Ad. 25
Psychoterapia profesjonalna pomoc za pomocą środków psychologicznych osobą cierpiącym psychicznie (nerwice, psychozy) usunięcie objawów zaburzeń psychicznych, przywrócenie zdolności do pracy, przeżywania, kontaktowania się, odczuwania nadziei i umiejętności cieszenia się życiem,
• Reedukacja, resocjalizacja, reorganizacja, rozwój lub integracja osobowości pacjenta. Osobowość jest przekształcana w kierunku lepszej adaptacji i realizacji swoich celów życiowych.
W psycoterapii wyróżnia się grupy : zamknięte, otwarte, półotwarte, maratonowe, treningowe
Wyróżnia się kilka rodzajów psychoterapii:
1. Psychoanaliza
Terapia psychoanalityczna została opracowana przez Freuda. Jest to dość intensywna i długotrwała metoda polegająca na wykrywaniu nieuświadamianych przez pacjenta motywów i konfliktów. W terapii tej poszukuje się źródeł zaburzeń w strukturze osobowości jednostki, dlatego ma ona na celu zmianę właściwości wewnątrzpsychicznych. Psychoanalityk dąży zatem do uwolnienia stłumionych potrzeb i popędów pacjenta, uświadomienia mu jego prawdziwych pragnień oraz zmianę nieskutecznych mechanizmów obronnych. Terapia psychoanalityczna (psychodynamiczna) jest jedną z najstarszych metod psychoterapii stosowanych w psychologii.
2. Psychoterapia analityczna
Stosuje metody podobne do tych psychoanalitycznych, jednak skupia się na ściśle określonym czynniku emocjonalnym związanym z konkretnym zaburzeniem sugerując pacjentowi rozwiązanie konkretnego problemu. W związku z tym jest to terapia bardzo intensywna i krótkotrwała.
3. Psychoterapia poznawcza (kognitywna)
Terapia ta koncentruje się na aspektach zachowania i emocjach, które pozostają zaburzone. Ma na celu zmianę sposobu, w jaki pacjent spostrzega swoje doświadczenia życiowe.
4. Psychoterapia behawioralna
Ma na celu wywołanie odpowiednich zmian poprzez usunięcie niewłaściwych reakcji w odpowiedzi na określony bodziec, uczenia pacjenta odpowiednich reakcji. Metoda ta działa więc w oparciu o paradygmat behawiorystyczny zakładający, że każdy bodziec wywołuje określoną reakcję. Działa też w oparciu o teorię warunkowania i uczenia się. Terapia ta nastawiona jest na zmianę nawyków myślowych zmierzającą do ułatwienia pacjentowi przystosowywania się do nowych warunków środowiskowych.
5. Psychoterapia Humanistyczna - "Rogersowska"
Druga nazwa tej terapii pochodzi od jej twórcy, jednego z czołowych przedstawicieli psychologii humanistycznej - Carla Rogersa. W swoich metodach odwołuje się więc do podstawowych założeń psychologii humanistycznej, takich jak samorozwój, wzrost, samoświadomość. Stawia sobie za cel uwolnienie wrodzonego potencjału pacjenta, jego wrodzonych skłonności do samodoskonalenia się, a także zwiększenie samoakceptacji, świadomości własnych potrzeb.
6. Psychoterapia Humanistyczna - Gestalt
Jest to zespół procedur mających na celu pomoc jednostce w osiągnięciu jedności psychiki i ciała i staniu się całością. Zakłada, że wewnętrzne doświadczenia jednostki porządkowane są w pewne figury - postaci. Ma umożliwić pacjentowi doświadczenia całego siebie, poszerzenie jego samoświadomości.
7. Neurolingwistyczne Programowanie (NLP)
Skupia się na zachowaniach człowieka traktowanych w kategoriach komunikatu, szczególnie zaś na wzorach komunikowania się z innymi ludźmi. W tym ujęciu psychoterapia polega na kształtowaniu nowych reguł komunikowania się pozwalających na tworzenie zdrowych relacji międzyludzkich.
8. Terapia systemowa
W podejściu systemowym poszukuje się przyczyn zaburzeń w funkcjonowaniu systemów społecznych, których pacjent jest członkiem. Przykładem takiego systemu jest rodzina. Zatem terapeuta skupia się nie tyle na jednostce, co na określonym systemie, który wadliwie działa. Pacjent traktowany jest jako jeden z elementów zaburzonego systemu, np. rodzinnego.
9. Terapia Ericksonowska
Nazwa pochodzi od twórcy metody - Ericksona, który zakładał, że każdy z nas posiada wrodzony potencjał i zdolność do przezwyciężania konfliktów. Terapia powinna więc rozwijać ten potencjał tkwiący w pacjencie, jego wewnętrzną siłę i możliwości, a nie skupiać się tylko jego zaburzeniach i problemach. Terapeuta powinien natomiast wykorzystać pozytywne strony pacjenta do pożądanych przez niego zmian.
Eklektyzm w psychoterapii
Badania wykazują, że większość psychoterapeutów nie wykorzystuje metod charakterystycznych dla tylko jednego podejścia terapeutycznego. W zależności od własnych decyzji oraz potrzeb pacjenta posługują się technikami należącymi do różnych szkół psychoterapeutycznych.
