Dorosłość

Wczesna dorosłość. Wkraczanie w dorosłość. Zadania rozwojowe. Podstawowe zmiany w rozwoju fizycznym, poznawczym i społecznym. średnia dorosłość. Zadania rozwojowe. Podstawowe zmiany w rozwoju fizycznym, poznawczym i społecznym. Późna dorosłość. Biologiczny i psychologiczno-podmiotowy wymiar starzenia się. Teorie starzenia się. Podstawowe zmiany w rozwoju fizycznym, poznawczym i społecznym. Teorie adaptacji do starości. Mądrość ludzi starych.

Kluczowe pojęcia: konsolidacja tożsamości; odpowiedzialność; myślenie postformalne; nawyki zdrowotne; zadania rozwojowe; związki uczuciowe (namiętność, intymność, zaangażowanie); rodzaje miłości; syndrom „mammoni”; generatywność; przekwitanie; mądrość życiowa; selektywność, optymalizacja i kompensacja; wypalenie zawodowe; mistrzostwo; dziadowanie; krzyżowanie ról; puste gniazdo; pierwotny i wtórny obraz starzenia się; gerontologia; ageizm; siwienie społeczeństw; demencja starcza; mnoga patologia; terminal drop; adaptacja do starości; przegląd życia; rozpacz vs integralność; mądrość transcendentna.

WCZESNA DOROSŁOŚĆ

20/23 – 35/40 lat

Specyfika : Wierność wyznaczonym sobie celom, realistyczna wizja przyszłości, odpowiedzialność, uczenie się na porażkach.

Zdaniem D. J.Levinsona (1986): „…w tym okresie życia rozpoczyna się budowanie dorosłej struktury życia opartej na olbrzymiej motywacji do aktywności, wysokim poziomie energii życiowej, kreatywności, dumie i satysfakcji (za: A. Brzezińska, 2005).

RÓŻNE ŚCIEŻKI ROZWOJU

TOŻSAMOŚĆ OSIĄGNIĘTA faza nowicjatu, uczenia się bycia dorosłym; wyraźne poczucie posiadanych kompetencji i ich granic, stopniowe zamykanie wątków okresu adolescencji, terminowanie i uczenie się bycia dorosłym.

TOŻSAMOŚĆ NADANA Skrócenie moratorium i narzucenie jednostce ról osoby dorosłej w pracy i w rodzinie; Ryzyko niepowodzenia przy braku gotowości do tych ról; Ryzyko doświadczania poczucia niepunktualności zdarzeń życiowych – za wcześnie w stosunku do rzeczywistej gotowości.

TOŻSAMOŚĆ MORATORYJNA Przeciąganie moratorium poza fazę późnej adolescencji; Późniejsze niż u rówieśników podejmowanie zadań życiowych; Odrzucanie ofert i niepodejmowanie zadań, które wymagają odpowiedzialności; Ryzyko doświadczania poczucia niepunktualności zdarzeń życiowych – za wcześnie w stosunku do poczucia gotowości.

TOŻSAMOŚĆ ROZPROSZONA Nakładanie się na siebie zadań z różnych okresów, w tym zadań dorosłości (przeciążenie); Doświadczanie uczucia pomieszania ról, wartości, konflikty wewnętrzne i zewnętrzne; Faza nowicjatu, czyli uczenie się bycia dorosłym nie przynosi satysfakcji.

KONSOLIDACJA TOŻSAMOŚCI oznacza:

• Poczucie ciągłości siebie w czasie i przestrzeni;

• Świadomość własnych atutów i ograniczeń;

• Otwartość i ciekawość świata bez obawy naruszenia poczucia bezpieczeństwa;

• Wchodzenie w bliskie relacje z bliskimi ludźmi bez obaw o naruszenie granic własnej autonomii.

Dorosłość a autonomia

• Wgląd we własne motywy. Samowiedza.

• Stosunek do innych - odpowiedzialny i pełen szacunku.

• Niezależność od innych.

Czy wraz z dorosłością zaczyna się biologiczne starzenie? Są dwa obrazy starzenia: pierwotny obraz starzenia – tylko to co powszechne, typowe. wtórny obraz starzenia – produkt działania środowiska, nawyków, chorób, nie jest nieunikniony ani powszechny. Daje się cofnąć.

Wydolność organizmu
Wzrok
Słuch
Powonienie
Mięśnie
Kości
Układ nerwowy
Układ immunologiczny
Układ rozrodczy
Elastyczność komórek
Wzrost
Waga
Skóra, włosy
Ryzyko chorób psychicznych
Inteligencja
Myślenie. Odchodzenie od dominacji myślenia formalnego. MYŚLENIE POSTFORMALNE – nie tylko rozwiązywanie, ale głównie wyszukiwanie problemów, czyli kreatywność.

