedział, przy­pominając sobie słowa młodzieńca. Wyrzekł je bez­wiednie czy wiedział od początku?

- Zrobię co mogę - dodał Patrik. - Macie owoce ja­łowca?

Ida używała ich jako lekarstwa. Może uda się jej utrzymać je w ustach. Z pewnością nie zaszkodzą.

Reijo przyniósł dzbanek pełen jasnoniebieskich owoców o pomarszczonej skórce. Patrik zmusił dziewczynę, by przeżuła kilka sztuk.

- Wystarczy - oznajmił.

Reijo miał wrażenie, że Patrik nie potrzebuje owo­ców ani ziół. To była jedynie gra pozorów.

- Powiedz mi, jeśli poczujesz się gorzej. Lub lepiej - polecił.

Ida skinęła głową.

- Jeśli tylko coś się zmieni - dodał dla wyjaśnienia. Znów przytaknęła. Żuła owoce, nie kaprysząc, choć z pewnością nie miały przyjemnego smaku.

- Przeniesiemy małą Raiję, żebyś jej nie obudziła. Niebieskie oczy miały dziwny dar przekonywania. Reijo i Helena wynieśli dziecko. Ida poczuła, jak krople potu występują jej na czoło, a strach dławi za gardło. Wbiła kurczowo palce w ramię Patrika.

- Mam to samo co Raija?

Przytaknął, tyle przynajmniej zobaczyła przez ota­czającą ją mgłę.

- Dalej będzie tak samo? Przypomniała sobie świszczący oddech dziecka.

Umarłoby, gdyby Patrik nie wyniósł go na mróz.

- Tego nikt nie wie. Ida przymknęła oczy.

- Umrę?

- Jesteś dorosła - odrzekł Patrik. Jeszcze niedaw­no zupełnie obcy, teraz trzymał ją za rękę, poklepy­wał uspokajająco. Ida wierzyła mu. - Masz więcej sił, by przeciwstawić się chorobie. Ostatnio przeszłaś wiele, z tego względu czujesz się osłabiona.

- Wiesz, co to jest? Potrząsnął głową.

- Nie, lecz potrafię stawić czoło wszystkiemu - od­rzekł. - Zostanę z tobą, nie potrzebuję dużo snu. Za­uważę, jeśli zacznie dziać się coś niedobrego... Będzie dobrze, Ido.

- Dziękuję, że przybyłeś do Norwegii - szepnęła i puściła jego ramię.

Sedolf, dlaczego nie jesteś przy mnie? pomyślała.

Był dzień przed wigilią świąt Bożego Narodzenia roku tysiąc siedemset czterdziestego dziewiątego. Dzień przed dwudziestymi urodzinami Idy.

Stół zastawiono do uroczystego śniadania: świeży chleb razowy, stos chrupkiego pieczywa, placki zbo­żowe. Twaróg, gomółka złocistego masła, solone mięso.

Nikt nie miał ochoty na świętowanie.

Raija przestała reagować płaczem na światło i dźwię­ki. Wysypka pokryła szczelnie całe ciałko dziewczyn­ki, ale, o dziwo, mała czuła się lepiej.

Domagała się jedzenia i dostała je.

Stan Idy poprawił się nieznacznie, na tyle jednak, że organizm nie odrzucał już pokarmu; dziewczyna wmusiła w siebie kawałek chleba z masłem. Kawy od­mówiła, co było zupełnie do niej niepodobne.

- Wszystkiego najlepszego - powiedział Reijo, sia­dając na skraju łóżka.

Ida uniosła kąciki ust w słabym uśmiechu.

- Jeśli przeżyję, nigdy nie wspomnę moich dwu­dziestych urodzin.

- Gorączka cię nie zmoże - zapewniał ojciec. - Odziedziczyłaś odporność po Kesaniemich. I twardość po matce.

- Pocieszasz mnie - jęknęła. - Mam wrażenie, że płonę żywcem. I wciąż mi niedobrze. Wnętrzności wywróciły mi się na drugą stronę...

Ojciec uśmiechnął się. Nawet w chorobie Ida wy­rażała się nadzwyczaj obrazowo.

- Raija poprawiła się - orzekł. - Niedługo całkiem wróci do zdrowia. Pomimo wysypki wygląda znacz­nie lepiej.

- Nie wykąpaliście się.

- Jakoś to przeżyjemy.

- Wciąż macie czas rozpalić w piecu - naciskała Ida. - Nie godzi się świętować brudnym.

I jak zwykle dopięła swego.

Mężczyźni poszli do sauny, a ona pociła się pod pledami, błogosławiąc mroczną porę. Światło stano­wiło udrękę dla oczu.

Helena właśnie zabierała się za przygotowanie po­trawy z kwaśnej śmietany, kiedy zjawiła się Anjo, przynosząc jej rzeczy na zmianę.

- My kobiety dbamy o takie drobiazgi - uśmiechnę­ła się, a potem zwróciła się do Idy: - Mikkal czuje się wyśmienicie. Obaj z Karlem doprowadzają Knuta do szaleństwa. Nie zamierzam im w tym przeszkadzać.

- Nie podchodź bliżej - szepnęła Ida. - To zaraź­liwe. Nie wolno ci chorować!

Anjo miała wielkie serce i rzadko myślała o sobie. Usiadła na łóżku chorej, nachyliła się nad Idą i szep­nęła jej do ucha, że zasługuje na lepsze urodziny. Anjo wymyśli coś, jak tylko dziewczyna stanie na nogi.

Lepszego prezentu nie mogła dostać.

- Złego diabli nie biorą - chlipnęła. - Chyba dane mi będzie wejść w nowy rok.

Anjo pogładziła ją po głowie i musnęła palcami skrzydła złotego ptaszka. Sama nosiła podobnego na kawałku rzemienia wyciętym ze skórzanej kurtki Kmi­ta. W tym rodzie taki dar stanowił dowód miłości.

- Te ptaszki nas chronią. Nie może się nam stać nic złego.

- A Patrik czuwa w pobliżu. Anjo skinęła głową.

- Zjawił się jak na zawołanie. A nam zdawało się, że nie ma w nim nic szczególnego...

Ida dostała nową koszulę, poprzednia mokra była od potu. Anjo myślała o wszystkim, dostrzegała rze­czy, które uchodziły uwagi innych.

Anjo zmieniła też wełniany pled, pod którym leża­ła chora. Stary wywiesiła w saunie.

I pomogła Helenie przygotować świąteczny rammegrat.

- To miłe zajęcie - przyznała zażenowana Helena. Reijo asystował jej w kuchni, pilnował garnka, w któ­rym warzył się mięsny wywar.

Ta wykonywana razem praca miała w sobie jakiś wymiar intymności, dawała poczucie wspólnoty, któ­rej Helena nie zaznała w przeszłości.

Z Curtem nic jej nie łączyło. Może z początku, krótkie zaślepienie, które przeminęło w okamgnie­niu. Potem już tylko narastający chłód. Aż ostatecz­nie uznał, iż tylko śmierć może ich rozdzielić.

I wierzył święcie, że mu się udało.

A ona? Chciała urodzić się na nowo, zacząć nowe życie.

I nie wierzyła, że to możliwe.

Aż do tej chwili. Stała tuż obok mężczyzny, który stanowił całkowite przeciwieństwo Curta.

Reijo, o włosach jak łan zboża, lekko posiwiałych nad czołem - posrebrzanych światłem księżyca, ma­wiała Raija. Reijo o szmaragdowych oczach, w któ­rych odnajdywała morze łagodności. Reijo o moc­nych i czułych dłoniach. Choć mógłby być jej ojcem, odznaczał się wszystkimi tymi zaletami, których He­lena szukała w mężczyźnie.

Musiała się opanować, by nie uzewnętrznić uczuć, które wypełniały jej serce. Nie chciała psuć mu świąt. Nie chciała uronić nic z magii tej chwili. Co rusz zer­kała na niego, był doprawdy przystojnym mężczy­zną. Niewielu mężczyzn, nawet wysoko urodzonych, mogło się z nim równać.

Gdyby ubrać go wytwornie, ostrzyc, przystroić w perukę...

Helena uśmiechnęła się do własnych myśli.

- Zrobiłem coś zabawnego? - zdziwił się.

- Usiłowałam sobie wyobrazić ciebie w peruce - rzuciła bez zastanowienia. Reijo uniósł kąciki ust, ale oczy patrzyły na Helenę z powagą. Próbowała wpa­sować go w taki obraz rzeczywistości, jaki znała naj­lepiej. Reijo przesunął dłonią po włosach.

- Wolę moje własne - powiedział. - To nie jest mój świat - dodał po chwili.

Helena spuściła wzrok. Więc zrozumiał.

- Mój też już nie - odrzekła. - Wolę świat, w któ­rym ludzie troszczą się o siebie. W tamtym wszyscy kryją się za maską obojętności.

Reijo miał na sobie białą koszulę, spraną i przetartą na kołnierzyku, łokciach i przy mankietach. Czarne wełniane spodnie ściągnął brązowym pasem, nabijanym zdobieniami z cyny. Klamra była srebrna, wspaniały przykład lapońskiego rękodzieła, dar Ailo. Reijo nie przywiązywał się do rzeczy, ale ten pas bar­dzo cenił.

Wcale nie wyglądałby lepiej w modnym stroju, uznała Helena. Nie szata zdobi człowieka, w tym po­wiedzeniu było wiele prawdy.

Anjo przysłała jej jedną ze swych najlepszych ko­szul, prostą i wykwintną zarazem. Suknię uszyły wspólnie z materiału, który wyszukały na jarmarku. Tkanina była dobrej jakości, znacznie jednak gorszej niż te, do których Helena przyzwyczaiła się w prze­szłości. Te, które uważała za oczywistość.

A mimo to podobała się sobie. Była sobą, jej uro­da nie wymagała upiększeń.

I chyba podobała się Reijo. Tylko że Reijo nie na­leżał do mężczyzn, którzy przyznają się do tego.

Helena nie cieszyła się z cierpienia Idy, ale jednak gdyby ona i jej mała córeczka nie zachorowały, ona sama spędziłaby święta nad rzeką. Wszystko byłoby inaczej.

Nie chodziło o jedzenie i tradycje. Chodziło o bli­skość Reijo.

Zdjęła garnek z ognia. Na potrawie utworzyła się gruba warstwa tłuszczu. Tak chyba miało być.

Zaniepokojona wytarła dłonie w fartuch. Tego stroju też dotąd nie nosiła.

- Jest w sam raz - stwierdził Reijo, widząc niezde­cydowanie dziewczyny. - Jeszcze trochę i będzie z ciebie dobry materiał na żonę - dodał z uśmiechem.

Helena nie zrozumiała, więc pospieszył z wyjaśnie­niem:

- Mówi się u nas, że prawdziwa gospodyni musi umieć przyrządzać rommegrot na siedem sposobów. Od tych, które nie potrafią, należy trzymać się z da­leka.

- Ach, tak - westchnęła - więc jeszcze zostało sześć. To dla mnie dziecinna igraszka.

- Chyba się donikąd nie spieszysz? - Mrugnął do niej, jakby nic nie wiedział. Jakby była jedną z tych młódek, które wcześniej umizgiwały się do niego. Jakby nie miał do czynienia z mężatką. Związaną na całe życie z innym mężczyzną, od którego może ni­gdy się nie zdoła uwolnić.

Zemsta Curta dopełniła się.

- Jesteś młoda, Heleno. Masz mnóstwo czasu. Innymi słowy: „Nie licz na mnie!”.

- Tak, mam dużo czasu. - Powiedziała te słowa ta­kim tonem, by nie poczuł się za pewny siebie.

Helena jeszcze się nie poddała. Starała się zapo­mnieć o tym, co jej obiecał. Że odwiezie ją z powro­tem do Finlandii. Oszukiwała samą siebie, nie zosta­ło jej wiele czasu.

A bała się okazać mu to wszystko, co rodziło się w jej sercu. Bała się wiosny, a jednocześnie czekała na nią z utęsknieniem. Stopnieją śniegi, a wraz z ni­mi stopnieje lęk w duszy.

Wiedziała, że tak się stanie.

Nie dlatego, że miała zdolność przewidywania przyszłości. Miała co innego: wolę działania i upór.

Dotąd nie znała się od tej strony, nie odkryła tych cech własnego charakteru. W świecie, w którym żyła, musiała chować się za maską, którą zakładały wszyst­kie kobiety z wyższych sfer.

To było cudowne. Odnajdywać w sobie moc, któ­ra służyła dobru i napełniała życie treścią.

Chciała zdobyć Reijo dla siebie.

Chciała go, pożądała... Jak niczego dotąd. Kiedy by­ła dzieckiem, spełniano wszystkie jej zachcianki.

Teraz nie miała się do kogo zwrócić, nikt nie zło­ży jej Reijo w podarunku.

Sama go zdobędzie.

- Czy mała Raija może jeść remmegrat? Reijo skinął głową z roztargnieniem. Helena dała­by wiele, by poznać jego myśli.

- Nie za wcześnie na jedzenie? Reijo popatrzył na dziewczynę, jakby ujrzał ją pierwszy raz w życiu, jakby dotąd nie zdawał sobie sprawy z jej obecności. Wzdrygnęła się.

