Bilans
W opracowaniu zawarto podstawowe informacje na temat bilansu sporządzonego zgodnie z ustawą o rachunkowości. autor: Joanna Krasodomska ©
Serwis: e-Platforma Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie
Kurs: Rachunkowość Międzynarodowa. Wykład 60% (J. Krasodomska/stacjonarne/Kraków)
Książka: Bilans
Spis treści
* 1 Metoda bilansowa
* 2 Aktywa
o 2.1 Aktywa trwałe
o 2.2 Aktywa obrotowe
* 3 Pasywa
o 3.1 Kapitał własny
o 3.2 Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania
* 4 Treść i cechy bilansu jednostki gospodarczej
o 4.1 Wymogi formalne
o 4.2 Uszeregowanie pozycji
o 4.3 Cechy bilansu
* 5 Literatura
1 Metoda bilansowa
Metoda bilansowa to specyficzny sposób rozumowania w związku z podwójnym rozpatrywaniem działalności gospodarczej - jednocześnie z dwóch przeciwstawnych punktów widzenia. Gospodarowanie ma podwójny charakter, rzeczowy (przedmiotowy) i finansowy.
Rozpatrywanie działalności z punktu widzenia rzeczowego (przedmiotowego) oznacza branie pod uwagę tego, w jakiej postaci występują zasoby niezbędne do prowadzenia działalności gospodarczej oraz w jaki sposób funkcjonują one w tej działalności. Tak rozpatrywane zasoby (rzeczy), niezbędne do prowadzenia działalności gospodarczej, określa się jako środki gospodarcze lub majątek.
Podejście do zasobów niezbędnych do prowadzenia działalności gospodarczej od strony finansowej, zawiera się w kategorii kapitałów. Ich treść wyznaczają prawa własności jednostek gospodarczych do składników majątku. Tym samym wskazywane są źródła ich pochodzenia rozumiane jako źródła ich finansowania. Majątek i kapitały przedstawiają w innym ujęciu te same zasoby majątkowe jednostki gospodarczej. Dualne rozpatrywanie tych zasobów, zgodnie z metodą bilansową, stanowi podstawę równości majątku (aktywów) i kapitałów – źródeł finansowania tego majątku (pasywów). Równość ta to podstawowe równanie rachunkowości (bilansowe): Σ A = Σ P (Soczówka 2005, s. 90-91).
2 Aktywa
Bilans jest podstawowym elementem sprawozdania finansowego. Jest to inaczej zestawienie majątku przedsiębiorstwa, czyli jego aktywów, oraz źródeł finansowania tego majątku, czyli pasywów. Jest on sporządzany na określony dzień zwany dniem lub momentem bilansowym (charakterystykę pozycji bilansowych przedstawiono na podstawie: Soczówka 2005, s. 79-89, Śnieżek 2005, s. 303-330).
Aktywa w bilansie sporządzonym zgodnie z ustawą o rachunkowości dzielą się na aktywa trwałe i obrotowe.
2.1 Aktywa trwałe
Majątek trwały (aktywa trwałe) obejmuje te składniki majątku, które są użytkowane trwale, czyli przewidywany okres ich wykorzystania jest dłuższy niż rok. Składniki aktywów trwałych są wykorzystywane w procesach gospodarczych w wielu kolejnych okresach, nie zmieniają postaci występowania i zużywają się stopniowo.
Uwzględniając postać występowania składników aktywów trwałych można wyróżnić:
1. wartości niematerialne i prawne
2. rzeczowe aktywa trwałe
3. należności długoterminowe
4. inwestycje długoterminowe
5. długoterminowe rozliczenia międzyokresowe
Wartości niematerialne i prawne to nabyte prawa majątkowe przeznaczone do użycia na potrzeby jednostki, w szczególności:
1. koszty zakończonych prac rozwojowych, czyli prowadzonych przez jednostkę na własne potrzeby badań, w wyniku których powstał nowy lub ulepszony produkt bądź technologia,
2. wartość firmy (dokładnie dodatnia wartość firmy ang. goodwill), która powstaje w wyniku zakupu innej jednostki (lub jej zorganizowanej części) i stanowi różnicę między ceną nabycia, a niższą od niej wartością godziwą (rynkową) przejętych aktywów netto (aktywów pomniejszonych o zobowiązania)),
3. inne wartości niematerialne i prawne (nabyte prawa majątkowe) takie jak:
a) prawa autorskie,
b) licencje i koncesje (w tym licencje na programy komputerowe),
c) prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych i zdobniczych,
d) know-how.
