Filozofia sumeryjska

Sumerowie nie stworzyli działu filozofii odpowiadającej dziś epistemologii. Natomiast zastanawiali się budową kosmosu oraz jego funkcjonowania. Stworzyli kosmologię i teologię, w której w głównej części przejęły ludy Bliskiego Wschodu. Uważali, że podstawowymi składnikami świata są niebo i ziemia. Ziemię wyobrażali sobie jako płaską płytę, zaś niebo jako kopułę posiadającą podstawę i wierzchołek, inaczej sklepienie, zbudowane z jakiejś materii. Pomiędzy niebem, a ziemią istnieje trzeci element (lil), co można oddać m.in. jako wiatr (powietrze, tchnienie, duch). Niebo i ziemię otaczał ze wszystkich stron nieskończony kosmos, zawieszony był wszechświat. Z atmosfery, która znajdowała się pomiędzy niebem a ziemią, zostały utworzone ciała niebieskie - księżyc, gwiazdy. Wreszcie stworzony został świat roślinny, zwierzęcy oraz człowiek. Od samego początku przyjmowali Sumeryjczycy istnienie panteonu, składającego się z istot, podobnych do ludzi, ale potężniejszych - byli niewidzialni, nieśmiertelni. Poza czterema głównymi bóstwami odpowiedzialnymi za stworzenie świata - ziemia, woda, powietrze, ogień. Innym bóstwom przypadała opieka niebieskimi, zjawiskami atmosferycznymi, górami, a także wytworami cywilizacji jak miasta, kanały czy narzędzia. Widząc na co dzień, iż miasta, państwa, wioski są utrzymywane i nadzorowane przez istoty ludzkie, bez których rozpadłyby się tak samo cały kosmos i prawidła w nim zachodzące muszą być kontrolowane. Przy czym wszechświat jest o wiele większy niż ludzkie siedziby, dlatego musi nad nimi panować ktoś znacznie większy. Te boskie byty ponadto muszą być nieśmiertelne, w przeciwnym bowiem wypadku kosmos rozpadłby się albo zatrzymał. Trzeba było zatem stworzyć hierarchię bogów jako analogię do ziemskiej organizacji politycznej. Na czele panteonu stoi bóg najwyższy, tak jak monarcha w danym państwie. Podobnie jak władca rozkazuje, aby coś wypełnić, zbudować. I tak samo bogowie rozkazali, a świat się stawał. Ci najważniejsi bogowie byli uznawani za stworzycieli. Autorzy mitów i poeci jako główny cel stawiali sobie gloryfikację i wychwalanie bogów oraz ich czynów. W przeciwieństwie do filozofów nie dążyli do poszukiwanie prawdy, dlatego też w poezji nie troszczyli się o dowody i argumenty, mające przekonać rozum lecz odwoływali się do wyobraźni i emocji. Dla ówczesnych filozofów nie istniała kwestia wzrostu rozwoju (ewolucji). Mity zawarte w odczytanych tabliczkach wyraźnie wskazują na charakter antropomorficzny bogów sumeryjskich. Nawet najpotężniejsi z nich i najmocniejsi mieli ludzką postać, snuli plany, jedli i pili, żenili się i ulegali ludzkim namiętnościom i słabościom.

Pierwsze ideały moralne - etyka

Myśliciele sumeryjscy mieli pesymistyczną wizję człowieka, który był uformowany z gliny. Istnieje jedynie, by służyć bogom. Nigdy człowiek nie jest bezpieczny, ponieważ nie potrafi przewidzieć przeznaczenia swego. Po śmierci jest tylko cieniem i schodzi do podziemnego świata, który jest marnym odbiciem tego świata. Człowiek został stworzony przez bogów śmiertelny. Nieśmiertelność zastrzegli sobie samym. Na podstawie przetłumaczonych tabliczek możemy wnioskować, że ludzie ówcześni wysoko cenili sobie prawdę, prawo i sprawiedliwość. Dlatego też władcy lubili uważać się za praworządnych i za tych, którzy zaprowadzają porządek. Czuli zaś wstręt do występu i przewrotności. Zadaniem zaś bogów, a nade wszystko boga słońca, było czuwanie nad utrzymaniem porządku moralnego. Pomimo, iż uważano, że bogowie żyją cnotliwie, to jednak ci sami bogowie tworząc cywilizację ludzką wprowadzili do niej również zło, kłamstwo i ucisk. Ludzie zadawali sobie pytanie, dlaczego istnieje zło i nieszczęście. Jedyna odpowiedź, jaką znali, to przekonanie, że wola bogów i motywy ich działania są niezbadane.

Bogowie sumeryjscy podobnie jak władcy ziemscy nie mieli wiele czasu, by zajmować się ludźmi. Mieli ważniejsze sprawy. Analogicznie do świata ziemskiego, by dostać się ze swoją prośba do boga trzeba było mieć jakiegoś pośrednika. Stąd też każdy człowiek posiadał "anioła stróża", danego mu do opieki. Mędrcy sumeryjscy głosili doktrynę, że nieszczęścia człowieka wynikają z jego grzechów i że żaden człowiek nie jest bez winy.

Najbardziej specyficzną cechą przysłów jest powszechny ich charakter. Ludzkość wszystkich nas i odcinków historii jednakowo sięgała do przysłów oraz przypowieści. Przysłowia bardziej niż inne utwory literackie potrafić uwypuklić te wartości o społecznościach, które są niezmienne. Przysłowia sumeryjskie, które znamy liczą już około 3,5 tys. lat., a mimo to są one nam bardzo bliskie. Zauważymy w nich oblicza naszych skłonności jak również sposobu myślenia, słabostek, ułomności ludzkich czy dylematów.

Sumerowie przywiązywali wagę do ubioru.