Metody i techniki stosowane w psychoterapii
- dialog terapeutyczny
W trakcie terapii, psychoterapeuta uważnie analizuje wypowiedzi pacjenta w celu wyodrębnienia pewnych faktów i mechanizmów, z których działania pacjent nie zdaje sobie sprawy. Następnie powinien uświadomić pacjentowi ich istnienie by uwrażliwić go w przyszłości na pewne nieprawidłowe wzorce myślenia i postępowania.
- sterowane wyobrażenia
Jest to technika, w której terapeuta stymuluje wyobraźnię swojego pacjenta. Poleca mu, by wyobrażał sobie określone rzeczy czy czynności, zwykle metoda ta stosowana jest w celu zrelaksowania pacjenta.
- rysunek psychoterapeutyczny
Jest to forma pozwalająca na analizę wytworów pacjenta. Rysunek może być wykonany na dowolny temat albo na temat zasugerowany przez terapeutę. Analiza tego rysunku (np. użytych barw, treści) dostarcza informacji użytecznych w diagnozie na temat nieświadomych potrzeb czy tendencji pacjenta.
- muzykoterapia
Wykorzystywanie muzyki w terapii (np. poprzez wspólne śpiewanie czy granie na instrumentach) służy relaksacji pacjenta, wywołaniu u niego określonych stanów emocjonalnych, wyobrażeń. Często stosowana jest w terapii grupowej, ma na celu wytworzenie pewnych relacji interpersonalnych.
- psychodrama
Jest to technika dramatyczna stosowana często w terapiach, w różnych metodach nauczania. Polega na odgrywaniu różnych ról wywołując tym samym określone stany emocjonalne i doświadczenia. Pozwala również na odkrycie nieuświadamianych przeżyć i potrzeb oraz zaprezentowanie różnorodnych sposobów radzenia sobie w sytuacjach życia codziennego. Istnieją również specjalne techniki pantomimiczne, w których pacjenci proszeni są o komunikowanie innym własnych przeżyć i uczuć bez użycia słów.
- zabawa
Wykorzystywana jest najczęściej w leczeniu dzieci, ponieważ jest najskuteczniejszą metodą pozwalającą się im zrelaksować. Ma różne formy i funkcje. Może polegać na rysowaniu, lepieniu, szczególnie jeśli dziecko jest nieśmiałe i terapeuta nie może wydobyć z niego potrzebnych mu informacji. Zabawa często umożliwia dziecku wyrażenie prawdziwych emocji a terapeucie pomaga odkryć przyczyny lęków dziecka.
- techniki behawioralne
* desensytyzacja - opiera się na zasadach warunkowania klasycznego, najczęściej stosowana jest w leczeni fobii. Polega na stopniowym eliminowaniu lękowych reakcji pacjenta, który staje się coraz mniej wrażliwy na prezentowane mu bodźce budzące u niego lęk.
* modelowanie - technika, w której terapeuta prezentuje pożądaną reakcję, którą pacjent następnie naśladuje przy pomocy psychoterapeuty.
* techniki awersyjne - terapeuci posługują się nimi w leczeniu osób, które odczuwają "pociąg" do szkodliwych bodźców, np. alkoholu. Opierają się one na zasadach warunkowania, mianowicie bodźce pożądane przez pacjenta kojarzone są z bodźcami nieprzyjemnymi lub bardzo dla niego bolesnymi. W ten sposób uczy się on unikać obydwu tych bodźców.
* trening asertywności - stawia sobie za cel rozwijanie w danej osobie postawy asertywnej polegającej na swobodnym realizowaniu własnych potrzeb przy jednoczesnym szanowaniu potrzeb innych. Postawa asertywna przejawia się na przykład w umiejętności odmawiania (oczywiście w zależności od sytuacji), swobodnego wypowiadania własnego zdania.
- relaksacja
Polega na uczeniu różnych technik pomagających w odprężeniu się i rozluźnianiu mięśni. Powoduje to zmniejszenie się napięcia psychicznego. Czasem stan relaksu osiągany jest poprzez wyobrażanie sobie różnych rzeczy lub czynności przynoszących pacjentowi poczucie spokoju.
- hipnoza
Polega na wywołaniu u pacjenta za pomocą określonych procedur zmienionego stanu świadomości, w którym pacjent znajduje się w stanie odprężenia, jest podatny na sugestie terapeuty. Następują u niego również zmiany w zakresie percepcji, pamięci i samokontroli
- analiza genogramu
Jest to interpretacja genogramu, czyli drzewa genealogicznego przedstawiającego historię rodziny pacjenta. Pozwala terapeucie na uchwycenie ważnych wydarzeń rodzinnych mogących wpływać na obecną strukturę środowiska rodzinnego jego pacjenta, a także różnych przekazów pokoleniowych przyczyniających się do występowania patologii.
Formy terapii:
-terapia indywidualna
Charakteryzuje się bezpośrednią relacją występującą między terapeutą a jego pacjentem, jak również intymnością zwiększającą wzajemne zaufanie.
-terapia grupowa
Prowadzona jest w grupach zamkniętych (wszyscy członkowie grupy rozpoczynają i kończą leczenie w tym samym czasie) lub otwartych. Terapia odbywająca się w grupie daje pacjentowi poczucie, że inni również zmierzają się z podobnymi do jego problemami. W trakcie terapii otrzymuje on stale informacje zwrotne od innych osób z grupy, te mogą być dla niego źródłem różnych wzorców postępowania i radzenia sobie w sytuacjach problemowych. Poza tym grupa dostarcza pojedynczemu pacjentowi wsparcia. Wchodzenie w relacje z innymi ludźmi zwiększa otwartość pacjenta, pozwala mu odkryć własne potrzeby i doświadczenia.
