Brodski Josif Zamieć w Massachusetts

Josif Brodski

ZAMIEĆ W MASSACHUSETTS

Wybrała i przełożyła Katarzyna Krzyżewska

Oficyna Literacka Kraków 1994

Kraków 1994

Opracowanie graficzne Dmitrij Szewionkow-Kismiełow

Redakcja Maria Kaniowa

ISBN 83-7124-013-9

ZAMIEĆ W MASSACHUSETTS

W.Sz.

Śnieg pada - sypie któryś dzień z kolei.

Czarne odzienie natychmiast bieleje.

Pól już nie widać. Miasto zasypało.

Bielej nie może być - już tak jest biało.

A jednak - może. Po to idzie zegar,

choć mniej ma minut niż płatków w tych śniegach.

Gdy zapadają nocami ciemności

nieprzeniknione, są jak śnieżna pościel.

Jakby nam nagle owa ziemia biedna

prezentowała w końcu tylko jedną

połowę twarzy - jej policzek mieści

zebrane wszystkie jedwabie niewieście.

Śnieg sypie. Pełno lodowatej kaszy.

Widać zły ślepiec szaleje i straszy.

A czego dotknie, to od jego tchnienia

w bielmo na oczach natychmiast się zmienia.

Włączyć odbiornik, piosenek posłuchać?

Też będzie pustka, choć nie cisza głucha.

Albo list pisać do znajomej z Tweru?

Aby drzwi sprawdzić biegniesz od papieru.

Jak się rozebrać i do snu położyć,

gdy biel koszuli biel ramion pomnoży.

Zza nich na ciebie cały pułk się toczy -

białkami w szybie błyskające oczy.

Za oknem zamieć. Nie patrz w tym kierunku.

Tam oczekuje twego podarunku

krzepki pielęgniarz w całunowej głuszy,

w płachcie koloru już zbawionej duszy.

1990

GRUDZIEŃ WE FLORENCJI

On odchodząc nie obejrzał się...

Anna Achmatowa

Drzwi wciągają powietrze, wydychają parną

mieszankę. Już nie wrócisz tu, gdzie ludzie gwarną

ulicą spacerują parami nad Arno,

jak nowe czworonogi. Trzask drzwi. I jedno zwierzę

za drugim wchodzi wolno na jezdnię. W atmosferze

tego miasta istotnie jest coś, co w jakiejś mierze

przypomina las. Piękne miasto. Tu w pewnym wieku

bez trudu się odrywa oczy od człowieka

i odruchowo kołnierz unosi się z lekka.

Wzrok w mokrym mroku łyka lampy - mrugając powieką -

jak lekarstwo na pamięć; i powie ku

przestrodze o dwóch minutach drogi do Signorii - po wieku

robiąc głuche aluzje również po części

do przyczyny wygnania: gdy obok wulkan się mieści,

nie jest możliwe życie bez pokazania pięści;

nie wolno jej otworzyć nawet umierając,

dlatego że śmierć może stać się czymś w rodzaju

jakiejś drugiej Florencji z architekturą Raju.

III

W południe kot pod ławką sprawdza, gdzie są w tej chwili

cienie. Na Starym Moście (właśnie go naprawili),

tam gdzie na tle sinawych wzgórz majaczy Cellini,

z zapałem się handluje galanterią wszelaką:

szemrzące fale skubią gałązki zabrane krzakom.

Złote loki ślicznotki - pochylonej nad jakąś

rzeczą tkwiącą wśród pudeł, drobiazgiem wyjątkowym,

pod spojrzeniem handlarek chytrym, niemal surowym -

są jak ślady anioła w krainie ciemnogłowych.

Człowiek zmienia się w szelest pióra, w jego zawile

kręcone pętle liter i w poślizgu co chwilę

stawia przecinki, kropki. Pomyśleć tylko, ile

razy dostrzegłszy, że "m" w zwyczajnym słowie tkwi,

pióro się potykało i unosiło brwi.

To znaczy, że atrament uczciwszy jest od krwi

i twarz w mroku, gdy słowa są z zewnątrz, z drugiej strony

(a w ten sposób wilgoci jest szybciej pozbawiona)

w uśmiechu się wydaje papierem pogniecionym.

Nabrzeże przypomina zastygły w bezruchu pociąg.

Domy stoją tak jakby ktoś je po pas odciął.

Ciało w płaszczu zanurza się w ziejącą wilgocią

paszczę bramy wejściowej, wspina się przez zniszczone,

spłaszczone zęby; drepcząc kieruje kroki w stronę

gorących podniebiennych łuków z ich zmatowionym,

stałym "16". Dzwonek straszny w swoim bezgłosie

daje w efekcie "proszę, proszę" skrzypiąc nieznośnie;

w przedpokoju czekają dwie stare cyfry "8".

W brudnej kafejce oko pod cyklistówką, w półcieniu

przywykło do amorków, nimf, stiuków na sklepieniu.

Czując niedobór tercyn, stary szczygieł w skupieniu

choć niedołężnie ciągnie swe popisowe scherzo.

Promień słońca rozbity (bo go pałace nęcą)

o kopułę świątyni, gdzie spoczywa Lorenzo,

przenika przez zasłonę i grzeje chłód kamienny

żył brudnego marmuru, misę z kwiatem werbeny,

a szczygieł dźwięcznie śpiewa w centrum drucianej Rawenny.

VII

Pochłaniając powietrze i wydychając parę,

drzwi florenckie trzaskają. Czy raz czy też parę

razy życie przeżyjesz (oceń według swej wiary)

już w pierwszy wieczór stwierdzisz; to jest nieprawda -powiesz -

miłość gwiazd nie porusza (księżyca tym bardziej), bowiem

to ona wszystko zawsze dzieli po połowie,

nawet pieniądze we śnie. Nawet wielogodzinne

myśli o śmierci. Gdyby gwiazdy Południa czy inne

mogła poruszyć, byłby to ruch w strony przeciwne.

VIII

Kamienne gniazdo stale rozbrzmiewa gromkim rykiem,

piskiem hamulców. Jezdnię przecina się z ryzykiem,

że będzie się za-pl/szcz-utym na śmierć. Grudniowe brzydkie

niebo, w nim masyw jajka, które zniósł Brunelleschi,

z oka, co na blask kopuł odporne - wyciska łezki.

Policjant na skrzyżowaniu rękami znaczy kreski

podobne do litery "K" - w górę, w dół. Z ukrycia

głośnik grzmi o drożyźnie, o problemach spożycia.

Jakże jest nieuchronne "y" w pisowni życia!

Są takie miasta, do których nie ma powrotu, jak sadzę.

Tam się odbija od okien, tak jak od lustra, słońce,

a więc się nie przeniknie przez nie za żadne pieniądze.

Tam zawsze płynie rzeka pod sześcioma mostami.

To tam są takie miejsca, gdzie się przywiera ustami

do ust, piórem do kartek. Tam trudno coś ustalić,

falują czarne monstra, kolumn i arkad nieład.

W tramwaju tłum się wciska w każdy zakątek niemal,

mówiąc językiem tego, którego tu już nie ma.

1976

* * *

Oto pływanie we mgle, że tak powiem.

Na stołku w pustym barze pochylony

nad swoją kawą wertowałem powieść,

tkwiąc w ciszy, niby w gondoli balonu.

Rząd nieruchomych butelek z półcienia

nie przyciągał spojrzenia.

We mgle płynęła łódź. Mgła była biała.

Z kolei obraz statku pod powieką,

w bieli (patrz prawo wyporności ciała)

zdawał się kredą zanurzoną w mleku.

Jedna czerń, białym nie pokryta pyłem,

to kawa, którą piłem.

Morza nie widać. Biel w oczach się mieni,

spowija płótnem wszystko i bez racji

jest myśl, że łódka podąża ku ziemi,

jeśli to łódź jest, a nie kondensacja

mgły, jakby dolał ktoś bardzo uparty

do mleka białej farby.

l971 (?)

URYWEK

W czasie kolacji nagle wstał od stołu

i wyszedł z domu. Księżyc świecił jasnym,

zimowym światłem, a cienie od krzaka

zdołały przedrzeć się przez ogrodzenie.

Tak wyraziście czerniały na śniegu,

jak gdyby tutaj puściły korzenie.

Serce zadrżało - nigdzie żywej duszy.

Wszystko co żyje tak ogromnie pragnie

przezwyciężenia wszelkich ograniczeń,

rozprzestrzenienia się i wszerz i w górę,

że starczy tylko, by wyjrzała gwiazda

choćby najmniejsza, a prawie natychmiast

wszystko dokoła staje się zdobyczą

już nie nas samych, ale naszych dążeń.

1972

ANNO DOMINI

Prowincja świętuje Boże Narodzenie.

Pałac Namiestnika w girlandach z jemioły.

Pochodnie i znicze dymią na krużganku.

A w zaułkach rwetes, burdy, zawodzenie.

Na tyłach pałacu brudny i wesoły

tłum się wije, tłoczy, kłębi bez ustanku.

Namiestnik choruje. W łożu jest przykryty

szalem, który zdobył kiedyś w Alkazarze,

gdzie pełnił był służbę. Rozmyśla na temat

gości, których właśnie teraz pewnie wita

w salonie na dole żona z sekretarzem.

Może to i zazdrość. Dla niego nic nie ma

ważnego prócz chorób, zamknięcia się w swoich

snach i perspektywy oddelegowania

na służbę w stolicy (awans zasłużony),

bo wie, że dla tłumu, by mógł zaspokoić

właściwy ludowi instynkt świętowania

nie trzeba wolności; i dlatego żonie

pozwala się zdradzać. Jakież by miał inne

myśli, gdyby go nie zżerały ataki

choroby i tęsknota? Gdyby kochał mocniej?

Odruchowo ręką, w obronie przed zimnem,

ruszając odpędza męczące majaki.

...Zabawa w salonie hamuje emocje,

ale ich nie gasi. Pijany już cały

tłum. Wodzowie plemion szklanymi oczami

patrzą, czy się zjawi wróg nieistniejący.

Obnażone zęby, co gniew wyrażały,

jak koło ściśnięte mocno hamulcami,

zastygły w uśmiechu. Tymczasem służący

wnosi jadło. Jakiś człowiek - kupiec może -

krzyczy przez sen. Słychać, jak gdzieś gra muzyka.

Żona Namiestnika z sekretarzem zmierza

do parku. Na ścianie imperialny orzeł,

który już wątrobę swego Namiestnika

wydziobał - podobny jest do nietoperza.

I tak to ja, pisarz, który świat zobaczył

przecinając równik na ośle, ponadto

zerkając przez okno na wzgórza, myślałem

o dziwnej zbieżności naszych bied, rozpaczy:

Namiestnika nie chce widzieć Imperator,

mnie - mój syn i Cyntia. Zginiemy tu całkiem.

Gorzkiej i złej doli pycha nie ma siły

podwyższyć do rangi dowodu przewiny,

żeśmy od obrazu Stwórcy tak odeszli.

Równi będą wszyscy złożeni w mogiły.

Dobrze, że za życia jeszcze się różnimy.

Dlaczego więc rwać się gdzieś z pałacu, jeśli

nie możemy sądzić ojczyzny. Miecz sądu

pogrąży się w naszym zdeptanym honorze.

Następcy i władza są dziś w obcych rękach...

Jak dobrze, że łodzie mijają te lądy.

Jak dobrze, że tutaj zamarznięte morze

i że ptaki w chmurach nie muszą się lękać,

tak subtelne wobec ich cielsk ociężałych.

Ale to nie może stanowić zarzutu,

chyba żeby się te ptasie głosy w jakimś

stosunku do naszej wagi znaleźć miały.

Niech lecą do kraju niosąc swoje nuty.

Niech w naszym imieniu krzyczą chociaż ptaki.

Kraj... Obcy panowie (nieznajome twarze)

w gościnie u Cyntii nad dziecka kołyską

nisko pochyleni niby mędrcy nowi.

Dzieciątko zasypia. A gwiazda się jarzy,

jak żar pod ostygłą chrzcielnicą rozbłyska.