Potem spojrzał przez okno, pokryte fantazyjnymi wzorami wymalowanymi przez zimę. Mróz zelżał, śnieg pokrył ziemię grubą warstwą. Sosny uginały się pod ciężarem białych czap.

Minęło południe. Gdyby mieszkali bliżej, usłysze­liby zapewne dźwięk kościelnych dzwonów. Świąty­nia znajdowała się jednak po drugiej stronie fiordu. Żaden dźwięk nie niesie się tak daleko.

Ludzie zamykali się w domach aż do pierwszego dnia świąt. Ten uroczysty czas spędzano w gronie rodzinnym.

Tylko w domku na cyplu wciąż przebywał niepro­szony gość. Choroba nie zamierzała szybko opuścić tych progów. Helena uchyliła drzwi do sypialni Idy.

Patrik uczynił drobny gest dłonią. By nakazać jej milczenie, by odciąć smugę światła.

Helena zrozumiała znacznie później, że powinna była wyjść. Lecz została.

Zresztą zapytała Patrika, dlaczego jej nie wyprosił.

- Byłem właśnie w środku... czegoś - odrzekł i spoj­rzał na nią oczami starszymi niż życie.

Helena zatrzymała się przy drzwiach. Ida spała, ale oddychała niespokojnie. Nie tak jak jej córeczka, któ­ra walczyła o każdy haust powietrza. Ida oddychała pospiesznie, boleśnie.

I spała.

Jedno nie pasowało do drugiego.

Patrik trzymał dłonie Idy w swoich. Siedział bar­dzo blisko, na skraju łóżka, tak blisko, że z pewno­ścią wyraźnie widział rysy twarzy chorej, choć cały pokój spowijała szarość. Najgłębszy z jej odcieni, Helena wiedziała to dobrze, bo kiedyś malowała. Nie z wewnętrznej potrzeby, lecz by zabić nudę. Nie by­ła zbyt utalentowana... Kiedy jej oczy przyzwyczaiły się do mroku, dostrzegła, że wargi Patrika poruszają się. A całą jego postać otacza dziwna poświata...

Helena zamknęła oczy i otworzyła je ponownie.

Poświata nie zniknęła, jaśniała czerwonawo wokół zarysów postaci młodzieńca, najsilniej nad dłońmi.

Cisza.

Światło.

Spokój.

A jednak Helena zadrżała z przerażenia. Ten wi­dok, tak obcy i niezwykły, wywołał w niej wstrząs.

- Co robisz? - szepnęła, a szept zabrzmiał jak krzyk.

Patrik nie odpowiedział.

Helena znieruchomiała, niezdolna dodać choć jedno słowo. Poświata wokół Patrika osłabła. On sam odprężył się i puścił dłonie Idy.

Przez dłuższą chwilę siedział nieporuszony. Kiedy wstał, oddech Idy uspokoił się. Wciąż spała. Patrik był wyczerpany.

- Mam trochę czasu - oznajmił. - Jest coś do jedze­nia?

Helena skinęła głową. Kiedy stanął obok niej, za­nim jeszcze otworzyła drzwi, nie powstrzymała się od pytania:

- Co robiłeś?

- Odjąłem jej trochę bólu - odrzekł, jakby to była najzwyklejsza rzecz pod słońcem.

Helena pomyślała, że nie można odjąć komuś bó­lu, nie biorąc go na siebie. Więc Patrik...

- Mam trochę czasu - powtórzył. - Ida wyzdrowieje.

12

W noc wigilijną ochłodziło się. Mokry śnieg zamie­nił się w kryształki lodu. Niebo mieniło się tysiącem gwiazd, a słaba zorza polarna oblewała je przelotną zielonkawą poświatą. Przelotną, widoczną tylko dla tych oczu, które na krótką chwilę unosiły się ku nie­skończoności.

Jedna z gwiazd po północnej stronie świeciła ja­śniej niż pozostałe. Ludzie zwali ją gwiazdą bożona­rodzeniową.

Skoro świeciła na polarnym niebie, to zapewne nie wskazywała drogi do stajenki z narodzonym Dzie­ciątkiem. Mieszkańcy fiordów wiedzieli o tym do­brze, ale i oni chcieli wierzyć. Jeśli nawet gwiazda nie stanowiła właściwego drogowskazu, to bez wątpienia wyróżniała się urodą spośród innych.

Tej nocy Ida poroniła.

Patrik był przy niej. I Helena, którą zbudził płacz przyjaciółki.

Patrik nie potrafił pomóc Idzie.

- Są moce, na które nie poradzę - wyrzekł zbola­łym głosem.

Nie udało mu się też sprawić, by Ida usnęła. Dziewczyna opierała się, walczyła z bólem fizycz­nym i tym, który legł straszliwym ciężarem na duszy.

Płakała w cichości. Nie chciała pocieszenia. Hele­na pomogła jej się umyć, zmieniła pościel i koszulę.

- Nic nie mów! - prosiła Ida, kiedy Helena otwie­rała usta. - Nic nie mów! To moje cierpienie!

Helena zniosła pokrwawioną bieliznę do piwnicy. Reijo stopił śnieg na wodę do prania.

- Dobry Boże, wybacz nam, że to robimy - powta­rzała Helena. Reijo przekręcił klucz w zamku.

Na dworze panował mróz. Mróz łagodzi ból. Ści­na skórę, powstrzymuje łzy.

Helena też płakała. Nie przy Idzie, żeby nie pogłę­biać jej cierpienia. Płakała, bo strata dziecka wydawa­ła się jej pozbawiona wszelkiego sensu. Kazała wąt­pić w istnienie opatrzności.

Najjaśniejszy dzień w roku. Radość z przyjścia Zbawiciela. Dwudzieste urodziny Idy.

Nigdy nie zdoła zapomnieć. A ludzie będą święto­wać ten dzień przez wiele pokoleń, może po wszyst­kie czasy.

Helena zatrzymała się przy drzwiach i dotknęła chłodnej ściany domu. Oszroniona sosnowa belka była pokryta lodowymi igiełkami, które boleśnie pa­rzyły ją w czubki palców.

Chciała czuć ból. Nieporównywalny wprawdzie z bólem Idy, ale pragnęła dzielić z nią choć cząstkę cierpienia. Wziąć je na siebie...

- Ida nie zasłużyła na taki los - odezwała się. Reijo potrząsnął głową. On też wyszedł na mróz.

Poszarzał na twarzy.

Wszędzie wokół jaśniały światła. Świece, które lu­dzie pracowicie odlewali przez całą jesień, rozświetla­ły osadę.

W okienku pokoju Reijo stał świecznik Trzech Króli. Trójramienny, każde ramię symbolizowało jednego z trzech monarchów podążających z darami do narodzonego Dzieciątka. Używano go wyłącznie na Gwiazdkę.

Widok zapalonych świec zawsze przynosił Reijo spokój duszy.

Tym razem nie zaznał spokoju.

Poczuł ochotę, by zgasić świece, ale nie uczynił te­go. Otworzył drzwi Helenie, nagle osamotniony, przytłoczony żałobą, uwięziony w mroku, z którego nie ma wyjścia.

Izba, świątecznie przystrojona i rozświetlona, stra­ciła cały swój blask.

- Wesołych świąt, Heleno - powiedział głucho. Wokół panowała cisza. Mała Raija spała w poko­ju dziadka.

Patrik siedział u Idy. Nic nie mówił, tylko trzymał dziewczynę za ręce.

Helena przysunęła oczy do szpary w drzwiach. Zdawało się jej, że Patrik cierpi równie mocno jak Ida.

Helena poczuła, że przepełnia ją wdzięczność. Za to, że Patrik jest blisko, za jego nadzwyczajną moc i niezwykłe umiejętności.

- Jeśli kiedykolwiek anioł stąpał po ziemi, to mu­siał to być Patrik - powiedziała do Reijo.

- Tak uważasz? - odrzekł cicho. - Mnie też roją się podobne myśli. Może tak właśnie jest, może tacy jak Patrik to wysłannicy niebiescy...

Helena nie opowiedziała Reijo, co widziała w po­koju Idy. Nie chciała zdradzać tajemnicy Patrika.

Zrobił to dla Idy, ale nie powodowało nim wyłącznie współczucie i bezinteresowna chęć pomocy.

Patrik kochał Idę, tak jak mężczyzna kocha kobie­tę. Nie siostrę czy matkę.

Reijo zapewne sam to dostrzegł, ale nie do końca pojmował potęgę tej miłości. Reijo bagatelizował sprawy, które nie przypadły mu do gustu.

Usiedli po obu końcach stołu zastawionego świą­tecznym jadłem. Dwoje ludzi, którzy stracili wszelką ochotę na sen.

W czas Bożego Narodzenia nikomu nie wolno by­ło odmówić poczęstunku, więc jedzenie zostawiano na widoku. Jeśli ktoś wychodził głodny z norweskie­go domu, pozbawiał niegościnnych gospodarzy pra­wa do świętowania.

- Pierwszy dzień spędzamy w domu - mówił Re­ijo. - Jak ty obchodziłaś Gwiazdkę w czasach, kiedy jeszcze nosiłaś jedwabne suknie?

- W pierwsze święto jeździliśmy do kościoła, po­tem wracaliśmy do domu. Odbywały się bale. Tańczy­łam. - Uśmiechnęła się do wspomnień. Jeszcze nigdy tak spokojnie nie opowiadała nikomu o swojej prze­szłości. Przynajmniej nie Reijo. Ale też nigdy wcze­śniej nie zadawał takich pytań. - W drugie święto mło­dzież Z wioski chodziła z lampionami i świecami... Śpiewali kolędy tak długo, aż nie dostali jakichś sma­kołyków. Mama nie lubiła tego zwyczaju. Ojciec twierdził, że należy zjednywać sobie pospólstwo...

- Kolędnicy - uśmiechnął się Reijo. - W naszych stronach dzieci robią to samo. Zobaczysz...

- U nas nazywano ich Tąpani. Na pamiątkę uka­mienowania świętego Szczepana. Po fińsku Tąpani...

- Nie wiedziałem, że ten obyczaj wciąż jest żywy - zdziwił się Reijo. - Ojciec pamiętał go z dzieciństwa. A ty, Heleno? Chodziłaś z kolędnikami po prośbie?

Potrząsnęła zdecydowanie głową.

- Skąd takie przypuszczenie? To przecież zajęcie dla pospólstwa. Czasami wdzierali się do domu, by szu­kać Tąpani. Matka nie chciała wpuszczać ich za próg. Ci byli zwykle najstarsi i zamiast ciastkami częstowa­no ich szklaneczką czegoś mocniejszego. Dwór odwie­dzali zwykle na końcu. Wtedy byli już mocno pijani...

- U nas dzieje się podobnie - powiedział Reijo. - To jak baśń, którą opowiada się po wsiach. Pozna­jesz treść, ale szczegóły zawsze są inne.

Helena rozgrzała się wspomnieniami. Zajrzała do oświetlonych pokojów swojego domu, przypomnia­ła sobie zapach potraw. Usłyszała głosy śpiewające kolędy. Zobaczyła papierowe lampiony, które zajmo­wały się ogniem. Przerażenie w oczach ich właścicie­li. I żal z powodu zniszczonej ozdoby. W wykonanie lampionów wkładano wiele pracy, konkurowano o miano najpiękniejszego.

Wracała do domu na skrzydłach pamięci.

I nagle zdała sobie sprawę, że Reijo zadał to pyta­nie tylko po to, by skierować ją ku przeszłości.

Spojrzała nań z wyrzutem. Reijo nalał sobie odro­binę rumu. Znajomy zapach rozszedł się po pokoju.

- Dlaczego każesz mi wspominać? - spytała.

- Tęsknisz?

Nie powinna okłamywać samej siebie. Wciąż lecia­ła jej ślinka na wspomnienie smakołyków. Pamiętała świece, setki łojowych świec rozświetlających poko­je. Szelest sukien w tańcu.

- Nie wszystkie mosty zostały spalone - wyzna­ła po chwili. - Podłożyłam pod nie ogień, ale wciąż stoją.

Pokiwał głową, jakby spodziewał się takiej odpo­wiedzi.

- Skąd to wiem? - spytał, trafnie odczytując zdzi­wienie malujące się na jej twarzy. - Sam kiedyś zro­biłem to samo. Odszedłem od Raiji, by zacząć życie od nowa. Nie wiedziałaś o tym, prawda? Wtedy uro­dziła się Ida. Dowiedziałem się o jej istnieniu dopie­ro po powrocie. Wróciłem przez te mosty, które w wyobraźni uznałem za spalone. Okazało się, że no­wa rzeczywistość nie różniła się zbytnio od starej.

- Nie chcę wracać - odrzekła stanowczo Helena. Brakowało jej niektórych przymiotów dawnego świa­ta, ale mogła się bez nich obyć. Oczy otworzyły się jej na nowe wartości.

- Teraz tak mówisz - upierał się Reijo. Wzmocnił się odrobiną rumu. - Za kilka lat będziesz żałować. Nie powinnaś zostać żoną rybaka o spękanych dło­niach czy przygiętą do ziemi wieśniaczką. To tak jak­by rzucać perły przed wieprze.

