Vladimir Propp: Morfologia bajki (na przykładzie bajki czarodziejskiej). \

Bajki można ze sobą zestawiać z punktu widzenia kompozycji lub struktury.

Stałe są funkcje działających postaci, natomiast wszystkie pozostałe cechy mogą się zmieniać.

W bajkach magicznych 31 funkcji działających postaci — tworzą one jeden system kompozycyjny. Oprócz tego w bajce około 150 części składowych, każdą można nazwać ze względu na rolę pełnioną przez nią w akcji. Każdy ze składników może się zmieniać niezależnie od pozostałych.

Formy łączące się z narodzinami bajki: jej początek w życiu, ale nader słabo odwzorowuje rzeczywistość; też z dawnymi wyobrażeniami religijnymi: tu dwie zasady: 1. Jeśli ta sama forma w zabytku religijnym i w bajce, to forma religijna jest pierwotna, a bajka wtórna; 2. Jeśli ten sam element w dwóch odmianach, z których jedna wywodzi się z religii, druga — z obyczaju, to ta z religii jest pierwotna.

Kilka rodzajów relacji łączących bajkę z religią:

l . bezpośredni związek genetyczny

a)_ rytualny — bezpośrednie pokrewieństwo w linii zstępnej,

b) epicki — pokrewieństwo równoległe.

Elementy chrześcijańskie w bajce (apostołowie w roli pomocników, diabeł w roli wroga) są nowsze od bajki! Nie ma mowy o odwrotnej zależności: bajka wywodzi się ze starych religii, natomiast nowa religia nie wywodzi się z bajki.

2. możliwy brak więzi niezależnie od podobieństw.

Odróżnianie składnika podstawowego bajki od form pochodnych:

1. ujęcie fantastyczne składnika bajki magicznej jest pierwotniejsze niż realistyczne;

2. ujęcie heroiczne jest starsze niż humorystyczne;

3. forma umotywowana logicznie jest pierwotniejsza niż pozbawiona logiki;

4. formy międzynarodowe są starsze od narodowych.

Możliwe modyfikacje elementu bajkowego (np. chatka Baby Jagi):

1. redukcja — np. zamiast pełnej formy takie odmiany: chatka na kurzej nóżce w lesie, chatka na kurzej nóżce, chatka w lesie, chatka, las;

2. amplifikacja — podstawa rozszerzana, dopełniana szczegółami;

3. uszkodzenia — rozpowszechnienie się formy ułomnej;

4. odwrócenie — forma podstawowa zmieniona we własne przeciwieństwo; ^

5. intensyfikacja/ osłabienie — charakterystyczne tylko dla działań bajkowych bohaterów: te same działania mogą być wykonywane z rozmaitą intesywnością;

6. zamiana wewnątrzbajkowa — nie elementy z zewnątrz, tylko przemieszczanie się elementów wewnątrz bajki;

7. zamiana obyczajowa — realia miejscowe;

8. zamiana zwiÄ…zana z wierzeniami;

9. zamiana zwiÄ…zana z przesÄ…dami;

10. zamiana archaiczna —jedną formę podstawową zastępuje inna, równie stara;

11. zamiana literacka — najczęściej bajka wchłania bylinę i legendę, rzadziej powieść;

12. modyfikacje — zmiany o charakterze twórczym, których źródło trudno ustalić;

13. zamiana o nieznanej genealogii;

14. asymilacja — polega na niepełnym wyparciu jednej formy przez inną, przy czym dochodzi do ich kontaminacji; odmiany:

a) wewnÄ…trzbajkowa;

b) obyczajowa;

c) zwiÄ…zana z wierzeniami;

d) zwiÄ…zana z przesÄ…dami;

e) literackie i archaiczne;

15. specyfikacja i uogólnienie — zjawisko ogólne przekształca się w szczegółowe lub odwrotnie;

16. racjonalizacja.