Owi goście nawet nie dotknąwszy głowy

pragną nimb zamienić w kłamstwa aureolę,

a Niepokalane Poczęcie na plotkę,

milcząc o ojcostwie - nie dając wyjaśnień.

Pałac pustoszeje. I piętra powoli

gasną. Jedno. Drugie. Po bokach i środkiem.

Tylko dwa ostatnie okna płoną jaśniej:

moje, gdzie do świecy tyłem odwrócony

patrzę, jak się księżyc po leśnym sklepieniu

prześlizguje, widzę Cyntię, śniegi w dali;

i okno Namiestnika, który z drugiej strony

ściany walczy z bólem całą noc w milczeniu

i aby rozpoznać wroga, światło pali.

Wróg się wycofuje. Płynne światło zorzy

penetruje z lekka peryferie świata.

Wpełza w okno, aby swoich sposobów użyć

na sprawdzenie wnętrza, a gdy na nie spojrzy,

resztki uczty ostrym promieniem omiata

i waha się, lecz nie przerywa podróży.

Styczeń 1968, Połaga

BOŻE NARODZENIE 1963

Zbawiciel się narodził

wśród okrutnej zamieci.

Na pustyni paliły się ogniska pastusze.

Nawałnica szalała, biednym królom, co nieśli

dary, dech zapierała, wyrywała im dusze.

Wielbłądy podnosiły długie kosmate nogi.

Wył wiatr.

Gwiazda płonąca w nocy, patrząc w ziemię

i na trzy karawany, zobaczyła jak drogi

ich przed grotą Chrystusa zbiegły się jak promienie.

1963-1964

BOŻE NARODZENIE 1963

Mędrcy przybyli. Malutki mocno zasnął.

Na nieboskłonie gwiazda świeciła nisko.

Zimny wiatr zamiótł śnieg i usypał zaspę.

U wrót na piasku zatrzeszczało ognisko.

Dym szedł jak świeca. Język ognia się kręcił.

A cienie były raz krótsze, to znów znacznie

się wydłużały. I nikt nie miał pojęcia,

że się tej nocy rachunek życia zacznie.

Mędrcy przybyli. Dziecina mocno spała.

Ostre kamienie ścian żłobek okrążały.

Śnieg zawirował. Mgła się kłębiła biała.

Leżało Dziecię i dary też leżały.

styczeń 1964

***

E.R.

Zimna kraina miodem płynąc, w mleku kryje

odbicie miasta. Dzwonią kuranty na wieży.

Pokój z kloszem. Anioły w oddali co chwilę

wszczynają hałas, całkiem jak w kuchni kelnerzy.

Piszę do ciebie z drugiej strony kuli ziemskiej,

w dniu Narodzin Chrystusa. Zamieć szalejąca

za oknami wybucha "luli łaj" zwycięskim:

biel się mnoży. On wkrótce skończy dwa tysiące

lat. Zostało czternaście. A dzisiaj jest środa,

jutro czwartek. Rocznicę - bardzo na to liczę -

postaramy się uczcić jak trzeba, bez lodu,

chroniąc przed następnymi zmarszczkami policzek.

Tak po prostu z Nim razem. I to wtedy właśnie

spotkamy się. Podobnie jak gwiazda, co mimo

ścian, drażni gospodarza świecąc coraz jaśniej -

dręczy słuch jednym palcem budzone pianino.

Jakby ktoś sylab uczył się, gdy liter nie zna.

Albo astronom patrzył, czy kształt się wyłania

imion własnych, gdzie nie ma nas, gdzie przestrzeń gwiezdna,

tam, gdzie suma zależy od odejmowania.

grudzień 1985

UCIECZKA DO EGIPTU

...posłaniec się pojawił, skąd wziął się - nie wiadomo.

W pustyni tam stworzonej, by cud się mógł dokonać

i było tak, jak kiedyś, zajęli się noclegiem,

ognisko rozpalili, i w zasypanej śniegiem

pieczarze - jeszcze swojej nie przeczuwając roli -

spokojnie spało dziecię w złocistej aureoli.

Nabrały jego włosy własności światła dosyć,

by lśnić nie tylko teraz, w krainie ciemnowłosych,

lecz jak prawdziwa gwiazda swym rzeczywistym blaskiem

dopóki ziemia będzie istniała: wszędzie, zawsze.

25 XII 1988

ZOFIA

(Poemat)

CZĘŚĆ PIERWSZA

W Wigilię zaproszony byłem na pierogi.

Za oknami wiatr krążył i rysunki robił,

kreśląc kółka na śniegu, jak co dzień wieczorem.

Blask reklam się pojawiał jak zwykle nie w porę.

Nie mogłem do lufcika nie przysunąć twarzy:

za oknami majaczył milicjant na straży.

Brzęczały i dzwoniły tramwaje w ciemności,

a wagony się tłukły, dudniły na moście.

Postukiwanie bryłek lodowych dalekie

o przęsła mostu szumem niosło się od rzeki.

Na skrzyżowaniu pijak zjawiał się, to znikał,

jeszcze mocniej przywarłem czołem do lufcika.

Dął wiatr i porozwiewał cały śnieżny opad.

Widać było wetkniętych w zaspę kilka łopat.

Połyskiwała tafla niezamarzłej wody,

prześlicznie pokrywały się szronem przewody.

Skrzypiał drewniany pomost. Pociemniały zaspy.

Pijak na skrzyżowaniu nieruchomo zastygł.

Zapalona latarnia z jej odbiciem w oknie

kołysząc się zwiększała cienie czterokrotnie

owemu pijakowi tuż nad samą głową.

Milicjant się oderwał od budki i znowu

ruszył w ciemny kąt, ścianę mając za osłonę,

a cień także iść zaczął, lecz w przeciwną stronę.

Tramwaje podzwaniały, dudniły w ciemności,

podrygiwały belki i deski na moście.

Jednostajne poszumy niosły się od rzeki,

ciężarówki błyskały w półmroku dalekim,

taksówka gnała jakby ktoś ją wciąż poganiał,

sygnalizator świetlny lśnił na skrzyżowaniu.

Zawieja nie zmniejszała się ani o krzynę,

wiatr szarpał i podnosił granatowy szynel.

Czkający pijak nadal pozycji nie zmieniał.

Lampa w ruchu szukała ciągle jego cienia.

Ale cień ów gdzieś zniknął, pewnie biel go skryła.

A możliwe, że w końcu wcale go nie było.

Nic nie mąciło ciszy. Tamten trzymał ramię,

skradając się ostrożnie, tuż przy samej ścianie.

Jego cień ustawicznie umykał od niego.

On skradał się i czaił, i bał się jednego:

by pijak się nie zerwał i uciec nie zdołał,

ale ten wtedy myślał o czymś innym zgoła.

Wiatr wiał, kołysał krzewem, gałęziami chrzęścił.

Śnieg padał coraz wolniej, ale coraz gęściej.

Pod zasłoną ze śniegu - jednolitą ścianą

stał człowiek otoczony bielą nieprzerwaną.

Śnieg wszystkie jego ślady zasypał, pogrzebał,

wyglądało to, jakby pojawił się z nieba.

Spotkania w żaden sposób wstrzymać się nie dało,

zapobiec mu, uprzedzić, gdy się okazało,

że była ich tam trójka. Strach - to był ten trzeci.

Nad lampą się kołysał mrok, a szum zamieci

jak gdyby się przybliżał i nacierał z siłą.

Parę kroków ich tylko od siebie dzieliło.

Wtem wiatr zadął z gwałtownym i donośnym rykiem.

Machnąwszy śnieżnobiałym, jak skrzydło, błotnikiem,

między nimi się z wizgiem samochód przetoczył.

Nagle coś mi zasnuło i zamgliło oczy.

Na ulicy ktoś krzyknął - wyraźne "nie!" padło.

Na moment zgasło, potem zapłonęło światło.

Zaułek opustoszał, znów cisza i spokój.

Czarna sylwetka krzewu widniała w półmroku.

Zegar wskazywał pierwszą, mrok tarczę zacierał.

W oddali majaczyła Cerkiew Zbawiciela.

Tylko niezamarznięta woda się czerniła.

Dokoła żadnych śladów na śniegu nie było.

Czasami myślę o tym, że mrok najczarniejszy

bieli śniegu nie może w żadnym stopniu zmniejszyć,

nawet o jedną trzecią, że noc nieskończona

nie ma mocy, by owe zastępy pokonać,

które przeciw niej śnieżna zamieć wystawiła;

z przestrzeni ja wypiera tajemnicza siła.

Ciągle więc było cicho i pusto przede mną.

Jeszcze chwilę przez okno spoglądałem w ciemność.

Zarys krzewu w półmroku tkwił znieruchomiały,

tramwaje swe brzęczenie kontynuowały,

drewniany pomost w dali skrzypiał wciąż z uporem.

Cichutko i ostrożnie opuściłem storę.

Ledwie się poruszyła biaława zasłona.

Matka nad cerowaniem skarpet pochylona.

Ojciec dłubał coś w swoim fotoaparacie.

Brat w łóżku czasopisma wertował uparcie.

Kot na grzejniku mruczał melodyjki stałe.

Ja tymczasem krawaty milcząc studiowałem.

Wciąż panowała cisza i lekka półmgiełka.

Zanurzała się w wełnę błyszcząca igiełka,

nad nią ruch okularów szybki, połyskliwy.

Rozłożone na stole lśniły obiektywy.

Kot w swoim ciemnym kącie coś mruczał bez treści.

Przymierzany przed lustrem mój krawat szeleścił.

Ojciec tkwił nad naprawą swoich aparatów,

uśmiech sponad czasopism nie schodził z ust bratu -

Bożonarodzeniowe o cudach legendy.

Za szkłem w zegarze błyskał krążek uśmiechnięty,

choć się wahał, lecz w ciągłym ruchu nie ustawał.

Ja przed lustrem starannie wiązałem swój krawat.

Matka wciąż cerowała pąsowe skarpety.

Prostokąt kalendarza lśnił na tle tapety.

W przytulnym kącie kinkiet ciepłym blaskiem świecił,

jasne plamy się kładły na gładkim parkiecie.

Kocie oczy świeciły w ciemności pod stołem.

Ja przed lustrem ze swoim krawatem utknąłem.

W ciszy kot pomrukami dawał znać o sobie.

Ja się skoncentrowałem na własnej osobie.

Gwałtowne wycie wiatru dobiegło zza okien.

Z wytężoną uwagą ślizgałem się wzrokiem

to do góry, to na dół po lustrzanej tarczy,

syciłem wzrok widokiem, zupełnie jak Narcyz.

Światło padało z tym, a pokój był mroczny,

więc rysy mojej twarzy były niewidoczne,

bielała oświetlona ręka. Wzrok przemierzał

odległość od podeszwy buta do kołnierza.

Przyspieszony ruch oczu stawał się męczący,

był zatem czas najwyższy, ażeby z tym skończyć.

Ale jeszcze wstrzymałem się przez małą chwilę:

światło padało z boku, gdy stałem profilem

i jedwabna koszula lśniła z jednej strony,

podobnie jak but świeżo pastą wyczyszczony,

a drugi postawiony w cieniu ledwie błyskał.

Mój drogi krawat jeszcze piękniejszy był z bliska.

Panowała tu cisza i lekka półmgiełka.

Poruszała się zwinnie srebrzysta igiełka.

Bóg wie, co brat wyczytał w swoich czasopismach.

Bóg wie, gdzie ojciec bujał myślami, gdy ściskał

w różowej ręce swoje małe śrubokręty.

Ja stałem z boku, nieco od nich odsunięty.

Tak sobie myślę czasem, że w tym lustrze moim

kiedyś się odnajdziemy po latach we troje,

pośród przytłaczającej ciszy, pośród mroku,

w jakimś nikłym światełku padającym z boku -

ja sam, i to odbicie, i tęsknota jakaś,

i będę jedynakiem tam, już bez bliźniaka.

Wskazówki na zegarze znalazły się razem.

A brat się jeszcze ciągle uśmiechał znad gazet.

