<Polska przedrozbiorowa>

1. Drużyna:

- Zapewniała posłuch księciu, jego urzędnikom i dowódcom. Stała załogą w głównych grodach, na jej czele książę podejmował wyprawy łupieskie. W ciągu XI w traciła stopniowo znaczenie. Drużynników obowiązywała wierność wobec panującego, uczestniczyli w łowach i wyprawach wojennych za co pozostawali na utrzymaniu monarchy i uczestniczyli w podziałach łupów oraz z czasem osiadali na ziemiach nadanych jako uposażenia. Dzieliła się na drużynę starszą, pełniącą funkcje państwowe, oraz drużynę młodszą- właściwą, zbrojną.

2. Urzędy Centralne i Ziemskie:

- Monarchia Patrymonialna:

· Urzędnicy centralni

- najwyższym urzędnikiem od XI w był comes palatinus, inaczej wojewoda, zastępujący panującego w najważniejszych sprawach. Od jego uprawnień wojskowych pochodzi nazwa wojewoda.

- Kanclerz, z reguły duchowny, kieruje kancelaria władcy i uwierzytelnia pieczęcią państwową dokumenty publiczne i prywatne. Zajmuje drugie miejsce po wojewodzie.

- Skarbnik, kierujący skarbem książęcym.

- Mincerz, w XII, XIII w., zarządza skarbcem pieniężnym i mennicą.

· Urzędnicy ziemscy

- Komes grodowy, inaczej kasztelan, sprawuje administrację, sądownictwo i dowództwo wojskowe w powierzonym mu okręgu.

- Starosta, Wprowadzony przez Wacława II, był namiestnikiem władcy powołanym dla jednej ziemi, lub kilku ziem, pełna władza administracyjna, sądowa i wojskowa. Nie musiał pochodzić- z danej ziemi.

- Monarcha Stanowa:

· Urzędnicy centralni:

- Kanclerz, podkanclerz, odpowiedzialni za prowadzenie korespondencji dyplomatycznej. Przez ich ręce przechodziły wszelkie akty dotyczące zarządu wewnętrznego, ora przywileje królewskie. Różnili się tylko wielkością pieczęci.

- Podskarbi koronny, podskarbi nadworny, kierowali skarbem centralnym, czuwał nad wpływami do skarbu i dokonywał z niego wypłat. Objął nadzór nad mennicą państwową i sprawował opiekę nad skarbcem. Podskarbi nadworny prowadził rachunki skarbowe i był zastępcą podskarbiego koronnego. Symbolem władzy podskarbich- klucze.

- Marszałek koronny, marszałek nadworny, zarządzał dworem, sądził dworzan i był mistrzem ceremonii. Marszałek nadworny- zastępca

· Urzędnicy ziemscy:

- Wojewoda, jurysdykcja nad Żydami i woźnymi, miał prawo azylu dla szlachty, sprawował nadzór nad miastami (ustalanie taks na wyroby rzemieślnicze), dowodził pospolitym ruszeniem województwa, zasiadał w radzie królewskiej

- Kasztelan, utracił w tym okresie większość- administracyjnych i sądowych.

- Podkomorzy i sędzia ziemski, uprawnienia związane z sądownictwem

- Starostowie, usunęli w cień kasztelanów, byli starostowie prowincjonalni, którzy zarządzali terytoriami i starostowie grodzcy zarządzający konkretnym zamkiem, starostowie grodzcy mieli uprawnienia policyjne i sądowe.

- Justycjariusz, ścigał sprawy kryminalne i osądzał te sprawy.

3. Myta i cła

- W związku z rozwijającym się handlem, powstawały rynki lokalne. Dało to podstawę do powstania komór, w których pobierano myto od przewożonych towarów. Wyłączność miał w tym zakresie monarcha. Komory znajdowały się zarówno na granicach, jak i na szlakach handlowych wewnątrz państwa. Początkowo myto pobierano w naturze, potem zaczęto je ściągać w pieniądzu, wysokość myta uzależniona była od ilości wozów, koni itp. Od XIII w opłaty przewozowy zaczęły przybierać charakter opłat celnych dzielonych na cło wodne i cło lądowe. Z czasem zwiększała się ilość komór co stanowiło poważne obciążenie dla kupców, a z biegiem czasu miasta zaczęły wykupywać komory.

4. Stosunki Polski z Cesarstwem

- Stosunki Polski z Cesarstwem charakteryzował brak związku trwałej zależności. Kształtował się on w zależności od aktualnego układu sił politycznych na arenie międzynarodowej i w kraju. Nawet wówczas gdy władcy polscy popadali w zależność od cesarzy i zobowiązywali się do płacenia trybutu, to zależność ta była wyłącznie formalna. Osłabienie Cesarstwa w XIII w doprowadziło do uniezależnienia się książąt polskich. Pełnym wyrazem suwerenności Polski była Koronacja Władysława Łokietka.

5. Stosunki Polski z Papiestwem

- Podstawą prawną stosunków z papiestwem był wydany w ok. 990r. Dagome Iudex wydany przez Mieszka I. Zgodnie z jego treścią władca oddawał się Papiestwu pod opiekę. Wyrazem tego były świadczenia uiszczane przez Mieszka i jego następców na rzecz papiestwa. Potem opłatę tę zamienioną na świadczenie od ogółu ludności zwane świętopietrzem. Zwierzchnictwo to zanikło w XIV w a jego pozostałością zostało świętopietrze z którego zwolniona była szlachta i duchowieństwo.

6. Stosunki państwa polskiego z kościołem (do XV w)

- !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

7. Stosunki Polski z Litwą

- Polska z Litwą związała się w 1385 na mocy aktu wydanego w Krewie, zgodnie z którym Wielki Książe Litewski poślubił królową Polski Jadwigę i wybrany został królem Polski. Jagiełło zobowiązał się przyłączyć Litwę do Korony i przyjąć chrzest. Do zawarcia Unii obydwa kraje skłonił konflikt z niebezpiecznym Zakonem Krzyżackim. Unia w Krewie oznaczała inkorporację Litwy do Korony, na co nie przystało możnowładztwo litewskie wraz z Księciem Witoldem co w rezultacie nie pozwoliło w rezultacie na inkorporacje, a Litwa otrzymała odrębność na mocy ugody ostrowskiej 1392r. W wyniku klęski w starciu z Tatarami Witold musiał zrezygnować z dążeń do samodzielności i zgodził się na zawarcie unii która potwierdzały traktaty wileńsko- radomskie. Unię tę umocniono po wojnie z Zakonem Krzyżackim w Horodle 1413. Przełom w stosunkach Polsko- Litewskich nastąpił za panowania Zygmunta Augusta , który przelał swoje dziedziczne prawa do tronu litewskiego na Koronę Królestwa Polskiego, a w 1569 na sejmie w Lublinie doszło do zawarcia Unii Realnej. Powstała federacyjna rzeczpospolita, ze wspólnym królem i sejmem walnym, polityką zagraniczną i monetą. Odrębne zaś pozostało prawo sądowe, sąd i wojsko.

8. Prawo oporu w średniowieczu

- Gdy monarcha nie przestrzegał praw, lub gdy naruszał przyjęte zobowiązania, możnowładcy uważali że mają prawo oprzeć się bezprawnym według nich poczynaniom. Mogło to doprowadzić do usunięcia władcy siłą, tzw. „zegnania z tronu”. Prawo to tkwiło w świadomości panów polskich jako powszechne dla ówczesnej Europy „ius resistendi”.

9. Regalia

- Wyłączne dla monarchy dziedziny działalności gospodarczej. Wynikały one z prawa książęcego. Władca między innymi posiadał regale łowieckie, regale rybołóstwa, regale górnicze, regale targu, czy regale młynne. Wraz z upowszechnieniem się rozdawania immunitetów, regale stopniowo zanikały. Pozostały jednak te najbardziej znaczące, jeśli chodzi o dochody, czyli regale solne. Do końca dawnej Rzeczy pospolitej przetrwały również Regale Targu.

10. Pojęcie Korony Królestwa Polskiego Corona Regni Poloniae

- Korona Królestwa Polskiego jako zasada władzy państwowej polegała na tym, że koronę jako symbol panowania i suwerenności państwowej, odrywano od osoby władcy i wiązano z państwem jako całością. Umacniał się w ten sposób publiczno- prawny charakter władzy państwowej. Z konstrukcji prawnej Korony Królestwa Polskiego wynikało kilka zasad. Przede wszystkim zasada suwerenności państwowej co zresztą znalazło pełne odzwierciedlenie w praktyce politycznej, upadły bowiem roszczenia Cesarstwa i Papiestwa do zwierzchnictwa nad Polska. Z innych zasad wynikających z przyjęcia tej konstrukcji wymienić należy zasady niepodzielności i niepozbywalności terytorium państwowego.

11. Akty króla (przywileje) w monarchii stanowej:

- Przywilej Budziński 1355r. Ludwik Węgierski, zrezygnował z posługi stanu oraz nienakładanie nowych podatków

- Przywilej Koszycki 1374r. Ludwik Węgierski zwalniał szlachtę od podatku, z wyjątkiem 2 groszy od łana chłopskiego, ograniczył obowiązki przy budowie zamków, mianowanie urzędników wyłącznie ze szlachty osiadłej z danej ziemi. A starostowie tylko pośród polaków.

- Przywilej Czerwiński – Jagiełło – 1422 – zakaz konfiskaty dóbr szlacheckich bez wyroku sądowego, sądzenie szlachty tylko według prawa pisanego i zakaz łączenia stanowiska sędziego ziemskiego z urzędem starosty.

- Przywilej Jedleńsko- Krakowski 1430-33, Jagiełło, nieminem captivabimus nisis iure victum- nietykalność- osobista szlachty

- Przywileje nieszawskie 1454, Kazimierz Jagiellończyk, nowe podatki, nowe prawa i pospolite ruszenie tylko za zgodą sejmików szlacheckich.

12. Artykuły Henrykowskie + Pacta Conventa

- Pacta conventa były umową publicznoprawną pomiędzy szlachtą a nowo obranym królem. Zawierały zobowiązania elekta przyjęte przed wstąpieniem na tron. Dotyczyły one polityki zagranicznej, spraw wojska i zobowiązań finansowych. Wraz z nimi łączyły się Artykuły Henrykowskie stanowiły sformułowanie podstawowych zasad ustrojowych państwa, w odróżnieniu od paktów, których treść zmieniała się w zależności od wybieranego władcy, artykuły traktowały o prawach fundamentalnych państwa. W ich treści król uznawał wolną elekcję, zrzekał się tytułu dziedzica, zobowiązywał się spraw wojny i pokoju nie załatwiać bez opinii senatu, pospolitego ruszenia nie zwoływać bez zgody sejmu i nie wyprowadzać go za granice, utrzymywać wojsko kwarciane, u boku mieć stałą radę senatorów tzw. Rezydentów, oraz co dwa lata zwoływać sejm. Artykuły zakładały że w przypadku nieprzestrzegania przez króla praw i przywilejów szlachty, będzie ona mogła wypowiedzieć mu posłuszeństwo.