- Tak nisko się cenisz?

- Nie jestem lepszy od innych. - Systematycznie pozbawiał dziewczynę złudzeń. - Nie ma dla ciebie przyszłości u boku starszego mężczyzny. Jesteś ode mnie młodsza o dwadzieścia trzy lata, Heleno. I wciąż będziesz młoda, kiedy mnie złożą w grobie.

- Jaki byłeś w moim wieku? - spytała. Skrzyżowa­ła ramiona na stole. - Dostanę trochę rumu?

Reijo zawahał się, po czym nalał odrobinę na dno szklanki. Helena wypiła, wykrzywiając się.

Nie znała alkoholu. Ojciec surowo zakazywał pi­cia. Curt dbał o przyzwoitość.

- Musiałeś być niezwykle przystojny - dodała. Na­wet odrobina czegoś mocniejszego rozwiązuje język.

- Tak mówią - odrzekł zakłopotany. Nie powinno się prowadzić podobnych rozmów. Nie z młodą dziew­czyną. Nie w taką noc jak ta. Mając na dodatek za ścia­ną własną córkę starszą od niej. I cierpiącą. - Byłem ni­czego sobie - dodał. - I kochałem Raiję, matkę Idy. Uwielbiałem ją. Wyszła za mąż za mojego najlepszego przyjaciela, miała z nim dziecko, które z biegiem lat sta­ło mi się bardzo bliskie. W końcu ożeniłem się z Raiją i przestałem ją adorować. Przestałem kochać w taki sam sposób. Potem ją straciłem. Tak wygląda moje życie.

- To nie jest twoje życie. - Helena dziwiła się, skąd bierze odwagę. - To jej życie. Pytałam, kim był Re­ijo Kesaniemi za młodu. Opowiadasz mi o tamtej ko­biecie. O tym, że przestałeś ją kochać. Nie to chcia­łam usłyszeć.

- A co? - Odsunął flaszkę daleko od siebie i od­wrócił wzrok na trójramienny świecznik w oknie. - Kochałem ojca. Opiekował się mną i Raiją. Nauczył nas czytać i pisać. Kalle tego nie lubił. Raija była z nas najzdolniejsza. Brakowało mi matki, wszystko co o niej wiem, to zlepek niejasnych wspomnień i opo­wieści ojca. Kalle i ja marzyliśmy o złotym kruszcu, chcieliśmy dać Raiji czego tylko zapragnie, choć wie­dzieliśmy, iż spełnienia jej marzeń nie można kupić za całe złoto tego świata. Biliśmy się o nią, Kalle omal mnie nie zabił. Byłem jak inni. Łowiłem ryby, cho­dziłem na polowania, tańczyłem i bawiłem się. Piłem z rówieśnikami. Nie oglądałem się za innymi dziewczętami. Raija je przyćmiewała... - Uśmiechnął się smutno. Ujrzał swoje życie w krzywym zwierciadle i zrozumiał, że Helena ma rację. - Trudno mi opo­wiadać o sobie, nie wymieniając jej imienia. Ona by­ła moim życiem. I wciąż pozostaje jego częścią.

- Nawet jeśli umarła? Pokiwał głową.

- Dziwne, nieprawdaż? Wciąż tyle dla mnie zna­czy. Żadna kobieta nie powinna wiązać się z mężczy­zną, którego myśli są przy innej...

- Widzisz w nich wyłącznie Raiję? - spytała, choć słowa z trudem przechodziły jej przez gardło.

- Nie. - Reijo patrzył na nią długo, tym razem z wyraźną czułością.

Szmaragdowe spojrzenie, pomyślała. Kto mógł przypuszczać, że te klejnoty emanują takim ciepłem?

- Nie, Heleno. Dostrzegam inne kobiety, uczucia się we mnie nie wypaliły. Mówią, że Raija mnie zdra­dziła, ale ja widzę to inaczej. Byliśmy wyrozumiali wobec siebie. Teraz już nie stać mnie na wyrozumia­łość. Tamten Reijo wybaczał, obecny Reijo mógłby pokochać kobietę, ale stawiałby jej wyższe wymaga­nia. Niełatwo go ujarzmić, ma swoje zalety i przywa­ry, bywa twardy i gwałtowny. I nie szuka drugiej Ra­iji. Taką kobietę kocha się raz w życiu. Śmiertelnicy nie powinni zadawać się z aniołami, Heleno. Raija by­ła jak Patrik. Druga kobieta, którą kochałem, zginę­ła w wodzie. Uznano ją za czarownicę. Trzecia...

- ...też była aniołem? - przerwała mu Helena, przy­pomniawszy sobie historie z doliny Torne.

Żona Heino Aalto pomiędzy umierającymi, kiedy tratwy osiadły na mieliźnie. Robotnicy kochali ją.

Uśmierzała ból, z uśmiechem szli na spotkanie śmier­ci.

Tam spotkała Williama.

Zone Williama Runefelta. Córka Raiji...

Więc i ją kochał...

- Tak, też była aniołem - potwierdził.

- Najwyższy czas poszukać sobie żony pośród zwy­kłych kobiet - uznała Helena. - Znaleźć taką, która cię kocha. I prowadzić z nią zwykłe życie - wykrzywiła się.

- Nie mówisz o sobie, moja mila. Żaden mężczy­zna tu nad fiordami nie mógłby wieść z tobą zwykłe­go życia. Karmisz się marzeniami. Kiedyś zbudzisz się i spadniesz z wyżyn na ziemię. Potłuczesz się i bę­dziesz żałować. Za późno. Kobiety nie potrafią żało­wać, ale umieją obrzydzić los biedakowi, który stoi im na drodze do szczęścia. Rozumiesz mnie?

- Mogłabym się zawieść na tobie? Skinął głową. Helena nie uwierzyła.

- Mina rakastan sinua. Kocham cię - powiedziała jedynie. Nawet nie usiłowała go przekonać.

- Kochać to jedno - odrzekł ciężko po dłuższym milczeniu. - Wciąż mi nie ufasz. Nie opowiedziałaś mi dotąd o swoim życiu.

- Nie.

- Bo kochasz, ale nie ufasz?

- Bo moje dotychczasowe życie nie ma żadnego zna­czenia.

- To nieprawda - odrzekł. - Jesteś zbyt młoda. Je­śli potrafisz wyrzucić z pamięci siedemnaście lat swe­go istnienia, równie łatwo zapomnisz o mnie.

- Tego nie da się porównać! - zaprotestowała.

- Doprawdy? - Szmaragdowe oczy umiały również zapłonąć gniewem. - Co z tymi, którzy cię zrodzili, wychowali, dali to wszystko, od czego odwracasz się z taką pogardą? Co z nimi, Heleno?

- Dla nich jestem martwa.

- Z własnego wyboru? Helena zamrugała, by odpędzić łzy. O, nie, mosty nie zostały spalone. Ukryły się jedynie za grubą war­stwą zapomnienia.

- Z ich wyboru - odrzekła hardo. - I wszyscy z ich otoczenia uznali mnie za martwą. Zdradziłam ich, więc skreślili mnie ze swego życia.

- Dlatego że Curt chciał wypędzić Szwedów z Fin­landii?

- Głównie z tego powodu - przyznała. Jej opór słabł. - Trudno być córką, skoro najskrytsze oczeki­wania rodziców spełnia starszy brat. Myślę, że nigdy mnie nie kochali dla mnie samej. Byłam ich dziec­kiem, nie mogli uciec od odpowiedzialności...

- Nie oceniasz ich zbyt surowo? - spytał Reijo. Bał się, że powstrzyma potok wyznań, ale nie mógł się opa­nować. Też był ojcem, patrzył na to z innej strony.

- Nie - zapewniła, mocno zaciskając palce na pu­stej szklance.

Reijo uczynił ruch, by ją napełnić, ale natychmiast się rozmyślił. Dziewczyna nie potrzebowała już za­chęty. Zaczęła mówić, zbyt długo tłamsiła to w sobie.

- Sądzę, że od samego początku okazałam się dla nich rozczarowaniem. Chcieli mieć lalkę, a ja nie by­łam wystarczająco piękna. Ani tak wyjątkowa jak mój brat. Po prostu Helena Elsa Christina... Trochę sztywna w kontaktach z ludźmi naszego stanu. Mądrzejsza od nich, ciekawa świata. Dobra tancerka, zręczna w haftowaniu... - Roześmiała się, ale w śmiechu nie by­ło radości. - Wcześnie mnie zaręczono, miałam ledwie czternaście lat. Trzeba było zawierać pakty i koalicje, w których nie było miejsca na uczucia. Dokonali do­brego wyboru. Mogę żałować, że go odrzuciłam.

Napotkała wzrok Reijo. I ujrzała, jak nitki losu układają się we wzór. Jeden z wielu możliwych. Mo­że zmieniłaby się barwa, może grubość tkaniny. Ży­cie jest nieprzewidywalne.

A jednak prowadzi ku nieuchronnemu sensowi.

Przez ból i przeciwności, przez zwątpienie i pew­ność, poprzez dobre i złe wspomnienia wiodło ją ku tej chwili.

Do Reijo.

Jakby od samego początku był jej przeznaczony. Zrozumie, kiedy spojrzy na sploty losu jej oczami.

- Spotkałam Curta - ciągnęła. - Chciałam go mieć i dostałam. Rodzice nigdy nie wybaczyli mi tego wy­boru. Według ich miary nie był dla mnie wystarcza­jąco dobry. I nigdy nie zapomnieli, że odrzuciłam względy Williama Runefelta.

Reijo sądził, że się przesłyszał. Tyle ostatnio my­ślał o Mai.

Choć z drugiej strony fragmenty układanki ułoży­ły się w logiczny wzór. Milczenie Heleny, kiedy po­znała nazwisko męża Mai. Udawane zdziwienie; po­chodziła z tych samych kręgów, a uparcie twierdziła, że zna go ledwie ze słyszenia.

- Tak, William Runefelt miał zostać moim mężem. - potwierdziła. - Małżeństwo z rozsądku, akceptowane przez oba rody. Ugięliśmy się. Czcij ojca swego i mat­kę swoją... - zamyśliła się. - Był chyba równie szczęśli­wy jak ja, kiedy wszystko ułożyło się inaczej. Musi ją bardzo kochać. Chodziły plotki, ich związek uznano za mezalians, więc wierzę, że uczynił to z miłości. - Spo­ważniała. - To dobry człowiek. Mogła trafić znacznie gorzej. Szkoda, że musiał uciekać z kraju.

- Tak jak Curt? Helena pokiwała głową.

To dopiero początek. Reijo nie znał tylu szczegó­łów.

- Mogłaś zostać. Myślała o tym!

- Małżeństwo z Curtem nie nauczyło mnie samo­dzielności - dodała, drżąc. - Lękałam się go. I bałam się zostać. Straciłam zaufanie bliskich, kiedy wyszło na jaw, że Curt uczestniczył w spisku. Odtrącili mnie.

- Rodzice nigdy nie odtrącają swoich dzieci! - Re­ijo nie wierzył. Nie potrafił wyobrazić sobie, że moż­na odrzucić własne potomstwo, kierując się tak niski­mi pobudkami. Więzy krwi zobowiązują. - Przywró­ciliby cię do łask, gdybyś została. Nie jesteś winna zdrady stanu, kto inny pociągał za sznurki. Nie jesteś odpowiedzialna za czyny męża.

- Curt twierdził inaczej - szepnęła. - Kierował mo­imi poczynaniami. Nie ośmielałam się myśleć samo­dzielnie. Bałam się, ujarzmił mnie całkowicie. Powta­rzałam słowa, które wkładał mi w usta. Nosiłam stro­je, które mi wybierał. Wyznaczał towarzystwo. Nie potrafiłam mu się sprzeciwić, nie umiałam. A przede wszystkim panicznie się go bałam.

Nie bez powodu.

- Rodzice wybaczyli mi dziwnie szybko - ciągnę­ła kwaśnym tonem. - Wielu młodzieńców z dobrych domów wzięło udział w spisku. Między innymi mój brat, ten przyzwoity chłopak, który nigdy nie dopu­ścił się błędu, oczko w głowie taty i mamy. Uspo­koili sumienie, zwalając winę na Curta. Twierdzili, że to Curt sprowadził go na manowce. Odpuścili winy spadkobiercy, temu, który miał zapewnić cią­głość rodu.

- Twój brat też musiał uciekać? Helena sięgnęła po butelkę. Drżącymi palcami walczyła z korkiem. Reijo odwrócił wzrok, spojrzał na świecznik. Łój dopalał się, jeszcze chwila i rozbłyśnie ostatnim płomieniem, a potem zgaśnie.

Lecz noc wciąż rozjaśniały gwiazdy. Zimną noc.

Ściany trzaskały od mrozu.

Chłód zmieniał ludzi.