Przebiegające z dala od mojego buta

sączyły się promienie światła, lecz zasnuta

mrokiem została ojca twarz zafrasowana.

Fotografie rodzinne ciemniały na ścianach.

Odchyliłem zasłonę. Za oknem przede mną

wirowały śnieżynki, lecz nie było ciemno.

Kalendarz się nie zmienił, a wiatr wciąż bezkarnie

nad zaspami potrącał rozchwiane latarnie

i Cerkiew Zbawiciela majaczyła w dali.

Zegar w dole na pierwszej wskazówki ustalił.

W różowym kącie lampa paliła się z boku,

a krzesła się cofnęły, schowały w półmroku.

Widoczna tuż przede mną ciemniała sylwetka:

mój bliźniak się ubierał, głowę chyląc z lekka.

Podniosłem wzrok i nagle zmartwiałem - w tej chwili

oni wszyscy we czwórkę na mnie się patrzyli.

Swój sprzęt fotograficzny ojciec reperował,

tarcza zegara we mgle jaśniała matowo,

brat leżąc utkwił w mroku wzrok znieruchomiały,

po podłodze się jego gazety walały.

Za oknami się wszystko kotłowało. Prędzej

zaczęły się kołysać w abażurze frędzle.

W owej ciszy na dobre półmrok się rozgościł

i słychać było nawet z pewnej odległości

skarpetę pod biegnącą przez nią szybko igłą,

jej szmer dochodził z kąta i wreszcie mi zbrzydło

powtarzanie wszystkiego da capo al fine.

Nadeszła pora, aby wybrać się w gościnę.

Spoglądając w kalendarz, na to, jak nieliczne

są dni do końca roku - znalazłem się w styczniu.

Przez zasłony szedł przebłysk latarni milczącej

i w moim kalendarzu milczały miesiące.

Czując, że rok przyniesie trudności niemałe,

w stronę wyjścia z pokoju kroki skierowałem.

Nagle coś się zaczęło, przybrało na sile.

Brat próbował wstać z łóżka, a za krótką chwilę

z krzesła za stołem matka zerwała się z nagła,

igła skoczyła w górę i z rąk jej wypadła,

ojciec chwycił aparat - też z rąk mu wyskoczył,

a pod stołem błysnęły dziwnie kocie oczy.

Rozległ się zgrzyt zegara. W drzwiach szczęknęła klamka

za mną i przesunęła się zasuwa zamka.

Odwróciłem się szybko nieco przestraszony:

wszyscy byli w pokoju, któż więc mógł drzwi zamknąć?

A ojciec bezszelestnie opuścił zasłony.

NIE MOŻNA JUŻ DOWIERZAĆ TERAZ ŻADNYM ZAMKOM.

Cofałem się i okno poszło wstecz tak samo.

Kot skoczył w oznaczone miejsce jasną plamą.

Pod sufitem, gdzie była koncentracja mroku,

błyszczała oślepiona igła jednooka.

Chętnie bym sobie krzyknął ze strachu tym razem

ojciec sterczał wśród stosu rozrzuconych gazet.

Czy możliwe, że zjawił się ktoś między nami?

Czy zacznie się przesuwać nam tu przed oczami,

na podobieństwo drzewa zasnutego pyłem?

Nie mogłem ust otworzyć, władzę w nich straciłem.

Na ścianach pośród tapet zjawiła się kreda.

Jak zdrętwiałem ze strachu - wyrazić się nie da.

Drzewa w naszym pokoju, który w las się zmienił!

Tutaj rosły gałęzie dotykając ziemi,

równocześnie sięgały sufitu i cały

proch z każdego zakątka niemal omiatały,

a korzenie się wiły w oczach jak powoje,

zaś wierzchołki splatały się w centrum pokoju.

Wpatrywałem się w pokój najtrzeźwiej jak umiem.

Wszystko tu zawierało się w jednym poszumie.

Igliwia ani liści nie widać, bo one

przez zimę miały swoje miejsce wyznaczone.

Lecz świerk był między nimi - przynajmniej tak sądzę

jedna igła skupiała refleksy błyszczące.

Dwa drzewa się jawiły w mojej matki oczach

i tyleż samo każdy z nas posiadał. Chociaż

różną miały wysokość, to jednako gołe,

puste były gałęzie i każdy wierzchołek,

w jednej igle na czubku cały blask się zlewał.

W każdej twarzy widoczne były te dwa drzewa.

Wszystko to się skończyło w ciszy i w ciemności,

tak samo jak zaczęło się niemal bezgłośnie.

W pokoju znów zawisła leciutka półmgiełka,

na podłodze pod stołem błysnęła igiełka,

ja stałem nieruchomo przy oknie w półmroku,

który spokojnej ciszy dotrzymywał kroku.

A igła ciągle jeszcze leżała pod krzesłem,

brat drżał pośród czasopism, ale pewien jestem,

że nie zdążył przejaśnieć cyferblat zegara.

Ojciec nadal przy stole naprawiał aparat.

Zasuwka się cofnęła i tylko zasłona

na oknie falowała lekko odchylona.

Wszystko było jak przedtem i teraz od nowa

każdy swoje zajęcia mógł kontynuować.

Kot znalazł się pod lampą i leżał ponury,

okalało go światło padające z góry.

W stronę okna rzuciłem jeszcze spojrzeń parę

medytując, kto tutaj poruszył kotarę.

Matka szukając czegoś w milczeniu przyklękła.

Po chwili znowu igła zalśniła w jej rękach,

ja dłońmi przeciągnąłem po skroniach bez słowa

i znowu koniec igły w skarpetach nurkował,

błysnęły okulary i w mroku się skryły.

Rozłożone na stole lśniły obiektywy.

Dął wiatr i coraz bardziej zgęszczała się ciemność

i przejmująca pustka za oknem przede mną.

Sięgnąłem do lufcika, wyciągnąłem wino.

Śnieg bił w oślepłe okna, chciał storę odwinąć,

wydając dźwięk brzęczący dziwnie za zasłoną.

W przedpokoju zadzwonił dzwonek telefonu.

Roztrącając stojące na drodze ciemności,

rzuciłem się do niego, ale to, że gościł

u nas ktoś - wyleciało mi całkiem z pamięci.

Zapomniałem, że w naszym pokoju się kręcił

ktoś za mymi plecami, wzdychał, spacerował

i wtedy usłyszałem w słuchawce te słowa:

— Nie będziecie już więcej świętowali razem

i nie będzie kompanów do kielicha, wazy.

W ojczyźnie swojej miejsca nie będziecie mieli,

nie będzie pocałunków, nie będzie pościeli

ani snów erotycznych i nic się nie zmieni.

Nie będziecie mieć wiosny, lata i jesieni.

Nie będzie dla was jadła, nie będzie napoju,

nie będzie dla was w kraju świętego spokoju.

Nie będzie rąk na skroniach - pamiętajcie o tym,

ani oczyszczającej nie będzie tęsknoty.

I drzewo w waszych oczach nigdy nie zagości,

i nie będzie już nigdy żadnej samotności.

Nie dotknie was cierpienie, złości też nie będzie.

Nie dla was czułość, litość, współczucie i szczęście.

Nie dla was będzie radość i nie dla was bieda.

Nie będziecie mieć nawet wody ani chleba.

Nie będzie płaczu - w oku łza się nie pokaże,

nie będziecie też mieli pamięci i marzeń.

Nie dostaniecie listów wysyłanych do was,

a po dawnym rozumie będzie pusta głowa.

Z biegiem lat utoniecie tutaj w mrocznym cieniu.

Ogłuchniecie. I w końcu zgnijecie w więzieniu.

Przeszłość się do was tyłem odwróci, a całą

rzeczywistość zasłoni przed oczami całun. -

Odłożyłem słuchawkę i od telefonu odszedłem,

lecz on mówił nie zmieniając tonu,

więc zawiązałem krawat i wyszedłem z domu.

CZĘŚĆ DRUGA

W Wigilię zaproszony byłem na pierogi.

Za oknami wiatr krążył i rysunki robił,

kreśląc kółka na śniegu, jak co dzień wieczorem.

Blask reklam się pojawiał jak zwykle nie w porę.

Pobrzękiwały cicho tramwaje w oddali

i chłopcy pędem z góry ku rzece zbiegali.

W stronę komisariatu podjeżdżały suki.

Raziły bielą, drażniąc wzrok, gzymsy i stiuki.

W zawrót głowy wprawiały sklepowe witryny

i wzniecały niepokój według reguł zimy.

Obejmujące miasto półmroki, półcienie

potęgowały jeszcze dziwne podniecenie.

Lampy nad drzwiami, w owym ogólnym zamęcie,

nurkowały w zasnutym śniegiem firmamencie.

Samochody dostawcze sunęły w ciemności,

tramwaje wciąż dzwoniły, dudniły na moście.

Myśli mącił niepokój, tęsknota i smutek.

Szum szedł od brzegów rzeki lodami nie skutej.

Zatrzepotała lekko kartka kalendarza

Miarowy ruch latarni stale się powtarzał

w odbiciu jej promieni i na ścianie świecił,

za pomocą tych dwojga: okna i zamieci.

Rozchwiały się nad zaspą szczebelki w parkanie

i w ciemności katedra drgnęła niespodzianie,

w jej wnętrzu zadrżał ołtarz przy bocznej kaplicy,

a dzwon się rozkołysał i huczał w dzwonnicy.

Zbliżyły się wskazówki zegara do siebie.

Sam Bóg się rozkołysał i zachwiał na niebie.

Tuż przy moim ramieniu huśtała się stora.

Za oknami podwójny blask, tego wieczora

kołysał się w poczuciu triumfu i chwały.

Bożego Narodzenia mroki się zachwiały.

W jaki sposób tęsknotę można rozkołysać,

żeby rozhuśtać storę, co u okna zwisa,

od samego dotknięcia skroni, przytulenia,

spowodować na ścianie kołysanie cienia,

by drzewko wychwycone lampkami nauczyć,

jak się ma rozkołysać balansjerem uczuć

(niepokój - poniżenie - wreszcie zemsta) i czy

z tymi zastrzeżeniami: by czasu nie liczył,

z tym, ażeby czasowi nic nie puszczał płazem,

i z tym jeszcze, że uczuć żadnych nie przekaże.

Aby oddać uczucia przy jego pomocy,

nie trzeba było w samą wigilię, po nocy

przedzierać się przez gęstą mgłę drogą niełatwą,

mijać na skrzyżowaniu to podwójne światło,

narażać się na napad i inne przykrości,

nienaturalnym ruchem roztrącać ciemności.

Nie trzeba było ognia i światła żadnego.

Wszystko wczorajsze będzie dla dnia jutrzejszego.

Wszystkie uczucia będą potrzebne do śmierci.

I wszystkie one będą w obliczu złych wieści

odkryte - starczy, gdy ich przeczucie zagości,

jakby między walczące ostro namiętności,

coś, co nas prześladuje, tutaj się też wkradło.

Brakowało, by jeszcze wyłączyli światło!

Jak lunatyczka pośród latami ulicznych,

niby tor wyścigowy dla cieni rozlicznych,

lub królestwo przeciągów, w którym ktoś

się schował, chwiała się oficerska willa luksusowa.

Jeśli więc ktoś cię śledzi, ciekaw twych sekretów,

to - nierozpoznawalni w blasku epoletów,

zagubieni, gdy weszli między amfilady

i mocno ściskający w dłoniach czekolady,

barokowe krągłości tuląc - łatwo dociec,

że są to młodzi chłopcy służący w piechocie.

Oni krwi nie przeleją, pozostaną w szyku,

jak zostaną ich jabłka wypadłe z koszyków,

tak samo ich rodziny, domy i miłości.

To właśnie jest granica nieosiągalności.

Kto się trząsł pod napisem na tabliczce "wejście"?

Kto zadrżał przeczuwając kolejne nieszczęście,

kto się wzdragał w przeczuciu tej czarnej godziny,

kto bał się raz do roku - raz jeden jedyny,

kto o splamieniu duszy grzechem nie chciał słuchać,

czyja jasna i czysta dusza była głucha,

komu w porę udało się horyzont zmniejszyć,

kto zadrżał, przeczuwając swój wstyd najstraszniejszy?