- terapia rodzinna
W terapii bierze udział cała rodzina pacjenta. Pomaga to terapeucie w wykryciu źródła zaburzeń, uświadomieniu pacjentowi i pozostałym członkom rodziny przyczyn nieprawidłowości i zachęceniu do zmian. Taka terapia pozwala również na polepszenie wzajemnych relacji i komunikacji.
Zalety psychoterapii grupowej: Grupa jest zdolna wytworzyć u pacjentów poczucie przynależności do zespołu. Daje poczucie wsparcia poprzez wspólny cel
SOCJOTERAPIA to bezpośrednia pomoc profilaktyka terapeutyczna w resocjalizacji. Jest często rozumiana jako pomoc psychologiczna czyli powszechna forma przeciwdziałania zaburzeń zachowania wśród dzieci i młodzieży, zaburzenia te mogą dotyczyć wszystkich sfer życia.
Jest to organizowanie środowiska społecznego sprawcy, przestępcy, nieletniego, by sprzyjało jego wyzdrowieniu i co najważniejsze utrzymywało jego zdrowie psychiczne. Akcentuje ona znaczenie kontaktów pacjenta z osobami z jego otoczenia społecznego dla prawidłowego przebiegu terapii .
Socjoterapię zalicza się do procesów korekcyjnych w charakterze leczniczym, adresowanych do dzieci i młodzieży. Jej istotą jest praca w grupie.
Celem tej terapii jest wzmacnianie słabej i delikatnej osobowości młodych ludzi, dzieci poprzez realizację celów rozwojowych i edukacyjnych. Metoda jest bardzo pożyteczna, pozwala młodym ludziom radzić sobie z różnorodnymi problemami w domu, w szkole, społeczeństwie i w środowisku rówieśniczym. Trudne sytuacje mogą przerastać psychiczne i fizyczne możliwości dziecka a socjoterapia dopomaga w ich skutecznym i pozytywnym rozwiązywaniu.
Ad. 26
Jako podstawowa komórka życia społecznego jest pierwszym i najważniejszym środowiskiem wychowawczym dziecka. Jest wspólnotą niezwykłą, stanowiącą model i normę dla wszystkich innych grup społecznych. W niej to właśnie zdobywa dziecko pierwsze doświadczenia, doznaje pierwszych odczuć emocjonalnych, przyswaja sobie obowiązujące wzorce i zasady współżycia, a także utożsamia się ze swoim najbliższym otoczeniem, szukając w nim miejsca dla siebie.
-
Rodzice są pierwszymi partnerami interakcji społecznych dziecka.
Oddziałują na nie w najwcześniejszym okresie życia, kiedy
plastyczność zachowania się dziecka jest największa.
-
W kontaktach z rodzicami i innymi członkami rodziny zaspokajane są
podstawowe potrzeby psychiczne dziecka, takie jak doznawanie i
odwzajemnianie miłości, społeczne uznanie i poczucie
bezpieczeństwa.
-
Oddziaływanie członków rodziny, a zwłaszcza rodziców na dziecko
ma charakter dwutorowy. Odbywa się ono poprzez świadome
oddziaływanie wychowawcze, w wyniku którego dziecko kształtuje
swoje zachowanie stosownie do oczekiwań rodziców, jak również
przez oddziaływanie niezamierzone.
Prawidłowe pełnienie funkcji w rodzinie jest podstawą tworzenia się więzi rodzinnych, zaspokajania potrzeb członków, rodzi oraz określa ich miejsce w rodzinie i innych grupach społecznych.
Zwykle przyjmuje się, że rodzina pełni cztery podstawowe funkcje: biologiczno-opiekuńczą, kulturalno-towarzyską, ekonomiczną i wychowawczą.
Ad. 27
rodzina dysfunkcyjna nie wypełnia jednej lub kilku przypisanych jej funkcji.
Uwarunkowania dysfukncyjności rodzin. Niewydolność funkcji rodzinnych, wiązać się może z wieloma czynnikami, wśród których wymienia się:
trudne warunki społeczno-ekonomiczne i kulturowe
uzależnienia
zaburzoną strukturę rodziny
4 niskie kompetencje rodzicielskie
Środowisko rodzin dysfunkcyjnych jest podatnym terenem dla niedostosowania społecznego.Dzieci z rodzin dysfunkcyjnych , mają problemy w przyswajaniu wiedzy oraz koncentracji uwagi w czasie zajęć szkolnych. Agresywnie zachowują się wobec kolegów, izolują od rówieśników. Rodzice tych uczniów nie pomagają swoim dzieciom w nauce, ponieważ uważają, że ich pomoc ze względu na braki we własnym wykształceniu byłaby nieskuteczna.
Istotnym problemem tych dzieci jest kłamstwo, które ułatwia wyjście z trudnej sytuacji. Resocjalizacja ponowa socjalizacja osób nieprzystosowanych społecznie Obejmuje ona zwykle trzy funkcje:
1 opiekę, czyli zaspokojenie potrzeb podopiecznych;
2 howanie, czyli internalizację wartości i norm społecznie akceptowanych;
3terapię, czyli leczenie zaburzeń i dysfunkcji podopiecznych.