- Nie, mój brat nie musiał uciekać. - Helena prze­chyliła szklankę, krzywiąc się niemiłosiernie. - Mój brat był nadzieją rodu, a nasza rodzina ma długą tra­dycję, której nie można zniszczyć jednym nieroz­ważnym postępkiem. Mój brat ma się dobrze. Ludzie u steru władzy pomogli mu i teraz trzymają go w garści... - Głos Heleny stwardniał. - Moi rodzice go wykupili. Lub złożyli w ofierze, jak kto woli. On wierzył w słuszność sprawy. Uważał, że Szwedzi nie mają nic do roboty w Finlandii. Optował za fińskim królem, wybranym spośród miejscowych rodów, ta­kim, który pociągnąłby za sobą naród. Chciał tego nie tylko przez wzgląd na własne przywileje... Curt też tego pragnął... Wtedy działał ze szlachetnych po­budek. - Zacisnęła dłonie i utkwiła wzrok w Reijo. - A mój brat wydał wszystkich, zdradził nazwiska i w ten sposób uniknął odpowiedzialności. Chodzi­ły pogłoski, że zmusili go do wyznań torturami. To nieprawda. Siedział w gabinecie taty ze szklaneczką w dłoni. Wysłał dziesiątki młodych ludzi do lochów, skazał ich na wygnanie, postawił przed obliczem ka­ta... Mnie też oskarżył o zdradę. Jeśli wrócę, wtrącą mnie do więzienia, Reijo. Albo zabiją.

13

W drugi dzień świąt pod drzwiami domku na cy­plu pojawiła się hurma dzieci. Plotki o chorobie ro­zeszły się po osadzie, ale dzieciarnię trudno było utrzymać z daleka od miejsca, gdzie zawsze nagradza­no je ciastkami.

W grubych spodniach i kurtkach, owinięte szary­mi szalami ściskały w jednopalczastych rękawicach lampy, służące na co dzień do oświetlania pomiesz­czeń gospodarczych. Rodzice wypożyczali je swoim pociechom, surowo nakazując ostrożność. Z ogniem nie ma żartów. Kolędnicy co sił w płucach zaintono­wali świąteczną pieśń. Ciekawskie twarzyczki przy­lgnęły do kuchennego okna.

Reijo wyniósł im ciasto z pszennej mąki zaprawio­ne słodkim syropem.

W podzięce nagrodziły go jeszcze jedną pieśnią. Żadne z nich nie pamiętało, by zapytać o zdrowie do­mowników.

Helena wzruszyła się wizytą dzieci, wróciła do wspomnień. Tam w Finlandii kolędnicy przybywali z innego świata. Wtedy nie rozumiała, że ten zwyczaj nie jest jeszcze jedną formą żebraniny.

Teraz widziała sprawę jasno, tak wyraźnie jak bia­łą linię śniegu odcinającą się od jasnoniebieskiego zi­mowego nieba.

To takie proste.

Dzielili się. Radością, pieśnią, dawali i otrzymywa­li nagrodę.

^ ' ^{c o} P^otra^^.4,^^£>^_tⁿjg,^X^?4? —2£fi?'^a biedy.

Mała Raija wyzdrowiała. Wysypka znikła, nie zo­stawiając najmniejszych śladów. W zamian za to po­jawiła się na skórze matki, tysiące czerwonych kro­pek, jakby drobnych śladów po ukłuciu igłą.

- Zawieźcie Raiję do Anjo i Knuta - poprosiła Ida. Wciąż nie wstawała z łóżka. Nudności minęły, ale ciągle jeszcze czuła się słaba.

- Nie mogę cię zostawić - odrzekł ojciec.

- Patrik będzie przy mnie - uśmiechnęła się córka. Wymawiała imię młodzieńca z łagodną ufnością.

Reijo niepokoił się. Nie chciał odchodzić właśnie ze względu na Patrika. Zaraz jednak odpędził tę myśl. Wszak rozmawiał z Heleną o zaufaniu.

Tamtej nocy, kiedy opowiedziała mu historię swo­jego życia.

Odpowiedzialność ciążyła mu bardziej niż kiedykol­wiek. Zamierzał wysłać list do Mai. Musiał poznać od­powiedź na pytania, które zrodziła opowieść Heleny.

Wiedział już jednak, że nie odważy się zawieźć jej do Finlandii, zanim nie pozna całej prawdy.

- Życie się nie skończyło, choć straciłaś dziecko.

Siedzieli w półmroku, oczy Idy wciąż nie tolero­wały ostrego światła. Patrik odpoczywał na kuchen­nej ławie. Wydawał się bardziej zmęczony niż Ida.

Reijo wiedział, że chłopak nadweręża siły ponad miarę. Nie mówił o tym. W ogóle okazał się inny, niż przypuszczali. Jakby celowo ukrywał się za maską pozornej beztroski i lekkomyślności.

- Wiem, tato. A jednak czuję, że to jakaś kara.

- Nasz Pan nie karze, zabierając życie nie narodzo­nemu dziecku.

Nie odpowiedziała. Zachowała swoje myśli dla sie­bie.

- Rozmawiałeś w nocy z Heleną, słyszałam was. Zaprzyjaźniliście się?

Być może. Reijo nie znajdował lepszego słowa.

- Nie zabiorę jej do Finlandii - wyrwało mu się i by zatrzeć wrażenie, dodał: - Nie myśl już o tym, masz inne zmartwienia. Helena zostanie.

Oczy Idy zalśniły pomimo zmęczenia.

- Więc poddajesz się? - spytała uszczypliwie. Te­raz traktowała go jak kompana.

Ojciec odwrócił twarz. O takich sprawach nie go­dzi się rozmawiać z własnym dzieckiem.

- Helena nie interesuje się Patrikiem - dodała Ida - ani innymi mężczyznami. Żyje wystarczająco długo, by rozpoznać budzące się uczucie...

Nie powiedział, że Helena jest mężatką. Ze nie ob­chodzą go fińskie szlachcianki.

Tylko że jest taka młoda.

Jedyny wybieg, który wydał mu się logiczny. Jedy­ne wytłumaczenie, za którym mógł się ukryć.

- Jest taka młoda. Nie szukam nikogo do łoża.

- To wszystko przez mamę? - spytała zdziwiona. - Przecież nie żyje.

- Dla innych, nie dla mnie - odrzekł. - Istnieje wie­le rodzajów miłości, Ido, tak mówiła twoja matka. Nie potrafię przyjąć uczucia od dziewczyny, która mogłaby być moją córką.

- Nie pochlebia ci jej oddanie?

Po twarzy Reijo przemknął uśmiech. Ledwie do­strzegła to w półmroku.

- Zapewne - wzruszył ramionami. - Nie smucę się z tego powodu, że młódka roi sobie marzenia o doj­rzałym mężczyźnie...

- Masz na nią ochotę? Reijo chrząknął. Miał nadzieję, że się przesłyszał.

Jego córka, którą wychował według najlepszych wzorców, nie wyraża się w ten sposób. Tak niemal wulgarnie.

- Nie kocham jej - odrzekł. - W moim wieku na mi­łość czeka się trochę dłużej. Przeżyłem już niejedno.

- Nie o to pytałam... - Ida przewróciła się na bok z grymasem bólu na twarzy. - Uważasz, że jest ład­na? Chciałbyś ją obejmować? Lubisz z nią rozma­wiać? Sądzisz, że zachowuje się dziecinnie?

Lawina pytań! Tylko Ida mogła zadawać tyle py­tań, miała dość czasu, by je wymyślić.

- Nie muszę odpowiadać. Jestem twoim ojcem...

- Jeśli odpowiesz własnemu sercu, nie będę doma­gała się więcej.

- A ty, Ido... - Ojcom też przychodziły do głowy trudne pytania. - O czym myślisz? Jesteś w gorącej wodzie kąpana, ale to pewnie masz po rodzicach. Ro­dziców się nie wybiera...

- Co będzie, jeśli Ailo żyje? Ta myśl wróciła do niej, kiedy poroniła. Tylko wtedy jej cierpienie miałoby jakiś sens.

W przeciwnym razie pozostawało całkowicie niezro­zumiałe.

- Wierzysz w to? Tak szczerze? Nie sądzisz, że wróciłby do ciebie, gdyby żył?

- Tak...

- A jeśli nie chce, moja mała, to znaczy, że nie jest nic wart.

Zamilkł, pozwolił, by te słowa wsiąkły w nią. Sam nie był ich do końca pewien.

- To ja wydałem cię za Sedolfa - ciągnął. - Sedolf to cholernie dobry zięć. Nie powinienem przeklinać w święta, ale nie mogę się opanować. Nie mów mi, że go nie kochasz. Czułaś do niego słabość od chwi­li, kiedy pojechaliśmy do Finnmarku...

Więc wiedział więcej, niż sądziła. Wciąż jednak miała swoje tajemnice. Ojciec pilnował jej przed Patrikiem. Jakże się mylił.

Nigdy nie przyszłoby mu do głowy, że poczuła po­ciąg do mężczyzny, który uczynił im tyle złego.

- Tak, kocham Sedolfa - odrzekła. - Więc mama twierdziła, że istnieje wiele rodzajów miłości? Co miała na myśli?

- Że zawsze słuchała głosu serca - wyjaśnił. - Choć było kilku mężczyzn w jej życiu, żadnemu z nich nie okazała obojętności. Nienawidziła tylko jednego, wój­ta z Alty... Każdy z pozostałych coś dla niej znaczył. Dla każdego miała miłość, w tej czy innej postaci. Nie czyniła rozróżnień między dobrym a złym uczuciem. W danej chwili istniała tylko dobra miłość. Mam na­dzieję, że nie jesteś do niej podobna. Takie postępowa­nie przynosi wyłącznie ból i cierpienie. Obu stronom.

- Zawieź małą Raiję do Anjo i Knuta - powtórzyła. Położyła się na plecach i podciągnęła pled pod brodę. Nie po to, by się ogrzać, raczej ochronić przed czymś. Wciąż gorączkowała. - I zabierz Helenę ze sobą, tato.

Twoja dobroć wiele dla niej znaczy. Twoja troska... ' Chciał odpowiedzieć, że nie należy mylić troski z głębszymi uczuciami, ale Ida zamknęła oczy. Zasnęła. Reijo zawiózł Raiję i Helenę do domu nad rzeką.

Letnie łąki nigdy nie były bardziej zielone, bardziej ukwiecone, jakby walczyły o miano najurodziwszej pod surowym okiem niebiańskiego kwiatu - żółtego słońca o życiodajnych płatkach.

Usłyszała płacz dziecka...

Czyżby mała Raija poczuła się gorzej? Mówili, że zupełnie wyzdrowiała...

Prosiła ojca, by zabrał dziewczynkę do Anjo. Nie posłuchał?

Nogi niosły ją przed siebie. Czuła miękkość traw pod stopami.

Szła boso?

Ida spojrzała w dół.

Miała na sobie koszulę nocną. W jasny letni dzień. Do czego to podobne?

Musiała iść dalej ku miejscu, skąd dochodziło kwi­lenie dziecka.

Usłyszała cichy śpiew, słowa kołysanki obudziły odległe wspomnienia. Pamiętała je, nie pamiętając. Szemrały w niej równie delikatnie jak letnia bryza.

Kobieta z dzieckiem na rękach.

Rozpoznała ją.

Wiedziała, że to jej własne dziecko. To nie naro­dzone...

- Mamo - szepnęła Ida. Ostrożnie, z drżeniem, z nadzieją. Kobieta odwróciła się do niej.

Ida pojęła, dlaczego wszyscy mówią, iż przypomi­na matkę. Znała tę twarz, choć przecież nie mogła jej pamiętać.

Stała przed nią młoda Raija.

I w okamgnieniu zrozumiała, dlaczego tylu męż­czyzn otaczało ją nabożnym uwielbieniem. Poczuła tę moc, która zmienia ludzkie losy.

Ta kobieta żyła pełnią życia. Była odważna, nie użala­ła się nad sobą, nie kryła za parawanem bólu i cierpienia.

Stawiała czoło przeciwnościom. Podążała własną drogą. Do końca.

- Śpi - odezwała się kobieta. - Mały Simon śpi, Ido. Tak będzie najlepiej dla niego...

Odchyliła kocyk Ida nie zobaczyła główki, kobie­ta zasłoniła ją sobą.

Tylko nóżki, niedorozwinięte, dziwnie powykrę­cane...

- Na zawsze zostałby dzieckiem - dodała kobieta. - Dorosłym mężczyzną o umyśle dziecka. Teraz śpi. Tu­taj będzie mu dobrze, Ido...

Tak miało być.

Idę ogarnął przemożny spokój.

Wiedziała, że musi iść dalej. Łąka ciągnęła się da­leko, na sam kraj świata.

Kobieta nie odezwała się więcej. Nie pożegnała. Siedziała z dzieckiem w ramionach i nuciła.

Ida znała kołysankę, słyszała ją wcześniej.

Szła przez falujące trawy pachnące ciepłem, świe­żością i wiecznym latem.

Słyszała brzęczenie pszczół, latających w upojnym tańcu od kwiatu do kwiatu. Widziała ptaki unoszo­ne podmuchami letniego wiatru.

Szła bez celu.

Tuż przed nią jakiś ptak zerwał się do lotu. Ida uniosła bezwiednie dłoń do szyi, ale nie znalazła zło­tej ozdoby wykonanej rękoma Ailo.

