Kodeks cywilny. Komentarz

red. prof. dr hab. Krzysztof Pietrzykowski

Rok wydania: 2008

Wydawnictwo: C.H.Beck

Wydanie: 5

Komentowany przepis

Art. 366. [Solidarność dłużników] § 1. Kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych (solidarność dłużników).

§ 2. Aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela wszyscy dłużnicy solidarni pozostają zobowiązani.

Spis treści

I. Uwagi wprowadzające do art. 366-383

II. Pojęcie solidarności dłużników

I. Uwagi wprowadzające do art. 366-383

1. W Kodeksie zobowiązań odpowiednikami przepisów niniejszego tytułu były art. 3-21 (co do zawartej w nich regulacji zob. Longchamps de Berier, Zobowiązania, s. 50 i nast.). Według przepisów tego tytułu (art. 366-383), wpływ wielości dłużników lub wierzycieli na treść więzi zobowiązaniowej jest zróżnicowany w zależności od tego:

1) czy zobowiązanie jest solidarne bądź to po stronie dłużników (solidarność dłużników, zwana także solidarnością bierną), bądź to po stronie wierzycieli (solidarność wierzycieli, zwana także solidarnością czynną),

2) czy przedmiotem zobowiązania, niemającego charakteru zobowiązania solidarnego, jest świadczenie podzielne (na podstawie tego kryterium wyróżnia się zobowiązania podzielne),

3) czy też przedmiotem zobowiązania niemającego charakteru zobowiązania solidarnego jest świadczenie niepodzielne (na podstawie tego kryterium wyróżnia się zobowiązania niepodzielne).

2. Artykuły 366-383 nie znajdują zastosowania do wierzytelności należących do majątku stanowiącego wspólność łączną (art. 860 i nast. KC oraz art. 31 i nast. KRO). Wierzytelności te podlegają normom regulującym majątek będący przedmiotem wspólności łącznej (zob. J. St. Piątowski, w: System PrRodz, s. 331 i 347; S. Grzybowski, w: System, t. III, cz. 2, s. 813; uchw. SN z 2.4.1982 r., III CZP 10/82, OSN 1982, Nr 11-12, poz. 162; orz. SN z 9.9.1999 r., II CKN 460/98, OSN 2000, Nr 3, poz. 55). Co do wierzytelności spadkowych i wierzytelności, które były objęte wspólnością majątkową małżeńską, zob. niżej art. 379 Nb 10.

3. Spośród innych ustawodawstw wielość dłużników lub wierzycieli normują w szczególności: art. 1197-1225 Kodeksu cywilnego francuskiego, § 420-432 Kodeksu cywilnego niemieckiego, art. 70 i 143-150 Kodeksu zobowiązań szwajcarskiego, art. 1292-1320 Kodeksu cywilnego włoskiego. W Zasadach Europejskiego Prawa Umów wielości dłużników dotyczy art. 10:101-10:111, a wielości wierzycieli art. 10:201-10:205 (zob. KPP 2006, z. 3, s. 861 i nast.).

4. W literaturze przedmiotu zob. zwłaszcza: G. Bieniek, Pojęcie regresu w prawie cywilnym, NP 1972, Nr 6; A. Brzozowski, Solidarna odpowiedzialność inwestora i wykonawcy (generalnego wykonawcy) za zapłatę wynagrodzenia należnego podwykonawcom w świetle art. 647¹ KC, w: Odpowiedzialność cywilna. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Adama Szpunara, Kraków 2004; S. Buczkowski, Z zagadnień regresu, PUG 1952, Nr 12; Czachórski 1999, s. 115 i nast.; W. Dubis, w: Gniewek, Komentarz KC 2006, s. 560 i nast.; T. Kasiński, Roszczenia regresowe z art. 441 § 3 k.c., NP 1972, Nr 9; A. Klein, Istota solidarności biernej a stosunki prawne odpowiedzialności, w: Studia z prawa zobowiązań, Warszawa-Poznań 1979; B. Lewaszkiewicz-Petrykowska, Konstrukcja solidarności biernej w Kodeksie cywilnym, SPE 1974, t. XII; taż, Zobowiązanie in solidum, SPE 1977, t. XVII; taż, Wyrządzenie szkody przez kilka osób, Warszawa 1978; E. Łętowska, w: System, t. III, cz. 1, s. 309 i nast.; Z. Masłowski, w: Komentarz 1972, t. 2, s. 889 i nast.; M. Pyziak-Szafnicka, w: System PrPryw, t. 5, s. 227 i nast.; L. Stecki, w: Komentarz 1989, t. I, s. 319 i nast.; Radwański 2001, s. 97 i nast.; J. Strzępka, Koncepcja teoretyczna konstrukcji solidarności w prawie cywilnym Polski i Republiki Federalnej Niemiec, Annales UMCS 1987, t. 34; M. Sychowicz, w: Komentarz 2001, I, s. 84 i nast.; A. Szpunar, Wyrządzenie szkody przez kilka osób, PiP 1957, Nr 2; tenże, O solidarności niewłaściwej, RPEiS 1980, Nr 4; tenże, O solidarnej odpowiedzialności dłużników wekslowych, PPH 2002, Nr 10; D. Zawistowski, Powstanie i cechy zobowiązań in solidum, w: O źródłach i elementach stosunków cywilnoprawnych, Księga pamiątkowa ku czci prof. Alfreda Kleina, Kraków 2000; C. Żuławska, O regresie sprzedawcy finalnego do poprzedników, w: Studia z prawa prywatnego gospodarczego. Księga pamiątkowa ku czci prof. Ireneusza Weissa, Kraków 2003.