Resocjalizacja wykolejonych spo³ecznie, wzbogacona pedagogizacj¹ ich rodzin, nie mo¿e, bowiem pozostawaæ bez wsparcia. Nie mo¿na obarczaæ rodziny wy³¹czn¹ odpowiedzialnoœci¹ za naprawê szkód poczynionych na przyk³ad przez demoralizacjê medialn¹ albo fataln¹ politykê spo³eczn¹. Poniewa¿ rodzina dysfunkcjonalna jest w sposób szczególny rodzin¹ ryzyka i przyczynia siê w znacznym stopniu do patologizacji jednostek, powinna byæ przedmiotem szczególnego zainteresowania równie¿ pedagogów resocjalizuj¹cych.
Ca³a rodzina powinna byæ poddana procesowi resocjalizacji. Terapia resocjalizacji jednostki nie mo¿e pomijaæ pomijaæ rodziny, z której ona pochodzi.
Bogatej wiedzy z zakresu pedagogiki resocjalizacyjnej i rodziny powinno towarzyszyæ przeœwiadczenie, ¿e:
-cz³owiek nie ma ani dziedzicznych, ani wrodzonych sk³onnoœci do dewiacji
-cz³owiek nie jest z natury z³y, egoistyczny ani antyspo³eczny, lecz kszta³tuj¹ go wp³ywy środowiska
-œrodowisko spo³eczne mo¿e rodziæ dewiacjê przede wszystkim przez dzia³anie a nie przez zaniechanie,
Ad. 28
Antropotechnika
– gł. elementami są osoby wychowujące oraz psychotechniki
wychowania resocjalizującego: -zależność za względu na osobę
wychowującego, - ukierunkowanie aktywności (doradzanie,
przekonywanie do aktywności wychowanka). Głównym środkiem
oddziaływań jest osoba wychowawcy, która stosuje metodę wpływu
osobistego. Podstawowym czynnikiem jest więź osobowa z
wychowankiem, grupą oraz środowiskiem.
Socjotechnika
–
głównym elementem są zależności ze względu na grupy społeczne,
wpływ ukierunkowany grupy (zarządzanie i samorząd, kształtowanie
celów, norm, struktury grupy), intensyfikowanie i podtrzymywanie
wpływu grupy (podnoszenie jej prestiżu, integracji z innymi
grupami). Podstawowym środkiem oddziaływania jest grupa
wychowawcza, odpowiedzialnym jest wychowawca stosując metodę wpływu
grupowego
Kulturotechnika
–
wykorzystuje się elementy dóbr kultury ( pracę, naukę, rekreację,
turystykę). Wymienia się trzy odmiany; kulturotechnika aktywności
szkolnej, pracowniczej, rekreacyjnej.
Efektywność
metod zależy od osobowości wychowanka, uprzednich wpływów
społecznych, od sprawności metodycznej, a wiec kwalifikacji kadry,
umiejętności wychowawców oraz od klimatu w instytucji
resocjalizacyjnej.
Socjo i psychoterapia - jest często rozumiana jako pomoc psychologiczna, czyli powszechna forma przeciwdziałania zaburzeniom zachowania wśród dzieci i młodzieży, zaburzenia te mogą dotyczyć wszystkich sfer życia. Jest to organizowanie środowiska społecznego sprawcy, przestępcy, nieletniego, by sprzyjało jego wyzdrowieniu i co najważniejsze utrzymywało jego zdrowie psychiczne. Akcentuje ona znaczenie kontaktów klienta z osobami z jego otoczenia społecznego dla prawidłowego przebiegu terapii. Socjoterapię i psychoterapię zalicza się do procesów korekcyjnych o charakterze leczniczym, adresowanych do dzieci i młodzieży. Jej istotą jest praca w grupie. Celem tej terapii jest wzmacnianie słabej i delikatnej osobowości młodych ludzi, dzieci poprzez realizację celów rozwojowych i edukacyjnych. Wiąże się to z tym, że zaburzenia rozwojowe i edukacyjne zakłócają proces prawidłowej socjalizacji młodzieży i dzieci, utrudniają ich rozwój osobisty, społeczny oraz powodują i intensyfikują trudności w szkole, rodzinie, grupie rówieśniczej, koleżeńskiej. Metoda jest bardzo pożyteczna, pozwala młodym ludziom radzić sobie z różnorodnymi problemami w domu, w szkole, społeczeństwie i w środowisku rówieśniczym. Trudne sytuacje mogą przerastać psychiczne i fizyczne możliwości dziecka a socjoterapia pomaga w ich skutecznym i pozytywnym ich rozwiązywaniu. Praca w grupie bazuje na kręgu i rundkach. Jest to technika dzielenia się z innymi swoimi doświadczeniami. Ta forma jest odmienna od tradycyjnej, szkolnej procedury, gdzie dominuje anonimowość, masowość. Każdy ma bezpośredni kontakt wzrokowy z uczestnikami, sprzyja to nawiązywaniu kontaktu emocjonalnego w grupie, uczy dziecko, że może samo się wypowiedzieć, bez lęku i obawy przed kompromitacją. Odblokowuje to dziecko, sprawia, że jest ono otwarte i spontaniczne. ”Burza mózgów” pozwala zaktywizować grupę i wyzwolić jej potencjał twórczy. Dziecko może nauczyć się jak szukać dobrych sposobów na rozwiązywanie problemów, uczy się, że sposoby te są w nim, trzeba je tylko odnaleźć. Twórczość plastyczna sprzyja lepszemu porozumiewaniu się. Uniwersalny kod plastyki umożliwia dziecku przekazanie uczuć, wrażeń, przeżyć oraz pozwala na odczytywanie treści o charakterze afektywnym. Dziecko rysując czy malując może spontanicznie „wyrazić siebie”. Zabawa jest często stosowana w socjoterapii. Podejmując działalność zabawową dziecko uwalnia się na ten czas od codziennych zdarzeń życiowych, od wymagań otoczenia, od podejmowania ważnych decyzji. Pozwala to też na doświadczenie humoru, nieskrępowanej radości, przyjemności z bycia razem bez zobowiązań, na doświadczeniu odprężenia fizycznego i psychicznego. Uważam, że socjoterapia jest doskonałą metodą resocjalizacji. Jest dla młodych ludzi nieocenioną podporą życiową, pokazuje możliwości dobrego życia, jest swoistym przewodnikiem życiowym, który wskazuje drogę, ale jednocześnie zachęca do jej samodzielnego szukania i to z powodzeniem.