Skrzydła ptaka lśniły, z jego gardła wydobywał się śpiew. Pofrunął prosto w tarczę słońca.

To był jej ptaszek, który odzyskał wolność.

Dziki ptak...

Poznała go, mężczyznę, który stanął przed nią. Miał na sobie skórzany kaftan, który łatała parę lat temu. Pod kaftanem nosił jedwabną koszulę. Twarzy nie widziała, skrywał ją pod maską z czystego złota.

- Kochałem cię - powiedział głosem Ailo. - Kocha­łem cię, Ido, i nie mogłem żyć z tobą.

Nie spytała, czy jest martwy.

- Byłaś światłem moich dni - ciągnął. - Nigdy cię nie zdradziłem, a ty mnie nie zawiodłaś. Jest tyle ro­dzajów miłości, Ido, z tobą dzieliłem tę największą. Zwracam ci wolność. Przestań wątpić. Leć dalej jak dziki ptak. Zawsze cię kochałem, Ido. Zawsze...

Nie mogła go dotknąć, choć wyciągnęła ramiona przed siebie. Odsunął się.

Powiedział, że ma zerwać się do lotu.

Ida nie umiała latać. Poszła dalej. Kiedy odwróciła się i spojrzała przez ramię, już go nie było. Zniknął tak jak Raija i dzieciątko.

Czy dlatego, że wszyscy są martwi?

Wędrowała po Saivo, krainie szczęśliwości?

Dalej, stopy niosły ją dalej.

Kogo miała spotkać? Kto z umarłych był jej jesz­cze coś winien?

Nie mogła zawrócić.

Dalej, dalej.

Jeszcze jeden znajomy mężczyzna, ubrany na czar­no, w kapeluszu naciągniętym na czoło, spod które­go wystawała płowa grzywka. Szare oczy w twarzy o zdecydowanych rysach. Nie widziała go dotąd tak wyraźnie, w ciepłym świetle.

Zdjął kapelusz i położył w trawie. Zerwał kwiatek i podał go Idzie. Czubki palców zetknęły się i Ida po­czuła rozkoszny dreszcz.

- A więc znów się spotykamy - powiedział chra­pliwie. - Pomyliłem się, mówiąc, żeś zimową oblu­bienicą. Mogłabyś równie dobrze wyjść za mąż na czerwcowej łące...

- Czego chcesz ode mnie? - spytała. - Umarłeś?

- Tutaj nie zadaje się pytań, Ido. Patrz i słuchaj. O nic nie pytaj, bo i tak nie dostaniesz odpowiedzi...

Zamilkł. Patrzył, jak obraca kwiatek w palcach. Delikatny dzwonek.

Czy to miało jakieś znaczenie?

Ida otworzyła usta, ale powstrzymała się.

- Nie było grzechu - odezwał się mężczyzna. - Po­łączyło nas coś, co trudno nazwać miłością. Co trud­no nazwać przyjaźnią. Nasze dusze zetknęły się ze sobą na krótką chwilę, jeden oddech wieczności. Za­pamiętam tę chwilę, bo była piękna. I ty zrób to z te­go samego powodu, nie czyń sobie wyrzutów. Kiedy znów się spotkamy, użyję wszystkich moich wpły­wów, by ci pomóc.

Pytania cisnęły się jej na usta...

- Idź dalej, Ido. Idź w pokoju. Nie zostałaś ukara­na, bo nie ma w tobie winy. Porzuć zwątpienia, żyj dniem dzisiejszym...

Poszła dalej. Przestała czuć dotyk trawy pod sto­pami, znalazła się nad bezkresną wodą. Nad morzem pachnącym solą.

Poszukała wzrokiem żagli, ale ich nie dostrzegła.

Stał obok niej. Ciemny, niewzruszony jak skała. O ramionach stworzonych do tego, by ją obejmować.

- Myślałem, że się zgubiłaś - powiedział Sedolf. - Sądziłem, że muszę cię poszukać.

- Dlaczego? - zapytała. W jej głosie nie było cienia zwątpienia. - Moje miejsce jest przy tobie. Nie mu­sisz szukać dalej niż na wyciągnięcie ramion.

I objęła go. Był tam. Prawdziwy. Mąż i przyjaciel.

Jej.

Umiał słuchać, nie bał się uczuć. Kochał, nie wsty­dząc się własnych słabości.

Miałaby wątpić? Skoro los obdarzył ją takim męż­czyzną?

Ida wypłynęła z ciepła letniej łąki, odpłynęła znad morza, które przywiodło ją do Sedolf a.

Wróciła.

Zbudziła się ze snu.

W środku mroźnej zimy.

- Czemu nie jesteś przy mnie, Sedolf? - szepnęła i otuliła się ramionami.

- Lepiej się czujesz?

Głos Patrika. Patrik, który przedziwnym zrządze­niem losu zjawił się, kiedy potrzebowali anioła.

- Wiesz, że miałam sen?

- Odgadłem - odrzekł. - Spałaś tak spokojnie. Uśmiechałaś się. To musiał być dobry sen.

- Wiesz, o czym śniłam? Potrząsnął głową.

- Przeceniasz moje zdolności.

- A wiedziałeś coś o moim nie narodzonym dziec­ku? - W głosie Idy pobrzmiewało takie napięcie, że spojrzał na nią badawczo.

- Dlaczego pytasz? - spytał po chwili. Oddychał przez nos, był czujny.

- Zgodzisz się, jeśli powiem, że dobrze się stało, jak się stało?

Wciągnął powietrze ze świstem.

- Ujrzałaś to we śnie? Milczała.

- Reijo mówił mi o twojej matce - dodał. - Ty też nie jesteś taka jak wszyscy, Ido.

Wymigał się od odpowiedzi, ale Ida czuła, że wie więcej. To nie był zwykły sen.

- Kim jesteś, Patriku? - spytała. - Opowiedz mi o sobie. Tyle o mnie wiesz, tyle dla mnie uczyniłeś... Połączyła nas więź, a ja nic o tobie nie wiem.

- Pochodzę z malej wioski na zachodnim brzegu rzeki Torne - zaczął spokojnie. - Moja matka była mądrą kobietą. Właściwie jeszcze młodą dziewczyną, kiedy się urodziłem. Zdążyła wyjść za mąż za parob­ka Jona, zanim przyszedłem na ten świat, ale nie on jest moim ojcem. Jon przyznał się kiedyś po pijane­mu. Powiedział, że nie powinienem mieszkać w cha­cie krytej torfem, bo mój ojciec to wielki pan. Tak wielki, że aż zapiera dech. Jestem jego pierworod­nym, bo ten zrodzony z małżeństwa ujrzał świat pa­rę miesięcy po mnie... - Patrik uśmiechnął się blado. - Historia jakich wiele, prawda? Biedna dziewczyna staje się zabawką w rękach podstarzałego możnowładcy... Nigdy nie przyznał się do mnie. Zadbał jednak o to, by moja matka znalazła męża i opiekuna.

- Wiesz, kto to? Skinął głową.

- To nie ma znaczenia. Moim ojcem jest ten, kto dał mi nazwisko. Ten drugi się nie liczy.

- Zawsze umiałeś...?

- ... to co umiem? Zawsze. Nie miałem prawdziwe­go dzieciństwa. Więc kiedy dorosłem, wziąłem za to rewanż. Używałem mojej mocy w różny sposób... - Odwrócił wzrok. - Zostawiłem matkę i Jona. W na­szym domu źle się działo, oboje byli temu winni. Na­jąłem się za parobka. Uwiodłem gospodynię. Kiedy zaszła w ciążę, zaplanowała, że zabijemy jej męża. Ja miałem to zrobić. Omal jej nie uległem. Ukradłem konia i uciekłem. Nie odebrałem nikomu życia. Ra­czej je dawałem...

Uśmiechnął się krzywo. Nie chwalił się. Nie było się czym chwalić.

- Dlaczego przyjechałeś właśnie tutaj?

- Nie podałem ci wystarczających powodów? - zdzi­wił się, ale nie czekał na odpowiedź Idy. - Musiałem. Los tak zdecydował, możesz nie wierzyć, jak nie chcesz.

Ida nie wiedziała, w co ma wierzyć. Zdawała sobie jedynie sprawę z tego, co dla niej uczynił.

- Kiedy cię spotkałem - ciągnął - wszystko ułoży­ło się w sensowną całość. Okazało się takie proste: przyjechałem z twego powodu. Ale nie po to, by cię pokochać.

Uratował małą Raiję. Według wszelkich znaków na niebie i na ziemi uratował i ją.

Ida patrzyła nań z wdzięcznością. Widziała chłopięce rysy ściągnięte zmęczeniem. Nie zaznał odpo­czynku od dawna. Użył całej swojej mocy, by ofiaro­wać jej najpiękniejszy świąteczny podarek.

I po raz pierwszy baczniej przyjrzała się twarzy Patrika. Przyszły jej na myśl słowa Heleny. Patrik przypominał Helenie kogoś, sama nie wiedziała ko­go.

- Powinieneś się położyć - powiedziała. - Zasnąć. Pokiwał głową.

- Ty też - odrzekł.

- Oni niedługo wrócą. Połóż się na kuchennej ła­wie. Lub w łóżku Reijo, jest wygodniejsze.

- Najpierw zajrzę do zwierząt - uznał. - Niech i one poczują, że są święta.

Podniósł się z łóżka Idy i pogładził dziewczynę po policzku.

- Odpocznij, Ido. Nie myśl o niczym. Wszystko układa się tak, jak sami chcemy.

Zatrzymał się na chwilę w drzwiach. Ciemny kształt w świetle padającym z izby.

Ida rozpoznała ten profil, usypiając. Profil Heleny...

14

Czas w domu nad rzeką upływał radośnie. Wszy­scy myśleli o Idzie, ale śmiech i błyszczące oczy dzie­ci każą dorosłym zapomnieć o zmartwieniach. Dzie­ci dają nadzieję.

Helena i Reijo zważali bardzo, by się nie dotykać w drodze powrotnej na cypel, choć w saniach nie by­ło wiele miejsca, a dla ochrony przed zimnem przy­kryli się jedną przykrótką derką.

Oboje dostrzegli, że z komina nie wydobywa się dym. To dziwne. Reijo machinalnie pogonił konia. Helena poczuła, jak serce przyspiesza rytm.

W powietrzu wisiało coś niezwykłego. Jakiś smu­tek, zaczątek płaczu.

Reijo oddał jej lejce, kiedy podjechali pod dom. Wyprzęgła konie z dużym trudem, nie miała rękawic.

Reijo popędził do środka. Po chwili wyszedł. Jego wzrok błądził po okolicy.

- Patrik zniknął - oznajmił. - Zabrał swoje rzeczy. - Aida?

- Śpi. W domu jest zimno. Patrika nie ma od dawna.

Helena wprowadziła konia do stajni, wytarła, zdję­ła z niego uprząż i podsypała mu owsa. Święta są raz w roku.

Zauważyła od razu, że ktoś oporządził krowy i owce. Przecież nie Ida.

Patrik kochał zwierzęta...

Znalazła Reijo na pagórku opadającym ku morzu. Kucał, by w zapadającym mroku przyjrzeć się cze­muś na ziemi.

- Widzisz? Wskazał palcem. Ślady stóp.

Reijo wyprostował się i ruszył w kierunku, w któ­rym wiódł ślad. Helena szła u jego boku.

- Nikt nie chodził nad brzeg od chwili, kiedy prze­stało padać.

Dziewczyna od razu pojęła grozę tych pozornie zwyczajnych słów.

Ślady kończyły się przy nadbrzeżnych kamieniach, tam gdzie przypływ zmył śnieg. Brunatne kamienie pokryte były jedynie cienką warstwą lodu. Nie po­trzebowały kołder. Niewzruszenie znosiły gwałtow­ność morza, wieloletnie pieszczoty mroźnych nocy.

Reijo zbadał teren po obu stronach.

Byłoby mu łatwiej, gdyby miał lampę. Rozgwież­dżone niebo jak umiało, tak oświetlało mu drogę.

Helena zatrzymała się w miejscu, gdzie ślad się urywał, zdjęta nagłym przestrachem.

Marzła przeraźliwie, ale nie poruszyła się. Nie mo­gła uwierzyć - stała na końcu drogi, ale nie chciała uwierzyć.

Dlaczego?

Wrócił Reijo.

- Nie stój w miejscu, Heleno! Zaczęła przytupywać, by pobudzić obieg krwi. I sta­ło się to, o czym marzyła we snach od tak dawna.

Reijo objął ją, przytulił. Oboje patrzyli w tym samym kierunku. Na morze, ciemne, pobłyskujące ma­towo, jakby i fiord zamarzł pod bezkresnym niebem.

- Ani śladu.

- Mógł gdzieś pójść. Może drogą - podpowiedziała. Sama nie wierzyła w tę ewentualność. Chwytała się ostatniej deski ratunku. By przekonać samą siebie, że nic się nie zdarzyło.

Że to tylko zły sen.

Ktoś zszedł nad morze. Ten ktoś nie wrócił tyłem po własnych śladach.