Kpina, szyderstwo, drwina - a oto co czynią:

szczyt nieosiągalności staje się świątynią,

niezłomność do orzecha porównać najprościej,

grzech może być przykładem nieosiągalności,

szczytem opanowania są kielichy puste,

tkwiące wśród niezłomności niezniszczalnych luster.

Kto w zaułkach nad Newą będzie umiał przeżyć

życie mądrzej i piękniej niż ty i w odzieży

wytworniejszej i lepiej dobranej, kto obok

ciebie idąc, mijając cię, pośle za tobą

śliczny uśmiech, taksując wzrokiem z góry na dół,

a w czyim sercu nigdy nie zostawisz śladu,

w czyich oczach nie błyśnie nigdy błękit nieba

odbity w miejscu gdzie się rozpościera Newa

i czyje czarne palto oraz niebieskości

beze mnie pozostaną kiedyś i w ciemności

(nawet gdyby się ogień palił) pogrążeni

ludzie nie zauważą istniejących cieni?

A jakże bez poczucia i czasu, i dat,

w powszechnej Solitude czy też Soledad,

posługując się ręką i głową, omiatać

każdy kąt, poszukując prapoczątków świata,

sprawdzając po omacku, czy w śniegu nie toną,

lub na zegarze, z głową gdzieś w chmurach utkwioną,

za pomocą ust, kolan, szukać wszędzie gdzie

może być niezmierzone, bezbrzeżne O, D?

W całym Osamotnieniu, ODrębności Duszy,

w swoim DOmu i dalej - w zaroślach i głuszy,

szukać w rODzinie, w kraju, cały rok - któż może?

W braku wiary - GospODi, o mein Gott, o Boże! -

Szukać nie w słowie "HADes", lecz "zgoDA" i "DAr",

OD wyjściowego "nigdy" DO "tak", "so" lub "DA".

Od dzieciństwa, gdzieś w kącie, zaciskając usta,

oddawałem się w ciszy kontemplacji lustra,

które nie wytrzymuje porównań ze stawem,

a podziwiając szmaragd, zdałem sobie sprawę

ze znaczenia uśmiechów patrzących nań ludzi

i piekielnych emocji, jakie zwykle budzi:

czy skłAD jest odpowiedni, ciepłota właściwa,

co na prAwDziwość skarbu niewątpliwie wpływa.

Pozostając w tym kręgu zainteresowań

umiałem autentyczność ocenić zachowań,

próbowałem na różne sposoby obliczać

czynniki wpływające na zmiany oblicza.

Przed skubaniem firanki nie mogłem się ustrzec

z niepokoju, czy własną twarz rozpoznam w lustrze.

Za kręgiem świateł, w kącie, pragnąłbym się schować

jak oficer na balu, lub w mroku jak sowa,

jakimś apoplektycznym zająć się obrazem.

Jakaż byłaby rozkosz i obłęd zarazem

dosiąść Durerowskiego rumaka i kłusem

wjechać w ciemność naprzeciw grzechom i pokusom,

ściskając skronie, które czas szronem naznaczył,

wjechać w Apokalipsę tęsknot i rozpaczy,

przeżyć rozkosz ryzyka i to podniecenie,

kiedy spojrzysz za siebie i zobaczysz cienie,

które ciągle, niezmiennie pragną cię dogonić;

widzieć ogień ziejący, słyszeć tętent koni,

czekać, czy miecz ognisty w niebie się ukaże

rozkołysany niczym wahadło w zegarze.

W lustrze mogę zobaczyć nawet własną duszę.

Ona jest bardzo mała i powiedzieć muszę,

że nie jest chyba większa od drobnego listka,

i że jest niebywale przejrzysta i czysta,

tak cudowna, jak gdyby odbiciem być miała

Bożego wizerunku - piękniejsza od ciała.

Coraz głębiej w rojeniach pogrąża się głowa.

Moją duszę Tyś Boże tak nobilitował,

że stała się podobna do duszy dziewczęcej,

przepełnionej dobrocią i pięknem, co więcej -

tak jak dziewczyna pełna bywa optymizmu,

ja w głębi serca sporo mam infantylizmu,

który mi towarzyszy tu, w północnej głuszy.

Za oknem ani ciała, ani żywej duszy.

Za oknami migocze uliczna latarnia.

Moją duszę wewnętrzne milczenie ogarnia.

Ucichło podniecenie w zmąconych umysłach,

niezakłócona cisza nade mną zawisła.

Zbliżający się styczeń milczy za oknami

i wiszący na ścianie kalendarz też zamilkł.

Cisza nad śniegowymi zwałami narosła.

Niesłychanie milczący jest ogólny rozkład.

Pod czaszką się powtarza dzwonienie,

jak echo, mimo że milczy okno i milczy telefon.

Moje serce i usta całkiem oniemiały

pogrążone w milczeniu. Milczy naród cały.

Całkiem niezrozumiałe jest milczenie zimy

wobec życia i śmierci bez sensu. Milczymy.

Czekam odgłosów, które przerwałyby ciszę,

chociaż tu nawet niebios nie można usłyszeć.

Ich kopuła się w górze nad krajem zamyka.

Zdziwaczała, zgłupiała ziemia bez języka.

Dzięki światłom, którymi nas niebo ogarnia,

mój wiek - od czasu, kiedy powstała latarnia,

do apokaliptycznych koni - to nic więcej,

tylko gestykulacja cieni, to na ręce

białej rysunek żyłek liliowych z natury.

Ale błogosławiony niech będzie ten, który

stworzył ową muzykę bez nut, unaocznił

taką właśnie kulawą i niemą wyrocznię,

bo z jej ust żadna jeszcze odpowiedź nie padła,

prócz głuchego milczenia i ciągłego światła.

A jednak jakieś dźwięki zmąciły tę ciszę,

chociaż tu nawet niebios nie można usłyszeć.

W milczeniu słyszę poszum, jak echo po wietrze,

coś - jakby cienie uczuć - płynie przez powietrze.

Pytania rosną w górę, niby las wysoko,

skierowane do nieba lecą ku obłokom.

Jak myśli o zabiciu tuczonego cielca

tłoczą się w zagubionych i ściśniętych sercach.

Wątpię, czy byście pustkę zaniepokoili

modlitwą, nawet bardzo stosowną do chwili,

w dom ojcowski powrotem z efektownym wejściem,

ze znaczkiem przyklejonym na pustej kopercie,

aby nocne uczucia, które tu przeżyłeś,

mogły się odziać w srebro lotniczych przesyłek.

To, co było zmyśleniem, pracą się okaże,

nierządem - szereg zwykłych życiowych wydarzeń.

Czasem błotem i brudem bywa krew prawdziwa,

a pod pozorem grzechu miłość się ukrywa.

Cud może być marzeniem o cudach zaledwie

i choć niezbyt pobożny, spróbuj nie zwlekając

zabłysnąć, zamigotać, pogrążyć się w niebie

niby kartka pocztowa w najzwyklejszym raju.

Z autoironią, gdy się sobą nie zachwycasz,

"oto jest Bóg" powiadasz, "a to jest granica".

Coś jakby nić tworzyło związek i on z góry

wyznaczał twoje miejsce wobec Boga, który

pobrzękuje stuleciem, losami człowieka

i twoim życiem w dłoni - jak Io - z daleka.

By myśli zjawiające się nocną godziną

dały jakąś osłonę marnotrawnym synom

i pięknej córce, miejsca zmieniając pobytu

oraz aby uczucia nie tworzyły mitu,

nie trzeba było ciemną, wigilijną nocą

wybiegać ze swojego domu. No i po co

było bać się awantur, napadu, przykrości,

w panice się pogrążać w ponurej ciemności

i w strachu, gdy już całkiem brakło animuszu,

ratować się, umykać pogoni za duszą.

A nawet wierzyć w cuda też nie było trzeba,

ze swymi pytaniami zwracać się do nieba,

a i tych listów pisać też nie wypadało,

obawiać się o siebie, ratować swe ciało.

Wigilia jest szczególnym dniem w roku, a zatem

nie mówi się, że można ponieść jakąś stratę,

a zwłaszcza że się nie da niczego uniknąć

przez zmianę swej postaci na krowę mityczną.

I ty sam niezawodnie poleciałbyś bzycząc,

na oślep za tą śnieżnobiałą jałowicą

(jakby cię giez ukąsił) jak niebiańska osa,

tym bardziej że wciąż milczą najświętsze niebiosa

i próżno byś osłony oczekiwał, żądał

od złego, lecz ze wszystkich najlepszego żądła.

Skoro "ad" znaczy "piekło", kiedy na nas spADa

tyle mąk, sprzeDAwca mąkę nam wykłADa

na lADę - to mąk owych nadmiar nie wart grzechu.

Czy wyczujesz w panice i wielkim pośpiechu

te ciągłe wątpliwości, które powstać muszą

w wiecznych zmaganiach z czasem w pogoni za duszą,

w stałym pośpiechu, w równo rozłożonej męce

z obawą, aby uczuć nie przekazać więcej,

nawet w chwili, gdy one jak smutku dotknięcie

chwycone w uścisk skronie trzymają zawzięcie?

Żeby uczucia, które tej nocy przeżyłem

mogły ukryć się w srebrze lotniczych przesyłek,

twoje uczucia, które zamieć w tę noc wplata

w drzwiach ci przekażę - piotrogrodzki telepata

(uczucia owe będą śmieszne, niespokojne,

jak szpagat rozciągnięte od wojny do wojny)

mijając Letni Ogród szepnę na ostatku:

nieosiągalna moja polska adresatka.

Twoja miłość to chyba wychowanka wróżek.

Twój ukochany jest współczesnym Orfeuszem.

Twój obraz - fotografia, mrugnięcie powieki,

a dźwięk twojego głosu - dixieland daleki.

W ogrodzie botanicznym spacery jak co dzień,

a śpiew ukochanego gdzieś z piekła dochodzi.

We śnie go słychać poprzez storę uchyloną

i wkrótce już dwa głosy dźwięczą unisono,

niczym organy, milkną jak ołów stygnący,

ślubny bukiet, lecz wszystko to kiedyś się kończy.

Twoja dusza jest piękna i pełna uśmiechów,

cicha, spokojna, jeszcze daleka od grzechu,

ale ona jest w drodze i teraz i potem

z miłością, co przepełnia całą twą istotę.

Twego ducha nic łatwo nie zniszczy, nie skruszy,

a przecież jednak grzechy nie miną twej duszy.

Ona może być chora, cierpiąca i biedna.

Zapamiętaj, że duszę ma się tylko jedną.

Gdy z podróży poślubnej powrócisz na miejsce,

będzie to dla twej duszy laurowym wieńcem.

To dla niej kwiaty, dla niej będą zaślubiny

i błyszczące cierniowe gałązki tarniny.

Dusza wybaczy grzechy, bowiem ona sama

była już od dzieciństwa dobrze wychowana.

Może spalić figowiec, ale też jej ramię

przygarnie i pocieszy; dusza może skłamie,

ale ciebie wywyższy i nobilituje,

przed Sądem Ostatecznym dusza uratuje.

Czyj śpiew uderza w szyby głośnymi tonami?

Pewnie zakochanego słychać za oknami.

W ślad za głosem się wznosi dusza, aby potem

ściągnąć go z wysokości na ziemię z powrotem.

I później już inaczej spogląda się wzwyż.

Istotnie, ty wędrujesz niemal cały dzień,

a duch twój w ślad za tobą podąża jak cień

i krąży po pokoju wtedy, kiedy śpisz,

po pewnym czasie dusza przypomina mysz.

Kiedyś może wystąpisz w postaci żeglarza,

jako "śpiewak nieznany" - bo to też się zdarza

(dusza w to nie uwierzy, nie da się omamić).

Wędrówki swe zakończysz w górze, nad chmurami.

Tak więc, gdy twoja miłość pod uwagę bierze,

że mógłbyś swą dziewczynę chcieć złożyć w ofierze,

w obawie przed twą duszą, pod drzewem się chroni,

drżąca z obaw, gotowa nawet cię przegonić.