Praca socjalna i resocjalizacja nie stanowią jakichś specyficznych, rozłącznych wobec siebie modeli postępowania ze skazanymi, lecz są swoistymi wariantami, które mogą, a wręcz powinny działać razem.
Metody wychowania resocjalizującego: metoda nadawania komunikatów, metoda wzorów osobowych, metoda wyrażania sugestii, metoda doradzania wychowawczego, metoda przekonywania, metoda organizowania doświadczeń, mtoa wpływu osobistego, metoda oddziaływania dyscyplinującego, metoda wpłyku kultury, metoda oddziaływnia sytuacyjnego, metoda oparta na wpływie różnych grup społecznych
Ad. 29
Pedagogika- jest nauk¹ o wychowaniu, której przedmiotem jest dzia³alnoœæ wychowawcza, maj¹ca na celu wyposa¿enie ca³ego spo³eczeñstwa a przede wszystkim m³odego pokolenia w wiedzê, sprawnoœci ogólne i zawodowe, zainteresowania, systemy wartoœci postawy i przekonania oraz przysposobienie do oddzia³ywania na w³asny rozwój. Pedagogika należy donauk spo³ecznych. Ze wzglêdu na przedmiot którym siê zajmuje jest œciœle powi¹zana z naukami wspó³dzia³aj¹cymi, zw³aszcza z filozofi¹, psychologi¹, socjologi¹ wychowania, biologi¹, antropologi¹.
Nauki współpracujące z pedagogiką
· Nauki przyrodnicze– dyscypliny zajmuj¹ce siê badaniem biologicznego aspektu rozwoju cz³owieka i badaniem biologicznych uwarunkowañ procesów wychowania; do tej grupy nauk.
· Nauki psychologiczne - psychologia ogólna i rozwojowa, zajmuj¹ca siê badaniem funkcjonowania psychiki a zw³aszcza jej indywidualnego rozwoju.
· Nauki wychowawczebada psychiczne uwarunkowania i skutki oddzia³ywañ wychowawczych.
· Nauki socjologiczne- socjologia wychowania, pracy, zawodowa, kultury.
· Nauki filozoficzne- etyka jako podstawowa nauka do podejmowania zagadnieñ z zakresu wychowania moralnego
Subdyscypliny pedagogiczne
Pedagogika ogólna – zajmuje siê charakterystyk¹ pedagogiki jako nauki, analizuje podstawowe pojêcia pedagogiczne, historyczne uwarunkowania rozwoju tej dyscypliny, bada czynniki wychowania zajmuje siê równie¿ kszta³ceniem ustawicznym.
Dydaktyka – teoria kszta³cenia, zajmuje siê istot¹ i przebiegiem procesów nauczania, analizuje tak¿e cele, treœci, formy organizacyjne, zasady i metody nauczania; dzieli siê na dydaktykê ogóln¹ i dydaktyki szczegó³owe, inaczej szczegó³owe teorie nauczania – odnosz¹ siê one tak do przedmiotów ogólnokszta³c¹cych jak i zawodowych na poszczególnych etapach kszta³cenia.
Teoria
wychowania
–
wyjaœnia zadania, treœci, formy organizacyjne, zasady
i
metody wychowania moralnego. Wiele miejsca poœwiêca t¹ teori¹
wychowaniu w rodzinie w obszarze zajêæ pozalekcyjnych i
pozaszkolnych oraz pracy wychowawczej w dzieciêcych i m³odzie¿owych
organizacjach.
Historia wychowania– to nauka o metodach i formach, organizacji procesu wychowania, o ustrojach i systemach oœwiatowych w kontekœcie historycznym. Jest nauk¹ o systemach oœwiatowych, o genezie i historii myœli pedagogicznej.
Teoria wychowania
Opisuje sposoby osiągania celów. Wskazuje jakie zależności wykorzystywać w procesie pedagogizacji.
Dydaktyka
nauka o nauczaniu i uczeniu się, czyli o systemie poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących procesu, zależności i prawidłowości nauczania-uczenia się oraz sposobów kształtowania tego procesu przez człowieka. Realizuje ona swoje cele ze względu na przedmioty i szczeble pracy szkolnej.
Pedagogika specjalna
Zajmuje się osobami, które z różnych przyczyn ( fizycznych, umysłowych, psychicznych) nie mogą pełnić prawidłowo ról społecznych, sprawiają problemy natury wychowawczej i dydaktycznej.