- Nie możemy tu zostać - rzekł Reijo.

Puścił Helenę, jakby dopiero teraz zdał sobie spra­wę z bliskości dziewczyny. Ruszyli ku domowi tuż obok siebie, nieomal stykając się ramionami.

Starannie omijali ślady stóp. Tylko to zostało po Patriku.

Na schodach Reijo zatrzymał Helenę:

- Ani słowa Idzie. Też o tym pomyślała.

- Powiemy, że poszedł do Knuta, bo uznał, że już go nie potrzebujemy. - Reijo skrzywił się. - Muszę wypłynąć na fiord. Może zabrał go odpływ.

I znowu chwytali się ostatniej nikłej szansy. Kiedy weszli do domu, lampa zdążyła się już wypalić. Na stole znaleźli srebrny guzik.

- Taki sam, jak miał Curt - wyrwało się Helenie.

- Guzik ze skarbu Stallo? - powiedział Reijo.

- Patrik tego nie wiedział - odrzekła Helena. - To wszystko, co posiadał. Zostawił go rozmyślnie. Teraz już nie ma żadnych wątpliwości, prawda?

- Te guziki nie przynoszą szczęścia - stwierdził Re­ijo i spojrzał ku morzu.

Nie tracił czasu na zmianę ubrania, wybierał się na wodę w świątecznym stroju.

- Nie rób tego - szepnęła Helena, przerażona per­spektywą samotnego oczekiwania w wyziębionym domu. I tym, że będzie musiała stawić czoło praw­dzie o losie Patrika...

- Muszę.

Z góry znała odpowiedź. Reijo zamknął starannie drzwi za sobą. Helena nie zdjęła płaszcza ani czapki, usiadła, przylepiając nos do szyby. Musiała nieustannie przecierać ją rękawicz­ką, by widzieć, co dzieje się na zewnątrz. Niewiele widziała, mrok pod rozgwieżdżonym niebem, świa­tełka świec w okolicznych domach. Tam nikt nie oba­wiał się o los bliźniego.

Ściskała guzik w dłoni. Okrągły, z prostym, naiw­nym wzorem z jednej strony i uszkiem z drugiej. Pa­sowałby na czapkę lub do kamizelki...

Mógł go znaleźć tylko w jednym miejscu. Helena wzdrygnęła się i zacisnęła dłoń.

Patrik musiał podążać ich śladami, jej i Curta. W popiele zostały resztki lapońskiej jurty, którą spa­lił Curt.

Helena zastanawiała się, czy Patrik domyślił się, co się tam stało.

Gdyby wiedział...

Często patrzył na nią wzrokiem, którego nie potrafi­ła określić. Nie tak, jak patrzyli na nią inni mężczyźni.

Odeszła od okna, ujrzawszy, jak Reijo stawia łódź na wodzie.

Nie chciała patrzeć, jak wypływa. Wiedziała, że ni­kogo nie znajdzie.

Patrik zjawił się znikąd i wrócił donikąd.

Zdjęła płaszcz i czapkę, skórzaną czapkę Idy za­wiązywaną pod brodą. Ida nie nosiła chust, typowych dla miejscowych gospodyń, przynajmniej nie zimą.

Guzik upadł na podłogę i dźwięcząc, potoczył się po deskach. Metaliczny odgłos poniósł się echem po cichym domu. Helena rzuciła się na kolana, by go po­szukać. Kiedy podniosła głowę, ujrzała Idę. Stała w drzwiach, przytrzymując się framugi. Bosa, w dłu­giej koszuli nocnej, z rudymi włosami rozsypanymi na ramionach. W półmroku wyglądała jak zjawa.

- Czemu jest tak zimno? - spytała. - Gdzie Patrik? Spojrzała na wieszaki przy drzwiach. Nie znalazła wzrokiem ubrania Patrika, tylko roboczy strój ojca.

- Patrik pojechał do Knuta - odrzekła szybko He­lena. Za szybko. - Dzieci czują się dobrze - dodała. Podniosła się z klęczek, strzepnęła niewidzialne dro­biny kurzu z sukni.

- Coś mi upadło - wyjaśniła. - Guzik.

- Gdzie tatko?

- Pojechał z Patrikiem.

- Stało się coś złego? - spytała Ida. - U Knuta i Anjo? Helena energicznie potrząsnęła głową. Kłamstwa niełatwo przechodziły jej przez usta.

- Nie powinnaś wstawać - oznajmiła i uczyniła gest, by zaprowadzić ją do łóżka. Ida odsunęła ją. Zobaczy­ła coś błyszczącego koło skrzyni z drewnem i zaciska­jąc zęby, podeszła bliżej.

Usiadła z trudem na skrzyni. Mimo dojmującego bó­lu zdołała się schylić i podnieść błyszczący przedmiot.

- To nie twój guzik - odezwała się zdziwiona i spoj­rzała Helenie prosto w oczy.

Helena chwyciła się stołu, zacisnęła palce na skra­ju blatu. Reijo nie powinien był wypływać. Jak mia­ła ukryć prawdę przed Idą?

- Przypomina guzik ze skarbu Stallo... - zaczęła Ida i urwała. - Patrik mówił o jakimś guziku. Pokazywał ci go? Dał ci go w prezencie? Mógł to uczynić, bo by­łaś najbliższa...

- Patrik go zostawił - wtrąciła Helena. Wdrapała się na ławę i wyjrzała przez okno. W półmroku do­strzegła wyraźny cień łodzi.

Ida pojęła, że coś się stało. Z Patrikiem. Albo z ojcem.

Wstała, walcząc z bólem, przeszła na drugą stronę izby i wspierając się na stole, dotarła do ławy. Hele­na zrobiła jej miejsce. Przetarła szybę i pozwoliła wyjrzeć.

Z początku Ida nie dostrzegła nic, bo nie wiedzia­ła, czego szukać. Potem ujrzała zarys lodzi.

- Co tato robi na wodzie?

- Szuka. - Helena płakała bezgłośnie. - Patrik znik­nął. Nie było go już, kiedy wróciliśmy. Ślady stóp pro­wadzą od zabudowań do brzegu. Tylko w jedną stro­nę, Ido.

- Powiedział mi, że wybiera się oporządzić zwierzę­ta - odrzekła Ida i popadła w długie milczenie. - Szu­kanie po nocy na nic się nie zda, tato przecież wie...

- Musiał, nie mógł usiedzieć na miejscu... Dziewczęta przytuliły się do siebie.

- Jeszcze cię zarażę - chlipnęła Ida, ale Helena pu­ściła jej słowa mimo uszu.

Płakały obie. Patrik zdążył odcisnąć trwały ślad w ich sercach. Ida poznała go najlepiej, ale Helena też miała wrażenie, że nigdy go nie zapomni.

- Był za dobry - powiedziała z powagą Ida. - Nie pasował do tego świata.

- Reijo nazywał go aniołem...

- Jeśli anioły stąpają po ziemi, to Patrik był jed­nym z nich. - Ida uczyniła gest, by otrzeć łzy, ale na próżno.

W nagłym przebłysku pojęła, że Patrik się z nią po­żegnał. Znaczenie słów nie dotarło do dziewczyny z całą jasnością, bo zmorzył ją sen, ale młodzieniec wtedy już wiedział. Wszystko zaplanował, do zwie­rząt zaszedł nie bez powodu. Ich też nie chciał zosta­wić bez pożegnania.

Ida zrozumiała też, że sama ułatwiła Patrikowi ta­kie rozwiązanie, odsyłając ojca i Helenę do Knuta.

„Wszystko układa się tak, jak sami chcemy”, po­wiedział. Takie były jego ostatnie słowa.

A więc pragnął śmierci?

Mówił, jak trudno unieść ciężar odpowiedzialno­ści. Ida nie traktowała tych słów poważnie. Maja mia­ła w sobie tę samą moc, a przecież nie narzekała. Tyl­ko że Maja cierpiała w milczeniu. I zdarzało się, że na długie godziny popadała w ponury nastrój.

Ida dotąd nie szukała odpowiedzi. Patrik uratował jej życie, ale uczynił też znacznie więcej, otworzył dziewczynie oczy.

Siedziały splecione ramionami, kiedy na schodach zadudniły kroki. Wszedł Reijo, ciągnąc za sobą po­wiew mrozu. Nie spojrzał na nie, przysunął krzesło do pieca i usiadł ciężko. Dorzucił drewna i wbił wzrok w ogień.

- Ciało w końcu gdzieś wypłynie - westchnął po dłuższej chwili. - W nocy nic się nie znajdzie.

Helena puściła Idę i zsunęła się z ławy. Rozpięła Reijo kurtkę i ściągnęła ją z niego. Rozsznurowała mu buty i pomogła zsunąć z przemoczonych, zmarz­niętych stóp. Reijo zdjął czapkę i rękawice. Podał je dziewczynie.

- Dlaczego? - spytał chrapliwie. - Na Boga, dlacze­go? - Dopiero teraz dostrzegł córkę. Wstał z krzesła i zwrócił się do niej: - Z twego powodu? Więc i ty je­steś zwiastunem nieszczęścia jak twoja matka? Spodo­bałaś się Patrikowi, ale nie sądziłem, że traktuje to tak poważnie... Rzuciłaś jakieś nierozważne słowa...?

Potrząsnęła smutno głową.

- To nie zawód miłosny, tato. To w nim tkwiło od dawna. Myślę, że nie potrafił już dalej nieść tego cię­żaru. Kazał mi odpocząć, zasnąć. Rozmawialiśmy. Prosiłam go, by się położył... - Zawiesiła głos i zaci­snęła dłonie, aż pobielały jej kostki. Dodawała sobie sił, pewna już, że uległością i bojaźnią nie zajdzie da­leko. Musiała walczyć. - Powiedział, że idzie zajrzeć do zwierząt. I że wszystko układa się tak, jak tego sa­mi chcemy...

- Kto mógł przypuszczać, że chce skończyć ze so­bą - wyrzucał sobie Reijo.

Musiał dobrze zaplanować ten krok. Poczekał na moment, kiedy niczyj los nie zależał od jego niezwy­kłych umiejętności.

- Po prostu ruszył w drogę - szepnęła Ida, składa­jąc dłonie. Reijo nie pamiętał, kiedy córka modliła się po raz ostatni. Dawno temu. Przeciwności losu zmie­niają ludzi. - Patrik był aniołem, który ruszył w dal­szą drogę. Przybył znikąd i zniknął bez śladu. Przy­szedł w jasny dzień i rozpłynął się w mroźnej nocy.

- Ida umiała dobierać słowa. Nawet tragedii dodawa­ła pięknego odcienia.

- Nie ma takich jak on - dodała Helena. Czuła, że poniosła wielką stratę, choć przecież nie znała Patrika zbyt dobrze...

Ida postawiła ostrożnie stopy na podłodze. Deski były chłodne, ale ciało dziewczyny przenikało błogo­sławione ciepło.

Miała w sobie niezmierzony żal, ale czuła jeszcze coś. Wstała więc, zaciskając zęby, by ukryć cierpienie, i z wy­muszonym uśmiechem skierowała się do sypialni.

- Dzisiejszej nocy nikt nie musi czuwać przy mnie - oznajmiła i zamknęła drzwi.

Nic mi nie grozi, pomyślała gorzko, pozwalając płynąć łzom. Wsunęła się pod pled.

Patrik nie zostawiłby jej, gdyby było inaczej. Zo­stał tak długo, jak musiał. Sam mówił, że los kieruje jego poczynaniami...

Ida zacisnęła ramiona wokół poduszki i po raz ty­sięczny rzuciła w mrok to pytanie:

- Gzie jesteś, Sedolf? Kocham cię i potrzebuję! Ręce poszukały ptaszka w zagłębieniu na szyi. Na ułamek chwili opanowało ją bezbrzeżne zdumienie.

Wszak ptaszek odleciał...

I przypomniała sobie, że to było tylko marzenie senne. Ten ptak nie potrafił latać, mógł jednak na­uczyć ją, jak rozłożyć skrzydła, unieść się na podmu­chach wiatru, być wolną i szczęśliwą...

W końcu zasnęła.

Patrik nie przyszedł do niej we śnie, nie wyjaśnił niczego.

Reijo wyciągnął z szafy butelkę rumu i nalał do dwóch kubków, nie pytając Heleny o zdanie.

- Nie wiem, czy powinnam - zaprotestowała, ru­mieniąc się. - Ostatnim razem nie byłam tak do koń­ca sobą...

Skrzywił się.

- Musisz się rozgrzać. Nie mam nic lepszego pod ręką.

Wypił i natychmiast napełnił kubek do połowy. I znów wychylił całą zawartość.

Dziewczyna patrzyła na niego z przestrachem.

- Nie jestem pijakiem - wyjaśnił, opróżniając flasz­kę. - Cały drżę. Coraz gorzej znoszę spotkanie ze śmiercią, zwłaszcza kiedy przychodzi tak niespodzia­nie. Zbyt wielu bliskich właśnie tak straciłem... nie­spodzianie... - Podniósł wzrok na dziewczynę. - Wi­działaś kiedyś, jak ktoś umiera, Heleno?