Dodatkowo występują zaliczki na wartości niematerialne i prawne, które powstają w wyniku przekazania dostawcom środków pieniężnych na poczet przyszłych dostaw wartości niematerialnych i prawnych.
Rzeczowe aktywa trwałe dzielą się na środki trwałe, środki trwałe w budowie oraz zaliczki na środki trwałe w budowie.
Środki trwałe obejmują kompletne i zdatne do użytku rzeczowe składniki majątku trwałego o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym od 1 roku, przeznaczone na potrzeby jednostki.
Do środków trwałych zalicza się w szczególności:
1. nieruchomości: grunty, prawo użytkowania wieczystego gruntu oraz budowle i budynki, stanowiące odrębną własność lokale, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego,
2. maszyny, urządzenia techniczne, środki transportu,
3. inne środki trwałe: meble, wyposażenia biura, rusztowania (również inwentarz żywy).
Środki trwałe w budowie oznaczają środki trwałe w okresie budowy, montażu lub ulepszenia już istniejących środków trwałych.
Dodatkowo występują zaliczki na środki trwałe w budowie, czyli środki pieniężne przekazywane dostawcom na poczet przyszłych dostaw środków trwałych.
Należności odzwierciedlają prawa majątkowe jednostki, nabywane w wyniku realizacji świadczeń na rzecz innych jednostek. Długoterminowe należności to takie, które charakteryzują się okresem spłaty dłuższym niż 1 rok od daty bilansowej. Przykładem należności długoterminowych są należności z tytułu leasingu finansowego występujące w księgach rachunkowych finansującego.
Ustawa rozróżnia w obrębie m.in. należności długoterminowych należności od jednostek powiązanych (kapitałowo) i pozostałych*.
Inwestycje to aktywa nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych z tytułu: przyrostu ich wartości, uzyskania z nich przychodów takich jak: odsetki, dywidendy, czy zysków z ich późniejszej odsprzedaży lub innych pożytków. Aktywa te nie są użytkowane przez jednostkę w działalności podstawowej - zostały nabyte w celu osiągnięcia korzyści.
Przez inwestycje długoterminowe rozumie się zaangażowanie środków pieniężnych jednostki na okres dłuższy niż 1 rok:
1. w nabycie nieruchomości (lokal pod wynajem) i wartości niematerialnych i prawnych,
2. w nabycie udziałów i akcji w innych jednostkach, innych papierów wartościowych (obligacje, bony skarbowe, polisy ubezpieczeniowe), innych aktywów finansowych (lokat bankowych),
3. w udzielone pożyczki (nie mylić z należnościami),
4. w nabycie innych aktywów – dzieła sztuki, metale szlachetne i drogocenne kamienie (obrazy, biżuteria).
Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe (czynne) to między innymi poniesione z góry nakłady dotyczące przyszłych okresów np. czynsz, prenumerata płatna z góry, ubezpieczenie.
*Jednostki powiązane (kapitałowo) to grupa jednostek obejmująca jednostkę dominującą lub znaczącego inwestora, jednostki zależne, współzależne i stowarzyszone. W ramach jednostek powiązanych występują grupy kapitałowe w których jednostka dominująca kontroluje jednostki zależne.
Sprawowanie kontroli oznacza zdolność do kierowania polityką finansową i operacyjną innej jednostki, w celu osiągania korzyści ekonomicznych z jej działalności.
Może również wystąpić sytuacja sprawowania współkontroli. Oznacza ona zdolność do kierowania polityką finansową i operacyjną jednostki dzieloną pomiędzy jednostkę dominującą a znaczącego inwestora, innych udziałowców lub wspólników, w celu osiągania wspólnych ekonomicznych korzyści z jej działalności.
Zatem kontrolę sprawuje jednostka dominująca w stosunku do jednostek zależnych, a współkontrolę - jednostka dominująca lub znaczący inwestor i inni udziałowcy lub wspólnicy w stosunku do jednostki współzależnej.
