KONSTYTUCJA KRÓLESTWA POLSKIEGO I JEJ TWÓRCY

Konstytucja nadana została Królestwu Polskiemu w 1815 roku przez cara

Aleksandra I. Tworzyła z Królestwa Polskiego monarchię konstytucyjną

złączoną unią personalną z cesarstwem rosyjskim (cesarz rosyjski miał być

jednocześnie koronowanym królem Polski). Głównym autorem Konstytucji był

książę A. J. Czartoryski, do tekstu wprowadził jednak niekorzystne dla Polaków

poprawki sam cesarz oraz N. Nowosilcow. Najwyższa władza wykonawcza

należała do cesarza (króla Polski), którego w Warszawie zastępował namiestnik

(został nim gen. J. Zajączek). Król miał pełnię władzy wykonawczej, powoływał

ministrów, senatorów, wyższych urzędników. Mógł zwoływać i rozwiązywać

sejm, zawieszać sejmowe uchwały i zgłaszać własne projekty ustaw. Miał prawo

wydawania dekretów (bez obowiązku przedstawiania ich sejmowi), a nawet

możliwość zmiany konstytucji. Był też zwierzchnikiem armii. Funkcję rządu

pełniła Rada Stanu Królestwa Polskiego; dzieliła się ona na Radę

Administracyjną i Ogólne Zgromadzenie (sejm). Rada Administracyjna

kierowała administracją kraju, a obradowała pod przewodnictwem powołanego

przez króla namiestnika. W jej skład wchodzili ministrowie, którzy stali na czele

pięciu komisji rządowych: Komisji Wyznań Religijnych i Oświecenia

Publicznego, Komisji Sprawiedliwości, Komisji Spraw Wewnętrznych i Policji,

Komisji Wojny oraz Komisji Przychodów i Skarbu. Władza ustawodawcza

należała do sejmu, składającego się z izby poselskiej i senatu. Izbę poselską

tworzyło 77 posłów wybieranych przez sejmiki szlacheckie oraz 51

deputowanych wybieranych przez zgromadzenia gminne. Członkami senatu byli

biskupi i książęta krwi cesarsko-królewskiej oraz wojewodowie i kasztelanowie,

w ogólnej liczbie nie większej niż 64 osoby, mianowani dożywotnio przez króla.

Sejm w Królestwie miał być zwoływany przez monarchę co dwa lata na

trzydziestodniowe sesje. Sejm nie miał przywileju (zastrzeżonego dla króla)

zgłaszania projektów praw, mógł jednak składać królowi odpowiednie petycje.

Konstytucja przewidywał reorganizację sądownictwa, do czego jednak nie

doszło. Gwarantowała też pełne prawo używania języka polskiego w życiu

publicznym, wolność wyznania, swobodę druku oraz nietykalność osobistą.

Była konstytucją liberalną, nadającą szerokie uprawnienia obywatelskie.

Postanowienia Konstytucji były jednak łamane z aprobatą cara, przywykłego do

samowładztwa w Rosji. Konstytucja formalnie obowiązywała do detronizacji

Mikołaja I, ogłoszonej przez sejm powstania listopadowego

Czartoryski Adam Jerzy (1770 - 1861) - polski mąż stanu, pisarz, prezes

Rządu Narodowego w powstaniu listopadowym. Urodził się jako syn Izabeli i

księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego. Wykształcenie zdobywał w domu,

by następnie uzupełnić je podróżami zagranicznymi do Niemiec, Szwajcarii,

Holandii, Anglii i Szkocji. Brał udział w wojnie polsko-rosyjskiej w 1792 roku.

Podczas powstania kościuszkowskiego przebywał za granicą. Po trzecim

rozbiorze Polski został wysłany przez rodzinę na dwór carski do Petersburga w

celu uchronienia dóbr rodowych od konfiskaty na rzecz państwa.

Zaprzyjaźniwszy się z wielkim księciem Aleksandrem, przyszłym królem

Polski, zrobił karierę na dworze rosyjskim. Car Aleksander, zaproponował

Czartoryskiemu w roku 1803 stanowisko kuratora wileńskiego okręgu

naukowego, które piastował do roku 1824. Jako kurator, szczególną opieką

otoczył Uniwersytet Wileński. Na terenie swego okręgu rozbudował sieć szkół z

polskim językiem wykładowym. W latach 1804 - 1806 był ministrem spraw

zagranicznych Rosji. W roku 1815 uczestniczył w kongresie wiedeńskim jako

główny doradca cara Aleksandra I do spraw polskich i przyczynił się do

utworzenia pod berłem cara Królestwa Polskiego (zwanego także Królestwem

Kongresowym). W nowo utworzonym Królestwie Czartoryski otrzymał godność

senatora-wojewody i członka Rady Administracyjnej. Po aresztowaniu w roku

1823 filaretów interweniował w ich sprawie u cara, ale bez rezultatu. Po fiasku

tej misji zrezygnował ze stanowiska kuratora. Podczas powstania listopadowego

był prezesem Rządu Narodowego. Po klęsce powstania znalazł się na emigracji,

a w roku 1833 osiadł na stałe w Paryżu. Na emigracji rozwinął działalność

dyplomatyczną. W swojej paryskiej rezydencji, Hotelu Lambert, skupił grono

wybitnych działaczy emigracyjnych, pragnących doprowadzić do niepodległości

Polski przez zbrojną konfrontację mocarstw zachodnich, głównie Francji i

Anglii, z Rosją. Nazwa rezydencji Czartoryskiego stała się jednocześnie nazwą

emigracyjnego stronnictwa politycznego. Czartoryski założył w Paryżu

Towarzystwo Literackie Polskie, Stowarzyszenie Pomocy Naukowej i

Bibliotekę Polską. Zajmował się również twórczością literacką, publicystyką i

tłumaczeniem dzieł autorów starożytnych

Aleksander I (1777 - 1825) - cesarz rosyjski od 1801 roku, król Polski od 1815

roku, z dynastii Romanowów. Początkowo prowadził politykę liberalną,

złagodził ucisk policyjno-wojskowy i przeprowadził wiele reform: utworzył

ministerstwa, zreorganizował szkolnictwo, zakładał uniwersytety, reformował

sądownictwo. Zaprzyjaźniony z księciem A. J. Czartoryskim, powierzył mu

kierownictwo polityki zagranicznej Rosji (1804 - 1806). Podczas wojen

napoleońskich usiłował lawirować między Wielką Brytanią a Francją. W latach

1805 - 1807 brał udział w koalicji antyfrancuskiej. Po przegranych bitwach pod

Austerlitz i Frydlandem zawarł z Napoleonem pokój w Tylży (1807). Po klęsce

wyprawy Napoleona na Rosję w 1812 roku i jego całkowitym upadku wzrosło

znaczenie Rosji. Aleksander I odegrał doniosła rolę na kongresie wiedeńskim w

1815 roku, na którym doprowadził do utworzenia Królestwa Polskiego; był

współtwórcą Świętego Przymierza. Pod koniec panowania Aleksander popadł w

mistycyzm, w Rosji zaś doszły do głosu elementy reakcyjne. Jako władca

Królestwa Polskiego Aleksander starał się początkowo zjednać sobie Polaków,

nadając Królestwu liberalną konstytucję, czyniąc nadzieję na rozszerzenie jego

granic na wschodzie. Obietnic nie dotrzymał, a łamaniem konstytucji wywołał

niezadowolenie i opozycję wśród Polaków.