Tyflopedagogika
Zajmuje się osobami niewidomymi, niedowidzącymi, ociemniałymi
Surdopedagogika
Zajmuje się osobami głuchymi, niedosłyszącymi
Oligofrenopedagogika
Zajmuje się osobami upośledzonymi umysłowo w stopniu lekkim, umiarkowanym, znacznym i głębokim
Pedagogika resocjalizacyjna
Przedmiotem zainteresowania są osoby u których proces socjalizacji i wychowania nie powiódł się. Jednostka jest zagrożeniem dla siebie i społeczeństwa. Nie chce pełnić ról społecznych lub wadliwie je pełni. Jest przejawem niedostosowania i wykolejenia, paraprzestępczości, przestępczości. Pedagogika ta szuka przyczyn tego stanu i metod do zmian jednostki.
Pedagogika wybitnie zdolnych
Pedagogika lecznicza
Zajmuje się osobami chorymi i kalekimi.
Pedagogika jest nauką złożoną z wielu subdyscyplin naukowych Stanisław Kawula sformułował siedem kryteriów klasyfikacji porządkujących szczegółowe dziedziny pedagogiki jako nauki:
1. Kryterium celów działalności edukacyjnej
· Formowanie siê zdolnoœci ¿yciowych cz³owieka ( dydaktyka , teoria wychowania)
2. Kryterium metodologiczne
· Analizy uwarunkowañ procesów i czynnoœci socjalizacyjnych
( pedagogika ogólna, historia wychowania, pedagogika spo³eczna)
3. Kryterium rozwojowe
· Uszeregowanie dyscyplin odpowiadaj¹cych ró¿nym okresom i etapom ¿ycia cz³owieka poddanego oddzia³ywaniom edukacyjnym ( pedagogika wieku przedszkolnego, pedagogika wieku wczesnoszkolnego, pedagogika dzieci i m³odzie¿y, pedagogika doros³ych- andragogika, pedagogika ludzi w wieku
· produkcyjnym, gerontologia. Badanie warunków spe³niaj¹cych rozwój podmiotów z ró¿nych poziomów praktyki edukacyjnej.
4. Kryterium dewiacji i defektów rozwojowych cz³owieka
· Pedagogika specjalna wraz z dyscyplinami szczegó³owymi i oligofrenopedagogika, surdopedagogika, tyflopedagogika, pedagogika rewalidacyjna, pedagogika resocjalizacyjna. Bada efektywnoœæ ró¿nych metod pracy z dzieæmi z deficytami rozwojowymi, opisuje warunki integracji uczuæ niepe³nosprawnych ze sprawnymi, analizuj¹c korzystne i zagra¿aj¹ce efekty
5. Kryterium instytucjonalne
· Praktyczna dzia³alnoœæ w instytucjach ( pedagogika przedszkolna, pedagogika szkolna, pedagogika szko³y wy¿szej) Badanie organizacji szkolnictwa, monitorowanie wprowadzonych innowacji, krytyczna analiza programów szkolnych
6. Kryterium problemowe
· Ze wzglêdu na typ problematyki edukacyjnej ( pedagogika porównawcza, pedeutologia)
7. Kryterium dziedzin działalności ludzkiej
· Rodzaje dzia³alnoœci cz³owieka objête polem badawczym ( pedagogika specjalna, pedagogika opiekuñcza, pedagogika wychowawcza, terapeutyczna)
Ad. 30
Pojęcie pedagogiki:
Pedagogikę najogólniej można zdefiniować jako naukę o wychowaniu i nauczaniu. W jej zakres wchodzi teoria dotycząca wszelkiej działalności wychowawczej. Na gruncie pedagogiki formułowane są treści, cele, metody, środki i formy odnoszące się do całego procesu wychowawczego. Pedagogika skupia się głównie na dzieciach i młodzieży, gdyż właśnie młode pokolenie, w wyniku właściwych działań wychowawczych, powinno nabyć odpowiednią wiedzę o świecie i otaczającej rzeczywistości, ukształtować - w sposób najbardziej optymalny - własną osobowość, a także osiągnąć umiejętności potrzebne do funkcjonowania w społeczeństwie.
Główne instytucje realizujące proces wychowawczy to: rodzina, przedszkole i szkoła. Ale coraz częściej obszar zainteresowań pedagogiki wychodzi poza te trzy wyżej wspomniane instytucje. Obecnie coraz większy nacisk kładzie się na samokształcenie, samowychowanie i samorealizację dzieci, młodzieży, ale także i osób dorosłych. Tu pojawia się możliwość włączenia w proces wychowawczy instytucji pozaszkolnych - domów i ośrodków kultury, placówek kulturalnych (np. muzea, kina, teatry), bibliotek, organizacji zrzeszających ludzi o podobnych zainteresowaniach i masowych środków komunikacji (radio, telewizja, prasa, Internet).
Celem tak rozumianej pedagogiki staje się wychowanie człowieka wszechstronnie przygotowanego do udziału w życiu społecznym.
Problematyka pedagogiki:
Zadaniem pedagogiki jest określenie, opisanie i wyjaśnienie zjawisk zachodzących w procesie wychowawczym. Do jej zadań zalicza się także wychowanie adekwatne do przyjętego celu i kierunków rozwoju społecznego.
Cele wychowania określają działalność podjętą w procesie wychowawczym. Służą w wykształceniu w wychowankach takich cech osobowości, postaw i nawyków, które będą zmierzać do wszechstronnego rozwoju osobowości.
W zakres pedagogiki wchodzi także tworzenie metod, środków i form organizacyjnych realizujących założenia przyjętych celów.