Jednostka zależna to jednostka, która jest kontrolowana przez jednostkę dominującą, udział jednostki dominującej w jej kapitale wynosi 50-100%.
Jednostka stowarzyszona to jednostka na którą znaczący inwestor wywiera znaczący wpływ; jego udział w jej kapitale wynosi 20-50%.
2.2 Aktywa obrotowe
Majątek obrotowy (aktywa obrotowe) obejmuje składniki, które są związane z jednostką przez okres nie dłuższy niż 12 miesięcy, liczony od dnia bilansowego, lub są wykorzystywane w jednym cyklu produkcyjnym. Z punktu widzenia postaci występowania aktywa obrotowe można podzielić na:
1. rzeczowe aktywa obrotowe (zapasy),
2. należności krótkoterminowe,
3. inwestycje krótkoterminowe (finansowe składniki majątku obrotowego),
4. krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe.
Zapasy są przeznaczone do zbycia lub zużycia w ciągu roku lub w ciągu normalnego cyklu operacyjnego właściwego dla danej działalności, jeżeli trwa on dłużej niż rok. Obejmują:
1. materiały, nabyte w celu wykorzystania na potrzeby jednostki, które przyjmując za kryterium ekonomiczną rolę w procesach gospodarczych jednostek można podzielić na:
- materiały podstawowe, które przenosząc swoją wartość na wytworzone produkty stanowią o ich istocie,
- materiały pomocnicze, które nie określają istoty produktów, lecz nadają im pewne cechy bądź wykorzystywane są do obsługi procesu wytwórczego,
- paliwa w postaci energii elektrycznej, cieplnej, gazu, benzyny,
- części zapasowe maszyn i urządzeń,
- opakowania,
- odpadki.
Materiały w drodze to zafakturowane przez dostawcę materiały, które nie zostały jeszcze dostarczone.
2. produkty (wyroby) gotowe (zaakceptowane przez techniczną kontrolę wytwórcy, przyjęte do magazynu i przeznaczone do sprzedaży)
3. produkcję niezakończoną, która z punktu widzenia stopnia zaawansowania w procesie wytwórczym dzieli się na półprodukty (przeszły określone fazy procesu produkcyjnego, mogą być magazynowane i sprzedawane bądź poddane dalszemu procesowi wytwórczemu) i produkty w toku (znajdują się w fazie obróbki produkcyjnej i nie mogą być przedmiotem magazynowania i sprzedaży),
4. towary, nabyte w celu odsprzedaży w stanie nieprzetworzonym.
Zaliczki na dostawy są wykazywane w wartości nominalnej zaliczek na poczet dostaw towarów, materiałów czy usług obcych, wypłaconych kontrahentowi.
Należności krótkoterminowe czyli takie, których okres spłaty nie przekracza 12 miesięcy od daty bilansowej (daty wprowadzenia do bilansu) z wyjątkiem należności z tytułu dostaw i usług, które niezależnie od terminu spłaty są zawsze traktowane jako krótkoterminowe.
Należności krótkoterminowe z przedmiotowego punktu widzenia można podzielić na:
* należności z tytułu dostaw i usług, które przysługują dostawcom, gdy moment sprzedaży wyprzedza moment zapłaty,
* należności z tytułu podatków, dotacji, ceł, ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych, które odzwierciedlają sumy pieniężne należne jednostce gospodarczej od budżetów oraz innych urzędów i instytucji np. nadpłacone podatki, składki ZUS,
* inne jak należności związane z rozliczeniami pracodawcy z pracownikami np. pobrane przez pracowników sumy do rozliczenia,
* należności dochodzone na drodze sądowej, czyli sporne kwoty pieniężne jednostki gospodarczej nie zaakceptowane przez jej dłużników.
Inwestycje krótkoterminowe obejmują środki pieniężne (aktywa pieniężne) oraz instrumenty finansowe płatne i wymagalne lub przeznaczone do zbycia w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego lub od daty ich założenia, wystawienia lub nabycia.