13. Bezkrólewie

- W razie śmierci króla szlachta zawiązywała konfederacja kapturowa. Na czele państwa stawał prymas jako interrex, który reprezentował państwo na zewnątrz i kierował administracją. Do niego należało również przygotowanie elekcji. Wyodrębniamy trzy fazy bezkrólewia, konwokację, sejm elekcyjny oraz sejm koronacyjny. Na konwokacji posłowie związywali konfederację generalną, oraz wybierali kandydatów do sądów kapturowych. Sejm elekcyjny wysłuchiwał posłów przedstawiających kandydatów na króla i układał pacta conventa. Końcem bezkrólewia był sejm koronacyjny.

14. Pozycja króla w demokracji szlacheckiej

- Silna zwłaszcza w drugiej połowie XV wieku władza królewska, zaczyna być od początków XVI w. Poważnie ograniczana. Zwycięzca wówczas koncepcja suwerenności prawa w państwie i podporządkowania króla prawu. Jagiellonowie utrzymywali stosunkowo silną pozycję, a po wygaśnięciu ich dynastii zmniejszał się zakres praw królewskich. Pomimo mniejszych kompetencji władcy zachowali duzy wpływ na ustawodawstwo, z inicjatywą ustawodawczą, był stanem sejmującym, oraz bez jego zgody nie mogło ukazać się żadne prawo. Król zachował również uprawnienia ustawodawcze w zakresie miast i wsi królewskich, ceł, lenn i Żydów. Mianował urzędników, jednak dożywotnio co znacznie ograniczało kontrolę nad nimi. Był najwyższym wodzem, lecz w jego uprawnienia wkraczali hetmani, kierował polityką zagraniczną lecz rosły uprawnienia sejmu w tej dziedzinie. Władca utracił też władzę sądowniczą na rzecz utworzonego w 1578 Trybunału Koronnego.

15. Proces ustawodawczy w demokracji szlacheckiej

- Izba poselska dyskutowała nad projektami ustaw króla, rządu, lub pochodzącymi z instrukcji poselskich, obradami kieruje marszałek, pyta o zdanie przedstawiciela każdego sejmiku, marszałek stwierdza czy izba jest za, jeśli nie to może odłożyć debatę, po przyjęciu ustaw przez izbę poselską, zaczyna się dyskusja w senacie, król stwierdza czy senat projekt poparł, czy nie. W 1652, liberum veto, Władysław Siciński zastosował po raz pierwszy, Sejm uznano za zerwany.

16. Jurydyki i libertacje

- Jurydyki były terenami opasującymi wieńcem największe miasta królewskie w Polsce. Były one objęte opieką duchowieństwa i magnaterii, skupiali się w nich wytwórcy konkurujący z rzemiosłem cechowym. Ze względu na swoją liczebność, jurydyki stawały się nieraz miastami z własną organizacją miejską. Libertacje zaś, były to tereny w mieście którym udzielano przywilejów królewskich. Wskutek tego wiele nieruchomości przestało podlegać jurysdykcji miejskiej, co w jasny sposób osłabiało miasta.

17. Zasady następowania tronu przed 1572

- Do śmierci Kazimierza Wielkiego panowała zasada dziedziczności tronu, lecz po jego bezpotomnej śmierci, pretendentem do tronu był jego siostrzeniec po kądzieli Ludwik Węgierski. Jednak miał on jedynie córki i według prawa polskiego nie mogły być one dziedziczkami tronu. W zamian za zgodę szlachty na objęcie tronu przez Jadwigę, król nadał przywilej koszycki w 1374r. Władysław Jagiełło i jego następcy nie posiadali już praw dziedzicznych do tronu, i obejmowali go na drodze elekcji. A wyboru króla dokonywał zjazd elekcyjny, złożony z rady królewskiej, przedstawicieli szlachty, kapituł i lennicy koronny. Praktycznie wybierany przez radę królewską, wybierającą kandydata do zatwierdzenia. Koronacji dokonywał prymas, i podczas ceremonii król musiał złożyć przysięgi potwierdzające dotychczasowe prawa i przywileje stanów.

<średniowiecze i demokracja szlachecka>

18. Recepcja prawa rzymskiego na ziemiach polskich

- Wpływ prawa rzymskiego był poważny w prawie miejskim, ale niewielki w prawie ziemskim co wynikało z negatywnego stosunku szlachty do absolutystycznych zasad prawa cesarskiego Rzymu. Wpływy prawa rzymskiego uwydatniały się w III Statucie Litewskim uznawanym za prawo posiłkowe w Koronie, zwłaszcza w Małopolsce, oraz poprzez Korekturę Pruską, która była prawem posiłkowym w Wielkopolsce.

19. Prawo małżeńskie

- Osobowe, demokracja szlachecka; Obowiązkowa kościelna forma zawarcia małżeństwa w Polsce datowana jest na 1577 gdy to przyjęto przepisy soboru trydenckiego. Wymagały one oświadczenia woli nupturientów przed proboszczem parafii jednej ze stron, przy obecności przynajmniej 2 świadków. Jednocześnie w myśl przepisów soboru trydenckiego małżeństwa zawarte w innej formie uznawano za potajemne, które było nieważne. Wskutek jednak nie zaniechania praktyki takich właśnie ślubów papież był zmuszony je zalegalizować- . Kościół katolicki w odróżnieniu od kościołów prawosławnego i reformowanego nie znał rozwodów. Jedyną formą było unieważnienie małżeństwa, przyjmowano wtedy fikcję, że sakrament i umowa małżeństwa od momentu zawarcia była nieważna. Małżeństwo było nieważne, jeśli zachodziła przeszkoda zrywająca, np. przymus, brak wiedzy o stanie małżonka, impotencja, pokrewieństwo, wyższe świecenia kapłańskie itp. Istniały również przeszkody wzbraniające, zabraniały one małżeństwa, lecz już zawartego sakramentu nie czyniły nieważnym. Należały tu różnorodność- wyznania wśród chrześcijan, dalsze pokrewieństwo przy braku dyspensy itp. Prawo kanoniczne dopuszczało również separację od stołu i łoża, mogła ona być- czasowa lub stała, orzekana na podstawie orzeczenia sądu, lub wzajemnej zgody współmałżonków. W prawie wiejskim pomimo stwierdzeń konstytucji z 1511 o wolnych małżeństwach córek rolniczych, to i tak w późniejszej praktyce wymagano zgody na ślub chłopki z poddanym innego pana.

- Majątkowe, demokracja szlachecka; w prawie ziemskim jak i miejskim, zaręczyny wiązały się z zawarciem intercyzy, która określała co złoży się na wyprawę, wiano i posag, wpisywano je do ksiąg sądowych. Po śmierci ojca obowiązek wyposażenia córek spadał na braci i miał być- równy wyposażeniu sióstr już zamężnych. Jeśli bracia stracili majątek po ojcu, to obowiązek wyposażenia sióstr spadał na wierzycieli. W prawie Magdeburskim przewidywano odrębność- majątkową małżonków, natomiast w prawie chełmińskim uznawano wspólność- . W prawie wiejskim stosunki majątkowe pomiędzy małżonkami charakteryzowały się różnością form, najczęstsza pozostawała wspólność- majątkowa. W prawie ziemskim znane było dożywocie, tj instytucja która pozwalała kobiecie na wypadek owdowienia na dożywotnie użytkowanie całego majątku, ale bez prawa do zbycia go i obciążenia.

- Osobowe, średniowiecze; Do zawarcia małżeństwa wystarczyło wspólne zamieszkanie i ustne potwierdzenie woli wejścia w związek małżeński, a za tym szły zmówiny- umowa przedślubna zawierana pomiędzy rodzinami określająca szczegółowe warunki jego zawarcia, zdawiny- oddanie oblubienicy panu młodemu, przenosiny- przeprowadzka panny młodej do domu męża oraz pokładziny- skonsumowanie związku. Małżeństwa kojarzyły rodziny, panna młoda musiała być- pełnoletnia i mieć- zgodę rodziców, lub opiekunów. Znano również kościelną formę zawierania małżeństwa, która nakazał stosować- legat papieski Piotr z Kaupi w 1197r. Ze ślubem kościelnym łączyły się zapowiedzi, z których zwolnienie uzyskałą szlachta osiadła.

20. Własność i jej ograniczenia

- Średniowiecze; Własność- , od władać- , istotą własności było władanie rzeczą, jej fizyczne dzierżenie z podaniem jej tytułu. Władanie w dobrej wierze, niekwestionowane przez otoczenie było podstawą własności. Prawo polskie różniło się od klasycznego tym, że nie tworzyło wielkiego przedziału pomiędzy prawem własności a prawami na rzeczy cudzej. Własność- zawierała prawo o posiadaniu i użytkowaniu rzeczy, a także w dopuszczanych przez prawo granicach rozporządzania nią i ustanawiania dziedzica. Do ograniczeń własności zaliczyć- można regalia, oraz prawo bliższości- było one prawem ekspektatywą, polegało na możności uprawnionego do wyłączenia od własności dóbr dziedzicznych osób posiadających gorsze niż on prawo. Z prawem bliższości łączyło się prawo pierwokupu i prawo retraktu.

- Demokracja szlachecka; własność- szlachecka była z reguły własnością alodialną, szlachta uwolniła się od ograniczeń w postaci regaliów. Występowała też własność- typu lennego, oraz formy własności warunkowej w latyfundiach magnackich. Ziemie chłopów poddanych były dzierżone na zasadach użytkowania dziedzicznego. W królewszczyznach występowała emifteuza. O przeniesieniu praw własności decydowało dokonanie wpisu do ksiąg sądowych właściwego sądu z prawem, posiadającego prawo wieczności. W XVI w. Ograniczono prawo bliższości skracając termin pierwokupu do 6 tygodni. Wykluczono w ogóle zastosowanie tego prawa przy darowiznach i zamianach.

21. Nieruchomość

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

22. Zastaw ( w tym zastaw na nieruchomość i; hipoteka) Demo Sz B 259

- Średniowiecze; Zastaw występował w formie zastawu na ruchomość- bądź zastawu na nieruchomość- . Zastaw był wygodną formą zaspokajania potrzeb dłużnika, która nie pozbawiała go prawa własności, przenosząc prawa rzeczowe, z posiadaniem i prawem użytkowania w ręce wierzyciela. Zastawnik ciągnął z zastawionej nieruchomości korzyści, których nie zaliczał na poczet wierzytelności. Taki zastaw zwany był antychrezą, a dłużnik mu wykupić- go tylko w określonym terminie. Przedmiotem zastawu mogły być- dochody z urzędów, żup solnych i ceł. Zastaw był często ukrytą formą alienacji, stosowano go też jako obejście prawa bliższości. Czasem zastrzegano, iż w przypadku niewykupienia zastawu w odpowiednim terminie, przechodzi on na własność- wierzyciela, był to tzw. „Zastaw na upad”. Stopniowo w rozwoju instytucji zastawu pojawił się zastaw z dzierżeniem i zastaw bez dzierżenia. Zastaw z dzierżeniem był korzystny dla dłużnika, ponieważ wierzyciel zaliczał na poczet długu, pożytki czerpane z użytkowanej nieruchomości. Zastawem bez dzierżenia natomiast, obciążał dłużnik nieruchomość- poprzez wpis do księgi sądowej. Był on wygodną formą dla dłużnika, ponieważ pozwalała ona wygospodarować- środki na spłatę wierzytelności. Zastaw rzeczy ruchomej był zawsze zastawem z dzierżeniem. Zastawnik mógł dalej dana ruchomość- zastawiać- , z zastrzeżeniem, iż jest ona podzastawiana za cenę niższą niż za pierwszym razem.

