Anna Nasiłowska "poezja opisowa Stanisława Trembeckiego"

,,dzieła tego pisarza so seria paradoksów"- Wacław Borowy-->brak rozbudowanych opisów w dziełach zwanych poematami opisowymi

poemat opisowy- straozytna realizacja to "przemiany" owidiusza

poezje opisowa nigdy nie mogla osiagnac statusu odrebnosci. Zawsze traktowano ja jako skladnik innych gatunkow. Poematy Trembeckiegiego (Powiązki, Polanka, Sofijówka) naleza do poezji opisowej

poezja opisowa- pewna kategoria dotycząca tematu i sposobu ujmowania rzeczywistosci pozaliterackiej. Poezja opisowa sa wiec rozne sposoby poetyckiego przedtsawiania konkretnego przedmiotu. U trembeckiego przedmiotem przedstawienia sa 2 ogrody- Powiązki Czartoryskich i Sofiowka Potockich. U Tremeckiego wystpeuje relacja wobec rzeczywistosci zewnetrznej

Pierwszy poemat dydaktyczny- "sztuka poetycka" Boileau 1674 r-->nowy rodzaj dydaktyzmu polegajacy na opisie calosciowej wizji swiata

Rapin i Vanier-klasycy gatunku, bezposredni poprzednicy poezji opisowej

James Thomson "pory roku"-->pierwsyz wielki poemat opisowy. Opisowosc pociaga za soba dydatktyzm

Saint-Lambert-->prawodoawca poezji opisowej, byl czestym gosciem na dworze krola Stanislawa Leszczynskiego

od 1769 do Rewolucji francuskiej (1789) to okres panowania poezji opisowej

Jacques Delille (tłumacz Gregorik Wergiliusza) dla niego ogrod to centrum zycia, kwintesencja bytu ludzkiego. Czlowiek urzadza ogrod niczym Bog urzadza swiat

Delille "ogrody"-1782 wspolczesny szczyt poezji opisowej

Rewolucja opisowa-->scisle zwiazana z klasycznym sposobem myslenia i literaturze. Poezja opisowa nie zyskala ostatecznie gatunkowej odrebnosci, bo klasyczny system myslenia o literaturze jako o heirarchii gatunkow ulegal degradacji. Poemat opisowy trzeba umiescic miedzy dydaktycznym a epopeja

Poza Trembeckim w Polsce poematy opisowe pisali--> Tomaszewski "rolnictwo", Koźmian "ziemianstwo", Woronicza "Swiatynia Sybili", Niemcewicz "Pulawy"

poezja opisowa przedstawia konkretne miejsca i rzeczy, dotyczy fragmentu rzeczywistosci

Trembecki nie nawiazywal do Jacquesa Delilla, byl wybitniejszym twojrca niz on.

"powiazki"-->panegiryczny charakter, przedtsawia rezydencje Izabelli i Adama Czartoryskich. Gomulicki podzielil ten tekst na 2 czesci: Powiązki I i Powiazki II. I - czesc-1774, II-1776.

Powiazki I-inwektywa na Warszawe, decyzja wyjazdu na wies, krotki zarys okolicy, opis chatki i wlasciciela, na koniec puenta i osobista deklaracja poety. Tu wypowiada sie niewolnik milosci w ogrodze ksiecia.

Powiazi II- ton osobisty, refleksa o zakonczeniu Powiazek I, poeta wystepuje jako sluga krolowej Knidejskiej. Wypowiada sie wyzwoleniec milosci, poswiecony Izabelli

Chatka jest najwazniejsza w ogrodzie. Powiazki I i II to 2 odrebne pisni, ale opisujace to samo, choc przez 2 rozne osoby- ksiecia i ksiezna. Mozna powiedziec ze Powiazki I i II sa "ozenione"-stanowia jednosc, ale mimo tego sa 2 odrebnymi jednostkami

Ksiaze Adam Kazimierz Czartoryski-komendant szkoly rycerskiej, czlonek komisji edukacji narodowej, zaraz po krolu najczesniej obdarzany szacunkeim i honormai-z powodu popularnosci, mecenatu nad rozwojem sztuki i nauki, roztoczyl opieke nad slownikiem lindego

Czartoryski nakreslony przez Trembeckiego najblizszy jest prywatnosci porteru Naruszewicza z "sielanek". Trembecki nie wychwala ksiecia z powodu dzialalnosci publicznej, wydobywa sytuacje przeciwna-ksiecia w swojej posiadlosci, z daleka od spraw swiata. Trembecki potepia zgielk Warszawy i stwierdza ze to miasto brzydnie(powod: wyzysk feudalny i fanatyzm)

U Trembeckiego zbiegly sie 2 nurty - wolnomyslicielska, wolterianska krytyka fanatyzmu religijnego z pochwala wsi. W nurcie poezji opisowej nigdy nie pozluzono sie tak ostrym kontrastem.