Szkoła:
Szkoła - według ogólnych założeń - jest miejscem nabywania wiedzy i umiejętności związanych z życiem zawodowym i społecznym. Efektem działalności szkoły jest zdobycie wiedzy (określonej programem nauczania), kompetencji oraz rozeznania w otaczającej rzeczywistości.
Szkoła - jako jedna z podstawowych instytucji społecznych i jednocześnie najważniejsza jednostka w systemie oświaty - ma za zadanie kształcenie i wychowywanie dzieci i młodzieży.
Najważniejsze funkcje szkoły to:
· kształcąca (przekazywanie wiedzy i umiejętności, kształtowanie rozwoju intelektualnego)
· wychowawcza (kształtowanie postaw moralnych i społecznych)
· opiekuńcza (zaspokajanie potrzeb uczniów)
· rekonstrukcyjna (przekazywanie uczniom dorobku historycznego, dbanie o ciągłość· kultury)
· adaptacyjna (pomoc w przystosowaniu do określonych warunków życia zawodowego i społecznego)
· emancypacyjna (przygotowanie uczniów do samorealizacji, do aktywności w rozwoju samego siebie i przekształcania zastanej rzeczywistości)
Pedagogika społeczna:
Pedagogika społeczna - zwana także pedagogiką środowisk wychowawczych - zajmuje się zróżnicowanymi warunkami środowiskowymi, w których występują procesy związane z wychowaniem człowieka w ciągu całego jego życia. Jednym z jej zadań jest określenie sposobu organizacji środowiska wychowawczego, aby mogło ono w pełni zaspokoić potrzeby wychowanków.
Pedagogika specjalna:
Zakres pedagogiki specjalnej obejmuje nauczanie i wychowanie osób, które z powodu zaburzeń psychofizycznych lub społecznych mają utrudniony kontakt z otoczeniem i środowiskiem społecznym.
Pedagogika specjalna dzieli się na:
a. pedagogikę rewalidacyjną (wychowanie i kształcenie osób z niepełnosprawnością)
b. pedagogikę resocjalizacyjną (wychowanie i kształcenie osób niedostosowanych społecznie)
W skład pedagogiki rewalidacyjnej (leczniczej) wchodzą:
· oligofrenopedagogika (zajmuje się osobami upośledzonymi umysłowo)
· tyflopedagogika (zajmuje się osobami niewidomymi i niedowidzącymi))
· surdopedagogika (zajmuje się osobami głuchymi)
Wychowanie:
Wychowanie to zbiór działań, których celem jest wspieranie wszechstronnego rozwoju człowieka i przygotowanie go do funkcjonowanie w społeczeństwie. Wychowanie to zbiór takich oddziaływań, które zmierzają do osiągnięcia określonych efektów wychowawczych, czego rezultatem staje się zespół ukształtowanych cech osobowościowych.
Wychowanie może być organizowane celowo i świadomie przez odpowiedzialne za nie osoby i instytucje (np. rodziców, placówki oświatowe, organizacje społeczno - kulturalne). Wychowanie może być także procesem naturalnym, dokonującym się poprzez uczestnictwo dzieci i młodzieży w codziennym życiu dorosłych. Najbardziej optymalny jest system wychowania równoległego, który łączy w sobie wychowanie podjęte przez rodzinę, instytucje, organizacje społeczne, środowisko i środki masowej komunikacji.
Rodzaje wychowania:
· umysłowe (intelektualne) - kształtowanie aktywności intelektualnej, zaszczepianie potrzeby rozwijania własnego umysłu, kształtowanie kompetencji, uzdolnień i zainteresowań
· moralne - oddziaływania wychowawcze, których celem jest wykształcenie w wychowankach takich dyspozycji psychicznych, które będą warunkować· zachowania moralne jednostki zgodne z obowiązującymi normami społecznymi
· estetyczne - kształtowanie aktywności twórczej, umożliwianie wychowankom kontakt z różnymi dziedzinami sztuki
· fizyczne - kształtowanie sprawności fizycznej
Zadania pedagogiki według Heliodora Muszyńskiego:
Heliodor Muszyński zadania pedagogiki podzielił na trzy grupy:
1. zbieranie wiadomości o rzeczywistości wychowawczej, dokładny opis rezultatów tej obserwacji, określenie przebiegu procesów wychowawczych
2. zebranie wyników obserwacji, określenie i wyjaśnienie związków przyczynowo - skutkowych zachodzących w procesie wychowania, tworzenie wniosków i opinii na temat prawidłowości procesu wychowawczego
3. dostarczanie wiedzy koniecznej w procesie przekształcania rzeczywistości wychowawczej, określenie zasad i celów wychowania, przedstawienie metod przydatnych w procesie wychowawczym i określenie ich skuteczności
Funkcje pedagogiki:
Istnieją trzy podstawowe funkcje pedagogiki:
· diagnostyczna - zbieranie obiektywnych informacji o rzeczywistości
· prognostyczna - określenie na podstawie zgromadzonej wiedzy prawidłowości odnoszących się do przyszłych zmian i przyszłego rozwoju rzeczywistości
· instrumentalno - techniczna - opracowanie procedur, które mają umożliwić· realizację założonych celów
Podstawowe pojęcia stosowane w pedagogice:
Socjalizacja (łac. socialis - społeczny)
1. działanie podejmowane przez społeczeństwo - m.in. przez rodzinę, instytucje oświatowe, środowisko - w celu wykształcenia z człowieka istoty społecznej; ułatwienie jednostce takich kompetencji, norm moralnych i wartości, które umożliwią jej pełnoprawne funkcjonowanie w życiu społecznym
2. całokształt zmian dokonujących się w człowieku w skutek działań społecznych, umożliwiających mu stawanie się pełnoprawnym ogniwem społeczeństwa
Samowychowanie
Indywidualna praca jednostki nad kształtowaniem samego siebie, własnego charakteru, postaw, norm, wartości, zasad postępowania, własnych poglądów, wzorów i autorytetów; w procesie wychowania rozbudzanie u wychowanków motywacji do pracy nad własną osobowością jest działaniem, które zwiększa wpływ wychowawczy rodziny i instytucji oświatowych.