Do środków pieniężnych zalicza się krajowe środki płatnicze, waluty obce i dewizy znajdujące się głównie w kasie i na rachunkach bankowych jednostki gospodarczej. Środki pieniężne obejmują także pozycje płatne lub wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia ich otrzymania, nabycia (czeki i weksle obce) lub założenia (lokaty). W obrębie środków pieniężnych i innych aktywów pieniężnych można również wyróżnić:
* inne środki pieniężne m.in. środki pieniężne w drodze, lokaty bankowe, czeki weksle obce płatne w cięgu 3 miesięcy od daty wystawienia,
* inne aktywa pieniężne m.in. czeki, weksle obce płatne w ciągu 3-12 miesięcy od daty wystawienia.
3 Pasywa
Zasoby majątkowe jednostek gospodarczych rozpatrywane według źródeł finansowania składników majątku są określane w rachunkowości kapitałami (funduszami). Źródła finansowania wskazują podmioty, które finansują działalność danej jednostki na określonych warunkach.
Z punktu widzenia prawa własności kapitały (fundusze) jednostek gospodarczych dzielone są na dwie podstawowe grupy:
1. kapitały (fundusze) własne,
2. zobowiązania i rezerwy na zobowiązania (kapitały obce).
3.1 Kapitał własny
Kapitał własny stanowi własność jednostki i może pochodzić z wkładów w postaci pieniężnej lub rzeczowej (aportów) wniesionych przez właścicieli bądź z wypracowanego przez jednostkę zysku. Pozostaje on w dyspozycji jednostek gospodarczych bez ograniczeń czasowych, stanowiąc podstawę finansowania ich działalności.
Kapitały (fundusze) własne jednostek gospodarczych mają zróżnicowane postacie występowania w zależności od formy własności i formy prawnej. Określenie kapitał odnosi się do spółek handlowych, cywilnych oraz jednostkach prowadzonych przez osoby fizyczne we własnym imieniu i na własne ryzyko. Fundusz dotyczy natomiast przede wszystkim przedsiębiorstw państwowych i spółdzielni.
Najczęściej występującą w gospodarce rynkowej formą prawną jednostek gospodarczych jest spółka, która z ekonomicznego punktu widzenia interpretowana jest jako zrzeszenie osób lub kapitału powstałe w celu prowadzenia działalności gospodarczej.
Uwzględniając ekonomiczną podstawę utworzenia i związany z nią zakres odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki dzieli się spółki na osobowe i kapitałowe.
Spółki osobowe opierają w zasadzie swoją działalność na osobistej pracy wspólników, przy czym wspólnicy ponoszą pełną odpowiedzialność majątkową za zobowiązania spółki. Do spółek osobowych zalicza się m.in. spółki cywilne, partnerskie, jawne.
W spółkach kapitałowych występuje pełne rozdzielenie majątku i odpowiedzialności materialnej spółki i wspólników. Wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania spółki, podmiotem odpowiedzialności jest jedynie spółka, która odpowiada za zobowiązania wobec wierzycieli do wysokości kapitału własnego. Do spółek kapitałowych zalicza się spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
W zależności od formy prawnej jednostki można wyróżnić przedstawione poniżej rodzaje kapitałów (tab. 1).
W spółce akcyjnej kapitał zakładowy odpowiada wartości nominalnej wyemitowanych i sprzedanych akcji. Obok kapitału zakładowego tworzony jest obligatoryjnie kapitał zapasowy, którego celem jest pokrycie ewentualnych strat na całokształcie działalności spółki. Statut spółki akcyjnej może także przewidywać tworzenie kapitału rezerwowego na pokrycie szczególnych strat lub wydatków na cele rozwojowe spółki.
Kapitał zakładowy w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością odpowiada wkładom (pieniężnym bądź niepieniężnym) wniesionym przez wspólników. Jeżeli udział obejmowany jest przez wspólników po cenie wyższej od wartości nominalnej, nadwyżkę przekazuje się na kapitał zapasowy. Zgodnie z umową w spółce z o.o. mogą być tworzone także kapitały rezerwowe.