NAWYKI ZDROWOTNE

1. Spać 7 – 8 godzin;

2. Prawie codziennie jeść śniadanie;

3. Między posiłkami jeść sporadycznie lub w ogóle;

4. Utrzymywać wagę;

5. Być aktywnym ruchowo;

6. Nie palić tytoniu;

7. Ostrożnie z alkoholem(za: Bee, 2004).

.

ZADANIA ROZWOJOWE Pojęcie to wprowadził do psychologii R. J. Havighurst (developmental tasks) w swojej koncepcji biegu życia ludzkiego. Wynikają z dojrzewania fizycznego; z nacisków kulturowych; z indywidualnych aspiracji i wartości.
Wybór małżonka
Założenie własnej rodziny. Wychowywanie dzieci.
Rozpoczynanie pracy zawodowej.
Podjęcie obowiązków obywatelskich.
Znalezienie pokrewnej grupy społecznej.

KONCEPCJA STERNBERGA - WOJCISZKE

W związkach uczuciowych wagę odgrywają:

Namiętność – gwałtowność uczuć (zmysłowość i seksualność) ,

Intymność, czyli bliskość, pozytywne uczucia i działania wzmagające przywiązanie partnerów,

Zaangażowanie – ilość czasu poświęcanego dla związku, działanie i myślenie, dobrowolne zobowiązanie.

TYPY ZWIĄZKÓW

Zakochanie – namiętność;

Romantyczne początki – namiętność i intymność;

Związek kompletny – namiętność + intymność + zaangażowanie;

Związek przyjacielski – intymność + zaangażowanie;

Związek pusty – zaangażowanie;

Rozpad związku.

WYGRAĆ ŻYCIE W UJĘCIU ANALIZY TRANSAKCYJNEJ

• to umieć nawiązać autentyczny kontakt
  z rzeczywistością i skupić na tym, co jest tu i teraz;

• to umieć podejmować decyzje samodzielnie
  i odpowiedzialnie, z wykorzystaniem całej gamy posiadanych możliwości;

• to być zdolnym do wyrażania bliskości i intymności
  w relacjach z innymi ludźmi (James, Jongeward 1994).

ŚREDNIA DOROSŁOŚĆ

35/40 – 55/60 LAT

GENERATYWNOŚĆ

• zdolność do prokreacji, czyli zdolność do powoływania do życia nowych istot;

• produktywność i twórczość, czyli zdolność do powoływania do życia nowych wytworów i nowych idei, a także tworzenia samego siebie; powiązana z dalszym rozwojem tożsamości psychospołecznej.

7 komponentów generatywności w ujęciu McAdamsa

1. Indywidualne poczucie tożsamości;

2. Troska o następna generację;

3. Wiara w wartość ludzkich doświadczeń;

4. Zobowiązanie do wzięcia odpowiedzialności za innych;

5. Wewnętrzna potrzeba inwestowania;

6. Społeczne oczekiwania, że dojrzali dorośli to ci, którzy zachowują i przekazują wartości;

7. Zachowania związane z troską i zaangażowaniem.

ZADANIA ROZWOJOWE w ujęciu A. Brzezińskiej

• Zaakceptowanie i przystosowanie się do zmian zachodzących w funkcjonowaniu i wyglądzie własnego ciała;

• Zmiana nawyków żywieniowych w związku ze zmianami stanu zdrowia w końcowym okresie tej fazy;

• Zmiana form aktywności i sposobów spędzania wolnego czasu;

• Opanowanie nowych sposobów dbania o swój stan zdrowia, kondycję fizyczną i komfort.

CO SIĘ DZIEJE W SFERZE BIOLOGICZNEJ?

U kobiet: menopauza przedwczesna – przed 40 r. ż.; większość – 40 – 60 lat.

U mężczyzn: spada średnia liczba produkowanych plemników, zmniejsza się objętość jąder, ilość płynu nasiennego maleje począwszy od 60 r. ż. Spada testosteron.

Funkcjonowanie poznawcze: spada w warunkach działań na czas, maksimum produktywności – około 40 r. ż., stabilizuje się do 60 r. ż.
MĄDROŚĆ ŻYCIOWA Selektywna optymalizacja i kompensacja.
Praca zawodowa: wypalenie (burnout) (Maslach); okres osiągnięcia pozycji; pogodzenie się z myślą, że dalej się nie dojdzie; osiąganie mistrzostwa.
Małżeństwo okres miłości towarzyskiej(przyjacielskiej); wsparcie w obie strony; W fazie porodzicielskiej wyrównaniu ulega udział obu małżonków w pracach domowych;
Sandwich generation (pokolenie okresu ściśnięcia).
Hipoteza „pustego gniazda”; „gniazdo zagracone”.
Dziadkowanie związki zdystansowane – 29% - rzadki kontakt, prawie bez wpływu; związek towarzyski – 55% - ciepło, zabawa; związek zaangażowanyny – 16% - aktywne 3-pokoleniowe układy.
Osobowość spada wytrwałość w dążeniu do celu, ale wzrasta elastyczność; mechanizmy obronne stają się coraz dojrzalsze; krzyżowanie ról męskich i żeńskich; pojawia się zainteresowanie własnym wnętrzem; troska o przekazanie pałeczki; przyjaźń – mniej, ale bardziej intensywnie.

