Tomasz Maruszewski

Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej

Fałszywa pamięć i struktury narracyjne

(materiały)

1. Historia badań

1. Loftus, Garry, Manning (1996)

2. Kwestionariusz wspomnień autobiograficznych, które miały miejsce przed ukończeniem 10 roku życia (np. zgubienie się w centrum handlowym, trudności w dodzwonieniu się do rodziców, skaleczenie ręki o szybę).

3. Badano stopień zaufania do wspomnienia.

4. Po kilku tygodniach

5. „Wyobraź sobie, że wróciłeś ze szkoły i jesteś w domu, Słyszysz dziwny hałas z ulicy i biegniesz do okna. Potykasz się o coś i przewracasz się. Podczas upadku uderzasz przypadkowo ręką o szybę. Szyba rozpryskuje się, a ty masz skaleczoną rękę. Krew mocno cieknie”

6. U 25% dzieci wzrosło przekonanie, że coś takiego faktycznie miało miejsce

2. Czy Clinton był kłamcą???

1. Pierwsza kadencja. Prezydent podawał sprzeczne wyjaśnienia tego, że nie służył w wojsku w Wietnamie.

2. Okazało się, że były naciski polityczne, by zwolnić go z wojska – telefony od jednego z senatorów.

3. Republikanie obwołali prezydenta kłamcą.

4. Pamięć nie jest filmowym zapisem przeszłości, jest raczej procesem rozcieńczania i rewizji własnych przekonań na temat przeszłości.

5. Przypomina pod tym względem modyfikowanie przekonań u uczestników jakiegoś show w telewizji.

6. Podobna historia – Garry Trudeau.

3. Nadawanie sensu

1. Ludzie starają się nadać sens nie tylko swoim doświadczeniom, lecz także doświadczeniom innych.

2. Hillary Clinton – próba wyjaśnienia przyczyn niewierności jej męża.

3. Wiedziała o konflikcie między matką i babką Clintona.

4. Terapeuta Clinton wyjaśnił, że jest to najgorszy rodzaj konfliktu, w obliczu którego może stanąć młody chłopiec.

5. To spowodowało katastrofalne skutki w jego psychice, itd.

6. W takiej sytuacji kwestia osobistej odpowiedzialności prezydenta wydaje się wątpliwa.

4. Nowy nurt badań (Wade, Garry, Read, Lindsay, 2002). Wykorzystywano spreparowane fotografie

1. Obrazy cechują się dużą naocznością i ludzie obdarzają je dużą wiarygodnością.

2. Fałszywa pamięć wystąpiła u ponad 50% badanych.

3. Część badanych – podobnie jak Clinton – starała się nadać sens swoim wspomnieniom.

4. Manipulowanie obrazami jest obecnie coraz łatwiejsze – przykładem może być galeria zwierząt dziwnych.

5. Obrazki, czy też opis zdarzenia (narracja przedstawiająca zdarzenie na obrazku): Garry, Wade, 2005

1. Badanie Wade, Garry, Read, Lindsay (2002) wzbudziło bardzo duże zainteresowanie, ponieważ uważano, że ilustruje ono istotną rolę tzw. naocznych wspomnień w powstawaniu fałszywej pamięci.

2. Ten sam zespół powtórzył pierwotny eksperyment: w jednej grupie wykorzystano te same spreparowane fotografie, a w drugiej przedstawiono spreparowaną historyjkę dotyczącą wycieczki balonem.

3. Po tygodniu badani mieli sobie przypomnieć owe spreparowane zdarzenie oraz trzy rzeczywiste zdarzenia.

4. Okazało się, że spreparowana historyjka prowadziła częściej do fałszywej pamięci niż spreparowane fotografie.

6. Pierwsze wnioski

1. Jakie sytuacje w wypadku świadków przypominają pierwszy eksperyment (fotografie), a jakie drugi (zmyślona historyjka).

2. Kto i co jest źródłem fotografii i nieprawdziwych historyjek.

3. Czy analogiczne zjawisko mogłoby wystąpić, gdyby faza pokazywania bodźców i faza badania zawartości pamięci następowały bezpośrednio po sobie.