- Demokracja Szlachecka; Znaczenie uzyskał zastaw bez dzierżenia zwany hipoteką, powstały w wyniku umowy wierzyciela i dłużnika, oraz wpisu do księgi sądowej sądu właściwego dla nieruchomości. Przy wpisie przyjmowano domniemanie czynienia zapisów w dobrej wierze, a wgląd do ksiąg był jawny. Występował również znany wcześniej zastaw bez dzierżenia, który zaspokajał głód posiadania szlachty nieposesjonatów, ponieważ czynił z nich szlachtę osiadłą.

23. Prawo spadkowe

- Średniowiecze; Prawo do spadku przypadało wszystkim synom, którym przypadały równe części majątku. Stanowisko synów już za życia ojca zbliżało się do stanu współwłaścicieli majątku. Dziedziczenie dóbr przez krewnych bocznych wystąpiło później, przy czym krewni boczni odsuwali od dziedziczenia krewnych dalszych. W XIV w prawo przyznawało możliwość- dziedziczenia córkom szlacheckim w wypadku braku synów. Na Mazowszu krewni boczni mogli skupić- majątek dziedziczącej szlachcianki. Ponad to dzielono dobra na macierzyste i ojczyste. Testament ustalił się w XIII w jako pisemne rozporządzenie ostatniej wolim służył do dokładnego rozdzielenia własności z reguły pomiędzy dziedziców. Rzadko testament odsuwał majątek od rodziny, zapisy często były czynione na rzecz kościoła, dlatego stał się on gorącym orędownikiem swobody testowania. W razie braku dzieci i krewnych bocznych, oraz osób wskazanych w testamencie, majątek zwany kadukiem przechodził na własność- panującego. Prawo do spadku po chłopie który nie miał dzieci miał właściciel zwierzchni.

- Demokracja szlachecka; Poczyniono ograniczenia w testowaniu na rzecz kościoła, wprowadzono ogólny zakaz dysponowania nieruchomościami na drodze testamentu. A zatem w swobodzie testowania pozostawały ruchomości oraz środki pieniężne. Prawa kobiet w spadkobraniu pozostały ograniczone, dziedziczyły one jedynie czwarciznę, tj. Ľ dóbr ojczystych. Dobra macierzyste były dzielone równo pomiędzy dzieci bez względu na płeć- . Spadek dzielił najstarszy syn, po czym pozostali potomkowie wybierali części poczynając od najmłodszego. Pozostała część- przysługiwała dzielącemu. W prawie miejskim jednakowe prawa przysługiwały mężczyznom i kobietom. Jedyne zróżnicowanie polegało na specyficznych instytucjach prawa miejskiego zwanych „geradą” i „hergewetem”. Geradą były kosztowności i przedmioty wniesione w wyprawie przez żonę, oraz przedmioty codziennego użytku tj. klejnoty, pieniądze ubrania kobiece itp., przysługiwały one kobietom Hergewetem zaś były odzież męska, broń, zbroja itp. Która przypadała mężczyznom. Prawo miejskie, odmiennie od ziemskiego znało wolność- testowania w zakresie nieruchomości również dziedzicznych.

24. Zobowiązania ( w tym umowy)

Średniowiecze:

- S 148- 149 B Stosunek prawny między wierzycielem a dłużnikiem na podstawie którego wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia. Mogło zostać zawarte na podstawie umowy lub czynu zabronionego. W najdawniejszym prawie polskim dłużnik albo natychmiast świadczył wierzycielowi, albo też dawał mu zastaw lub stawiał rękojmię. Na skutek tego, wierzyciel nie mógł domagać się od dłużnika świadczenia, lecz mógł ubiegać się o nie od rękojmi. Rękojmia po wykonaniu świadczenia mógł ubiegać się od dłużnika by zwrócił mu wszystko, co wyłożył. Sposoby wzmacniania umów : przysięga, litkup, załoga, łajanie, zakład, cenzura kościelna, zadatek, zastaw. Rodzaje umów:

· Zamiana, strony świadczą sobie wzajemnie przedmioty

· Darowizna,

· Kupno- sprzedaż, powstała z zamiany, z tym że jedna ze storn zamiast rzeczy świadczyła oznaczoną sumę pieniędzy

· Umowa o usługi, odpłatna umowa o pracę

· Umowa zlecenia, zlecenie do wykonania pewnych czynności za mocodawcę

· Najem rzeczy, polegał na odpłatnym daniem rzeczy w używanie

· Pożyczka, w założeniu nieodpłatna

Demokracja szlachecka:

· obserwowalne przeniesienie ciężaru odpowiedzialności z osoby dłużnika na majątek, stąd zanik załogi i łajania, wzrastało znaczenie zakładów i zastawów.

· Kościół zaakceptował pobieranie odsetek, w obiegu pojawiły się weksle

25. Rodzaje przestępstw

Średniowiecze:

- Publiczne- przeciwko panującemu, interesom państwa i religii panującej, a także przestępstwa które wyrządzane bezpośrednio osobom fizycznym godziły również w spokój publiczny. W znacznym stopniu przestępstw ściganych z urzędu zależał od siły władzy. Były to, obraza majestatu, zdrada, przeciw interesom skarbowym państwa, przestępstwa przeciw władzom i sądom, przestępstwa urzędnicze, łotrostwem

- Prywatne: mężobójstwo, uszkodzenie ciała, obraza czci, gwałty, odróżniono gwałt na czci i majątku, podpalenie, kradzieże

Demokracja szlachecka:

- Publiczne- obraza majestatu, zdrada ojczyzny, przestępstwo przeciwko religii (również czary), przestępstwa przeciw moralności i dobrym obyczajom, kradzież na szkodę skarbu publicznego.

- Prywatne: przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu, przestępstwa przeciwko wolności i czci, przestępstwa przeciw mieniu.

26. Rodzaje kar

Średniowiecze: B s 161

- Kary publiczne i kary prywatne, zwykłe i kwalifikowane, kary większe i kary mniejsze, kara śmierci a ta dzieliła się na zwykła i kwalifikowaną, kara proskrypcji czyli wywołania- śmierć cywilna, kara niewoli i wygnania, konfiskata majątku, kary mutylacyjne, kary pieniężne- publiczne i prywatne, kary na życiu i ciele w późniejsyzm średniowieczu, kary na czci, kary kościelne

27. Proces ziemski w demokracji szlacheckiej

- Proces ziemski został unormowany przez Formula Processus z 1523r, dokonało się skrócenie, odformalizowanie procesu, wprowadzono również instytucję apelacji. Uproszczona została egzekucja wyroków, przeniesiono jej ciężar z ruchomości na dobra nieruchome. Na przełomie XVII i XVIII w. Rozprężenie organizacji sądowej odbiło się na procedurze. Upowszechniło się pieniactwo, co sprawiło że procedura zaczęła ulegać skomplikowaniu, a procesy trwały dziesiątki lat. Odwoływano się od ostatecznych wyroków Trybunałów. Wszystkie te zmiany spowodowały zmniejszenie skuteczności wyroków i nakazów egzekucyjnych.

28. Pozew i pozywanie

- W stos. do szlachty osiadłej pozew miał być pisemny, a gołotę pozywano pozwem ustnym. W sądach miejskich i wiejskich pozywano na ogół ustnie. Wyjątek stanowiły tylko pozwy patrycjatu miejskiego, którzy wzorem szlachty mogły pozywać pisemnie. Od 1543 pozwy zaczęto pisać również po polsku i zaczęto wymagać, aby relacje o doręczeniu pozwu, woźny zeznał w sądzie.

29. Środki dowodowe

- Zmniejszenie znaczenia współprzysiężników

- Coraz większe znaczenie instytucji skrutynium, czyli śledztwa przeprowadzanego przez sąd z inicjatywy poszkodowanego bądź specjalnego urzędnika zwanego instygatorem.

- Pojawienie się tortur w sądach szlacheckich jako środka wymuszania przyznania się do winy.

- Pojawienie się obowiązku dla świadków, do udzielenia odpowiedzi na zadane na piśmie pytania przez instygatora odnośnie danego faktu sprawy

30. Środki odwoławcze

Średniowiecze:

- Nagana sędziego, wnoszona bezpośrednio po wyroku,

- Remisja, środek odwoławczy, mógł być- wniesiony w toku postępowania, w celu przekazaniu jakiejś sprawy do rozstrzygnięcia sądowi wyższemu. Z racji braku apelacji, często starano się o remisję, po zapadnięciu wyroku.

Demokracja Szlachecka:

- Apelacja ukształtowana w XVI w. jako środek odwoławczy do zmiany lub uchylenia wyroku. Proces apelacji toczył się między tymi samymi stronami co w sądzie niższej instancji. Od utworzenia Trybunału Koronnego, był to jedyny organ uprawniony do rozpatrywania apelacji od wyroków sądów ziemskich, grodzkich i podkomorskich. Złożenie apelacji wstrzymywało egzekucję wyroku. Zniesienie nagany sędziego, którą przywrócono później pod nazwą mocji. Różniła się od dawnej nagany tym, że nie była skierowana przeciwko czci sędziego. Formula processus wprowadzała również gravamen, czyli środek zapobiegający nadużyciom sędziego. Polegał on na pozwaniu sędziego przed sąd wyższej instancji, jednocześnie nie wstrzymując wykonania wydanego przezeń wyroku. Nadzwyczajnym środkiem prawnym było wznowienie procesu, stosowane tylko w wypadku znalezienia nowych dokumentów, oraz skasowania wyroku przez dekret nowego kompletu Trybunału. Male obtentum, był to nadzwyczajny środek prawny stosowany przeciwko wyrokowi zaocznemu, nazwa oznaczała wyrok podstępnie wydany. Sąd badał w tym wypadku okoliczności wydania zaskarżonego wyroku.

31. Postępowanie inkwizycyjne

- W postępowaniu inkwizycyjnym sędzia zarówno prowadzi śledztwo jak i wyrokuje, ze wszystkich czynności sporządzane były protokoły. W Polsce nie przyjęła się tajność rozprawy, w przeciwieństwie do innych krajów. Obrona była zapewniona z urzędu. Decyzje o rozpoczęciu postępowania podejmował sąd na podstawie doniesienia, albo sam je wszczynał. Pierwszy etap (inkwizycja generalna) to ustalenie faktu popełnienia przestępstwa, okoliczności i domniemanego sprawcy. Śledztwo powierzano często instygatorowi. Sąd decydował o kryminalności sprawy. Po tej czynności następowała inkwizycja specjalna, czyli drugi etap, którego celem było przyznanie się oskarżonego do winy. Głównym dowodem było przyznanie się do winy, przez co rozpowszechniły się tortury. Oskarżony jednakowoż powinien być nakłaniany do dobrowolnych zeznań. Niemożność uniknięcia tortur, w razie przyznania się do winy oskarżonego, musiał on uczynić to ponownie wobec pełnego składu sędziowskiego.