Za oknem na ulicy coś się mieni w oczach,

tam ktoś przed tobą chyba pragnie uciec, chociaż

ty, spojrzenie utkwiwszy w rdzewiejący karnisz:

nie widokiem ulicy teraz wzrok swój karmisz:

patrząc w ślad za miłością, co ma oczy modre,

widzisz w nich swe odbicie - widzisz autoportret.

Dostrzegasz błękit nieba i cień uczuć, jaki

pada na diabaz, niebo i na czarne krzaki,

zobaczysz tamto drzewo i piekło. Prócz tego

w owej grafice trudno odnaleźć winnego.

Osłona z ciała jest jak sito - nie wystarcza,

a tylko dusza może być skuteczną tarczą.

Możesz się zachowywać swobodnie i szczerze

jedynie za swej duszy niezłomnym puklerzem.

Wszystko jak sen minęło wiatrem uniesione:

dwa zgodnie brzmiące głosy - miłe unisono,

poszumy drzew rozwianych na wietrze i pieśni

miłosne, takie piękne, że twój umysł zmieścił

ich tyle, ile granat ziaren, aż się cały

wypełnił. Dzięki temu mogłeś jak wspaniały

Argonauta w umysłach innych też zagościć.

Jednak tam - nie zapomnij - panujesz w ciemności,

a sam jesteś widoczny będąc w pełnym świetle.

Pamiętaj, że twa miła znajduje się w piekle.

Już lepiej jest bez głupca niż bez kłamcy u nas.

Obejść się bez pieśniarza łatwiej niż bez runa.

Lepiej być grzesznym, niż za grzesznego uchodzić,

raczej utonąć, niż się unosić na wodzie.

Ale pływak czy śpiewak zwykle lepszy los ma,

kiedy zda się na tego, który trzyma wiosła.

Twój wzrok błądzi w ciemności pochmurny i dziki.

Może dotrą do uszu pięknej Eurydyki

pieśni ukochanego poprzez zawiść, wściekłą

złość, grobowe milczenie, przez odór, przez piekło.

Śpiewaka otaczają tylko same usta.

Wokół ponure mroki i bezbrzeżna pustka.

W owej ciemności czarne drzewo oko mami.

Pieśni ukochanego dochodzą z otchłani.

Jakże dziwnie ta wielka cisza jest widoczna,

przypominając obraz w pięknej ramie okna,

gdy wiek jest zanurzony w nieruchomą ciszę

i tylko - jak wahadło - człowiek się kołysze.

A w tej właśnie godzinie na świat się otworzy

zrodzone Nowe Światło, wyprzedzając zorzę.

Dźwięk płynie nad włóczniami parkanu, cmentarzem,

jak gdyby z nowej tarczy na nowym zegarze,

bez pośpiechu, miarowo wnika nieprzerwanie,

by duch nad wszelkim ciałem objął panowanie.

To purpurowe światło, które się zjawiło z zewnątrz,

objęło okno z niesłychaną siłą.

Ono pod wpływem tego światła nowej zorzy

otwiera się i cały obraz jakby ożył.

Tak kroczył Orfeusz, tak Chrystus śpiewał później.

To dziwne, że wam przyszło w taki sposób bluźnić

i bez jakiegokolwiek wstydu, zahamowań

rozkołysał się taki związek i zachował.

Rozhuśtał się ochoczo, brzęcząc w różnych tonach

łańcuch różnych powiązań między nimi dwoma.

Kroczył Chrystus, Orfeusz śpiewał. No i jeszcze

twoja miłość, będąca wychowanką wieszczek,

przed koszmarami z krzykiem uciekła w step głuchy.

W strasznych ciemnościach nad nią brzęczały łańcuchy,

jak odgłosy zegara albo telefonu.

W mrokach huśtał się nad nią daleki dźwięk dzwonów.

U zegara kołysał się brązowy owal

i śmiertelny ideał również balansował.

Huśtało się wahadło na mogiłach, wzgórzach,

wahadłowo noc drżała i dzień się poruszał.

Kołysała się w oknie stojąca dziewczyna,

chłopiec we śnie od wahań też się nie powstrzymał.

Rozchwiało się uczucie i krzak rozkołysał.

Kołysało się miasto i pustynna cisza.

Rozkołysał się w oczach ciemny obraz drzewa,

chwiał się to z góry na dół, to z prawa, to z lewa.

Kołysało się dziewczę trzymane ramieniem,

wahał się każdy okrzyk i niedomówienie,

huśtał się cień na ścianie równolegle ze mną,

huśtały się wnętrzności i to, co na zewnątrz,

huśtało się wahadło z równomierną siłą,

wieczorem nieco ciszej, lecz ciągle dzwoniło.

Do wahadła się Twoja czysta dusza zbliża.

Ty jesteś jak wahadło od żłóbka do krzyża.

Inny rodzaj wahadła stanowi, jak sądzę,

Twa ręka wyciągnięta, a w dłoni pieniądze,

kiedy liczy, obdziela goryczą i złotem

od Łazarza do figi, wciąż tam i z powrotem.

Od gniewu do miłości, od mroku do słońca

rozprzestrzeniasz się ciągle Ty - krew pulsująca.

Ty jesteś jak wahadło, któremu się nie śni

wypatrywać, skąd płyną te miłosne pieśni.

Ty sam jesteś wahadłem i wahadła bratem.

Twój duch jest najwspanialszym, pięknym cyferblatem

ze wskazówkami. Pomnij, włącz do swych obliczeń,

że tarczą ma być Twoje owalne oblicze.

Od najwyższej mądrości do głupoty świata

Ty jesteś jak wahadło z ciemności do światła.

Jak widoczne za oknem falujące cienie

wahadłem jest dla ciebie wszelakie istnienie.

Ty sam jesteś wahadłem i ja też nim jestem

w każdym dniu i godzinie, z każdym swoim gestem.

Do wahadła - o Panie Boże wybacz - muszę

porównać Twoje ciało, jak i Twoją duszę.

I każdy umysł wprawi w ruch balansujący

jak wahadło, chociażby dziewczyna na łące.

Wciąż będzie się kołysać od płaczu do śmiechu

i od pieśni miłosnych do najgorszych grzechów.

Ty będziesz w równym stopniu dla cieni ulicznych

wahadłem, jak dla koni apokaliptycznych.

KRZYK:

Ja jestem jak wahadło. Niech mnie nikt nie rusza.

Dla jutra, dla przyszłości wahadłem być muszę.

I nie boję się przyszłych lęków i uprzedzeń,

samego siebie o ich nadejściu uprzedzę.

Zobaczyć własną nędzę, ubóstwo i rany,

widzieć siebie na tarczy biednym, pokonanym,

albo chorym w szpitalu za rok czy za chwilę

mogą tylko jednostki - to boski przywilej.

Przewidywać zaszczyty, wieniec laurowy,

który prędzej czy później nie ominie głowy,

ale też i z finału zdawać sobie sprawę,

to umiejętność, która jest ponad obawy.

Chwalić się bezsensownie, nim go sprawdzą lata,

potrafi - jak wahadło - dobry telepata.

Wy, którzy potraficie los wieszać na włosku,

zdolni do oszustw, kłamstwa, tęsknoty i troski,

szukający stosunków i kontaktów z każdym, z

noszący i niełaski i szczęśliwe gwiazdy,

gotowi do mieszania krwi, ale zarazem

nieodporni na miłość jak i na zarazę,

zostawiliście próżno światło nie zgaszone,

niepotrzebne są ślady przez was zostawione.

Waszych tajemnic wasi znajomi nie chronią.

Zostaniecie pobici własnych uczuć bronią.

A cóż może być bardziej rażące dla wzroku

niż natrętne uczucie, co na każdym kroku

pragnie skoczyć do gardła zdążając za wami?

DOBRZE WAM WSZYSTKIM RADZĘ STAĆ SIĘ WAHADŁAMI.

kwiecień 1962

***

To przedostatnie piętro

ciemność wcześniej wyczuje

niż okoliczne piękno.

Ja cię obejmę czule,

nawet otulę płaszczem,

dlatego że deszcz w oknie

tak ewidentnie płacze

i po tobie i po mnie.

Pora nam już się rozstać.

Rozcina szkło tą godziną

srebrzysta nitka prosta.

Nasz czas na zawsze minął

i opuścił zasłonę.

Zmienimy zwyczaj stary

Wyznaczą - tak sądzone -

życie cudze zegary.

LAGUNA

Trzy staruszki w fotelach w hallu, zerkając

sponad robótki, rozmawiają o Golgocie. Pensjonat

"Akademia" z całym światem próbuje

popłynąć ku Bożemu Narodzeniu w łoskocie

telewizji. Buchalter księgę wsunął pod łokieć,

i z zapałem tym wszystkim steruje.

Do swojego numeru, na pokład, po trapie

wchodzi pasażer, niosąc w kieszeni ratafię,

jakiś nikt (człowiek otulony płaszczem),

który utracił pamięć, ojczyznę i syna,

jego garb opłakuje po lasach osina,

jeżeli po nim ktoś w ogóle płacze.

III

Dźwięk kościołów weneckich, jak serwisów kawowych

słychać w pozostawionym pudle po przypadkowych

istnieniach. Brązowa ośmiornica

żyrandola w treliażu dawno rzęsą zasnutym

liże mokry postument pełen brudnych i smutnych

łez i snów, których nikt nie przelicza.

Adriatyk zwykle jeszcze przed brzaskiem porannym,

nocą, napełnia kanał po brzegi, jak wannę;

kołysze łódki jak kolebki; fisz,

a nie wół u wezgłowia będzie stać nocami

i gwiazda morska w oknie swymi promieniami

będzie poruszać storę, kiedy śpisz.

Tak właśnie żyć będziemy i płomień ratafii

zalewać martwą wodą ze szklanej karafki

i zamiast ptaka-gęsi równo krajać

rybę-leszcza, ażeby uraczył nas wielu

tego dnia Twój strunowy przodek, Zbawicielu,

zimową nocą, w tym wilgotnym kraju.

Wigilia bez choinki, bez śniegu na dworze,

lecz nad zakodowanym w świadomości morzem.

Topiąc skorupkę mięczaka i ledwo

zdążywszy twarz skryć, plecy zaś wyeksponować,

Czas wynurza się z wody i zmienia od nowa

tylko wskazówkę zegara - ją jedną.

VII

Tonące miasto, tam gdzie nagle, nieskończenie

bezwzględny rozum staje się mokrym spojrzeniem,

tam gdzie północnych sfinksów południowy

piśmienny, mądry kuzyn, lew skrzydlaty bratu

swą książkę zatrzasnąwszy, nie zawoła "ratuj!"

pluskiem luster zachłysnąć się gotowy.

VIII

O zgniłe pale bije gondola na łańcuchu.

A dźwięk przeczy zarówno sobie, jak też uchu

i słowom. Również tamtemu mocarstwu

gdzie las rąk rośnie bujnie i w górę się wspina,

przed małym lecz drapieżnym biesem, że aż ślina

pokrywa gardło lodowatą warstwą.

Kiedy ugniemy łokcie, wzniesiemy do góry

prawą i lewą łapę, chowając pazury,

to otrzymamy coś, co będzie tu

przypominać młot w sierpie i ten gest odważny

a przysłowiowy, naszej epoce pokażmy,

tak podobnej do koszmarnego snu.

Ciało pokryte płaszczem zajmuje obszary

(te, w których dla Mądrości i Miłości, Wiary

nawet Nadziei brak przyszłości, ale

zawsze jest teraźniejszość, choć nie wiem jak gorzki

byłby smak pocałunków dla Żyda i gojki)

i miasta, w których podeszwa na stałe

nie zostawia śladu, jak łódź na wodnej gładzi;

każda przestrzeń za nami - w cyfrach - gdy sprowadzić

ją do zera, to wykluczy swe związki

z wyraźnymi śladami, które pewnie biegną

po placach tak szerokich, jak dźwięk słowa "żegnaj"

i po ulicach tak jak "kocham" wąskich.