Czy widziała? Nie pamiętał o tych, których zabił Curt?

Wyczytał odpowiedź w jej oczach. Sięgnął ręką przez stół i dotknął jej dłoni. Była zimna.

- Wybacz mi. Zapomniałem się... Ścisnął lekko dłoń dziewczyny i puścił. Objął kubek. W szarych oczach Heleny błysnęły gwiazdy. Te oczy były ścięte lodem, który mógł stopnieć w każ­dej chwili.

Gdyby tylko zechciał.

- Powinnaś się położyć - powiedział, zatapiając wzrok w złocistym trunku. - Odpocznij, Heleno. Nie zatrzymuję cię.

- Chcę zostać.

- Nie był szczęśliwy - ciągnął zamyślony. - Za to młody, miał całe życie przed sobą...

- Raczej za sobą, chyba tak to widział. Helena przeniosła kubek do drugiej dłoni. Nie wy­piła ani kropli.

- Wiek to nie wszystko, Reijo... Spojrzał na nią. Izbę oświetlała pojedyncza świecz­ka, rzucając chybotliwe cienie.

W półmroku Helena wydała mu się młodsza niż w rzeczywistości. Słabe światło zaokrągliło policzki dziewczyny, podkreśliło bezbronność spojrzenia. Usta miały wyraz tak bezbrzeżnej niewinności, że świętokradztwem zdawała się wszelka myśl, by ich dotykać. Teraz włosy były ciemne, mrok odebrał im jasny odcień. Miękko okalały twarz dziewczyny. Re­ijo poddał się urokowi chwili.

I poczuł, jak opuszcza go napięcie. Może dzięki ru­mowi. Może przez tę noc. Może dlatego, że doszedł do kresu.

- Naprawdę tak uważasz, Heleno? Mówisz poważnie? Skinęła głową.

- A jednak czuję, że to niewłaściwe. Mam wraże­nie, jakbym kradł ci młodość. Zamykał w klatce...

- Byłam już w klatce - odrzekła. - Mieszkałam w najpiękniejszych klatkach, jakie można sobie wy­obrazić, i tęskniłam. Tobie nigdy nie przyszłoby do głowy, by uwięzić kogoś, kogo kochasz...

- Masz o mnie wielkie mniemanie, Heleno - wes­tchnął. - Obawiam się, że mogłabyś się gorzko roz­czarować.

- Powtarzasz się - odrzekła z uśmiechem. - Nie wierzyłam ci wtedy, teraz też nie wierzę.

Reijo również się uśmiechnął. Z rezygnacją.

- Każdy normalny mężczyzna połknąłby przynę­tę, zanim zdążyłabyś rzucić ją na wodę - powiedział z błyskiem w oku. - Żaden ze mnie mężczyzna!

- Dobrze, że jesteś wybredny...

Pociągnął łyk z kubka, podszedł do pieca i dorzu­cił parę drew. Noc się jeszcze nie skończyła.

Helena starannie ukryła radość.

Obrócił się ku niej. Żar z paleniska okrywał go czerwonawą poświatą. Cienie wygładziły zmarszczki.

Tak musiał wyglądać, kiedy kochał Raiję. Helena nie mogła sobie wyobrazić, by jakakolwiek kobieta patrzyła na Reijo z obojętnością. Nawet Raija, wiel­biona, adorowana Raija musiała darzyć tego człowie­ka miłością.

Był postawny, biła od niego niezwykła moc, łagod­ność i ciepło.

- Skąd, na Boga, się to wzięło, Heleno? - spytał, niezdolny zrozumieć, co w nim widzi. - Dlaczego?

Wzruszył ramionami z rezygnacją i zażenowa­niem. Nie szukał pochlebstw. Pytał, bo nie był w sta­nie pojąć.

Przyjmował jej uczucia. Przyjmował jej prawdzi­wą, ogromną miłość.

Ale jej nie rozumiał.

- Musi być jakiś powód? - zdziwiła się. Odgarnę­ła włosy z czoła. - Nie stawiam sobie pytań. Wystar­czy mi to, co mam w sercu - mówiąc te słowa, poło­żyła dłoń na piersi. Reijo zadrżał, widząc ów gest, tę bezgraniczną szczerość.

- Ida prosiła, bym nie sprzeniewierzył się samemu sobie - powiedział łamiącym się głosem. Helena wpiła weń wzrok. - Zadawała mnóstwo pytań. - Przeszedł na drugą stronę stołu i usiadł na ławce koło dziewczyny.

Jego oczy pociemniały. Teraz wyglądały jak morze.

Helena nie widziała nigdy otwartego morza, tylko fiord i zatokę. Musiało jednak wyglądać jak oczy Reijo...

- Długo myślałem. Ida nie żądała odpowiedzi, chciała, bym udzielił ich sobie. Szczerze. Dziwny jest ten świat, w którym dzieci wskazują rodzicom wła­ściwą drogę...

- Ida pytała o nas? - Helena nie miała pojęcia, skąd bierze odwagę. Kiedyś urwałaby tę rozmowę. Teraz czuła się napełniona mocą, której udzieliła jej Ida. I Anjo. Kobiety tego rodu są silne. Helena musiała im dorównać.

Nie przynieść im wstydu. Nie okazać słabości.

- Moja córka prosiła, bym cię dobrze traktował - mówił Reijo. - Zapytała, czy cię kocham.

- I co odpowiedziałeś?

Jego oczy były jak rozżarzone węgle. Helena poczu­ła, że świat się rozpadnie, jeśli Reijo ją teraz odtrąci.

- Odrzekłem, że cię nie kocham... Zamknęła oczy i poczuła, jak gardło ściska się w bolesnym skurczu.

Nie okaże słabości. Obiecała to sobie.

- Powiedziałem, że w moim wieku trzeba na to cza­su...

Łagodna dłoń otarła łzy, które wyrwały się spod jej powiek.

Pytał, dlaczego...

Ta łagodność wystarczy za wszystko. Gdzie szukać drugiego takiego jak on, mężczyzny, który łączyłby w sobie męskość z delikatnością?

- To prawda, Heleno. Jestem może wybredny. Nie szukam łatwych okazji. I Raija wciąż żyje we mnie. Nic nas nie może rozdzielić... - Uśmiechnął się lek­ko. - Ale to właśnie Raija powtarzała, że istnieje wie­le rodzajów miłości.

Miał taki dobry uśmiech.

- Ida pytała, czy cię pożądam. Helena zarumieniła się. Te fantazje i marzenia trzymała w karbach. Bała się ich.

Niebezpieczny, zakazany owoc.

Dopóki kochała go czystą, bezinteresowną miło­ścią, dopóty mogła patrzeć mu prosto w oczy.

Teraz wdarł się za tę fasadę. Zmusił, by przyznała, iż pragnie czegoś więcej prócz dobroci i łagodności.

- Masz rację, Heleno, córka nie powinna zadawać ojcu takich pytań. Moja córka zawsze była na bakier z zasadami dobrego tonu.

Dotknął włosów dziewczyny, delikatnie i ostroż­nie, jakby się bał ją spłoszyć...

- Przykazałem sobie szczerość, moja miła - dodał miękko. - I szczerość nakazuje mi przyznać, że nie jesteś małą dziewczynką, tylko kobietą. Mężczyzna we mnie pożąda tej kobiety...

Jeszcze nie wierzyła. Czytał w jej twarzy wszyst­ko to, czego dotąd mógł się jedynie domyślać. Twarz Heleny potwierdzała prawdziwość słów, które wy­rzekła. Jeszcze ją powstrzymywał, chwycił za nad­garstki, nie mocno, lecz stanowczo.

- Nie musisz przyjmować takich warunków, Hele­no - ostrzegł ją. - Nie zadowolą kobiety takiej jak ty. Poczekaj, co ci powiem. Zajrzałem do własnej duszy i dostrzegłem więcej. Nie uważam cię za dziecko, jesteśmy sobie równi. Lubię cię, lubię osobę o imieniu Helena. Moje ciało pożąda kobiety. Na większą szcze­rość wobec siebie nie potrafię się zdobyć. Tak wyglą­da naga prawda. To nie namiętność właściwa mło­dzieńczemu wiekowi, gorąca i płomienna. Nie kocham cię, miłość to nie płaszcz, który bezmyślnie zdejmuje się i zakłada. Lubię cię, bardzo cię lubię. I szanuję. De­cyzja należy do ciebie. Tyle mogę ci ofiarować. Wiem, że znacznie mniej, niż dostanę w zamian...

- Więc chcesz mnie? - spytała z niedowierzaniem. - To właśnie usiłujesz mi powiedzieć? Jeśli ja zechcę cie­bie?

Reijo skinął głową.

- Tak - odrzekł z całą powagą, na jaką go było stać. - Myślałem wiele, wypływając na fiord. Życie jest krótkie, wiek nie ma znaczenia. Liczy się tylko to, co tkwi w nas. Tak, Heleno, pragnę cię mieć u swego boku, jeśli się zgo­dzisz. Nie mogę obiecać, że cię pokocham, bo nie potra­fię rządzić tym uczuciem. Zawsze jednak będę trakto­wać cię z szacunkiem i zawsze darzyć sympatią. Mam poważne zamiary, nie usiłuję wcale wkraść się do two­jej alkowy. To oświadczyny, Heleno.

- Przecież jestem zamężna!

- Nikt tutaj o tym nie wie - odrzekł - a ja ani sło­wem nie wspomnę pastorowi. Naprawdę nie jesteś nic winna swojemu mężowi. Zupełnie nic. Zasługu­jesz na lepsze życie.

Helena pomyślała o obietnicy, którą kiedyś złożyła. Nie lubiła łamać obietnic.

- Nie urodziłaś się po to, by zostać czyjąś konku­biną - dodał.

Był wszystkim, czego pragnęła. Miała go w zasięgu ręki. Wystarczyło tylko wyciągnąć dłoń i powie­dzieć tak.

- Chcę - powiedziała głośno i wyraźnie. Pamięta­ła, że kobiety tego rodu są silne.

Reijo objął Helenę i poszukał jej ust. Potem nie­chętnie wypuścił z objęć. Spojrzał na dopalającą się świecę.

- Pora na nas - rzekł. Przysunął policzek do policz­ka dziewczyny i oboje patrzyli, jak płomyk dogasa i niknie. - Będę trzymał cię w objęciach - dodał chra­pliwie - ale nie uczynię nic więcej. Zbyt wiele złego zdarzyło się dzisiaj. Nie chcę, by wspomnienie naszej pierwszej nocy kojarzyło się ze smutkiem i żalem.

Helena tuliła go mocno. Wiedziała, że nie ma ta­kich mężczyzn jak Reijo. Był tylko jeden - w jej ra­mionach.

15

Mężczyźni z osady przeszukiwali fiord codziennie aż do nowego roku. Nic nie znaleźli. Ciało nie wypłynęło na brzeg. Patrik zniknął bez śladu. Wchłonęła go nicość.

Ida i Helena pilnie śledziły poszukiwania przez okienko w głównej izbie.

- Tego właśnie chciał - powiedziała Ida z naci­skiem. Nie przyszedł do niej we śnie.

Jakby Patrik Jonsson nigdy nie chodził po tym świecie.

Ida czuła się znacznie lepiej. Wysypka nie była do­kuczliwa, tak jak przypuszczał Patrik.

Wyzdrowiała, kiedy czerwone krostki pokryły skórę aż do kolan.

Poprzedniego dnia przywieźli Mikkala i Raiję z do­mu nad rzeką. Dzieci tryskały zdrowiem, tylko tęsk­nota za matką dała się im we znaki.

A Ida nie mogła pojąć, że wytrzymała bez nich tak długo.

Guzik Patrika leżał na półeczce nad drzwiami. Na wszelki wypadek, gdyby chłopak jednak wrócił.

Helena obracała go w palcach i zamyślona przyglą­dała się Idzie. Wzrok Idy był jak wzrok Reijo. Helenie nie mogło się to pomieścić w głowie, Ida, nieomal starsza siostra, była córką człowieka, którego darzy­ła miłością.

Przypomniała sobie słowa, które teraz dopiero wy­dały się jej niezrozumiałe.

- Tego dnia kiedy zniknął Patrik - zaczęła - kaza­łaś mi zatrzymać guzik. Powiedziałaś, że mi się nale­ży, że jestem mu najbliższa. Nie znałam Patrika. Z to­bą rozmawiał najczęściej, w tobie się zakochał. Zo­stawił guzik dla ciebie.

Ida wolno pokręciła głową.

- Patrik opowiedział mi swoje życie. Wspomniał o matce, mądrej kobiecie, uwiedzionej za młodu przez możnego pana. Ten mężczyzna wydał ją za mąż, ale Patrik Jonsson nie był synem Jona. Bogacze rzadko przyznają się do bękartów. Patrik pochodził z zachodniego brzegu rzeki Tome, ale twierdził, że woda nie mogła powstrzymać nikogo, kto by chciał ją przekroczyć...

Helena słuchała z uwagą, usiłując złożyć z tych słów logiczną całość.