32. Postępowanie zaoczne

- Postępowanie zaoczne, zwane procesem niestannym lub procesem kontumacyjnym, to takie postępowanie, w którym drugi termin uznawano za zawity, a w razie niestawienia się podejrzanego sąd wydawał wyrok zaoczny zwany kondemnatą. Za niestawiennictwo zaczęto karać obok kar pieniężnych także banicją procesową, powodującą utratę zdolności sądowej.

33. Postępowanie egzekucyjne

Średniowiecze:

- Egzekucja osobista, dokonywano jej zaraz po wyroku, chyba że przegrywający dał rękojmię że wyrok wykona. Przegrywającego który nie wykonał wyroku, ani nie dał rękojmi, wiązano i wydawano przez sąd w ręce wygrywającego. A zatem przedmiotem egzekucji była osoba dłużnika.

- Egzekucja majątkowa, skierowana przeciw ruchomościom, początkowo przedmiotem egzekucji było bydło i trzoda, a potem inne rzeczy ruchome. Gdy egzekucja na ruchomościach była niewystarczająca to dokonywano egzekucji na nieruchomościach. Jeżeli majątek był niewystarczający egzekucja zwracała się przeciw osobie dłużnika. Egzekucje dokonywano przez komorników sądowych.

Demokracja Szlachecka:

- Warunkiem wszczęcia był prawomocny wyrok, odmowa jego wykonania i nieprzedawnieni się sprawy. Formula Processus zastąpiła egzekucję z ruchomości, egzekucją z nieruchomości. Wobec gołoty stosowano egzekucję osobistą, która była ostra, jeśli szlachcic nie dał rękojmi i nie dał za dość wyrokowi, od razu urząd grodzki pozywał go i orzekał banicję procesową, po czym natychmiast nakazywał umieszczenie w wieży gdzie osadzony miał „dać za dość wyrokowi”. Postępowanie wobec posesjonatów było bardziej perswazyjne, starano się osiągnąć cel poprzez wymierzanie kar pieniężnych. W pierwszej fazie postępowania woźny sądowy wraz ze świadkami dokonywał wwiązania strony zwycięskiej w procesie. Jeśli posiadacz dóbr nie dopuścił do tego, to następowało odbicie wwiązania, o czym woźny sądowy wraz ze świadkami składał relację do akt. Na tej podstawie pozywano przeciwnika przed sąd grodzki, ustanawiający zakład potrójny, będący sześciokrotną wartością pretensji głównej. Jeśli nastąpiło ponowne odbicie wwiązania to sąd skazywał stronę na zapłatę zakładu w połowie staroście, w połowie zwycięskiej stronie. Sąd zarządzał również rumację, czyli usunięcie siła przegranego, który w razie niedopuszczenia do niej, zostawał skazany na banicję. W wypadku niepowodzenia pierwszej rumacji, dokonywano ją ze zbrojnymi pachołkami starościńskimi, a gdy i to nie dało efektu, zwoływano zajazd, który dopuszczał wszelkie metody działania, gdyż przegrana strona została okrzyknięta banitą, a zatem osobą wyjętą spod ochrony prawa.

34. Postępowanie specjalne

Średniowiecze:

- Proces o zbiegów toczony był przed księciem na wiecu gdyż dotyczył statusu zbiega. Skarżący powinien był udowodnić- swoje prawa do zbiega składając przysięge wraz z 6 współprzysiężnikami. Obserwuje się tendencje odchodzenia od samopomocy, ponieważ ewentualnych zbiegów chwytać- można było jedynie za zgodą pana dóbr. Panujący posiadał prawo do specjalnej, uproszczonej procedury windykacyjnej, w której wystarczyło jedynie pismo władcy, lub wysłanie swojego pełnomocnika, któremu nakazane było doprowadzenie zbiegów. Opisane rozwiązanie było kompromisem, pomiędzy zabezpieczeniem chłopów przed bezpodstawnymi roszczeniami, oraz zasadą zwrotu poddanych ich dawnym panom.

Demokracja Szlachecka:

- Proces graniczny, toczony przed sądem podkomorskim, strona wnosiła skargę do sądu ziemskiego, który po rozpatrzeniu przyznawał aktorat- prawo pierwszeństwa w dowodzie powodowi. Na tej podstawie sąd podkomorski ustalał granice dóbr i znaki graniczne.

- Proces o zbiegłych poddanych, był procesem windykacyjnym, toczącym się według Formula Processus pomiędzy szlachcicem, który przyjął chłopa, a dawnym panem. Najważniejszym przepis regulujący te materię mówił o dawności, która nie biegła w sprawach zbiegów.

35. Zastępstwo procesowe

Średniowiecze:

- Zastępstwo ustawowe, np. opiekun występujący w imieniu podopiecznego.

- Zastępstwo procesowe, powstało w XIIIw- ustanowione pisemnie przed sądem. Zastępców procesowych (prokuratorów) z początku ustanawiali wysocy duchowni, którzy niechętnie występowali przed sądami monarszymi, a także gdy sprawa kompetencyjnie należała do sądu ziemskiego. W skutek recepcji prawa kanonicznego powstała instytucja zastępców procesowych, którzy prowadzili sprawę z upoważnienia strony. Zastępcę ustanawiano dla dokonania konkretnych czynności- zastępstwo szczegółowe, lub do prowadzenia całej sprawy- zastępstwo szczególne.

Demokracja Szlachecka:

- Na przełomie XV i XVI w. wykształcił się zawód prokuratora (potocznie patrona), czyli płatnego zastępcy procesowego. Patronami w sądach szlacheckich mogli być również mieszczanie, natomiast w XVIII w. Pomocnicy patronów, zwani byli dependentami. Zastępstwo procesowe było rozwinięte również w sądach miejskich, znane było również zastępstwo z urzędu dla kobiet, sierot i osób biednych.

<Monarchia Konstytucyjna>

36. Plan Czartoryskich

- 1764r. Andrzej Zamoyski przedstawił program reform, który zakładał reformę sejmu i sejmików, usprawnienie i rozbudowę administracji, rozwój ekonomiczny kraju, co miało wydobyć Polskę z zacofania i anarchii. Udane były reformy sejmów i sejmików i bardzo udane reformy administracji centralnej. Nie udała się jednak reforma ograniczenia zasady jednomyślności, ze względu na sprzeciw Rosji oraz Prus. Udało się Familii ograniczyć zasadę trójstanowości sejmu. Zniesiono na większości sejmików zasadę podejmowania uchwał jednomyślnie, oraz zniesiono również przysięgę na instrukcję sejmikowe.

W 1764r. powołano komisje skarbowe i wojskowe dla Korony i Litwy. Wyżej wymienione resorty były wtedy prowadzone jednoosobowo. Komisje miały być powoływane przez Sejm i przed nim odpowiedzialne. Musiały składać sejmowi sprawozdania, a także były zobowiązane do uzyskiwania absolutorium. Członkowie wybierani w liczbie od 9- 16 spośród kandydatów przedstawionych przez króla. Kadencja wynosiła 2 lata. Komisjom skarbowym przewodniczyli podskarbiowie. Zadaniami Komisji były: bieżąca administracja skarbu, unowocześnienie i usprawnienie skarbowości i gospodarki krajowej, zajmowanie się budżetem, transportem, rozwojem przemysłu i handlu, sprawami monetarnymi, cłami, systemem miar i wag, pełniły funkcje sadowe w sprawach skarbowych i handlowych. Rozwinięto sprawną administracje terenową.

Komisje Wojskowe, kierowane przez hetmanów. Zadania KW: organizacja, zaopatrzenie, wyszkolenie armii i sądownictwo w sprawach wojskowych.

37. Sejm Konwokacyjny 1764

- !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

38. Sejm Repninowski

- W roku 1767r. uchwalił prawa kardynalne, oraz wyodrębnił dwie grupy praw:

- prawa polityczne, które mogły być uchwalane i zmieniane tylko jednomyślnie. Zaliczono do nich wiele ważnych kompetencji sejmu takich jak podatki, etat wojska, kompetencje urzędów i sądów, porządek obrad sejmów i sejmików, polityka zagraniczna, nobilitacje i indygenaty.

Druga grupa to prawa ekonomiczne, uchwalane większością głosów co stanowiło istotne odstępstwo od reguły jednomyślności.

Reforma sejmików, zdecydowano że na wszystkich sejmikach wszystkie uchwały zapadać będą większością głosów, a także podjęto decyzje o usunięciu ze składu sejmików szlachty gołoty. Niemniej jednak nie była w praktyce wcale respektowana. Sejm Repnionowski przywrócił szlachcie dysydenckiej prawa polityczne.

39. Reformy polityczne na Sejmie Czteroletnim

- Władza ustawodawcza- dwuizbowy sejm, który przestał być odtąd instytucja trójstanową, przestała obowiązywać jednomyślność, oraz wprowadzono pojęcie większości zwykłej i kwalifikowanej. Monarcha przestał być koniecznym czynnikiem procesu ustawodawczego, utracił prawo sankcji ustawodawczej, zachowując przy tym inicjatywę ustawodawczą i prawo zwoływania sejmu- gdy jednak go nie zwołał robił to z mocy prawa Marszalek sejmu. Izba poselska zgodnie z konstytucja odgrywała główna rolę w Sejmie, złożona z 204 posłów wybieranych na sejmikach, oraz 24 plenipotentów miejskich. Senat składał się z wojewodów, biskupów i ministrów w liczbie łącznej 32. Na obsadę wpływały sejmiki, nominował król spośród podwójnej liczby kandydatów wystawionej przez sejmiki. Senat stracił prawo inicjatywy ustawodawczej, miał tylko prawo veta zawieszającego, które było skuteczne do uchwalenia przez izbę poselska tej samej ustawy. Przy podejmowaniu uchwał sejmowych glosy senatorów i posłów liczone były łącznie. Sejm miał być „zawsze gotowy”. 2 letnia kadencja parlamentu, a posłowie zachowywali swoje mandaty i mogli być zawsze zwołani na sesję nadzwyczajną, sejmiki miały prawo odwołać krnąbrnego posła podczas sprawowania kadencji. Odpowiedzialnymi za projekty ustaw były komisje sejmowe. Kompetencje sejmu: ustawodawstwo, uchwalanie podatków, istotne decyzje w sprawach polityki zagranicznej, kontrola nad rządem, sądownictwo polityczne, kontrola nad rządem, nobilitacje. Tylko do sejmu należała rewizja konstytucji. Reformie poddano także sejmiki, najważniejsze miały być sejmiki elekcyjne, które wybierały posłów i układały dla nich instrukcje, w których zawierały swoje wskazówki co do projektów najważniejszych ustaw.