XII

Iglice i kolumny, arkady i mury,

sztukaterie bram, mostów, pałaców. Patrz w górę,

ujrzysz uśmiechy uskrzydlonych lwów,

na otulonej wiatrem, jak sukienką, wieży

niezniszczalnej, jak ziarno, gdy pod skibą leży

za strefą czasu, który jest jak rów.

XIII

Noc na San Marco. Oto przechodzień z pomiętą

twarzą, porównywalną w ciemności ze zdjętą

z palca obrączką, obgryzając w cieniu

paznokieć, najspokojniej, z obojętną miną

wpatruje się w to "nigdzie", w którym się zatrzymać

może myśl, ale nie wolno spojrzeniu.

XIV

Gdzieś za "nigdzie", za jego granicą, przedziałem

czarnym, albo bezbarwnym, albo nawet białym,

jest coś w rodzaju przedmiotu czy rzeczy.

Może ciało. W epoce tarcia i ciążenia

prędkość światła jest równa szybkości spojrzenia,

nawet w momencie, gdy światło nie świeci.

1973

***

E.R.

Drugie Boże Narodzenie na brzegach

nie zamarzającego Fontu.

Gwiazda Królów nad ogrodzeniem portu.

Że nie mogę żyć bez ciebie - nie trzeba

mówić, skoro istnieję, co wynika

z tej karteczki. Jak widać żyję, bowiem

piję piwo, depczę zeschłe listowie,

nie oszczędzam trawnika.

Teraz w kafejce - w której kiedyś i my

byliśmy, jako szczęśliwi chwilowo

bezgłośnym strzałem w stronę południową

rzuceni w przyszłość pod naporem zimy -

kreślę palcami twą twarz na marmurze

dla biednych; nimfy obok podskakują,

brokat na biodrach przy tym usiłując

unieść ku górze.

Cóż więc bogowie (jeśli bura plama

w oknie miałaby was symbolizować)

chcecie powiedzieć przez to - jakie słowa?

Przyszłość nastała, ale ona sama

jest wytrzymała. To przedmiot upada,

muzyka cichnie, już się nie ukaże

skrzypek. A morze się marszczy i twarze.

Wiatru ani śladu.

Kiedyś to morze, a nie my, niestety,

sieć promenady zaleje i ruszy,

choć krzyk "nie trzeba!" uderzy je w uszy,

powyżej głowy uniosą się grzbiety,

gdzie piłaś wino, gdzie schła bluzka jakaś,

gdzie podczas drzemki leżała twa głowa,

i skruszy stoły, by dno przygotować

dla przyszłego mięczaka.

1971 Jałta

ZIMOWY WIECZÓR W JAŁCIE

Pociągła twarz o rysach lewantyńskich,

dziobatą cerę ukrywają baczki;

kiedy wyjmuje papierosa z paczki,

bezbarwny pierścień nad palcu rozbłyskiem

dwustuwatowym nagle wzrok poraża.

Moja soczewka jest bardzo wrażliwa,

mrużę więc oczy - i on się odzywa,

krztusząc się dymem przy słowie "przepraszam".

Styczeń na Krymie. Czarnomorski brzeg

zima odwiedza jakby dla zabawy:

nawet nie może utrzymać się śnieg

na ostrych klingach wysokiej agawy.

Świecą pustkami restauracje. Dymi

paskudnie brudny ichtiozaur na redzie

i zalatuje laurami zgniłymi.

"Nalać wam tego paskudztwa?" "Nalejcie."

A więc zmierzch, uśmiech i karafka. W mroku

gdzieś w dali barman, zaciskając dłonie,

jak młody delfin wznieca kręgi wokół

feluki chamsą po brzeg wypełnionej.

Czworokąt okna. Żółtofiolet pylą

odblaski garnków. Na tle ciemnej palmy

lecą śnieżynki. Zatrzymaj się chwilo

nie tyle piękna, co niepowtarzalna.

styczeń 1969

* * *

Początek roku. Ogień rwąc przebiega

zeschłą choinkę, tak jak gdyby wyssał

szkielety rybie wcześniej obgryzione.

Nowy Faeton już rwie się do nieba,

po którym słońce płynie niby wyspa.

Ja w kwiecie wieku mknę w północną stronę.

Rok po swojemu zacznę. Na me plecy

cień się od ramion kładzie, w górę wzlata

jak morze, które rozwiera gardziele

wszystkim jastrzębiom o piersiach kobiecych

ze wszystkich galer, na wszystkich fregatach

i z syrenami pięknymi na czele.

Twój, Apollinie, słownik - na co liczę -

uwzględnia żargon w związku z kalendarzem.

Przyczesz trójzębem spieniony ślad cierpień!

Podczas gdy huczy za oknami styczeń,

sielankowego chcę elementarza,

aby szaleńca nie wyśmiewał sierpień.

1969(?)

ELEGIA

Wydatki ducha - okrzyki umysłu,

logikę - równo je ocenić muszę,

gdy znów brnąć polem białej zimie przyszło

(ona jest bardziej milcząca niż dusza).

O czym rozmyślam sam, z dala od ludzi,

czemu jej ślad mi spokoju nie daje.

Tym razem przecież wyprzedził już grudzień

jej odwilżowe, lutowe zwyczaje.

Jakimże mrozem zima nas wychlasta,

w cieple przeszłości można grzać się i my

nie pamiętamy, jak potrafią miasta

dać się przytłoczyć wydechami zimy.

Pól oszalałych złośliwość bezmierna,

ich cisza straszna jest w swoim ogromie.

To już nie spokój, ale ziemia ciemna

swą drugą postać chce innym przypomnieć.

Coś potwornego jest w owej białości.

Widzę, że życie biegnie, jak rzucone

wyzwanie hańbie, zewnętrznej słabości,

w tę bliskość - ciągle jeszcze nieświadomie.

10 grudnia 1960

SOBOTA

(9 stycznia)

Sobota. Dziwnie ciepło. Drozdy niby

na wiosnę gwiżdżą - jak w czerwcowy wieczór.

Niespodziewanie wczoraj, jakby przeczuł

ataki wiatru, głóg stukał do szyby

natrętnie (jednak ja mu okna dalej

nie otwierałem). A skrzypienia ostre

akacji, barwy chmur, chciały mnie ostrzec

przed już bliskimi przymrozkami.

Ale

wszystko minęło, nawet drozd nie krzyczy.

Od rana czeską piosenką mnie mamił.

Przyszła sąsiadka jodyny pożyczyć

i napełniła pokój perfumami.

Ten właśnie zapach, co lawinę wspomnień

nagle wywołał dziś, w samo południe,

resztę dnia całą zepsuł mi paskudnie.

Myślałem, że to już nie dotrze do mnie.

Noc. Biorę pióro, żeby o tej porze

pisać, że czuję jakąś ociężałość,

że tak spokojne rano było morze,

ale pod wieczór znów się rozszalało.

1971

NOWY ROK W DOMU WARIATÓW

Zaśnij świąteczna gąsko

odwrócona do ściany,

z ciemnej na grzbiecie plamy

kryształek oka beztrosko

mruga wśród snów zapomniany.

Nie ma mędrców i osła,

gwiazdy ani zamieci,

co ratunek przyniosła

Dzieciątku: wiatr kręgi wzniecił

jak od uderzeń wiosła.

Płyną podobne nimbom

szumiącą leśną bramą,

ku odzianym w biel nimfom;

wieczorem, jak i rano,

rozetną bielą samą

wstęgi rozdęte limfą

poza szpitalną ścianą.

Bożonarodzeniowa

gąsko zasypiaj z nami,

od sennych mar się schowaj

pomiędzy bateriami,

pośród śliwek i jabłek

rozpostrzyj skrzydła białe

z głową pod selerami.

Oto świerszcza piosenki,

który pod listwą śpi tu,

płyną i rosną dźwięki,

jak śpiewy wielkich smyków,

albo wzrok spod powieki,

przez ogromny instytut.

Zaśnijmy więc oboje,

bo ja się także boję

dzioba przy ścianie z boku

w prześcieradła obłoku

i listwy od szuflady,

z której płyną rulady,

gdzie ja śpiewam donośnie

i gdzie pieśń moja rośnie.

Krąg za kręgiem nimb świeci

całkiem tak, jak w zamieci,

jeden za drugim w ślad

przez dwa tysiące lat;

w umyśle się zatrzyma,

tak jak podwójna zima,

jak zimowa dolina.

Kres, gdzie król - insulina.

W sali z szóstym numerem

miałem straszną kwaterę,

w państwie ukrytych twarzy.

Nocą za jasność klucz biorę

do spółki z ordynatorem,

ciała się boją lekarzy,

chmury oczodół przeraża,

muchę - że ptak się ukaże.

styczeń 1964

LISTY DO ŚCIANY

Zachowaj mój cień. Trudno to tłumaczyć. Wybacz.

Uchroń mój cień. Tak trzeba. Uda ci się chyba.

Za twoimi plecami rozgardiasz, latanie.

Czas na mnie, muszę odejść. Ty po mnie zostaniesz.

Żegnaj ściano. Odchodzę. Niech w snach cię zachwyca

obraz drzew przy szpitalu w poświacie księżyca.

A ten wieczór na zawsze w serce mi zapadnie.

Trzeba coś mieć za sobą. Nie gniewaj się na mnie.

Ocal mój cień. Napisu nie trzeba zacierać.

Mimo wszystko ja tutaj nie będę umierał.

Nigdy nie prosisz "wracaj". Gdy ktoś się przytuli

do ciebie, droga ściano, uśmiechnij się czule.

Mówisz: "człowiek to balon, dusza - nić". W istocie

patrzy na ciebie tylko nieznajomy chłopiec.

"Wypuścić, niech poleci" - jak wierzyć tym słowom,

skoro patrzysz, jak spadam prosto na dół głową.

Rozterki, smutek, ciemność. Łza w oku zamaże

minuty na dalekim szpitalnym zegarze.

Płynie holownik. Pustka za rufą i cienie.

I złoty księżyc ponad ceglanym więzieniem.

Swą samotność przy ścianie wolności zapiszę,

a ścianie w testamencie - stukot kroków w ciszy.

Bo do ściany się zwracam z pulsowaniem w skroni

licząc, że jej się uda wyrostka poskromić.

Nie chcę dopuścić śmierci do swej świadomości.

Nie wolno straszyć dzieci. Boję się ciemności.

Odejść, umrzeć jak głupi? Jeśli chodzi o mnie,

to nie chcę się pogrążać w ciemnościach przytomnie.

Tylko żyć, podpierając ramieniem twe zimno.

Ja... miłość... To nikogo obejść nie powinno.

Tylko żyć i zapomnieć o tym, co jest teraz.

Nie mogę sam się zabić. Ja nie chcę umierać.

Krzycz na mnie - umiejętność to nie byle jaka.

Krzycz, bo przecież tak łatwo przestraszyć chłopaka.

Krzycz, a jak nie, to teraz ja sam krzyknę może:

"Ej, chłopcze!" i polecę przez puste przestworze.

Masz rację: dobrze mieć coś za plecami, zwłaszcza

kiedy nie jest to agent, który w szarym płaszczu

bezszelestnie w ciemności czai się przebiegle,

nie dusza i nie ciało, lecz cień na twej cegle.

Izolacja smutku czy postępu przebłyski.

Dozorca uczuć - albo mój naród rosyjski.

Dobrze, że ktoś was zrodził i to mu nie wadzi,

że wam jest wszystko jedno, kogo macie zgładzić.

Z tobą, ściano, więzienie. Za mną cień zaledwie.

Dobrze, że się pojawił żółty brzask na niebie.

Dobrze, że noc się kończy, że zbliża się dzień.

Zachowaj mój cień.

Styczeń-luty 1964

INSRTUKCJA DLA WIĘŹNIA

W lutym do wiosny jeszcze daleko,

bowiem u jego granic jaśnieje

tak wielki obszar bieli jak mleko,

że może zaćmić nawet zawieję.

Zamieć porusza nagie zarośla,

od jej uderzeń domy się chwieją,

a ponad nimi szaleje wiosna

i dorównuje siwiźnie bielą.

