Ustalenie i zaprzeczenie ojcostwa

0. Domniemanie

1. Zaprzeczenie ojcostwa

2. Domniemanie ojcostwa a nazwisko dziecka

3. Uznanie ojcostwa

4. Ustalenie ojcostwa

5. Podstawa prawna

6. Inne poradniki / strony www

Z reguły jest tak, że jak dziecko rodzi się w małżeństwie, to wiadomo kto jest jego ojcem, a kto matką. Ale zdarzają się też takie sytuacje, że nie zawsze mąż matki jest ojcem dziecka, które się urodziło. Ponadto, obecnie coraz częściej dzieci rodzą się poza małżeństwem. Wtedy może pojawić się problem ustalenia ojcostwa dziecka. W tym opracowaniu przedstawimy prawne aspekty ojcostwa i pochodzenia dziecka.

W polskim prawie istnieją trzy sposoby ustalenia ojcostwa:

- domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki - dotyczy dzieci urodzonych w małżeństwie,

- dobrowolne uznanie dziecka przez ojca,

- ustalenie ojcostwa przez sąd.

Domniemanie

Jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa z mocy prawa uznaje się, że ojcem dziecka jest mąż matki. Ojcostwo męża matki dziecka zostaje zapisane w akcie urodzenia dziecka.

Jeśli dziecko urodziło się po ustaniu lub unieważnieniu małżeństwa, ale przed upływem 300 dni od jego ustania/unieważnienia, również ojcem dziecka, z mocy prawa jest mąż matki (w tym przypadku już były mąż).

Wyjątki są dwa:

1. sytuacja, w której matka dziecka po ustaniu/unieważnieniu małżeństwa, ponownie wyszła za mąż. Wtedy, w świetle prawa ojcem dziecka jest jej drugi mąż (art. 62 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

2. sytuacja w której dziecko urodziło się po zawarciu przez matkę małżeństwa, ale z innym mężczyzną, niż ten, który uznał ojcostwo.

Domniemanie, czyli założenie, że ojcem dziecka jest aktualny mąż matki dziecka jest bardzo istotne. Nawet, gdy oboje małżonkowie lub jedno z nich są przekonani, że ojcem dziecka jest inny mężczyzna, to w świetle prawa jest inaczej.

Istnieje tylko jedna możliwość ustalenia, że jest inaczej. Taką możliwością jest wystąpienie do sądu o zaprzeczenie ojcostwa.

Zaprzeczenie ojcostwa

O zaprzeczenie ojcostwa może wystąpić:

- mąż matki dziecka, w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się, że jego żona urodziła dziecko (art. 63 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego), nie później jednak, niż do dnia osiągnięcia przez dziecko pełnoletności; Szczegółowe przepisy regulują zaprzeczanie ojcostwa przez męża matki psychicznie chorego albo całkowicie ubezwłasnowolnionego.

Uwaga! Zaprzeczenie ojcostwa jest niedopuszczalne, jeżeli dziecko zostało poczęte w wyniku zabiegu medycznego (np. in vitro), na który mąż matki wyraził zgodę.

- matka dziecka, w ciągu 6 miesięcy od urodzenia się dziecka (art. 69 §1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego),

- dziecko, po skończeniu 18 lat, ale ma na to czas tylko do ukończenia 21 roku życia (art. 70 §1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

Uwaga: Terminy te są nieprzekraczalne! Jeśli np. kobieta po 7 miesiącach od urodzenia się dziecka wystąpi o zaprzeczenie ojcostwa, to sąd nie przychyli się do jej wniosku, nawet wtedy, gdy przedstawione zostaną dowody wskazujące, że niemożliwe jest, aby jej mąż był biologicznym ojcem dziecka. W świetle prawa ojcem dziecka będzie jej mąż.

Powództwo o zaprzeczenie ojcostwa może wytoczyć również prokurator i nie jest on ograniczony żadnym terminem, a więc może wystąpić o zaprzeczenie ojcostwa w każdym czasie, jeśli uzna, że ma ku temu podstawy. Należy jednak pamiętać, że prokurator zawsze będzie działał w interesie dziecka, czyli np. może odmówić wytoczenia sprawy o zaprzeczenie ojcostwa, jeśli nikt nie zadeklaruje późniejszego uznania dziecka.

O zaprzeczenie ojcostwa należy wystąpić do sądu rodzinnego.

Domniemanie ojcostwa a nazwisko dziecka

Małżonkowie przed zawarciem związku deklarują na piśmie, jakie nazwisko będą nosiły dzieci urodzone w tym małżeństwie. Zgodnie z tą zasadą, dziecko będzie więc nosiło takie nazwisko, jakie wcześniej wskazali rodzice. Z reguły jest to nazwisko męża matki.