40. Reforma wojskowa i skarbu na sejmie Czteroletnim

- Sejm czteroletni uchwalił ustawę o aukcji wojska do 100tys żołnierzy i oficerów co zwiększyło koszty utrzymania armii. Dlatego też sejm uchwalił nowe podatki dla duchowieństwa ( 20%) i szlachty (10%), jednak środki te ze względu na nieprecyzyjne przepisy nie znalazły się nigdy w całości w budżecie. Zmienił się sposób zaciągania do armii, z ochotniczego na przymusowy. Obciążono dobra królewskie(1/50), jak i szlacheckie (1/100 dymów).

41. Reforma sądownictwa w Sejmie Czteroletnim

- Ma być tak zorganizowana, aby każdy miał do niej łatwy dostęp, ma szybko działać, utrzymane zostało sądownictwo stanowe. Połączono sąd grodzki, ziemski i podkomorski w Sąd Ziemiański, który miał być w każdym województwie i każdej ziemi, miał być stale gotowy, był właściwy dla wszystkich spraw karnych i cywilnych. Sędziów wybierała szlachta na sejmikach na 4letnią kadencję, która może być powtarzalna. Kryterium wyboru na sędziego- skończone 24 lata, doświadczenie w pełnieniu funkcji w agendzie państwowej. Sądy nadal miały prowadzić księgi sądowe, powołano Trybunał w Wielkopolsce (Piotrków) i w Małopolsce (Lublin).

W sądownictwie mieszczańskim wyodrębniły się dwa piony- karny i cywilny. Sędziowie powinni mieć przygotowanie prawnicze. Pion cywilny- trójinstancyjny, sąd burmistrza, wydziałowy i asesorski. Pion karny- sąd wydziałowy i sąd asesorski. Sądownictwo dominialne bez zmian- pan najwyższym sędzią. Sądy duchowne bez zmian.

Sądy centralne- Sąd Sejmowy- stale gotowy, wybierany pośród posłów i senatorów, orzekał w sprawach przeciwko państwu i panującemu. Mógł kontrolować orzecznictwo i dokonywać kasacji. Utrzymano sąd asesorski i sąd relacyjny dla lennej Kurlandii.

42. Konstytucja 3 Maja władza ustawodawcza i wykonawcza

- Władza wykonawcza- na szczeblu centralnym miała należeć do króla (patrz pyt. 60), Straży Praw i komisji wielkich, Straż Praw była centralnym organem wykonawczym.

Skład: król jako przewodniczący, Prymas jako głowa duchowieństwa i komisji edukacji narodowej oraz pięciu ministrów resortowych tj.: min. policji (jeden z marszałków), minister pieczęci czyli spraw wewnętrznych (jeden z kanclerzy), minister interesów cudzoziemskich (drugi z kanclerzy), minister wojny (jeden z hetmanów), minister skarbu (jeden z podskarbich). Nominacji dokonywał król pod kontrolą sejmu. W SP zasiadać mogli też (bez prawa głosu) pełnoletni następca tronu oraz marszałek sejmu. Marszałek sejmu kontrolował czy straż praw wykonuje politykę sejmową. If not, miał zwołać wtenczas nadzwyczajną sesję parlamentu. SP stała na czele całej admin. państwowej. Podlegały jej komisje wielkie jako kolegialne ministerstwa. Wszystkie akty były wydawane w imieniu króla. Ministrowie podlegali odpowiedzialności politycznej i konstytucyjnej. Odpowiedzialność parlamentarna odbywała się w ten sposób, że 2/3 głosów mogły udzielić ministrowi votum nieufności. Wtedy król musiał mianować kogoś innego. Odpowiedzialność konstytucyjna wtedy, gdy min. złamał prawo sejm mógł go postawić w stan oskarżenia przed sądem sejmowym. A ten mógł z nim zrobić wszystko, zerżnąć w oczodoły, potylicę, urwać łeb i naszczać do środka, a król nie mógł go ułaskawić, nichuja.

Komisje wielkie: Komisje wspólne dla Korony i dla Litwy. Przewodniczyli im min. nie zasiadający w SP, a członkami byli komisarze w od 14 do 15 wybierani na dwa lata przez sejm. Do komisji Policji i Skarby wchodzili nadto plenipotenci miejscy. Powstała jeszcze komisja Komisja Wojskowa. Utrzymano komisję edukacji narodowej. Zarówno komisje wielkie jak i SP zobowiązane były do składania dwuletnich sprawozdań i do uzyskiwania absolutorium.

43. Konstytucja 3 Maja- proces legislacyjny

- Procedura ustawodawcza: projekty musza trafić na sejmiki do dyskusji, ustawodawca spodziewa się opinii, która w instrukcji poselskiej dociera do izby. Projekty trafiają do Izby Poselskiej, gdzie dyskutowane są w komisjach, później na posiedzeniu ogólnym następuje głosowanie. Sejm może projekt przyjąć, tudzież odrzucić. Jeżeli zostanie odrzucony, to projekt przepada, jeśli przyjęty, to izba senatorska głosuje, może projekt przyjąć lub go odrzucić i skorzystać z veta zawieszającego na okres maksymalnie 2 lat- Prawa ogólne, wchodzące w życie w formie ustaw, są to ustawy rozwijające konstytucję, stałe podatki, prawo sądowe.

Prawo uchwalane w formie uchwał- projekt trafia do izby poselskiej, w której jest dyskutowany, a potem jest głosowany. Niezależnie od wyników głosowania, projekt trafia do izby senatorskiej jest głosowany i łącznie liczone glosy obydwu izb stanowią o przyjęciu, tudzież odrzuceniu uchwały- wartość monety, uchwały budżetowe, czasowe podatki, zaciąganie długu publicznego, sprawy polityki zagranicznej, kontrola nad rządem, nobilitacje i indygenaty.

<Zabory>

44. Księstwo Warszawskie władza wykonawcza i ustawodawcza

- Władza ustawodawcza w KW była podzielona pomiędzy monarchę, a dwuizbowy parlament zwany Sejmem. Dziedziczny monarcha, Książę Warszawski a jednocześnie Król Saksonii miał wyłączne kompetencje ustawodawcze w zakresie zmiany i uzupełniania konstytucji Księstwa. Wykonywał ustawodawstwo w zakresie niezastrzeżonym dla parlamentu, posiadał również prawo sankcji ustawodawczej, akty ustawodawcze monarchy nosiły nazwę dekretów.

- Sejm Księstwa, dwuizbowy- Izba Poselska i Senat. IP składała się z posłów reprez. Szlachtę posesjonatów i deputowanych, którzy reprezentują mieszczaństwo i niższe duchowieństwo, chłopów czynszowników, a także wojskowych. Wybierani byli na sejmikach powiatowych zwoływanych przez monarchę. Każdy sejmik wybierał jednego posła, początkowo było ich 60, a od 1809 było ich 100. Bierne prawo wyborcze przysługiwało każdemu, kto miał 24 lata i pełnie praw politycznych

- Senat KW miał 18 członków, od 1809 -30 członków. W skład wchodzili biskupi, wojewodowie i kasztelanowie mianowani dożywotnio przez króla. Senatowi mógł przewodniczyć osobiście monarcha, bądź mianowany przez króla prezes senatu.

- Kompetencje parlamentu: stanowienie ustaw podatkowych prawa sądowego (cywilnego i karnego), oraz w sprawach dotyczących systemu monetarnego. Sejm miał się zbierać co 2 lata na 15dniową sesję zwoływaną przez monarchę. Inicjatywa ustawodawcza przysługiwała wyłącznie królowi, a projekty w jego imieniu przygotowywała Rada Stanu.

- Władza wykonawcza: na czele władzy stał Książę Warszawski, który sprawował pełnię władzy administracyjno- wykonawczej. Mógł mianować i odwoływać wszystkich urzędników. Zarząd Księstwa Warszawskiego na szczeblu centralnym spoczywał w rękaw ministrów kierujących resortami, Policji, Skarbu, Wojny, Sprawiedliwości, Spraw Wewnętrznych i Wyznań Religijnych. Był także minister- sekretarz stanu, rezydujący w Dreźnie, który był łącznikiem pomiędzy monarchą a władzami krajowymi. Ministrom powierzono wykonywanie ustaw, jak i dekretów królewskich. Każdy akt władczy wydawany przez króla musiał być kontrasygnowany, a kontrasygnujący minister ponosił odpowiedzialność zgodności aktu z konstytucją. W wypadku gdy konieczna do podjęcia decyzja wykraczała poza kompetencje danego ministra, decyzję podejmowała rada ministrów. Radzie ministrów przewodniczył prezes. Od 1810 RM mogła w sytuacjach nadzwyczajnych podejmować decyzje nie czekając na aprobatę królewską, co faktycznie dawało możliwość RM kierowania całą administracją państwową. Od 1812 RM formalnie już przejęła władzę wykonawczą wcześniej zastrzeżoną wyłącznie dla monarchy za wyjątkiem usuwania ze stanowisk ministrów i dokonywania zmian w sądownictwie.
-Rada Stanu – nowe ciało, wcześniej nieznane w polskim ustroju. Był to organ doradczy monarchy uposażonym w liczne funkcje o charakterze sądowym oraz w uprawnienia związane z ustawodawstwem. Do ich kompetencji należało przygotowywanie projektów dekretów królewskich i ustaw sejmowych, kontrola urzędników państwowych i oddawanie ich pod sąd, a także wykonywanie funkcji sądowych. Wszelkie decyzje, za wyjątkiem wydawanych wyroków jako sąd kasacyjny, wymagały zatwierdzenia królewskiego.

45. Księstwo Warszawskie administracja centralna i samorządy
    - rząd księstwa warszawskiego składający się z 6 ministrów oraz sekretarza na stałe przebywającego w Dreźnie. Ogólne czynności rządowe koordynowała RM z prezesem rady na czele, poczynania ministrów kontrolowała Rada Stanu, która mogła wystąpić do króla o zwolnienie lub pociągnięcie ministra do odpowiedzialności sądowej.
    -samorząd terytorialny – rady municypalne (większe miasta), miejskie i wiejskie rady. W największych miastach pochodziły one z wyboru na zgromadzeniu gminnym w innych zaś z nominacji prefekta z pośród kandydatów przedstawionych przez właścicieli nieruchomości. Rady miały debatować nad potrzebami lokalnymi, sprawami budżetu i podatków gminnych, nad rozkładem podatków państwowych.
    -rady departamentalne i powiatowe – złożone z radców mianowanych przez króla, spośród kandydatów przedstawionych przez sejmiki. Przedmiotem narad było wszystko, co miało na celu zapewnienie dobra departamentu, czy powiatu.