Chatka Izabelli w ogrodzie to kompromis miedzy cywilizacja a natura. Na zewnatrz wiesjka chata a wewnatrz wykwintne wnetrza. Wszytskie roszkosze powiazek schowane sa wewnatrz.

Trembecki w swoich utworach nawiazuje do watkow pitagorejskich. "uczen Epikura" ma prawo przechadzac sie po powiazkach. Powiazki to sztuka (wazny porblem filozoficzny epoki-stosunek sztuki i natury)

1780-najstrasza corka Izabelli- Teresa, poparzyla sie przy domowym kominku i zmarla po kilku dniach. Od tego momentu co roku kobiety zbieraly sie przy studni i ronily jedna lze z powodu zalu i zaloby jakie zostaly po ukochanej coreczce Teresie.

Opis Izabelli to hymn na czesc rozkoszy zmyslowej. Po epikurejskim ogrodzie ksiecia krazy poeta-epikurejczyk przekonany o wartosci rozkoszy. W utworze wystepuje opis nozki Izabelli- to wyrazisty symbol seksulany

"Polanka"(1778)-zwiazek z realnoscia jets bardzo niewielki. Cel-naszkicowanie wizji utopijnej nowego nie istniejacego jeszcze spoleczenstwa. Tu, podobnie jak w Powiazkach a nawet wyrazniej poeta obiera za przedmiot swojego utworu pewien projekt idelany. W powiazkach owym projektem odczytywanym z miejsca ogoru byla wizja medrca, arystokratyczny ideal. W Polance spotykamy sie z idealem spolecznym. To poszerzenie obrazu prywatnosci z Powazek o cele spoleczne. W polance trembecki przedmiotem swgo opisu czyni swiat wartosci wlasciciela widoczny przez jego posiadlosc. Tu nie spotykamy praktycznie w ogole szczegolow topograficznych

Wspolna cecha trzech poematow opisowych trembeckiego jest to ze wiaza sie z posiadlosciami znanymi i czesto odwiedzanymi. Wlascicieli tych miejsc tez cos laczy. Adam Kazimierz Czartoryski, Stanislaw POnaitowski i Szczesny potocki to przedtsawiciele wspanialych arystokratycznych rodow-trzy niedoszle kornowane glowy.

Polance przynawano pierwsze meijsce wsrod utworow epoki zjamujacych sie sprawa reform rolniczych. Widzimy tu spoleczesntwo sprawiedliwe, madre i dostatnie. Gatunkwo Polanka najblizsza jest sielance społecznej . Sielnakowe sa postacie pasterzy(kochankowie), dramatyczne sytuacj, opowiadanie o milosci i postac starca. Motto polanki(zaczerpniete z cycerona)-"rolnictwo najblizsze madrosci", prowadzi wprost do rzymskiego myslenia o podstawach narodowego bytu. Książe w idelanym swiecie polanki jest niezbedny, bowiem on go stworzyl. Idea dobrego pana sprzezona jest z idea dobrego krola. Wolnosc rolnikow polanki jest walonscia od panszczyzny, gdzie praca opierala sie tylko na przymusie.

Fragment historii uwiedzenia w Polance jest wykladem prawa natury, jak rozumie je Trembecki. To nie historia czulych serc, ale brytalne pozbawienie dziewictwa wber woli dziewczyny. Poeta podejmuje tu jeden ze swoich ulubionych tematow-gwaltu, uwodzenia, przemocy w seksie. W tej scenie "stan slodyczy" ukazuje swoje prawdziwe oblicze. Dla trembeckiego prawem natury jest roszkosz zmyslowa(niezaleznie od konsekwencji).W polance poeta dokonuje pogodzenia libertyznizmu(nieograniczona swoboda seksulana) z idealem spolecznym. "stan przyszlej slodyczy"ktorego chce skosztowac pasterz to niezbyt odpowiedni dla libertyna stan malzenski. Spoleczenstwo Polanki zyjace wg stanu natury wkracza na droge religii naturalnej.

W polance myslenie utopijne wspolistnieje z sielanka. Polanka lezy wiec miedzy Arkadia a wyspa Utopią. Polanka w nie moze byc poematem opisowym w tradycyjnym sensie. Jej zwiazki z rzeczywistoscia sa waskie, nie przedstawia realnego swiata. Ni ejets tez polanka podobna do popularncyh w epoce poematow wiejskich, a jednak w podtytule poeta nazwal ja Poema wiejskie, bo to co uprawia jest poematem wiejskimi poezja opisowa wedlug jego stylu.