- Powiedziałaś kiedyś, Heleno, że Patrik ci kogoś przypomina, że odnajdujesz w jego twarzy znajome rysy. Ja też to dostrzegłam, w ułamku sekundy, gdy zamykał drzwi. Z profilu przypominał ciebie...

- Nie - szepnęła Helena i odwróciła wzrok na srebrny guzik. - Tak - dodała po chwili.

- Sądzę, że był twoim bratem.

- Oczy ojca. - Helena pobielała na twarzy. - Jego czoło i podbródek... Kto wie... Wymienił jego nazwi­sko? - dodała ostrzej.

Ida potrząsnęła głową.

- Nie. Nie wspomniał nawet nazwiska matki. Ani nazwy wsi. Starannie pozacierał ślady...

Może uczynił to dla Heleny.

Wiedział, że Ida w swej przenikliwości domyśli się wszystkiego, ale przyzwoitość kazała mu pominąć szczegóły.

Helena nie powracała do przeszłości, też starała się wymazać ją z pamięci.

Opowiadając o sobie, Patrik ujawniłby tajemnice Heleny.

- Wielki Boże, życie to przedziwna mozaika!

- Musiałam ci to powiedzieć, zanim zaczniesz ży­cie od nowa. Musisz rozliczyć się z czasem minio­nym, nim zostaniesz gospodynią na cyplu.

Helena uśmiechnęła się promiennie.

- Wciąż nie mogę uwierzyć - wyznała. - Codzien­nie rano muszę spojrzeć na niego, by się upewnić. Za­wsze budzę się wcześniej. Chyba się boję, że go nie będzie i wszystko okaże się snem.

- Wciąż jest... chłodny? - spytała Ida świadoma, że dotyka drażliwej kwestii.

Helena pokiwała głową.

- Powinnam była go uwieść pierwszej nocy. Wte­dy sobie wypił...

- To objaw szacunku - pocieszała ją Ida. - Ojciec ma zasady, wszystko się odmieni, kiedy się pobierze­cie. Pewnie wciąż nie może zapomnieć o Patriku.

Helena skinęła ponownie. A jednak czuła żal do Reijo. Twierdził, że jej pożąda.

Codziennie spała w jego łóżku, otoczona jego ra­mionami.

Mimo to nie tknął jej, nie w ten sposób.

Teraz i w Helenie zbudziło się pożądanie. Miała Reijo blisko siebie, ale tylko w fantazjach stawała się jego kochanką.

Bała się uczynić pierwszy krok.

Była przyzwoitą kobietą, nie żadną ladacznicą. Tylko ladacznice dopraszają się miłości.

Knut i Reijo dobili do brzegu i ruszyli w górę wzgórza ku domowi. Szli obok siebie, depcząc po śla­dach Patrika, które do tej pory pozostawały nietknię­te.

Dali za wygraną.

Ida wstawiła dzbanek z kawą w palenisko, zamiast wieszać go na haczyku. W ten sposób płyn grzał się szybciej.

- Nie znajdziemy go - oznajmił Knut i usiadł za stołem. Wodził wzrokiem za Reijo i Heleną.

Dziewczyna pospieszyła, by uwolnić Reijo od kurtki, a on pogładził ją delikatnie po policzku.

Ten widok obudził w Knucie wspomnienia. Miał dość lat, by pamiętać.

Ida rozlała kawę do kubków.

Wtedy Knut podzielił się nowinami.

- Wyjeżdżamy z Anjo - powiedział. Patrzył na Idę. Reijo widocznie znał już ich plany.

- Wyjeżdżacie? - zdumiała się Ida.

- Tak, przenosimy się. Wolno pokręciła głową, jakby nie chciała słuchać, jakby nie była w stanie zaakceptować słów brata.

- Przecież macie wszystko - zaoponowała. - Dom, ziemię, nas... Tu są wasze korzenie.

Knut uśmiechnął się tak, jak tylko on potrafił. Ro­zumiał obawy Idy, nie chciała go utracić. Kochał swą młodszą siostrę, ale Anjo i synek znaczyli więcej w je­go życiu.

- Dom i ziemia nas nie wiążą Przynajmniej nie w ta­kim stopnia - Te słowa nie pasowały do Kmita. Miał sza­cunek dla ziemi i domu. - Nic już nie będzie jak dawniej.

Ida pomyślała o Sturem i jego towarzyszu, o Emi­lu i parobkach z osady, którzy zbezcześcili domo­stwo Knuta i Anjo.

- Kto wie, czy poborcy podatkowi nie zechcą wró­cić - dodał Knut. - Rozmawialiśmy wiele z Anjo i obo­je jesteśmy tego samego zdania. W te ściany wkradł się jakiś chłód. Dom przestał przynosić nam radość.

- Dokąd pojedziecie? - spytała głucho. Zrozumia­ła, że brat i jego żona już się zdecydowali. - Przecież nie do Alty?

Przekrzywiła głowę i spojrzała na Knuta. Wiedzia­ła już, że będzie za nim tęsknić. Codzienną obecność bliskich zaczyna się cenić, kiedy się ich utraci.

- Postąpimy inaczej niż wszyscy, Ido. - Uśmiechnął się. - Pojedziemy do Finlandii. Dobrze mieć siostrę w wyższych sferach... - dodał, puszczając do niej oko.

Opowiedziano mu, jak Ida posłużyła się tym argu­mentem w utarczce z poborcami.

- A dom? A ziemia? - Głos Idy nabrał ostrości: - Nie wolno ci sprzedać gospodarstwa Emilowi! Sły­szysz mnie, Knut? Tak jej pożąda, że gotów był spi­skować za twoimi plecami.

Knut znów się uśmiechnął.

- Emil nie dostanie nic - obiecał. - Wymyśliliśmy bardzo przebiegły plan - dodał z błyskiem w oku. - Nigdy już nie przyjdzie mu ochota, by dybać na tę własność. Nigdy nie przyjdzie mu do głowy, by uczy­nić coś niecnego. Ida nie zrozumiała.

- Chcemy dać ją tobie i Sedolfowi. Ida straciła dech z wrażenia. Otworzyła usta, ale brat nie dał jej dojść do słowa.

- Znamy dumny charakter Sedolfa i wiemy, że upatrzyliście sobie grunt pod przyszły dom. Nasze miejsce jest jednak znacznie urokliwsze, będziecie mieć wszystko, co potrzebne dla ludzi i inwentarza. Jesteś jedyną osobą, której Emil nie poważy się nic ukraść. A twoje korzenie też tkwią mocno w tej zie­mi, Ido. Jeśli jeszcze nie zdołałem cię przekonać - do­dał, mrugając przekornie - to powiem, że zawsze by­łaś moją ulubioną siostrzyczką.

Ida zarzuciła mu ręce na szyję i rozpłakała się.

- Wstyd mi się cieszyć, skoro wyjeżdżacie, ale zga­dzam się. Przejmę gospodarstwo. - Usiadła na skra­ju stołu i dodała: - Pod jednym warunkiem.

- Jakim?

- Jeśli mi powiesz, gdzie schowałeś resztę złota. Nie mam zielonego pojęcia, co z nim zrobiłeś.

- Pamiętasz chatę? Tę, którą ojciec i Reijo posta­wili, by szukać złota?

Ida pamiętała.

- Że też sama na to nie wpadłam - powiedziała. - Odnajdziesz ją?

Skinął głową.

- Myślisz, że wyjadę, nie zabrawszy spuścizny po ojcu?

- Zawieziesz Mai broszę - postanowiła Ida. - I list.

Obiecaj mi, że wypytasz ją o Ailo! I napiszesz mi o wszystkim.

Była poważna. Knut przyrzekł solennie, że spełni jej prośbę.

- Nie wyjedziemy przed nowym rokiem. Masz mnó­stwo czasu.

Nadeszła ostatnia noc roku.

Nowy rok tysiąc siedemset pięćdziesiąty nadejdzie z nastaniem świtu. Helena leżała w ramionach Reijo. Miała na sobie flanelową koszulkę skromnie zapiętą pod samą szyję.

Dłoń położyła na obnażonej piersi Reijo.

- Dom opustoszeje, kiedy Ida przeniesie się nad rzekę.

- Tak, będzie mi brakować dzieci - przyznał Reijo. - Wprowadzają tyle ożywienia. Ale Ida zasługuje, by być na swoim.

- Śmiech dzieci może znów rozbrzmiewać w tych ścianach - powiedziała ledwie słyszalnie.

Ścisnął ją mocniej za ramię.

- Boję się nawet myśleć o tym - odrzekł po dłuższej chwili, ale w jego głosie nie było sprzeciwu. - Minęło już dwadzieścia lat od chwili, kiedy zostałem ojcem. - Roześmiał się cicho. - Będzie nam dobrze, Heleno. Zo­staniesz panią w domku na cyplu.

I dorzucił z namaszczeniem:

- Helena Elsa Christina Kesaniemi. Serce Heleny napełniło się radością. Tylko to na­zwisko chciała nosić.

Wywinęła się z objęć Reijo i usiadła. Nagle poczu­ła się silna, dodał jej odwagi tymi słowami.

- Chcę, byś kochał się ze mną - oznajmiła, nie od­rywając odeń spojrzenia. - Nie wytrzymam dłużej. Kocham cię i chcę cię całego. Mężczyznę, ciało, du­szę... Mam duże wymagania.

Reijo otworzył usta ze zdziwienia.

Wstrzemięźliwość nie przyszła mu łatwo. Nie chciał jej zrazić.

Domyślał się, że życie z Curtem było dla niej jed­nym pasmem udręki.

Bał się obudzić złe wspomnienia.

Teraz pociągnął ją ku sobie, zamknął w ramionach i pieścił wzrokiem.

Dzielili łoże od kilku nocy. Reijo miał wrażenie, że zna jej ciało, choć jeszcze go nie dotknął.

Ucałował wargi dziewczyny. Lekkie krople desz­czu z nieba latem. Potem rozchylił je ulewą gorących pocałunków.

Poddała mu się, otworzyła usta. Reijo odsunął się na chwilę, by przyjrzeć się kochance w słabym bla­sku lampy.

- Jesteś taka piękna, Heleno. Pocałowała powietrze. W jej oczach był śmiech i były łzy. Rozwiązał tasiemki i zdjął z niej koszulkę. Już kiedyś widział rany na jej ciele. Wtedy nie była jeszcze kobietą, której pożądał. Teraz przesunął pieszczotliwie palcami po śladach, które zostawił nóż szaleńca.

- Ładnie się zrosły - powiedział łagodnie i dotknął blizn wargami.

Czekała w napięciu. Bała się wzgardy. A on patrzył z czułością.

Pocałował piersi, a skóra różowiła się pod doty­kiem jego warg.

Potem rozplatał lniany sznureczek, którym wiąza­ła w pasie lekkie spodenki wykończone koronką pod kolanami.

Helena zaczerwieniła się, ale jej tęsknota nie osłabła.

Widziała, że jej pragnie, i jeszcze bardziej pokra­śniała na twarzy.

Reijo zdjął spodnie i rzucił je na podłogę. Widok splątanej bielizny wydał się jej zawstydzający.

Wsunął się na nią, spletli się ramionami, szukając ust.

Był delikatny. Dokładnie taki jak w snach i marze­niach.

Helena przywykła do gwałtowności, do perwersji i brutalnej siły.

Nie znała prawdziwej miłości.

W ramionach Reijo była dziewicą. Nie ośmieliła się wyrzec tego słowa, ale Reijo pojmował w lot jej myśli.

Traktował ją tak, jak należy traktować dziewczy­nę w pierwszą miłosną noc.

Kierował ruchami jej dłoni, odkrywał przed nią ra­dość dawania.

Ciało Heleny zaczęło poruszać się w zakazanym rytmie, tym, którego broniło jej dotąd ostrze noża.

W nieprzyzwoitym rytmie.

Ale Reijo nie nazywał jej ladacznicą.

Reijo spijał wargami łzy, które spływały spod jej powiek.

Reijo mówił jej, że jest piękna.

Reijo czekał, aż będzie gotowa.

I pytał, czy lubi pieszczoty, nie spodziewając się twierdzącej odpowiedzi.

Chciał prawdy.

W miłości i pożądaniu pozostawał szczery i tro­skliwy. Kiedy otworzyła się dla niego, kiedy przykrył ją całym ciałem i połączył się z nią, to tylko dlatego, że oboje pragnęli tego równie mocno.

Szmaragdowe spojrzenie było jasne.

Śledził rysy jej twarzy, czytał z nich jak z otwar­tej księgi, panował nad sobą, póki nie otworzyła sze­roko oczu i po raz pierwszy doznała spełnienia w ra­mionach mężczyzny.

Dopiero wtedy dał się unieść pożądaniu, zasypał ciało dziewczyny pocałunkami i sięgnął po rozkosz.

Potem leżał przy niej, ociężały, rozgrzany miło­ścią. Przy młodej dziewczynie z innego świata.

Różniło ich wiele, znacznie więcej wiązało ich ze sobą.

- Jesteś mi bardzo droga, Heleno - powiedział Re­ijo Kesaniemi.

- Kocham cię - odrzekła i przytuliła policzek do piersi kochanka.

- Skończyły się mroźne noce - dodał i zamknął jej usta pocałunkiem.