4. Co się dzieje w okresie po pokazaniu fałszywego materiału w umyśle badanego.

5. Jakie ślady pamięciowe są szczególnie wrażliwe na tego zniekształcenia.

7. Nowe eksperymenty: Nash, Wade (2007)

1. Badani mieli odpowiadać na serię pytań dotyczących ich wiedzy ogólnej.

2. Byli nagrywani na wideo.

3. Za poprawną odpowiedź mieli brać pieniądze z „banku” (na stole).

4. Sygnałem poprawnej odpowiedzi był zielony ptaszek na ekranie monitora.

5. W wypadku odpowiedzi błędnej na ekranie monitora pojawiał się czerwony krzyżyk.

6. Badacze zmieniali nagranie wklejając na miejsce ptaszka klatkę zawierającą czerwony krzyżyk w wypadku pytania, na które badany odpowiedział poprawnie

7. Po obejrzeniu wideo 100% badanych przyznało się do oszustwa.

8. Pierwsze badanie, w którym wystąpiła fałszywa pamięć w odniesieniu do zdarzeń świeżych.

9. 70% badanych w rozmowie ze współpracownikiem eksperymentatora twierdziło, że udzielili odpowiedzi błędnej.

10. Istotną rolę odgrywa tu poczucie winy w obliczu „dowodów”.

11. Analogiczny zabieg stosowany jest w Stanach Zjednoczonych przez policję, która informuje podejrzanych, że posiada dowody, choć wcale nie musi to być prawdą.

12. Niebezpieczeństwo nowych technologii obróbki filmów wideo.

8. Wnioski 2

1. Porównanie 3 badań: 2002, 2005, 2007.

2. W jaki sposób zapisywane było w pamięci zdarzenie.

3. Kody obrazowe; kody obrazowe + struktura narracyjna; obrazowa struktura narracyjna.

4. Kulturowe przekonania na temat dosłowności przekazu: ludzie z epoki analogowej i epoki cyfrowej.

5. Techniki retuszu w fotografii analogowej były drogie i pracochłonne. Niekiedy skutki nakładania na sibie różnych obrazów były bardzo widoczne.

6. Fotografia cyfrowa: większe możliwości manipulowania zdjęciami. Pojawia się pytanie, czy ludzie zdają sobie z tego sprawę

9. Zjawisko automatycznego wypełniania luk pamięciowych

1. Badacze, którzy zajmowali się pamięcią zdarzeń stwierdzili, że ludzie w wypadku braku pewnych informacji automatycznie je dopowiadają.

2. Ciało lorda bezwładnie zwisało z fotela. Nóż leżał obok.

3. Czytelnicy takiej historii automatycznie dodają krew na nożu, choć lord mógł umrzeć na atak serca, kiedy nożem otworzył list zawierający niepomyślne wieści.

4. James Bond wyszedł z hotelu i pojechał do kasyna.

5. Czy Bond jechał tramwajem? Czy jeśli jechał samochodem, to samochód prowadził kierowca?

6. Analogiczne zabiegi wykorzystuje się w wypadku montażu filmowego.

10. Montaż filmowy

1. Film oparty jest na zasadzie kompresji czasu: historie dziejące się czasami wiele lat muszą być opowiedziane przez 90 minut.

2. Oglądanie historii w czasie rzeczywistym jest nudne: transmisja bezpośrednia z demonstracji obrońców krzyża na Krakowskim Przedmieściu.

3. Następnego dnia pokazuje się tylko „smakowite” kawałki.

4. W montażu filmowym powszechnie wykorzystuje się zjawisko wypełniania luk: ludzie widząc raz bohatera o czarnych, raz o siwych włosach domyślają się, że minęło wiele lat.

5. Lista tych zabiegów jest bardzo długa.

6. Pojawia się pytanie, czy analogiczne efekty można osiągnąć poza salą kinową.

11. Nie jest konieczna sugestia...

1. Gerrie, Belcher, Garry (2006)

2. Pokazywano film wideo trwający niewiele ponad minutę.

3. Na filmie kobieta przygotowywała kanapki.

4. Na filmie brakowało jednej fazy przygotowywania kanapek – raz to była część podstawowa procesu, raz natomiast część uboczna.

5. 17% badanych przypominało sobie brakującą część procedury – częściej takie zjawisko występowało w grupie, której pokazywano film, kiedy brak pojawiał się w części ubocznej procesu przygotowywania kanapek.

6. Ten wynik jest bardzo ważny, gdyż pokazuje, że nie wszystkie elementy śladu są zapisywane jednakowo dokładnie.

12. Inne czynniki zwiększające prawdopodobieństwo wystąpienia fałszywej pamięci

1. Wiek, w jakim dane zdarzenie miało miejsce.

2. Historia Jeana Piageta, którego niania wymyśliła historię rzekomego porwania wózka z przyszłym wielkim psychologiem w środku.