15 luty 1964

Przy chodzeniu w pojedynkę, ramię

trzeba zmieniać przy każdym obrocie,

by uchronić się przed falowaniem,

żeby światło żarówki w przelocie

mogło sięgnąć jedynie do skroni

i źrenicy nie zwężało, bowiem

od tęsknoty to wprawdzie nie chroni,

lecz ratuje od mętliku w głowie.

14 luty 1964

Gdy w samotności senność szał poskramia

przy zataczaniu kręgów, to nie zmieni

faktu, że jest już nie do wykonania

spenetrowanie krokami przestrzeni.

Więzień oparty o okienną ramę

sam jest odbiciem, śladem ciała, które

jeżeli nawet na dno jest spychane,

Archimedesa falę wzbija w górę.

Choć na pustkowiu więzienie powstało,

jednak niektóre własności natury

są wypierane z wysiłkiem przez ciało

lecz do grobowej tylko kubatury.

16 Juty 1964

Przed spacerem po celi

Przeszył kaganiec, z niego się wyplatał,

niby trucizną całą pryczę zmoczył

chłód i wypiera noc z każdego kąta,

bym ja swobodnie w kwadrat mógł zeskoczyć.

Lecz przedtem musi wyobraźnia zmienić

obraz na mnogość różnych figur wkoło

i tak je zgęścić w kamiennej przestrzeni,

że pot kroplisty wystąpi na czoło.

Jak wszędzie w świecie, tak samo i tutaj

przestrzeń pilnuje przestrzegania sfery

i precyzyjnie dobiera marszrutę,

tak jak na ścieżkach w ogrodach Hesperyd.

17 luty 1964

STRACH

Nocą wychodzisz przed bramę i dźwięk

twych kroków straszy i złości

cię w takim stopniu, że twój własny lęk

może ożywić ciemności.

Gdybyś był inny, inaczej wyglądał

i spotkał kogoś, kto skrycie

drżąc w strachu szedłby chyłkiem po schodach,

za nóż na pewno byś chwycił.

Lecz jesteś sobą. Kiedy w napięciu

do swoich drzwi w końcu dotrzesz

i zamkniesz z hukiem - owo trzaśniecie

podstępnie zdradzi twój okrzyk.

1970

PRZYPŁYW

W północnej części świata znalazłem schronienie,

gdzie ptaki w locie widzą swe odbicia w łusce

rybiej, ze skał spadając z wielkim ożywieniem

dziobią powierzchnię sfalowanych luster.

Nie odnajdziesz się, nawet w pokoju zamkniętym.

W domu pusto jak wymiótł i nikt cię nie łudzi.

Łachmanem chmur od rana okno zasłonięte.

Mało tu ziemi i nie widać ludzi.

Tutaj woda panuje. Nikt w dzień ani nocą

palcem nie tknie przestrzeni, ażeby "precz!" krzyknąć.

Horyzont się nicuje, jak płaszcz, za pomocą

fal, które robią to z wprawą niezwykłą.

Od spodni i kufajki na haku odróżnić

siebie trudno - widocznie brak czucia, lub czysta

lampa świeci zbyt słabo. Ręką sięgasz próżni

i cofasz, aby powiedzieć "zmartwychwstał".

W północnej części świata znalazłem przytułek

pomiędzy akwilonem wilgotnym a cegłą,

gdzie podkowy fal, będąc na podkucie czułe,

porosną grzywą i dalej pobiegną

bez ustanku, tak jakby mózg pragnął pogrążyć

nabrzmiałą perłę w lokach ondulacji trwałej.

Ten, który w ruch je wprawił, wpoić im nie zdążył,

by na cokolwiek uwagę zwracały.

Usta krzywię, bo bzdurzyć nie należy, ani

pleść w kółko albo w kwadrat o zaletach swych:

bardziej jest nieruchomy przypływ niźli granit,

niż przytulony doń człowiek, niż ty.

A zimny poryw wtłacza z powrotem do pyska

szczekanie psa inaczej od słów. Trudna rada:

przy braku echa przedmiot, który chcesz uzyskać,

dwukrotnie zwiększyć jednak ci wypada.

III

Wietrzna część świata dla mnie stała się przystanią.

Ja dla niej zeschłą grudką, ona jest mi tarczą.

Jeżeli przyjdą po mnie, tutaj mnie zastaną,

bo tkaniny, choć mocne, przeważnie się marszczą.

W tych szerokościach barwy najzwyklejszych drożdży,

gdzie mapa pozbawiona jest sporów granicznych,

coś jak obrus złożony z dużej liczby noży

rozściela się wydając odgłos metaliczny.

Sam zaproszony na tę bezkresną biesiadę

wydam o niej opinię mimo wszystko ciepłą,

bowiem, jak by nie liczyć, więcej dałem radę

wypić z kielicha, niż po brodzie ściekło.

Złych od zwykłych rozpoznasz z dużej odległości,

lecz dokąd się Boreasz w kość jarzmową wprzęga,

póki trwa przepychanka, fala falę złości,

jedna drugą przytłacza, nikt cię tu nie sprzeda.

W północnej części świata cegłę zostawiłem.

Duszy wraz z czasem na wzór papug się udaje

powtarzać wszystko, oprócz ciągłości właściwej,

typowej dla surowych przedmiotów i zajęć.

I tak, krając materiał, "sukno!" krzyknie krawiec.

Gdy brak igły, nić można sobie rwać i plątać.

Pusty dom jest podobny do jakiegoś prawie

odwróconego w drugą stronę kąta.

Wietrzna część świata stała się dla mnie azylem,

Tutaj nikt ci nie powie "tyś obcy, daleki,

zjeżdżaj stąd!", a za nocleg wezmą pewnie tyle,

co porozumiewawcze mrugnięcie powieki.

Latarnia dźwięczy nocą na molo niezmiennie,

jak dzwonnik albo blachą śmieciarka obita,

gdy pisma wielkiej wagi idą na stracenie

i już na pewno nikt ich nie przeczyta.

Odwrócony do ściany szepnij "ja śpię teraz".

Odzież masz poszarzałą i sam jesteś stary.

Pod powiekami chyba tyle snów nazbierasz,

że "nadrobiłeś", powie ci morze, "z nadmiarem".

Obojętne do jakich liter się odwołać,

własne chrapanie wszędzie człowieka dopada

Zaplątany w bieliźnie i w ciszy dokoła,

zdejmujesz odzież zawsze ruchem kraba.

Tak śpiewał, kryjąc płetwy, pomniejszy niebianin,

bledszy niż odpuszczony grzech, kiedy w ciemności

zlany był lodowatą zupą rybną, zanim

nauczył cię, jak IHS układać z kości.

Tak to się wpada w kleszcze raka i w potrzaski.

Tak, kto w chmurach szybował, zostawia tam ślady,

stopa bieleje, stopnie tak się kładą płasko,

by iść po falach i bez balustrady.

***

Podrywać śliczne dziewczę w taksówce przez całą

drogę chlapiącą błotem, z butelką przy sobie

mknąć wzdłuż murów więzienia, gdzie się odsiedziało

trzy lata - to jest właśnie wolność co się zowie!

Świeży wietrzyk od Newy mile w nozdrza bije

i obawa o losy najbliższych nie męczy.

Ach! Tylko dla rodaka i nikogo więcej

zrozumiały jest w pełni urok tych linijek.

1972(?)

OPIS PORANKA

A.R.

Jak kołyszą się wagony w prawo,

w lewo,

jak

taśma filmowa świtu

rozkręca się niespiesznie,

jak podmiejskie tramwaje

ukazują się spoza drzew

w horyzontalnym pejzażu

przedmieścia i zatoki -

wszystko to widziałem

i dotąd

wszystko to widzę:

ich ruch ten sam,

dokładnie te same przystanki,

poniżej wody, ponad zakurzoną trawą

jakże one płyną

po błotnistym nabrzeżu

w maleńki sen

w maleńki świat

przyrody,

z krótkiej perspektywy,

zwiększając się, ukazując,

rozwijają się

w skomplikowane autostrady

i ciężarówki, ciężarówki, ciężarówki.

Płyń mój tramwaju,

jesteś łódeczką, wątłym stateczkiem,

nigdy nawet nie zdarzy ci się

katastrofa.

Twoi pasażerowie

to uogólnione obrazy poranka

we współczesnej śpiewce

stosunków społecznych.

A ty płyń. Kołysz

latarnie ucisku

w nieskończony ranek

i krótkie życie,

ku oświetlonej patrycjuszowskimi

kagankami

stacji metra

i prawdziwemu uśmiechowi

ludzkiego automatyzmu.

Porywaj tych małych,

tych niegodnych, tych sprawiedliwych.

Z barw niech zostanie tylko brąz i błękit.

Wyskoczyć by z tramwaju,

pobiec nad zatokę

padając i tonąc

w horyzontalnym pejzażu.

1960

DRZEWO

Bezmyślne, nawet złe, w zimową porę

bezlistne. Ono, które stadium węgla

mogło osiągnąć już samym kolorem.

Z woli przyrody przeznaczenie sięga

po nie, by oddać je rozpaczy, której

rozmiarów nie da się nawet określić.

W swym posłuszeństwie tak ślepym, że z góry

przesądza wszystko, jest przesadne, jeśli

swoje korzenie zapuszcza w próchnicę

powstałą z własnych liści. (Teraz w mroku

szczytem wskazuje na swoje oblicze

jak wszechpogardy symbol.) Tego kroku

nikt od nas nigdy nie wymagał, chociaż

przyszła dla wszystkich odpowiednia pora -

gdy się różnice zacierają w oczach

— dla słońca, gwiazdy, a i dla topora.

1970

SAMOTNOŚĆ

Kiedy traci równowagę

twoja zmęczona świadomość,

kiedy stopnie tych schodów

uciekają spod nóg

jak pokład,

kiedy gwiżdże na ludzkość

twoja nocna samotność,

możesz

medytować o wieczności

powątpiewać w niewinność

idei, hipotez, percepcji

dzieł sztuki

i - nawiasem mówiąc - nawet

w Niepokalane Poczęcie.

Czy lepiej czcić, co nam dano,

wraz z głębokimi mogiłami,

które potem

z powodu przedawnienia

okażą się całkiem miłe.

Tak.

Lepiej czcić to, co mamy

wraz z krótkimi drogami,

które potem

na starość

wydadzą ci się

szerokie

wydadzą się duże

zakurzone

usiane kompromisami

będą jak wielkie skrzydła

będą jak wielkie ptaki.

Tak. Lepiej czcić, co nam dano

razem z ułomnym sprawdzianem,

co potem,

w ostateczności

posłuży ci jako poręcz

(choć może nie bardzo czysta)

dająca równowagę

twoim kulawym prawdom

na wyszczerbionych schodach.

1959

SONET

Najpierw wyrosną grzyby. Potem przyjdą

słoty. Daj Boże, by znalazł się jeszcze

ten ktoś, kto może moknąć pod tym deszczem.

W każdym wypadku jeszcze nieraz tutaj,

w matowym dymie kawiarni w przyziemiu,

gdzie nie wiadomo czego oczekują

od swych ślicznotek purpurowi chłopcy,

a męski chórek zarejestrowany

na taśmie, głośno i bezwstydnie krzyczy

imię tej, która na pewno już nigdy

pod te sklepienia więcej nie powróci -

ja w każdym razie jeszcze nieraz będę

siedzieć w swym kącie i już bez tęsknoty

rozmyślać, czym się to wszystko zakończy.

1970 Jałta

ODSYŁACZ DO PROGNOZ POGODY

Aleja z posągami z zastygłego błota,

podobnymi do ściętych drzew.

Wiele postaci poznaję. Inne

pierwszy raz widzę. Pewnie to bóstwa

miejscowych drzew i lasów. Opiekunowie ciszy

lub kwintesencja cudzych, niewyraźnych wspomnień.

Co do figur kobiecych - nimf itp. - to one

wyglądają jak nie wykończone, coś w rodzaju myśli;

każda próbuje zachować status gościa

nawet tutaj, w zaistniałej przyszłości.