Sofiówka-1806r Zachwycal sie tym poematem sam Mickiewicz, jednak utwor ten ma tak wilu zwolennikow jak i przeciwnikow. Literacko jest świetny jednak uwazano ze Trembecki udawal w nim patriote. Trembecki wychwala tu Potockiego. Sofiowka nie jets tak panegiryczna jak poprzednie omowiane utwory( w powiazkach pochwala ksiecia Adama i Izabelli, w polance pochwala ksiecia Stanislawa). W utowrze znalazly sie niedopuszczalne panegiryki na czesc zdrajcy Szczesnego i nimoralnej Zofii oraz carów Katarzyny i Aleksandra, ale utwor ten cenimy wylacznie za walory artystyczne, to dzielo poznej straosci trembeckiego.( tu mozna porzeczytac notatki od jacka bo on sporo powiedzial na temat sofiowki) Wyobrazenie wspanialej przeszlosci jest w sofiowce zupelnie fantastyczne jako takie jednak zostalo utkane z konkretncyh przeswiadczen i nasyone znaczeniami duzo mocniej niz gdyby chodzilo o dociekanie prawdy obiektywnej. Sofiowka jako ogrod jets w utworze trembeckiego przestrzenia w ktorej ujawnia sie idealnosc. Sofiowka odpowiada na pytanie czym jest Rosja. Rosja Katarzyny i Aleksandra to kraj wielu narodow prowadzacych zwycieskie wojny, ale przede wsyztskim rozwijajacy cywilizacje, oswiecony, z ogromnym potencjalem, przeksztalcajacy sie wzorem Zachodu. Dusza rosyjska jest podobna do duszy polskiej. Rosja to Zachod dlatego ogor na Ukrainie zamieszkuja grecko-rzymskie postacie mitologiczne

W sofiowce swoje obdbicie znalazl pitagoreizm-pochwala czytsej zrodlanej wody jako najlepszego trunku.

Idea złotego wieku-ziemia daje czlowiekowi wsytarczajaco pozywienia. To motyw organizujący całośc poematu

Kraina Trembeckiego jest w porownaniu z wergilianska mniej nacjonalistyczna, ani poslka ani rosyjska, moze najbardziej szymska. Uniwersalne przeslanie spelnia sie przez naturalna plodnosc przyrody . Wiek zloty jets erupcja sil zyciowych natury

W sofiowce spacer umozliwai przechodzenie od znaku do znaku ogrodowego. Swobodny spacer, rozmowy z napotkanymi pocstaciami, ciekawy, zamkniety swiat ktory okazuje sie 'najelpszym ze swiatow', idelany swiat. W sofiowke zostal wpisany dialog racji i przedtswiciel(oczywisty dla trembeckiego) oswieceniowego libertynizmu. Sofiowka laczy filozoficzna dokladnosc ze zmyslowoscia. Materialny duch jets czastka wicznosci a kazda czastka nalezy do niezniszczalnego bytu

Trembecki widzi u straozytncyh niewyczerpane zrodlo zywiace poezje. W ogordze sofiowki szczegolne miejsce ujawnienia prawdy o bycie zostalo nazwane szkola atenska. Szkola atenska to gaslo wywolawcze wielkich idei-ponadczasowej dysputy o prawdzie, mozliwosci ludzkiego rozumu, madrosci straozytnych.

Trembecki wybiera w swoich poematach przede wszytskim tradycje epikurejska.

Nie piekno swiata jets kluczem do rozumienia harmonii lecz zrozumienie wiecznosci krazenia materii

patroni literaccy sofiowki- Wergilisz, Owidiusz, Lukrecjusz

W sofiowce dazenie do rozkoszy splata sie z odpowiedzilnoscia i pewna niewiara w proste skutki ludzkiego dzialnia. Oczekuje sie oczyszczenia przez wyzbycie sie swiatowych ambicji i rozumne dzialanie porzadkujace wlasne zycie, docenia izolacje od zgielku i dazenie do szczescia w polozonej na uboczu posiadlosci

3 dziela trembeckiego stwaiaja na kontakt z najbardziej wysublimowanymi antycznymi i europejskimi wzorcami

U trembeckiego nie spotkamy skupienia sie na cechach i relanym wygladzie rzeczy, trudno na podstawie jego utworow odtworzych topografie opisywanych ogrodow. U trembeckiego mozemy mowic o swrgo rodzaju sensualizmie, jednak nie jako podstawa poznania. Trembecki uwzglednia swiadectwo zmyslow jednak nie przekonuje ze daja one pelna wiedze o przedmiocie. Zasadniczy sposob poznania jest inny, a glowna role odgrywa w nim rozum. Wrazliwosc zwiedzajacego jest gotowoscia na szukanie kulturowych skojarzen

(16% opisu w calej Sofiowce). Jednak o opisowosci poematu nie decyduje ich ilosc tylko ich miejsce w kompozycji utworu

u Trembeckiego-mieszanka mitologii, panegiryzmu, refleksji i naukowej wizji