46. Księstwo Warszawskie sądownictwo
    -W KW sformułowany został nowoczesny wymiar sprawiedliwości, opierał się na zasadzie formalnej równości wobec prawa, zerwano ze stanową organizacja sądownictwa, sądy były niezawisłe, występowała jawność postępowania. Konstytucja przewidywała oddzielenie sądownictwa cywilnego i karnego.
    -Sądy cywilne – sądy pokoju (najniższa instancja, obecna w każdym powiecie), sędziowie pełnili swoje funkcje rotacyjnie, a do ich obowiązków należało przeprowadzenie próby ugody pomiędzy stronami. W sprawach cywilnych podległych pierwszej instancji trybunałom cywilnym. Do obowiązków należały także sprawy opiekuńcze. Sądy orzekały jednoosobowo.
    - trybunały cywilne (obecne w każdym departamencie) sądziły w kompletach 3osobowych. Właściwie w pierwszej instancji w sprawach niezastrzeżonych dla innych sądów, zaś w drugiej rozpatrywały od wyroków sądów pokoju.
    - sąd apelacyjny (urzędowął w wawie) sądził w 5osobowych kompletach orzekających, w skład wchodzili I prezes, prezesi i członkowie.
    -Trybunały handlowe – powołano je w niektórych miastach księstwa, orzekały w sprawach kodeksu handlowego. W składach orzekających zasiadali kupcy wybierani przez zgromadzenia kupieckie
    - Sądy karne – sąd policji prostej, orzekał w sprawach o wykroczenie zagrożonych karą do 5 dniu aresztu, bądź do 30 złotych grzywny. Orzekał podsęk sądu pokoju lub w jego zastępstwie pisarz tego sądu. W miastach i wsiach gdzie nie funkcjonowały sądy pokoju, funkcje te spełniali burmistrzowie i wójtowie.
    - sądy policji poprawczej – w każdym z departamentów 2 do 3 takich sądów. Do kompetencji w I instancji należały występki, za które należała kara poprawcza do 5 lat więzienia lub więcej niż 30 złotych grzywny. W II instancji sąd policji poprawczej orzekał w sprawach apelacji od sądów policji prostej
    - sądy kryminalne – sądziły w I instancji o zbrodnie zagrożone karą powyżej 5 lat więzienia lub karą śmierci. W II instancji sądziły sprawy z apelacji od wyroków sądów policji poprawczej; jeden sąd przypadał na dwa departamenty
    - sąd kasacyjny – pion cywilny i karny łączyły się w instancji najwyższej, sądem najwyższym w księstwie była Rada Stanu działająca jak sąd kasacyjny. W trybie kasacyjnym zaskarżano wyroki ostateczne z powodu naruszenia przez te sądy prawa materialnego lub procesowego. W wypadku uznania zasadności skarbi kasowano zaskarżony wyrok i przekazywano sprawę do ponownego rozpatrzenia innemu sądowi. W wypadku 3krotnego zaskarżenia wyroku do rady stanu, rada miała obowiązek przedłożyć sprawę monarsze, którego wykładnia była dla sądów wiążąca.

47. Królestwo Polskie władza wykonawcza i ustawodawcza
    - centralne władze wykonawcze – na czele państwa stał monarcha noszący tytuł króla, królem był każdorazowy cesarz Rosji po ukoronowaniu się na króla Polski. Władzę wykonawczą król wykonywał za pośrednictwem mianowanych przez siebie namiestnika, ministrów i podległych im organów. Król miał wyłączne prawo do nominacji wszystkich urzędników, również sądowych, a także dostojników kościelnych. Do króla należała również polityka zagraniczna i zwierzchnictwo nad armią królestwa. Odpowiedzialność za decyzje królewskie ponosili kontrasygnujący te decyzje ministrowie. Namiestnik – był zastępcą króla podczas jego nieobecności, mianowany przez króla, jego decyzje zapadały po wysłuchaniu opinii rady administracyjnej i musiał uzyskać kontrasygnatę. Pierwszym i jedynym w okresie konstytucyjnym namiestnikiem był generał J. Zajączek
    - Rada administracyjna – funkcjonowała od 1826 pod przewodnictwem namiestnika, a potem samodzielnie. W skład wchodzili ministrowie kierujący komisjami rządowymi i osoby do niej specjalnie przez króla powołane. Po 1826 rada administracyjna zmieniła swój charakter z doradczego, zgodnie z wola króla, na kolegialny organ posiadający najwyższą władzę wykonawczą.
    - Rada stanu – w jej skład wchodziło 5 ministrów, do 1826 obradowała pod przewodnictwem namiestnika, a później pod przewodnictwem prezesa rady administracyjnej. Do rady stanu należało przygotowywanie projektów ustaw (podobnie jak w KW). Rada stanu decydowała również o oddaniu pod sąd urzędników mianowanych przez monarchę.
    - komisje rządowe – były one organami kolegialnymi wykonującymi zarząd kraju na szczeblu centralnym. Komisjami kierowali jako przewodniczący ministrowie. Ministrem niekierującym resortem był minister-sekretarz stanu przebywający w Petersburgu i pełniący funkcję łącznika.
    - WŁADZA USTAWODAWCZA-
    - parlament nosił nazwę SEJM i składał się z króla, senatu i izby poselskiej.
    -Król- miał wyłączne prawo inicjatywy ustawodawczej, sankcji ustaw oraz wiele innych uprawnień związanych z funkcjonowaniem sejmu. Inicjatywę ustawodawczą realizował król za pośrednictwem rady stanu.
    - senat – składał się z 64 osób, biskupów (9, tym jeden unicki), wojewodów i kasztelanów. Pierwsi senatorowie pochodzili wyłącznie z nominacji królewskiej. W przyszłości członkowie senatu mieli przedstawić królowi po dwóch kandydatów na każde wakujące w senacie miejsce. Cenzus majątkowy w wyborach do senatu wynosił 2000 podatku gruntowego rocznie, a cenzus wieku to 35 lat. Obradami senatu kierował mianowany przez króla prezes
    - izba poselska – składa się z 77 posłów szlacheckich i 51 deputowanych. Do sejmu należała całość ustawodawstwa z zastrzeżeniem dla króla pierwszych rozwiązań ustrojowych rozwijających konstytucję poprzez wydawane przez niego statuty organiczne. Do sejmu należało również uchwalanie podatków i budżetu oraz w małym zakresie kontrola nad rządem. W praktyce kompetencje sejmu były mocno ograniczane. Sejm miał być zwoływany przez króla co dwa lata i obradował jawnie. Posłom i senatorom przysługiwał immunitet, zasady te nie były jednak respektowane. Projekt ustawy mógł być wniesiony do jednej z dwóch izb, w przypadku przyjęcia projektu w jednej izbie trafiał następnie do drugiej, które przyjmowała go, bądź odrzucały. Projekt przyjęty przez obie izby musiał uzyskać sankcję królewską.

48. Królestwo Polskie administracja centralna i samorządy
    - centralnym, kolegialnym organem administracji była rada stanu, dzieliła się na zgromadzenie ogólne i radę administracyjną. Zgromadzenie ogólne posiadało w zasadzie te same kompetencje, co rada stanu w księstwie warszawskim. W skład rady administracyjnej wchodzili ministrowie i inni członkowie powołani przez monarchę.
    Po faktycznym zlikwidowaniu urzędu namiestnika w 1826, rada zmieniła się w najwyższy organ rządowy.
    - terenowa – w 8 województwach, zarząd spoczywał w rękach komisji wojewódzkich. Organami komisji w obwodach byli komisarze obwodowi. W miastach organami zarządu byli burmistrzowie z ławnikami. W paru największych miastach prezydenci z członkami rady – wszyscy mianowani przez rząd.

49. Królestwo Polskie sądownictwo
    - sądy cywilne – najniższą instancją były sądy pokoju. W każdym z powiatów był jeden sąd pokoju. Sądy orzekały jednoosobowo w sprawach cywilnych o niewielkiej wartości przedmiotu sporu. W 1825 powołano wydziały hipoteczne.
    - trybunały cywilne – nazywane również sądami wojewódzkimi z racji ulokowania ich w każdym z województw. Ja pierdole. Po 1818 utworzono przy nich wydziały hipoteczne
    - sądy apelacyjne – apelacja od trybunałów cywilnych trafiały do jedynego w całym królestwie sądu apelacyjnego mieszczącego się w Warszawie, Funkcje tego sądu rozciągnęły się też na sprawy karne.
    - sądy karne – najniżej usytuowane sądy policji prostej orzekające w sprawach o wykroczenia. Tam gdzie nie było sądów pokoju orzekał burmistrz i wójt.
    - sądy policji poprawczej orzekały w sprawach o występki. Orzekały kary do 3 lat aresztu, lub skazywały na dom poprawczy.
    - sądy kryminalne – orzekały w sprawach o zbrodnie.
    - sąd najwyższej instancji – orzeka kasacyjnie w sprawach cywilnych.
    - sąd szczególny – sąd sejmowy, w jego skład wchodzili wszyscy senatorowie. Do kompetencji należało przestępstwo zbrodni stanu, a także przestępstwa urzędnicze. Sejm ten orzekał w sprawie członków towarzystwa patriotycznego.

50. Autonomia Galicji, władze państwowe i samorządowe
    - Zgodnie z ustaleniami kongresu wiedeńskiego, Austria stworzyła polską reprezentację narodową, która przybrała formę sejmu stanowego pozbawionego jakichkolwiek istotnych kompetencji. Każda decyzja sejmu, wymagała zatwierdzenia cesarskiego. Przemiany w Galicji doprowadziły do zniesienia poddaństwa i uwłaszczenia chłopów. Na mocy dyplomu październikowego z 1860 i patentu lutowego z 1861 poszczególne kraje monarchii otrzymały statuty przyznające im autonomię, którą realizować miały sejmy krajowe. Galicja wchodziła w skład monarchii austro-węgierskiej, a jej mieszkańcy uczestniczyli w centralnym organie ustawodawczym – radzie państwa, w izbie panów i w izbie posłów. W centralnych organach administracji rządowej powoływany był minister bez taki, z pośród Polaków, tzw. Minister do spraw Galicji. W krajach, które otrzymały statuty autonomiczne funkcjonowały dwie hierarchie władcy – rządowa i krajowa. Zgodnie z przepisami prawa, na terenie Galicji język polski obowiązywał oficjalnie obok języka niemieckiego. Od 1866 j. polski stał się językiem urzędowym w sejmie krajowym oraz w administracji samorządowej. Potem j. polski stał się językiem urzędowym w administracji rządowej i sądownictwie. Zgodnie z konstytucja obywatele posiadali uprawnienie do zakładania stowarzyszeń i zgromadzania się bez żadnych ograniczeń.
    - władze krajowe – najwyższą władzą krajową był sejm, realizował uprawnienia własne oraz przekazywane mu przez ustawy ogólno państwowe do uprawnień własnych sejmu należały sprawy określane mianem „kultury krajowej”. Tendencją stałą było rozszerzanie uprawnień sejmu krajowego. Oprócz uprawnień ustawodawczych, sejm krajowy uzyskał pewne uprawnienia związane z kontrolą władz rządowych funkcjonujących w Galicji. Namiestnik przedkładał sejmowi krajowemu sprawozdanie, posłowie mogli składać interpelacje, ponadto sejm krajowy przez swój organ wykonawczy – wydział krajowy - nadzorował samorząd terytorialny. Wydziałowi przewodniczył Marszałek, który jednocześnie przewodniczył sejmowi krajowemu i pochodził z nominacji cesarskiej.
    - Administracja samorządowa – samorządy gminy miały organy: rade gminy i zwierzchność gminną. Realizowały zadania własne i poruczone.
    - władze rządowe – szef administracji rządowej na terenie Galicji to namiestnik austriacki. Siedzibę miał we Lwowie wyrażał wolę w sprawach zastrzeżonych dla monarchii. Podlegał pod rząd we Wiedniu, posiadał kompetencje związane z funkcjonowaniem sejmu krajowego np. realizowanie inicjatywy ustawodawczej w imieniu rządu przedkładanie do akceptacji ustaw do sejmu cesarzowi.