Uznanie ojcostwa

Uznanie dziecka, to dobrowolne oświadczenie mężczyzny, od którego dziecko pochodzi, że jest on ojcem dziecka. Uznanie dziecka następuje, jeżeli matka dziecka równolegle z oświadczeniem ojca lub w ciągu trzech miesięcy od jego oświadczenia potwierdzi fakt, że jest on ojcem dziecka.

Jeżeli dziecko urodziło się już po zawarciu przez matkę małżeństwa z innym mężczyzną niż ten, który uznał dziecko, nie stosuje się domniemania ojcostwa. Inaczej mówiąc, w razie konfliktu między uznaniem ojcostwa a domniemaniem pochodzenia dziecka z małżeństwa, prawo wyżej stawia uznanie ojcostwa.

Można uznać dziecko zarówno urodzone jak i jeszcze nie narodzone (art. 75 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego)

Procedura uznania ojcostwa

Uznanie dziecka następuje przed urzędem stanu cywilnego, gdzie oboje rodzice oświadczają, że dany mężczyzna jest ojcem dziecka. Mężczyzna sam nie może uznać ojcostwa, to znaczy nie jest możliwe złożenie oświadczenia o uznaniu dziecka bez wiedzy i zgody matki. Uznanie może nastąpić także przed sądem rodzinnym, a za granicą – przed konsulem RP, jeśli rodzice są Polakami. W wyjątkowych sytuacjach – gdy ojcu bądź dziecku grozi bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia, dziecko może zostać uznane przed notariuszem (art. 79 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego) albo wójtem czy starostą.

Kiedy można uznać ojcostwo

Dziecko może być uznane wyłącznie do osiągnięcia pełnoletności. Jeżeli dziecko zmarło przed osiągnięciem pełnoletności, uznanie dziecka może nastąpić w ciągu 6 miesięcy do dnia, kiedy uznający dziecko dowiedział się o jego śmierci, ale jednak nie później niż w dniu osiągnięcia pełnoletności.

Dziecko może być uznane jeszcze przed jego urodzeniem, gdy ciąża jest udokumentowana badaniem lekarskim (art. 75 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

Uznanie dziecka a nazwisko dziecka

Generalnie jest tak, że dziecko uznane nosi takie nazwisko, jakie rodzice zgodnie wskazali w oświadczeniach, składanych razem z oświadczeniami koniecznymi do uznania ojcostwa. Może to być nazwisko jednego z rodziców lub połączone nazwisko matki i ojca. Jeżeli nie ma takich zgodnych oświadczeń, dziecko nosi nazwisko matki z dołączonym nazwiskiem ojca.

Jeśli uznawane jest ojcostwo dziecka, które skończyło 13 lat zgodę taką musi też wyrazić samo dziecko (art. 89 §1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

Ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa

Uznanie dziecka jest bardzo ważną decyzją, gdyż jest decyzją na całe życie. Mimo, że jest to dobrowolne oświadczenie mężczyzny, że jest on ojcem danego dziecka, to nie ma prostej i równie łatwej drogi wycofania się z takiego oświadczenia.

W stanie prawnym, obowiązującym od 13 czerwca 2009 r. mężczyzna, który uznał ojcostwo, może wystąpić do sądu o ustalenie bezskuteczności uznania w terminie 6 m-cy od dnia, kiedy dowiedział się, że dziecko nie pochodzi od niego. W przeciwieństwie wobec tego do poprzedniego stanu prawnego, kluczowe znaczenie ma stan faktyczny - czy mężczyzna jest ojcem dziecka, czy nie.

Jeżeli mężczyzna uznał dziecko nienarodzone, bieg terminu 6 miesięcy nie może rozpocząć się przed narodzeniem dziecka.

Do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności z takim powództwem może wystąpić zarówno matka dziecka, jak i mężczyzna, który uznał ojcostwo. Po osiągnięciu pełnoletności może to już zrobić tylko dziecko, jednak nie później niż do ukończenia 21 lat. Z pozwem może wystąpić również prokurator, jeżeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego.

Nie można natomiast ustalić bezskuteczności uznania ojcostwa po śmierci dziecka.

Uwaga!