W przedsiębiorstwie państwowym fundusz założycielski stanowi równowartość majątku wydzielonego z mienia państwowego i przekazanego przez organ założycielski przedsiębiorstwu. Fundusz przedsiębiorstwa odpowiada tej części majątku przedsiębiorstwa, która została sfinansowana we własnym zakresie (z wypracowanego przez przedsiębiorstwo i przeznaczonego na rozwój zysku).
W spółdzielniach fundusz udziałowy tworzony jest z wpłat (udziałów) wnoszonych przez członków. Natomiast fundusz zasobowy powstaje z wypracowanej nadwyżki bilansowej (zysku), pozostawionej do dyspozycji spółdzielni.
Działalność gospodarcza osób fizycznych może być realizowana w formie przedsiębiorstwa jednoosobowego. Przedsiębiorstwo to jest prowadzone i reprezentowane przez właściciela, który odpowiada w sposób wyłączny i bez ograniczeń za zobowiązania wobec wierzycieli, zarówno majątkiem przedsiębiorstwa, jak i majątkiem osobistym. Utworzenie przedsiębiorstwa jednoosobowego nie wymaga wniesienia jakiegokolwiek kapitału, dlatego kapitał właściciela ma charakter fakultatywny.
Ustawa o rachunkowości zalicza do kapitałów (funduszy) własnych:
1. kapitał (fundusz) podstawowy,
2. należne wpłaty na kapitał podstawowy (wartość ujemna) – zadeklarowane, lecz nie wniesione wkłady kapitałowe na poczet kapitału; nie występuje w spółkach z o.o., gdyż według kodeksu spółek handlowych całość zarejestrowanych wpłat powinna być wniesiona przed zarejestrowaniem spółki,
3. udziały (akcje) własne (wartość ujemna), nabyte przez spółki prawa handlowego własne akcje lub udziały pod warunkiem spełnienia wymogów określonych w kodeksie spółek handlowych,
4. kapitał (fundusz) zapasowy, tworzony ustawowo lub zgodnie ze statutem lub umową,
5. kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny (przeszacowanie środków trwałych)
6. pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe - tworzone z zysku na pokrycie strat lub szczególnych wydatków, np. pokrycie strat spowodowanych negatywnym wynikiem prac rozwojowych,
7. zysk z lat ubiegłych,
8. zysk (strata) netto - wynik finansowy,
9. odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego – zaliczki pobrane przez właścicieli spółek komandytowych, partnerskich, jawnych i cywilnych. Spółki kapitałowe nie wypełniają tej pozycji, a zaliczki wypłacone na poczet dywidendy za rok bieżący prezentują jako należności od akcjonariuszy.
Zaliczany do kapitałów własnych jednostki wynik finansowy może wystąpić w postaci wielkości dodatniej – zysku lub wielkości ujemnej (straty).
3.2 Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania
Zobowiązania odpowiadają tej części majątku, która została udostępniona jednostce gospodarczej z obowiązkiem zwrotu w określonym terminie; w związku z tym zobowiązania nazywane są długami. Zobowiązaniem określa się obowiązek jednostki gospodarczej – dłużnika do zapłacenia wierzycielowi określonej kwoty środków pieniężnych w wyznaczonym terminie za wykonane na jej rzecz świadczenia.
W zależności od okresu spłaty zobowiązania dzielone są na długoterminowe i krótkoterminowe. Zobowiązania długoterminowe to te zobowiązania, których okres spłaty na dzień bilansowy jest dłuższy od 1 roku. Zobowiązania krótkoterminowe stają się wymagalne w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego. Zobowiązania z tytułu dostaw i usług niezależnie od terminu spłaty są zawsze zaliczane do krótkoterminowych.