Kultura (łac. cultura - uprawa)
Całokształt stworzonych przez społeczeństwa dóbr naukowych, artystycznych, technicznych i społecznych. W czasach współczesnych kultura jest definiowana bardzo szeroko - obejmuje nie tylko same dobra kulturalne i procesy tworzenia tych dóbr, ale także wzory zachowań, wartości moralne i normy etyczne.
Często można spotkać się z podziałem kultury na kulturę elitarną i masową. Kultura elitarna (wysoka) opiera się na kulturze narodowej, tradycji, dorobku społeczeństwa i jest przekazywana przez szkoły, teatr, galerie, sale koncertowe itp., natomiast kultura masowa (popularna) dociera do rozproszonej publiczności poprzez środki masowego przekazu i nie wymaga zbyt dużego wysiłku intelektualnego.
Istnieją koncepcje filozoficzne, według których kultura jest dziełem jednostek i grup wyjątkowych, charakteryzującymi się specyficznymi predyspozycjami intelektualnymi umożliwiającymi im nie tylko tworzenie dóbr kulturalnych, ale także umiejętność przeżywania.
Kształcenie
Ogół działań i procesów dających człowiekowi możliwość poznania otaczającej go rzeczywistości, a także możliwość uczestniczenia w jej tworzeniu i przekształcaniu. Kształcenie to także umożliwianie pełnego rozwoju intelektualnego i fizycznego, rozwoju zainteresowań, zdolności, pasji oraz przekonań, postaw i wartości. Kształcenie umożliwia także zdobycie kwalifikacji zawodowych. Efektem kształcenia jest wykształcenie.
Rodzaje kształcenia:
· ogólne - nabycie wiadomości i umiejętności przydatnym wszystkim jednostkom niezależnie od kompetencji zawodowych
· specjalne (zawodowe) - nabycie określonych kompetencji zawodowych
Nauczanie
Systematyczna i zaplanowana działalność nauczyciela, której celem ma być wykształcenie w uczniach określonych zmian w ich osobowości, a także zachowaniu i postępowaniu. Uczeń w wyniku procesu nauczania nabywa wiedzę o otaczającym go świecie, a także zdobywa możliwości podejmowania określonych decyzji. W całym procesie nauczania uczeń poznaje wartości moralne, estetyczne i społeczne, a tym samym tworzy własny system norm. Proces nauczania umożliwia człowiekowi nabycie niezbędnej wiedzy, umiejętności i kompetencji, rozwinięcie zainteresowań, a także wykształcenie wartości i postaw oraz trwałych nawyków do poszerzania swojej wiedzy.
Uczenie się
To jedna z najczęściej występujących form działalności człowieka. Jest to proces, w wyniku którego kształtują się nowe zachowania i działania lub zmieniają się wcześniej przyswojone. Zmiana ta następuje w wyniku poznawania, doświadczenia i ćwiczeń.
Istnieją zróżnicowane teorie dotyczące uczenia się, z których każda zajmuje się inną stroną tego skomplikowanego procesu.
Osobowość
Nie ma jednej definicji osobowości. Najczęściej osobowość definiuje się jako całokształt pewnych cech i procesów psychofizycznych, które różnicują daną jednostkę od innych ludzi. Owe charakterystyczne dla jednostki właściwości mają wpływ na jej działanie, zachowanie, nabywanie umiejętności, kompetencji, doświadczeń, wpływają na reakcje emocjonalne, stosunki z innymi ludźmi, a także wybór norm i celów. Wykształcenie się osobowości jest efektem rozwoju, zwłaszcza w początkowych latach życia. Nabyte w dzieciństwie określone wzory zachowań mają duży wpływ na całe dalsze życie.
Środowisko
Na środowisko składa się ogół procesów politycznych, społecznych, gospodarczych, oświatowych, kulturalnych oraz zachodzące między nimi różnego rodzaju związki i zależności. Przy takim definiowaniu środowisko jawi się jako pewna przestrzeń, w której dane społeczeństwo - poprzez różne formy działalności - stwarza własne warunki bytowe, umożliwiające zaspokojenie potrzeb materialnych, intelektualnych i duchowych.
Czas wolny
Jest to czas przeznaczony do całkowitej dyspozycji jednostki, kiedy wykona zajęcia obowiązkowe - praca, nauka, obowiązki domowe.
Czas wolny można wykorzystać w sposób bardzo zróżnicowany:
· wypoczynek (w celu odbudowy sił fizycznych i psychicznych)
· przyjemności związane z rozrywką (np. kino, teatr, muzeum, spotkania z przyjaciółmi)
· działalność· charytatywna bądź społeczna (np. wolontariat)
· działania związane z rozwijaniem zainteresowań (np. hobby, udział w kółkach zainteresowań