II. Pojęcie solidarności dłużników

1. Zgodnie z art. 366, istotnymi cechami solidarności dłużników są:

1) wielość dłużników,

2) zobowiązanie każdego z dłużników do spełnienia określonego świadczenia wobec tego samego wierzyciela,

3) możliwość żądania przez wierzyciela całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub każdego z osobna,

4) zwolnienie wszystkich dłużników w razie zaspokojenia wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników.

Pomiędzy dłużnikami solidarnymi istnieje więc bardzo silna więź prawna.

2. Solidarność dłużników jest korzystna dla wierzyciela. Możliwość domagania się świadczenia od wybranego przez siebie dłużnika, w praktyce tego, od którego najłatwiej w danej chwili uzyskać świadczenie, umacnia pozycję wierzyciela. Dlatego solidarność dłużników zaliczana bywa do szeroko rozumianych zabezpieczeń osobistych wierzytelności. Możliwość uzyskania świadczenia od wybranego przez siebie dłużnika sprzyja także przyspieszeniu obrotu. Tłumaczy to szerokie wykorzystanie solidarności dłużników w prawie handlowym, przywiązującym wielką wagę do szybkości i bezpieczeństwa obrotu (zob. E. Łętowska, w: System, t. III, cz. 1, s. 317 i 318).

3. Przewidziana w art. 366 § 1 możliwość żądania świadczenia od wybranego przez siebie dłużnika przysługuje wierzycielowi zarówno w toku postępowania pozasądowego, jak i sądowego, nie wyłączając etapu egzekucji. Aby zapewnić sobie taką możliwość w toku egzekucji, wierzyciel może żądać wydania mu tylu tytułów wykonawczych, ilu było pozwanych dłużników solidarnych (zob. orz. SN z 1.12.1962 r., III CR 137/62, OSP 1964, Nr 4, poz. 87).

4. Dokonany przez wierzyciela wybór może być zmieniony w każdym stadium postępowania sądowego. Wierzyciel może więc cofnąć pozew lub umorzyć egzekucję w stosunku do niektórych dłużników i wszcząć postępowanie przeciwko innym (zob. orz. SN z 21.4.1965 r., I PZ 26/65, OSN 1965, Nr 10, poz. 177; orz. SN z 5.11.1966 r., II CR 387/66, OSN 1967, Nr 7-8, poz. 133). Wyraźnie możliwość taką przewidują art. 47 ust. 2 i 4 PrWeksl oraz art. 44 ust. 2 i 4 PrCzek.

5. Granicę swobody wierzyciela w wyborze dłużnika wyznacza jedynie norma art. 5. Jeżeli zatem dochodzenie świadczenia od określonego dłużnika solidarnego nie ma znamion nadużycia prawa, nie może on skutecznie kwestionować skierowanego do niego żądania spełnienia świadczenia, w szczególności podnosząc, że wierzyciel nie pozwał jednocześnie pozostałych dłużników solidarnych (zob. orz. SN z 14.10.1959 r., 4 CR 1254/58, NP 1960, Nr 1, s. 132; orz. SN z 5.11.1966 r., II CR 387/66, OSN 1967, Nr 7-8, poz. 133; Z. Masłowski, w: Komentarz 1972, t. 2, s. 891; M. Pyziak-Szafnicka, w: System PrPryw, t. 5, s. 303).