Z przedmiotowego punktu widzenia wymienić można następujące rodzaje zobowiązań:
* kredyty bankowe, które oznaczają zobowiązania jednostki gospodarczej wobec banków z tytułu otrzymanych środków pieniężnych z obowiązkiem zwrotu w określonym terminie,
* pożyczki, przez które rozumie się zobowiązania z tytułu otrzymanych z obowiązkiem zwrotu środków pieniężnych od osób fizycznych bądź prawnych nie będących bankami,
* zobowiązania z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych, które występują w przypadku pozyskiwania przez jednostką gospodarczą środków pieniężnych poprzez emisję i sprzedaż obligacji bądź innych dłużnych papierów wartościowych,
* zobowiązania z tytułu dostaw i usług, które występują w związku z rozbieżnymi w czasie momentami: otrzymania dostawy (usługi) i zapłaty za tę dostawę (usługę),
* zobowiązania z tytułu podatków, ceł, ubezpieczeń i innych świadczeń, które powstają z tytułu naliczonych, a jeszcze nie zapłaconych podatków, ceł, składek ubezpieczeniowych wobec instytucji publiczno-prawnych,
* zobowiązania z tytułu wynagrodzeń, które oznaczają zadłużenie jednostki gospodarczej wobec pracowników w związku z naliczonymi, a jeszcze nie wypłaconymi wynagrodzeniami,
* zobowiązania wekslowe, które pojawiają się wówczas, gdy dłużnik zamiast zapłaty za otrzymaną dostawę (usługę) wystawia weksel, odraczając termin płatności,
* inne zobowiązania finansowe np. z tytułu dywidend,
* inne (np. z tytułu ubezpieczeń majątkowych – wobec ubezpieczycieli, wobec pracowników z tytułu odszkodowań, zobowiązania z tytułu zakupu środków trwałych)
Do zobowiązań krótkoterminowych zalicza się także fundusze specjalne. Są to środki zarezerwowane na ściśle określone cele, takie jak: zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, zakładowy fundusz rehabilitacji osób niepełnosprawnych, fundusz załogi.
Rezerwy to zobowiązania, których termin wymagalności (spłaty) lub kwota nie są pewne. W bilansie wyróżnia się następujące tytuły rezerw:
* rezerwa z tytułu odroczonego podatku dochodowego,
* rezerwa na świadczenia emerytalne i podobne (odprawy emerytalne, odprawy rentowe, nagrody jubileuszowe, premie, niewykorzystane urlopy wypoczynkowe),
* pozostałe rezerwy (np. na należności od kontrahentów postawionych w stan likwidacji bądź upadłości, na roszczenia sporne, na straty wynikające z udzielenia gwarancji i poręczeń).
Rozliczenia międzyokresowe (bierne) to rezerwy na np. naprawy gwarancyjne, energię, czynsz płatny z dołu, na przyszłe zobowiązania dotyczące tego okresu. Do tej kategorii zalicza się również ujemna wartość firmy (badwill) stanowiąca różnicę między ceną nabycia danej jednostki a wyższą od niej wartością rynkową przejętych aktywów netto.
4 Treść i cechy bilansu jednostki gospodarczej
4.1 Wymogi formalne
Bilans sporządza się według wzoru opublikowanego w załączniku 1 Ustawy o rachunkowości. Musi on spełniać następujące wymogi formalne:
1. określenie nazwy, adresu, numeru statystycznego (regonu) jednostki gospodarczej, sporządzającej bilans,
2. określenie daty bilansowej, czyli dnia, na który bilans sporządzono,
3. podział składników bilansu na aktywa i pasywa,
4. wyszczególnienie przedmiotowe i określenie wartości poszczególnych grup aktywów i pasywów,
5. określenie sum końcowych bilansu, czyli sum aktywów i pasywów, które muszą być równe,
6. data i miejsce sporządzenia bilansu,
7. podpis osoby, której powierzono prowadzenie ksiąg rachunkowych,
8. podpis kierownika jednostki gospodarczej.
4.2 Uszeregowanie pozycji
Kolejność ujmowania pozycji w bilansie jest dokonywana według ogólnie przyjętych w świecie kryteriów (Olchowicz 2002, s. 41-42):
* płynności (aktywa),
* wymagalności (pasywa).
Płynność aktywów oznacza możliwość i szybkość zamiany danego składnika na środki pieniężne w normalnych warunkach funkcjonowania jednostki, czyli na najbardziej dogodną postać aktywu.
Zgodnie z ustawą o rachunkowości przyjęto ujmować aktywa według wzrastającej płynności, czyli od składników najwolniej zamienialnych na środki pieniężne do składników coraz szybciej wymienialnych.