Po 13 czerwca 2009 r. uznanie ojcostwa w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym wyraźnie zmieniło charakter: nie jest to już oświadczenie woli (mężczyzna chce, żeby to było jego dziecko), tylko oświadczenie wiedzy (mężczyzna oświadcza, że to jest jego dziecko). Nie można więc, w konsekwencji uznać ojcostwa cudzego dziecka, od tego jest przysposobienie (adopcja), a w przypadku uznania ojcostwa cudzego dziecka można wystąpić o stwierdzenie bezskuteczności uznania dziecka. Oczywiście, kierownik USC, przyjmujący oświadczenia rodziców nie będzie w praktyce wysyłał każdego ojca na badania DNA, ale w przypadku wątpliwości może odmówić przyjęcia uznania ojcostwa. Wtedy pozostaje powództwo do sądu rodzinnego.

Ustalenie ojcostwa

Ustalenie ojcostwa, to sądowe stwierdzenie, że wskazany mężczyzna jest ojcem danego dziecka.

Ustalenie ojcostwa następuje wtedy, gdy dziecko urodziło się poza małżeństwem, a ojciec dziecka nie chciał dobrowolnie uznać dziecka za swoje, a także wtedy, gdy matka dziecka nie wyraziła zgody na uznanie dziecka przez danego mężczyznę przed urzędem stanu cywilnego.
Ustalenia ojcostwa może więc żądać nie tylko matka dziecka, ale również jego ojciec. Poza matką dziecka i jego ojcem, ustalenia ojcostwa może żądać także dziecko oraz prokurator (art. 84 §1, art. 86 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

Matka i ojciec mogą żądać ustalenia ojcostwa tylko do czasu osiągnięcia przez dziecko pełnoletności. Gdy dziecko osiągnie pełnoletność – tylko ono może żądać ustalenia ojcostwa. Wystąpienie pełnoletniego dziecka o ustalenie ojcostwa nie jest ograniczone w czasie i nie przedawnia się, tzn. może ono wystąpić z pozwem o ustalenie ojcostwa w każdej chwili.

Niedopuszczalne jest ustalenie ojcostwa przed urodzeniem się dziecka, nie można też dochodzić ojcostwa po śmierci dziecka.

Procedura ustalenia ojcostwa

O ustalenie ojcostwa występuje się do sądu rejonowego, wydziału rodzinnego. Właściwym jest sąd, w okręgu którego pozwany ma miejsce zamieszkania. Powództwo można wytoczyć także przed sądem rejonowym właściwym ze względu na miejsce zamieszkania uprawnionego (art. 17, 27 i 32 Kodeksu postępowania cywilnego).

Gdy o ustalenie ojcostwa występuje matka dziecka, osobą pozwaną jest wskazywany przez nią ojciec dziecka (art. 84 §1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Podobnie, gdy z pozwem o ustalenie ojcostwa występuje dziecko – osobą pozwaną jest wskazywany przez nie mężczyzna.

Gdy o ustalenie ojcostwa występuje ojciec dziecka, pozwanymi są: matka dziecka oraz dziecko (art. 84 §3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

Ustalenie ojcostwa a władza rodzicielska

Władza rodzicielska co do zasady przysługuje obojgu rodzicom. Jeżeli jednak wymaga tego dobro dziecka, sąd, w wyroku ustalającym ojcostwo, może orzec o zawieszeniu, ograniczeniu lub pozbawieniu władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców. Odwróciła się więc sytuacja w stosunku do dotychczasowych przepisów: jak będzie w praktyce, czas pokaże, ale formalnie ograniczenie czy pozbawienie władzy rodzicielskiej ojca "ustalonego" przez sąd jest obecnie wyjątkiem.

Ustalenie ojcostwa a nazwisko dziecka

W przypadku sądowego ustalenia ojcostwa dziecko będzie nosiło nazwisko nadane przez sąd, przy czym, jeżeli rodzice zgodnie złożą oświadczenie - będzie to nazwisko, o jakim zdecydowali rodzice, a jeżeli takiego oświadczenia nie będzie - nazwisko matki z dołączonym nazwiskiem ojca.

Jeżeli dziecko, wobec którego ma być ustalone ojcostwo ukończyło 13 lat, to na zmianę nazwiska dziecko musi wyrazić na to zgodę (art. 89 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

Podstawa prawna

1. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 1964, Nr 9, poz. 59, z późn. zm. tekst jednolity na stronie http://www.lex.com.pl/kodeksy/?akt=64.9.59.htm).

2. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964, Nr 43, poz. 296, z późn. zm., tekst jednolity na stronie http://www.lex.com.pl/kodeksy/?akt=64.43.296.htm).

Inne poradniki / strony www

Poradnik na temat spraw rodzinnych wydawnictwa Infor http://dzieckoiprawo.wieszjak.pl/sprawy-rodzinne/