3. Piaget „widział” scenę porwania w późniejszym wieku, kiedy znał już rzeczywisty przebieg tej historii.

4. Dzieci są najbardziej wrażliwe na efekt fałszywej pamięci: są one bardziej podatne na różnego rodzaju sugestie.

5. Pojawia się u nich zjawisko dysocjacji (jestem w tej historii kimś innym). O tym będzie mowa jutro.

13. Znajomość zdarzenia, jego prawdopodobieństwo i nastrój w czasie przypominania

1. Gdy jakieś zdarzenie często występowało w przeszłości, ludzie aktywizują szkielet (schemat) pamięciowy, a następnie wypełniają go nieistniejącymi szczegółami.

2. Jednakże dane zdarzenie musi być prawdopodobne: gdy staramy się zasugerować komuś, że wygrał na loterii 100000 zł albo złamał nogę i przez 6 tygodni miał założony gips, to fałszywa pamięć zazwyczaj nie występuje.

3. Restak (2006) – dominujący nastrój może zmodyfikować wspomnienia: na tych wakacjach czuliśmy się tacy szczęśliwi.

4. Osoba depresyjna dodaje do tego wspomnienie innego fakty zgodnego z aktualnym nastrojem (2 tygodnie później zdechł nasz pies). Hindsight.

14. Odróżnianie wspomnień fałszywych od rzeczywistych

1. Heaps, Nash, 2001.

2. W wywiadach z rodzicami starano się zrekonstruować, jakie zdarzenia miały miejsce w życiu dziecka.

3. Następnie badanych proszono, aby wyobrazili sobie jedno zdarzenie „prawdziwe” i jedno fałszywe (tj. takie, o którym nie wspomnieli ich rodzice).

4. Wspomnienia zdarzeń prawdziwych częściej odwoływały się do nastawienia „pamiętam”, były oceniane jako ważniejsze i zawierały mniej nieoczekiwanych szczegółów.

5. Prawdziwe wspomnienia cechowała perspektywa aktora, fałszywe perspektywa obserwatora (zdarzyło się mi...).

6. Sprawę komplikuje fakt, że powtarzanie wspomnień fałszywych sprawia, że nabierają one niektórych cech wspomnień prawdziwych.

7. Zdarzenia prawdziwe były oceniane jako bardziej emocjonalne.

15. Przykłady wspomnień fałszywych

• „Poszedłem z kolegą na pływalnię. Rodzice leżeli obok basenu. Weszliśmy do wody w części płytkiej i popłynęliśmy w stronę części głębokiej. Nie dopłynęliśmy daleko, chyba do miejsca, gdzie był znak, że woda ma 1,5 metra głębokości. Kolega poszedł pod wodę, chwycił mnie i pociągnął za sobą. Kiedy już byłem pod wodą usłyszałem silny plusk. Ratownik złapał nas i wyciągnął na brzeg. Potem na nas wrzeszczał, że mogliśmy się utopić. Powiedział, że powinniśmy mieć pływaczki. Nie pozwolił nam wchodzić do wody, ale potem byliśmy tylko w płytkiej części.

• Ojciec zapytał mnie, co się stało, a kiedy mu powiedziałem, to strasznie się zdenerwował.”

16. Przykłady wspomnień fałszywych: zgubienie się

• Czy możesz mi opowiedzieć, jak się zgubiłeś.

• Chyba miałem 4 lub 5 lat, ponieważ wyprowadziliśmy się z R, a to się zdarzyło w S. Mama oglądała ciuchy, a ja gdzie się kręciłem. Spacerowałem wokół sklepu. Było tam pełno półek i stojaków z ciuchami. Nie wiem, czy je przymierzaliśmy i jakiego rodzaju to były ciuchy. Widzę siebie, jaki byłem niski i mały. Widzę też mamę, jak stała nade mną. Spoglądałem na nią w górę. I pamiętam, jak mi groziła i mówiła, że nie mam się nigdzie oddalać.

• A coś jeszcze?

• Pamiętam, jak stoję i spoglądam na stół w środku sklepu

17. Czy możliwe jest pewne odróżnienie tych dwóch rodzajów wspomnień.

1. Wyniki badań nie dają podstaw dla uzyskania pewności.

2. Zmniejszają jedynie prawdopodobieństwo popełnienia błędów.

3. Ważne różnice:

   1. Perspektywa aktora-obserwatora

   2. Remember doing – happened to me.

   3. Wspomnienie silniej nasycone emocjonalnie – słabiej nasycone

   4. Brak czynników zniekształcających typu presja, dostarczanie fałszywych danych na temat przeszłych zdarzeń.

   5. Świeże zdarzenia – dawne zdarzenia

   6. Niezwykłe szczegóły – opis stereotypowy.

   7. Powtarzanie przesłuchań utrudnia różnicowanie.