Dlatego na początku listy aktywów (na górze bilansu) umieszcza się składniki aktywów trwałych trudno zbywalnych, pozostających w dyspozycji jednostki w dłuższym okresie, a następnie składniki aktywów obrotowych. Poszczególne składniki aktywów trwałych i obrotowych też różnią się stopniem płynności, dlatego w ramach aktywów trwałych i obrotowych też przestrzega się kryterium płynności.
Wymagalność pasywów oznacza termin ich zwrotu.
W polskim prawie bilansowym, w kontekście ujmowania aktywów według kryterium płynności, ujmuje się pasywa według wzrastającego stopnia wymagalności, czyli od wymagalnych w najdłuższych terminach (lub wymagalnych bezterminowo) do wymagalnych w coraz krótszych terminach.
Dlatego w pasywach w pierwszej kolejności jest ujmowany kapitał własny stanowiący bezterminowe zobowiązanie wobec właścicieli (udziałowców) jednostki, a następnie zobowiązania z różnych tytułów, w tym z tytułu kredytów i pożyczek o długim terminie wymagalności, a następnie zobowiązania o krótkich terminach płatności.
Uszeregowanie składników aktywów według kryterium płynności i pasywów według kryterium wymagalności pozostaje we wzajemnym związku, wskazującym na stopień prawidłowości źródeł finansowania określonych grup majątku. Aktywa trwałe, pozostające w długim okresie w dyspozycji jednostki powinny być finansowane kapitałami własnymi, bądź uzupełniająco długoterminowymi zobowiązaniami. Część aktywów obrotowych może być także finansowana kapitałami własnymi, ale właściwym źródłem ich finansowania są zobowiązania krótkoterminowe. Jest to wyrazem realizacji tzw. „złotej zasady finansowej", która jest jednym z podstawowych elementów analizy finansowej.
Ujęcie w omawiany sposób składników aktywów i pasywów umożliwia także ocenę płynności finansowej (zdolności do bieżącej spłaty zobowiązań) i wypłacalności (zdolności do terminowej spłaty zobowiązań wraz z odsetkami w długich terminach).
4.3 Cechy bilansu
Bilans powinien być źródłem rzetelnych i wiarygodnych informacji o sytuacji majątkowej i finansowej jednostki, co oznacza, że powinien być sporządzony z uwzględnieniem nie tylko zaprezentowanych wcześniej wymagań formalnych, ale i merytorycznych. Wiąże się to z następującymi cechami, którymi powinien charakteryzować się bilans (Soczówka 2005, s. 92-93):
1. zupełność,
2. rzetelność,
3. sprawdzalność,
4. ciągłość,
5. przejrzystość.
Zupełność bilansu polega na tym, że wykazywane w nim pozycje wynikają z ujęcia wszystkich zdarzeń gospodarczych, jakie wystąpiły w okresie, za który został on sporządzony.
Cecha rzetelności oznacza zgodność składników aktywów i pasywów z rzeczywistym ich stanem ilościowym i wartościowym. Źródłem danych do sporządzenia bilansu powinna być ewidencja księgowa prowadzona w sposób prawidłowy i oparta na wiarygodnej dokumentacji operacji gospodarczych. Dane ewidencyjne należy okresowo weryfikować poprzez inwentaryzację.
Sprawdzalność bilansu polega na porównywalności informacji w nim zawartych pod względem kompletności i poprawności ze źródłami, z których pochodzą.
Ciągłość bilansu, stanowi odzwierciedlenie zasady ciągłości i może być rozpatrywana w aspekcie formalnym i merytorycznym. Formalna ciągłość bilansu dotyczy sposobu prezentowania informacji w bilansie (niezmiennie w kolejnych latach sprawozdawczych). Natomiast merytoryczna ciągłość bilansu związana jest ze stosowanymi metodami wyceny składników bilansu. Cecha ciągłości przejawia się również w tym, że bilans zamykający jeden okres jest jednocześnie bilansem otwierającym okres następny, co zapewnia ciągłość ujmowania skutków działalności gospodarczej jednostki.
Przejrzystość bilansu wynika z uogólnienia ujmowanych w nim informacji. Informacje w bilansie grupowane są w logicznej kolejności, z uwzględnieniem treści ekonomicznej i z odpowiednim stopniem syntezy, co ułatwia orientację w sytuacji majątkowej i finansowej jednostki gospodarczej.