51. Prawo sądowe w KW i KP

52. Kodyfikacje w KW i KP

53. Recepcja Prawa francuskiego

<2004> Warunek

54. Pozycja monarchy w Konstytucji 3ciego Maja

- był władzą wykonawczą, niemniej jego pozycja została istotnie zmieniona, ograniczona. Przepisy konstytucji wyraźnie zabezpieczały państwo przed wzrostem jego uprawnień. Stał na czele władzy wykonawczej, ale jego akty wymagały kontrasygnaty przez ministrów zasiadających w Straży Praw. Wprowadzono zasadę dziedziczności tronu, która znosiła wolną elekcję. Elekcja dokonywana przez specjalny sejm elekcyjny mogła się odbywać tylko w razie wygaśniecia dynastii. Zgodnie z zapisami konstytucji, po śmierci Stanisława Augusta, tron miała objąć dynastia saska wettynów.

55. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych w średniowieczu i demokracji szlacheckiej
    - Średniowiecze -
    osobą w obliczu prawa był człowiek, który posiadał zdolność prawną, nie byli nim niewolnicy oraz wywołańcy. Zdolność do czynności prawnych – faceci od 15 lat, a lachony od 12. Różnice w zakresie zdolności ze względu na: przynależność do określonego stanu, ze względu na płeć, przynależność państwową i etniczno-wyznaniowe (Żydzi nie mieli, tylko Polacy i szlachta i mężczyźni i katolicy).
    - demokracja szlachecka –
    Osoby fizyczne i prawne: lata sprawne – dla chłopców 15, a dla kobiet 12, potem praktyka podniosła odpowiednio do 18 i 14. Lata sprawne kończyły się w 24 roku życia, kiedy mężczyzna uzyskiwał lata dojrzałe i wraz z nimi zdolność do wszelkich działań prawnych. W prawie miejskim lata sprawne osiągał chłopiec po ukończeniu 14 lat, a lata roztropne po ukończeniu 21 lat. Osobowość prawną posiadały biskupstwa, klasztory, miasta, gromady. Pełną zdolność prawną i do czynności prawnych posiadały osoby spośród szlachty, które cieszyły się dobrym imieniem i czcią.

<Lista ogólna>

56. Unia Lubelska 1569r.

- połączenie WKL i Królestwa Polskiego na zasadzie równości stron. Powstała federacyjna RP złożona z Korony i Litwy. Wspólnymi organami miał być sejm walny i król, wspólna polityka zagraniczna i monetarna. Polacy i Litwini mogli swobodnie nabywać dobra ziemskie na terenie całego państwa i swobodnie się osiedlać. Odrębna pozostała administracja, skarb, wojsko i prawo sądowe.

57. Trybunał koronny:

- utworzony w 1578 na skutek zrzeczenia się przez Stefana

Batorego prawa najwyższego sądownictwa nad stanem szlacheckim. Zbierał się w dwu

kadencjach: wiosenno-letniej dla Małopolski w Lublinie, jesienno-zimowej dla

Wielkopolski w Piotrkowie Trybunalskim. Skład: deputaci szlacheccy wybierani przez

sejmiki (w koronie w liczbie 27) i delegaci duchowieństwa wybierani na synodach

diecezjalnych (w Koronie w liczbie 6). Na czele Trybunały stał Marszałek wybierany

przez deputatów szlacheckich. Delegaci duchowieństwa wybierali spośród siebie prezydenta. Delegaci duchowieństwa wespół z deputatami wówczas, gdy w jedną ze stron w sprawie był duchowny. Komplet sądzący w takiej sprawie składał się z równej liczby duchownych i szlachty. T rozstrzygał sprawę ostatecznie. Wyrok miał zapadać jednomyślnie, ale akceptowalna była większość. Jeżeli aklamacja niemożliwa, to w trzecim głosowaniu wyrok zapadał jednomyślnie. (?) W sprawach mieszanych, gdy nie było jednomyślności, sprawę odsyłano do sądu sejmowego.

Kompetencje - rozpoznawanie apelacji i innych środków odwoławczych w sprawach cywilnych i karnych od wyroków sądów szlacheckich pierwszej instancji

58. Próby kodyfikacji prawa w XVIII w
    - Projekt zbioru praw sądowych. Zgodnie z tendencjami oświeceniowymi powołano w 1776 komisję kodyfikacyjną. Przedstawiono sejmowi dwa lata później zbiór praw sądowych zmierzał do umocnienia władzy monarszej dążąc do podporządkowania kościoła państwu. Był nieco przestarzały w prawie karnym, natomiast postępowy, jeśli chodzi o prawo prywatne. Przeciwko zbiorowi praw wystąpiła konserwatywna część szlachty. Sejm 4-letni w ustawie rządowej z 3 maja przesądził sprawę kodyfikacji kodeksu Stanisława augusta obejmować miał on całość norm prawa cywilnego, karnego i procesowego. Krótki czas nie pozwolił na opracowanie całości, pozostałe jednak materiały cechowały się humanitaryzmem.

59. Podstawy prawne demokracji szlacheckiej

- Przywileje nieszawskie K. Jagiellończyk - 1453 - od tego momentu król bez zgody sejmików nie będzie nakładał nowych podatków, zwoływał pospolitego ruszenia, ustanawiał nowego prawa

- konstytucja Nihil Novi 1505 - żadne nowe prawo nie może zostać wprowadzone bez zgody króla, senatu i izby poselskiej

- unia realna polsko-litewska 1569 - Zygmunt August prawa do dziedzicznego tronu litewskiego przelał na Koronę Królestwa, połowa państwa litewskiego włączona do korony, powstaje nowy organizm państwowy - RP Obojga Narodów, nazwa wskazuje iż jest to federacja złożona z 2 równoprawnych części

- Artykuły henrykowskie 1573 - Henryk Walezy, wszystkie przywileje muszą być przestrzegane, tron elekcyjny jest, elekcja viritim (mąż w męża), każdy przedstawiciel stanu szlacheckiego wybiera, zasada elekcji vivente rege (za życia poprzednika), król ma obowiązek zwoływania sejmu co 2 lata na 6 tygodni, może zwołać sejm nadzwyczajny na 2 tygodnie, król zobowiązuje się, że wszelkie kwestie zagraniczne będzie podejmował za zgodą senatu, a te najważniejsze (wojna i pokój) za zgodą sejmu, przywrócenie prawa oporu, tolerancja religijna

- Ustawa o Trybunale Koronnym z 1578 i dla Litwy z 1581, król zrzekł się większości praw sądowych (apelacji) nad stanem szlacheckim, sędziowie wybierani, a nie nominowani przez króla

60. Źródła prawa i źródła poznania prawa w demokracji szlacheckiej i średniowieczu (note: możliwe, że coś, co było źródłem prawa, było także źródłem poznania prawaj, aight!)
    - Mon. Patrymonialna -
    - Źródła prawa to źródła praktyki, zachowane dokumenty stwierdzające określone czynności prawne, np. dyplomy książęce, akty sądowe. Źródła poznania prawa np. księga henrykowska zawierająca opisy transakcji zawieranych przez klasztor cystersów. Sporządzane na piśmie akty prawne przygotowywano na podstawie formularzy czynności prawnych. Ważnym źródłem poznania polskiego prawa zwyczajowego jest najstarszy spis tego prawa na podstawie władz krzyżackich tzw. Księga elbląska, która zarysowywała rozróżnienie stanowe jednak warto podkreślić, że mówiono o prawie polskim jako wspólnym dla wszystkich ziem, co świadczyło, że system prawa zwyczajowego kształtował się w dobie jednolitej monarchii piastowskiej. Prawa stanowione: przywileje ziemskie, np. w Cieni oraz statuty np. Bolesława Krzywoustego. Prawo kościelne, prawo kanoniczne np. collectio tripartita. Prawo niemieckie, przede wszystkim przywileje lokacyjne oraz dokumenty lokacyjne oraz spis prawa zwyczajowego znany jako zwierciadło saskie. Ważne były również ortyle.
    - Mon. Stanowa – źródła poznania prawa np. statuty Kazimierza wielkiego, prawo niemieckie, były nim przede wszystkim ortyle Magdeburga oraz wilkierza. Zbiory ortyli tłumaczone na łacinę, a potem na polski świadczyły o polonizacji miast.
    - Demokracja szlachecka – podstawowym źródłem prawa były konstytucje uchwalone przez sejmy, które dzieliły się na wieczyste i czasowe, podstawowe normy ustrojowe zawarte w układach elekta ze szlachtą traktowano jako niezmienne np. artykuły henrykowskie czy prawa kardynalne. Obok konstytucji sejmowych, król wydawał edykty, artykuły wojskowe, ordynacje. Najważniejsze prawa stanowione, zostały wydrukowane w tzw. Statucie Łaskiego, powstałym z inicjatywy sejmu radomskiego 1505. Ważnym dokumentem była Formulla Processus 1523, była to ustawa kodyfikacji procesu sądowego. W rezultacie dalszych prac kodyfikacyjnych opublikowano korekturę praw, została ona jednak odrzucona przez sejm. W I pól XVIII zapoczątkowano wydawnictwo ustaw konstytucji tzw. Wolumina legum. Prawo miejskie – artykuły prawa magdeburskiego autorstwa Bartłomieja Groickiego. Prawo wiejskie – wilkierze i ordynacje zawierające normy życia wewnętrznego wsi, powinności chłopów, organizację władz etc. Prawo litewskie – w XVI w 3 kodyfikacje, tzw. Statuty litewskie.

61. Statuty Kazimierza Wielkiego i ich rozwój B. str 87
    - wydane osobno dla wielkopolski i małopolski w XIV w. Statut wielkopolski powstał przy współudziale arcybiskupa gnieźnieńskiego i prałatów i możnowładców na wiecu ustawodawczym. Statut małopolski był całością ze statutu uchwalonego w Wiślicy oraz zwodu późniejszych ustaw. Statuty zawierały przepisy dotyczące ustroju państwa, prawa sądowego, nie wyczerpywały one żadnego z działów prawa. Miały znaczenie unifikujące i usuwały przestarzałe przepisy. Sam panujący kładł nacisk na ujednolicenie prawa. Ze statutem połączono później ustawy wydane na przestrzeni XIV wieku zwane ekstrawagantami oraz artykuły o charakterze prejudykatów. Te ostatnie stanowiły prace notariuszy królewskich, które z czasem przyjęto za obowiązujące prawa. Przy sporządzaniu zwodów na zakończenie dopisywano tzw. Petyta, czyli projekty norm prawnych jeszcze nie sformułowanych. Najbardziej rozpowszechnione była w XV wieku tzw. Dygestów obejmująca w jednolitym układzie wszystkie przepisy małopolskie i wybór wielkopolskich mająca zasięg ogólnopolski. Do aktów wydawanych przez króla należały edykty wydawane w sprawach wyznaniowych i wojskowych, dekrety w sprawie handlu i ceł i ordynacje normujące organizacje żup solnych.