Suseł nie wyskoczy, nie przebiegnie drogi.

Nie słychać ptaka, a tym bardziej samochodu:

Przyszłość jest panaceum, lekiem na

to, co zwykło się powtarzać.

A po niebie rozrzucone, jak w kawalerskim gospodarstwie,

chmury odwrócone są na lewą stronę

i wyprasowane. Pachnie igliwiem,

tą kłującą substancją nieznajomych miejsc.

W ciemności wznoszą się rzeźby, czerniejąc

od sąsiadowania ze sobą, od obojętności

względem nich okolicznego pejzażu.

Zagadnij którąkolwiek, a wtedy

raczej odetchniesz niż zadrżysz

na dźwięk znanego głosu, słysząc

coś w rodzaju "To nie twoje dziecko"

albo "Wskazałem na niego ze strachu

a nie z gorliwości czy zazdrości" - małe dwudziestoletnie

przedawnione tajemnice ślepych serc

ludzi opętanych bezsensownym dążeniem do władzy

nad podobnymi sobie, nie dostrzegających

tautologii. Najlepsi z nich

byli i ofiarami i katami.

Dobrze, że cudze wspomnienia

wtrącają się w twoje. Dobrze, że

niektóre z tych figur tobie

wydają się obce. Ich obecność nawiązuje

do innych wydarzeń, do innego wariantu losu -

może nie lepszego, ale niewątpliwie

tego, który przeoczyłeś. To pobudza

nie tyle wyobraźnię, co pamięć

i to na długo, jeśli nie na zawsze. Zrozumieć,

że cię oszukali, że całkiem

o tobie zapomnieli, albo - przeciwnie -

że cię dotąd nienawidzą, to wyjątkowo

przykre. Ale uważanie siebie

za centrum nawet niepozornego wszechświata

jest nieprzyzwoite i nieznośne.

Jako rzadki

a może nawet jedyny bywalec

tych miejsc, mam prawo - jak sądzę -

opisywać bez upiększeń

to, co dostrzegłem. Oto nasza maleńka Walhalla,

nasz od lat zaniedbany majątek

z garstką płatników pogłównego,

z użytkami rolnymi, gdzie precyzyjnemu sierpowi

chyba szczególnie trudno o rozmach

i gdzie śnieżynki wolno krążą, jako przykład

zachowania się w próżni.

1986

* * *

M.B.

Ty gitaropodobny przedmiocie, pośród zwojów

splątanej pajęczyny strun, brązowiejący w pokoju

i bielejący a la Kazimierz na wypranym pejzażu,

ciemniejący szczególnie wieczorem w korytarzu,

zaśpiewaj mi piosenkę o tym, jak zasłona szumi,

jak cień się włącza, żeby połowę ciała stłumić,

jak fioletowa mucha spełza powoli z karty.

W sadzie za oknem zachód, jak smuga dymu eskadry -

została po niej bluza z marynarskim kołnierzem

zapomniana w dziecinnym pokoju. Jak grzebień bierze

treser-Turek, jak rybkę żyłką - podnosi pieska,

małego bolończyka na cześć Kowalewskiej,

on na szczęście czterdzieści razy szczeknąć się zgodził,

obwieszczając w ten sposób ową rocznicę urodzin.

Mokry proch gasi gwiazdy salw sycząc w szklance głośno,

a na białym obrusie karafki kremlem rosną.

22 lipca 1978

** *

Najpierw się w otchłań potoczył stołek,

łóżko i jakieś kufry.

Potem stół. Niech tam - sam go kopnąłem.

Tego się nie da ukryć.

Potem podręcznik "Ojczysta mowa".

Rodzinne zdjęcia. Dwa.

Potem piec, ściany i szafa. Nowa.

Zostało palto i ja.

Żegnaj najdroższa. Pierścionek zdejmuj.

Zabierz manatki. I jeszcze

możesz ode mnie w twarz napluć temu,

kto zajmie moje miejsce.

1966(?)

* * *

Półgłosem - tak jak uprzejmość wymaga

na zawsze żegnam się już z twoim progiem.

Miasto na pewno nie zadrży w posadach

od mego głosu stłumionego.

Z Bogiem!

I na ulicę, w ciemności, ku schodom...

a peryferie zamglone przed tobą.

Wieczorne zimno i błotniste plamy

dla twoich oczu nie będą przeszkodą.

Twoim złym słowom nie potrzeba tamy.

I tak nie widać stąd nic dookoła.

Modrzew i trawa ledwie się zieleni.

Mnie nie do śmiechu i tyś niewesoła.

Zostały tylko bezludne przestrzenie.

1966(?)

ELEGIA

W tym południowym miasteczku przed laty

z mym przyjacielem byłem umówiony.

Obaj byliśmy młodzi i spotkanie

miało się odbyć na molo wzniesionym

w starożytności. O jego istnieniu

mieliśmy trochę wiadomości z książek.

Odtąd już sporo wody upłynęło.

Ten mój przyjaciel udławił się własnym

małym, lecz brzydkim kłamstwem, ja tymczasem

podróżowałem.

Oto znów stanąłem

tu dziś wieczorem. Nikt mnie nie przywitał.

Nie ma nikogo, komu mógłbym teraz

zaproponować: spotkajmy się kiedyś

w jakimś tam miejscu.

Czajki lamentują.

Fale się z pluskiem o brzeg rozbijają.

Latarnia morska przyciąga spojrzenie

lecz nie żeglarza - raczej fotografa.

Na starożytnym kamieniu sam stoję.

Mój smutek nie chce nic ująć przeszłości,

raczej dodaje jej wagi. Widocznie

ziemia naprawdę jest okrągła, skoro

tam się przychodzi, gdzie nie ma niczego

oprócz wspomnienia.

1968 (?)

AQUA VITA NOVA

F.W.

Szepczę "żegnaj", lecz komu to przekazać, nie wiem,

Bo przecież nie rozmawiam z rtwą marą czy cieniem.

On gdyby chciał przytaknąć, choćby głowę skłonić,

W odpowiedzi nie poda nawet pustej dłoni.

Ale w tym się już nowy zawiera element,

bo przewagę nie głos ma, ale usta nieme,

jak u ryby miarowo otwierane dla

wydobycia w wydechu bezdźwięcznego "la".

Akwarium, jak wiadomo, jest takim zaciszem,

gdzie się nigdy piosenek i płaczu nie słyszy,

gdzie ręka zawieszona i znieruchomiała

zmienia własności - wkrótce płetwą by się stała.

A więc do ciebie - która umiałaś pokonać

te mokre, wyciągnięte ku tobie ramiona

nereid z wód rodzimych - ja unosząc brew

piszę o tym, co może w żyłach zmrozić krew,

że kondensat cierpienia i bólu przekroczył

powierzchnię mózgu. Nie da się pamięci z oczu

wykłuć. Za zamkniętymi ustami się piętrzy

to cierpienie i krzyczy w rozpaczy do wnętrza.

1970

WOJNA W ZACISZU CYPRYDY

W postaci kuli śmierć przerywa ciszę

krzewów magnolii, przychodząc parzyście.

Wybuch wygląda jak palmowe liście,

które na chwilę bryza rozkołysze.

Pusta willa. Na pękniętym frontonie

antyczne sceny: walki i zapasy.

Nowy Faeton jasno w morzu płonie

z o wiele mniejszym upadły hałasem.

W pozach z plakatów reklamowych, w końcu

na piasku jeszcze od gorąca białym,

tkwią nieruchome ciała, co zostały,

by się opalać po zachodzie słońca.

21 lipca 1974

***

Natknąłem się na popiół. Że obcy - wiedziałem,

jednak mi czymś znajomym, bliskim zamajaczył,

choć byłem oddzielony od niego przedziałem...

Nie, on żadnych diamentów nie ukrywał raczej.

Jedynie gęste mroki ciągnęły się wokół.

Grzmiał tramwaj. W locie każda śnieżynka błyskała,

lecz topniała natychmiast spadając na popiół,

jak wtedy, gdy przywiera do mojego ciała.

Czyżby jednak coś mogło żarzyć się tam na dnie?

Choćby nawet rozwiany podmuchem zamieci

popiół może w powietrzu zawisnąć - nie spadnie

i nawet zbyt daleko pewnie nie poleci.

To są nie tyle więzy, co nitka, a w każdym

razie jakaś niejasna dążność, by zachować

może nie sedno sprawy, ale znak chociażby.

Takie samo pragnienie słyszalne jest w słowach

inwalidy, gdy woła "Ejże, synku drogi". -

Zawsze szuka ratunku ten, komu świat runął

i potrzebna jest pomoc, bo pogubił nogi,

a w dodatku nie widzi śniegu. Północ. Północ.

Wszystko to prowokuje do tego stwierdzenia,

które nocą z podwójną ostrością się jawi:

jedni się nie spalają w tych samych płomieniach,

które z innych tymczasem mogą pozostawić

połowę ich postaci zaledwie, by potem

drugą połowę poddać straszliwym katuszom.

Bywa, że równocześnie ze śmiercią istoty

mają zamiar rozprawić się również z jej duszą.

Inni natomiast płoną. Nawet w piekle jeszcze

ci, którym zostawiono władzę myślą o tym

przez całe wieki, jak tu walczyć z deszczem,

który przecież ich w końcu mógłby zmieszać z błotem.

Lecz popiołów nie dzieli nazbyt wiele granic.

Zbliżają się do siebie pagórki pod śniegiem.

Unieśmiertelnia marmur, podobnie jak granit,

tego co wie, czym one różnią się od siebie.

Prawda tkwi w tym, że jeśli deszcz padać zaczyna,

po nocy zorza ranna blaskami się mieni

i światło dnia jasnego wstaje na ruinach,

a na wzgórzu nie widać ni śladu zieleni,

— to jakże nie pomyśleć w tej właśnie godzinie,

jak się nie zastanowić, że jeśli umiera,

że jeżeli dom cały rozpada się, ginie,

a raczej człowiek spala się niemal do zera,

to wszystko już przepadło: sny, plany,

marzenia, tylko na tramwajowej pętli pozostała

górka, na której wiosny ani śladu nie ma -

wtedy popiół urasta tu do rangi ciała.

Natknąłem się na popiół. Ten pagórek ciepła

bez życia, bo w przeciwnym razie by powstało...

Tramwaj zagrzmiał zza rogu. Za głosem pobiegła

migocząc iskra ognia. Znowu cisza. Ciało

tak się tutaj spaliło. Spłonęło istnienie.

Ale jednak posępnie noc szepcze do ucha,

że duch spoczął ukryty pod popiołu cieniem,

a ten koszmar to właśnie forma życia ducha.

SPIS TREŚCI

Zamieć w Massachusetts 3

Grudzień we Florencji 5

* * * (Oto pływanie we mgle...) 10

Urywek 11

Anno Domini 12

Boże Narodzenie 1963 (Zbawiciel się narodził...) 16

Boże Narodzenie 1963 (Mędrcy przybyli...) 17

*'" (Zimna kraina...) Ucieczka do Egiptu 19

Zofia 20

*** (To przedostatnie piętro...) 49

Laguna 50

* * * (Drugie Boże Narodzenie...) 55

Zimowy wieczór w Jałcie 57

*** (Początek roku...) 59

Elegia (Wydatki ducha...) 60

Sobota (9 stycznia) 62

Nowy Rok w Domu Wariatów 64

Listy do ściany 67

Instrukcja dla więźnia 70

Strach 73

Przypływ 74

*** (Podrywać śliczne dziewczę...) 79

Opis poranka 80

Drzewo 83

Samotność 84

Sonet (Najpierw wyrosną grzyby...) 86

Odsyłacz do prognoz pogody 87

* * * (Ty gitaropodobny przedmiocie...) 90

* * * (Najpierw się w otchłań potoczył stołek...) 91

* * * (Półgłosem - tak jak uprzejmość wymaga...) 92

Elegia (W tym południowym miasteczku...) 93

Aqua vita nuova 95

Wojna w zaciszu Cyprydy 97

* * * (Natknąłem się na popiół...) 98

Wyszukiwarka