6. W razie pozwania jednym pozwem kilku osób jako dłużników solidarnych zachodzi współuczestnictwo materialne, przewidziane w art. 72 § 1 pkt 1 KPC (zob. orz. SN z 17.2.1964 r., II CZ 6/64, z glosą W. Siedleckiego, OSP 1965, Nr 3, poz. 62).

7. Solidarność dłużników nie uzasadnia współuczestnictwa koniecznego w rozumieniu art. 72 § 2 KPC ani współuczestnictwa jednolitego, o którym mowa w art. 73 § 2 KPC (Z. Masłowski, w: Komentarz 1972, t. 2, s. 892; M. Jędrzejewska, Współuczestnictwo procesowe, Warszawa 1975, s. 122, 129, 150 i 151; E. Łętowska, w: System, t. III, cz. 1, s. 323; B. Lewaszkiewicz-Petrykowska, Wyrządzenie szkody przez kilka osób, Warszawa 1978, s. 92; L. Stecki, w: Komentarz 1989, t. I, s. 320; orz. SN z 6.12.2000 r., III CKN 1352/00, niepubl.).

8. W razie wniesienia apelacji tylko przez jednego z kilku pozwanych dłużników solidarnych, sąd II instancji może z urzędu - na podstawie art. 378 § 2 KPC - rozpoznać sprawę także na rzecz współdłużników, którzy nie wnieśli środka odwoławczego (uchw. SN z 25.5.1987 r., III PZP 11/87, OSN 1988, Nr 9, poz. 112; orz. SN z 23.3.2006 r., II CZ 17/06, niepubl.; T. Ereciński, w: T. Ereciński, J. Gudowski, M. Jędrzejewska, Komentarz do kodeksu postępowania cywilnego. Część pierwsza. Postępowanie rozpoznawcze. Część druga. Postępowanie zabezpieczające, pod red. T. Erecińskiego, t. 2, Warszawa 2006, s. 115 i 116).

9. W sentencji wyroku zasądzającego kilku dłużników solidarnych należy zamieścić wzmiankę o solidarności.

10. W wyroku zasądzającym należność od jednego pozwanego odpowiadającego solidarnie z inną osobą, wzmiankę o solidarności należy zamieścić tylko wtedy, gdy w stosunku do tej innej osoby zapadł już prawomocny wyrok zasądzający od niej tę samą należność. W braku takiej wzmianki występowałaby obawa - wobec istnienia kilku tytułów egzekucyjnych - że wbrew istocie solidarności ta sama należność zostanie uiszczona kilkakrotnie. Nie należy natomiast zamieszczać takiej wzmianki w pierwszym wyroku zasądzającym należność od jednego tylko dłużnika solidarnego, albowiem wtedy nie wiadomo jeszcze, czy w przyszłości zapadnie wyrok zasądzający pozostałych dłużników solidarnych (zob. orz. SN z 20.5.1969 r., II CR 239/69, OSN 1970, Nr 2, poz. 38).

11. Zwolnienie wszystkich dłużników solidarnych może nastąpić nie tylko przez spełnienie świadczenia przez jednego z nich, ale także przez ważne złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego (art. 470), świadczenie w miejsce wypełnienia (art. 453), odnowienie (art. 506 § 1) - o ile wierzyciel nie zastrzegł, że zachowuje swe prawa przeciwko współdłużnikom (art. 374 § 1), potrącenie; z tym że w wypadku, gdy wierzycielowi przysługuje wierzytelność wynikająca z czynu niedozwolonego, umorzenie tej wierzytelności przez potrącenie z niej wzajemnej wierzytelności dłużnika solidarnego może nastąpić tylko w drodze umowy obu stron, tj. przez potrącenie umowne. Umorzenia bowiem takiej wierzytelności przez potrącenie jednostronne (tylko przez nie) zakazuje art. 505 pkt 3 (zob. orz. SN z 21.12.1967 r., I CR 481/67, OSN 1968, Nr 11, poz. 186; B. Lewaszkiewicz-Petrykowska, Wyrządzenie, s. 89 i 90; M. Pyziak-Szafnicka, w: System PrPryw, t. 5, s. 309 i nast.).

12. W razie częściowego zaspokojenia wierzyciela wszyscy dłużnicy, nie wyłączając tego, który dokonał częściowego zaspokojenia, pozostają nadal zobowiązani solidarnie co do nieuiszczonej części świadczenia.

Zawada