62. Sąd królewski:

- najwyższy sąd, występował w 3 formach:

s. nadworny (asesorski) - odbywał się na dworze króla, najczęściej sądzili w nim, w imieniu króla, dostojnicy królewscy. Król jednak wyrok musiał zatwierdzić. Z sądu nadwornego w XVI wykształcił się sąd: asesorski, relacyjny i referendarski.

s. komisarski - powoływany przez monarchę dla rozstrzygnięcia konkretnej sprawy, lecz poza siedzibą króla. Wyroki również musiały być zatwierdzone przez króla. Od 1504 można go było wyłącznie powoływać tylko w sporach granicznych, pomiędzy królewszczyznami a dobrami prywatnymi i duchownymi.

63. Sądy ziemskie
    - Mon. Stanowa -
    - powstały z sądu nadwornego doby rozbicia dzielnicowego. Każde województwo i każda ziemia miało swój własny sąd ziemski. Sąd objeżdżał swój okręg, sądził sprawy z miejscowości przylegających do miejsca roku sądowego. W ten sposób powstał podział państwa na powiaty sądowe. Terminy, w których sądził sąd ziemski, nazwano roczkami. Skład: sędzia, podsęk, pisarz i woźny. Początkowo sądy te sądziły przy udziale asesorów. W ciągu XV znikli asesorowie, a sędziego i podsędka wybierały sejmiki. Do właściwości sądów należały wszystkie sprawy szlachty osiadłej niezastrzeżone dla innych sądów.
    - demokracja Szlachecka – kompetencje sądów się nie zmieniły w stosunku do tych z mon. Stanowej. Funkcjonują bez asesorów, a ich księgi posiadły prawo wieczności.

64. Sąd sejmowy

Pojawia się w okresie monarchii stanowej, ale od razu sądzi najwyższej wagi sprawy. Sądzi w nim król podczas obrad sejmu walnego, a asesorami są najwyżsi dostojnicy państwowi i kościelni. Kompetencje w I instancji - sądzenie najcięższych przestępstw - zdrada, zbrodnia obrazy majestatu, sprawy, w których osiadłemu szlachcicowi groziła kara śmierci, konfiskata majątku, czy utrata czci, przestępstwa urzędników, przestępstwa przeciwko skarbowi państwa, rozstrzygał spory pomiędzy stanami o uprawnienia. W II instancji sąd sądził sprawę o naganę sędziego.

65. Instytucja ordynacji

Powstała u schyłku XVI wieku, na wzór zachodni fideikomisy w postaci ordynacji.

Pierwsze ordynacje: ołycka, nieświeska i klecka Radziwiłłów (1586) oraz ordynacja Zamoyskich (1589). Istotą ordynacji było wyjęcie określonego kompleksu dóbr spod ogólnych norm prawa i oparcie jego bytu na specjalnym statucie. Obowiązywał tu odrębny porządek dziedziczenia, wykluczający podział majątku pomiędzy spadkobierców oraz dziedziczenie kobiet. Ordynację otrzymywał najstarszy syn. Pozostali spadkobiercy brali dobra nie należące do ordynacji lub otrzymywali spłaty. . W razie wygaśnięcia ordynata w linii prostej statut zawierał informację komu ma przypaść majątek ordynacji. Ordynacje stworzone zostały dla uświetnienia rodzin magnackich. Ustanowienie ordynacji wymagało zgody sejmu, ponieważ naruszało prawo powszechne.

66. Artykuły Henrykowskie

spisane na sejmie elekcyjnym 20 maja 1573 r., którego głównym zadaniem było wybranie monarchy. Były prawami niezmiennymi, zawierającymi najważniejsze uregulowania dotyczące sprawowania władzy w państwie, oraz określały stosunki między sejmem walnym a monarchą. Był to zbiór przepisów prawnych, których przestrzegać musiał każdy król Polski wybrany w drodze wolnej elekcji. Poprzez podpisanie tych artykułów król uzależniał się od szlachty. Wraz z pacta conventa stanowiły podstawę ustroju państwa polskiego w dobie wolnych elekcji. Nazwa pochodzi od imienia pierwszego władcy, który musiał ten dokument podpisać by wstąpić na tron polski – Henryka Walezego.

- gwarantowały szlachcie zachowanie przywilejów

- określały zasady ustroju i prawa RP

- nakazywały królowi zwoływanie sejmu walnego co dwa lata na okres 6 tygodni

- król na stałe ma przy swoim boku radę doradczą złożoną z szesnastu senatorów (tak zwanych rezydentów),

- nie pozwalały na używanie tytułu dziedzicznego; król miał być wybierany tylko poprzez wolną elekcję

- politykę wewnętrzną i zagraniczną poddawały kontroli sejmu

- zabraniały podejmować istotnych decyzji politycznych królowi bez zgody senatorów przebywających na dworze królewskim

- ukazywały zależność monarchy od praw Rzeczypospolitej, czyli od szlachty, która te prawa sporządzała

- obywatele mają prawo do wolności wyznania (przysięga na przestrzeganie postanowień konfederacji warszawskiej)

- zezwalały na wypowiedzenie królowi posłuszeństwa (rokosz), w wypadku łamania przez niego przywilejów szlacheckich

67. Prawa kardynalne

ustawy przeforsowane w latach 1767-1768 na sejmie Repninowskim i obejmowały podstawowe zasady ustroju demokracji szlacheckiej gwarantując szlachcie wolną elekcję, utrzymanie liberum veto na sejmach, prawo do wypowiadania posłuszeństwa królowi, nietykalność osobistą, wyłączne prawo szlachty do obejmowania ziemi i piastowania urzędów, nieograniczoną władzę dziedziców nad chłopami (prócz karania śmiercią), utrzymanie przywilejów prus królewskich, równouprawnienie desydentów (protestantów i prawosławnych)

68. Recepcja prawa francuskiego w Polsce
    - chodziło o adaptację kodeksu napoleona z 1804, na życzenie cesarza kodeks został wprowadzony do księstwa warszawskiego, szlachta początkowo oponowała przeciwko kodeksowi ze względu na sprzeczność interesów, przeciwnikiem nowego kodeksu było również duchowieństwo ze względu na laickość prawa małżeńskiego. Dlatego też ze względu na różnice kulturowe i społecznie wprowadzono do niego szereg zmian m.in. wprowadzono prawo hipoteczne z 1818 oraz kodeks cywilny królestwa polskiego w 1825.

69. Podział administracyjny i samorząd terytorialny w Monarchii Stanowej i Demokracji Szlacheckiej
    - mon. Stanowa -
    Województwa i ziemie, a te dzieliły się na kasztelanie i powiaty. Województwa i ziemie powstały z dawnych księstw dzielnicowych. Dzielnice, które otrzymały pełną hierarchię urzędników z wojewodą na czele stały się województwami, a te, w których podział się nie utrzymał nazywano ziemiami, a kasztelanie traciły na znaczeniu.
    
    Samorząd ziemski – instytucjonalna forma – sejmiki ziemskie składające się z ogółu szlachty danej ziemi. Podejmowały uchwały, tzw. Lauda, dotyczyły lokalnego prawa sądowego i podatków lokalnych. Przedstawiały również kandydatów na stanowiska sędziego na mocy przywilejów nieszawskich król musiał uzyskać ich zgodę na pospolite ruszenie, stanowienie nowych praw i nakładanie nowych podatków.
    
    - dem. Szlachecka -
    Domniemywa się, że jeżeli nie ma wzmianki w książce Łacha, to stan faktyczny się nie zmienił.
    
    Samorząd ziemski – w dem szlacheckiej przypada dalszy rozwój sejmików. Ustawodawstwo sejmikowe funkcjonowało równolegle z sejmami. Ze względu na liberum rumpo i słabnącą rolę sejmu, w sejmikach koncentruje się znaczny zakres władzy państwowej, wtenczas mówi się o rządach sejmikowych. Wyróżniamy sejmiki przedsejmowe – program nowego sejmu, instrukcje z własnymi pomysłami dla wybieranych przez siebie posłów, sejmiki generalne, posłowie i senatorowie ustalają wspólne stanowisko w sejmie, sejmiki relacyjne (sprawozdanie z czynności na sejmie), sejmiki elekcyjne, sejmiki kapturowe, które przejmowały calą władzę w okresie bezkrólewia, deputackie, wybierały deputatów do trybunałów.

70. Ustrój kongresówki
    Królestwo było monarchią konstytucyjną połączoną unią personalną z absolutystyczną Rosją. Następstwo tronu zgodne z zasadami obowiązującymi na dworze rosyjskim, lecz każdy cesarz miał się koronować na króla polski w Wawie. Art. I konstytucji Królestwa, nadanej przez Aleksandra I 27. listopada 1815 stanowił dodatkowo, że królestwo jest na zawsze połączone z rosją. Wspólna była polityka zagraniczna, w pozostałych kwestiach królestwo zachowało pełną autonomię instytucji państwowych. Prócz tego wyłącznym językiem był język Polski oraz zachowanie wszelkich stanowisk publicznych dla Polaków.

71. Ustrój Królestwa Polskiego pomiędzy powstaniem listopadowym a styczniowym
    - Mikołaj I uznał, że powstanie zwolniło Rosję ze zobowiązań zaciągniętych wobec Polski na kongresie wiedeńskim. Zlikwidowano sejm i polską armie, a w 1832 cesarz nadał królestwu statut organiczny. Monarcha odtąd nie musiał dokonywać odrębnej koronacji i rozszerzył się jego zakres uprawnień, zwłaszcza ustawodawczych, na czele władz królestwa stanął ponownie namiestnik, zdobywca warszawy, Iwan Paskiewicz. Namiestnik przewodniczył radzie administracyjnej, która stała się jego organem doradczym. Pozycja namiestnika wzrosła, ponieważ sprawował władzę cywilną jak i wojskową nad stacjonującą w królestwie armią. W ramach reform Wielopolskiego, namiestnikowi królestwa dano dwóch zastępców do spraw cywilnych i wojskowych. Ten pierwszy nosił formalny tytuł naczelnika rządu cywilnego. Rada stanu, do której wchodzili z urzędu szefowie komisji rządowych oraz radcy i referendarze powoływani przez monarchę miała nadal przygotować projekty praw dla królestwa. W 1841 rada stanu została zlikwidowana, a jej uprawnienia przejęła rada administracyjna.