KRYZYS ŚRODKA ŻYCIA

• Granica 2 epok biologicznych;

• Zmiana perspektywy życiowej;

• Ubytek siły;

• Uświadomienie sobie zbliżania się własnej śmierci.

PÓŹNA DOROSŁOŚĆ

GERONTOLOGIA

Nauka o starzeniu się organizmu, zajmująca się badaniem zmian wstecznych, procesów starzenia się komórek, tkanek i narządów, zaburzeń korelacji czynnościowej między nimi, jak też ustalaniem sposobów leczenia chorób wieku podeszłego.

GERIATRIA

Dział gerontologii, zajmujący się profilaktyką i leczeniem chorób występujących u osób w podeszłym wieku, m.in. miażdżycy tętnic, raka, cukrzycy, choroby nadcisnieniowej, rozedmy płuc itp..

PSYCHOGERIATRIA

Dziedzina psychologii, badająca psychiczne i biologiczne procesy towarzyszące starzeniu się.

Psychologia starości ma z zadanie rozpoznać obszary potencjałów i zagrożeń dla ludzi starszych, szukać możliwości terapeutycznego wpływania na proces starzenia, kształtować odpowiednie otoczenie przez edukację, profilaktykę , programy społeczne.

Gerontolodzy wyróżniają:

• młodszych starszych – 60 – 75 lat;

• starszych starszych – 75 – 85 lat;

• najstarszych starszych – pow. 85 lat.

AGEIZM

• Negatywne postawy wobec starszych oparte na negatywnych stereotypach starości.

• Starszym przypisuje się: brzydotę, aseksualność, bezsilność, choroby itp.. W efekcie osoby po 30-tce traktuje się jako te mające „ z górki”.

• Starszym nie wypada już wielu rzeczy robić.

STARSI W ROLI AUTORYTETÓW?

• Kultura postfiguratywna- dziadkowie to autorytety, rodzice podążają za wartościami przekazanymi przez starszych, dzieci nie mają głosu;

• Kultura kofiguratywna – dziadkowie strzegą tradycji, ale raczej przez wyznaczanie dopuszczalnych granic, schodzą na dalszy plan, rodzice zachowują tylko zewnętrzną formę tradycji, wytyczają swoje normy, nie są dla dzieci autorytetem; dzieci wychowywane przed telewizorem, mają niejasność norm i wartości;

• Kultura prefiguratywna – starsi uczą się od młodszych, którym najlepiej udaje się przystosować do nowej rzeczywistości, ale którzy gubią się w świecie norm i wartości.

„Zjawisko siwienia społeczeństw” – efekt „baby boom”

Specyfika starzenia się:

• Dla różnych kategorii zachowań przebieg rozwoju jest różny;

• Bardzo ważna jest rola osobistego wpływu jednostki.

• Obserwuje się trend sekularny polegający na opóźnieniu procesu starzenia o około 10 lat w XX wieku.

Czasem wyróżnia się w przypadku człowieka starego trzy kategorie wieku:

wiek biologiczny

wiek chronologiczny

wiek psychologiczny

Teorie starzenia się

Naprawa materiału genetycznego
Łączenie krzyżowe
Wolne rodniki
Granice genetyczne –biolog Leonard Hayflick
TELOMERY
TEORIA TEMPOA ŻYCIA

ZMIANY

Układ nerwowy: redukcja masy mózgu; utrata istoty szarej; utrata plastyczności synaptycznej (przerzedzenie sieci dendrytów obejmujący najważniejsze połączenia, czego efektem jest spowolnienie przewodzenia synaptycznego); traci się plastyczność procesów nerwowych.
WZROK
SŁUCH
SMAK
WEĘCH
SEN
SAMOOBSŁUGA
SEKS

FUNKCJONOWANIE POZNAWCZE

Otępienie starcze (demencja)

• Choroba Alzheimera (gen ApoE4);

• Porażenia (zawały mózgu);

• Depresja;

• Zaburzenia metaboliczne;

• Parkinson;

• Niedoczynność tarczycy;

• Wielokrotne urazy głowy;

• Nowotwory;

• Niedobory witaminy B12;

• Anemia;

• Choroba alkoholowa.

MNOGA PATOLOGIA

Po 65 roku życia wzrasta prawdopdobieństwo występowania wielu chorób jednocześnie.

„Terminal drop” - spadek ostateczny wyników testowych (5 lat przed śmiercią)

Teorie adaptacji do starości

TEORIA AKTYWNOŚCI
TEORIA WYCOFANIA. Styl życia wynikający z tej potrzeby nazwano stylem bujanego fotela (rocking chair style).
TEORIA STRESU STAROŚCI

Konieczne jest:

• optymalizacja funkcji psychicznych;

• podejmowanie działań kompensacyjnych;

• utrzymywanie optymizmu niezależnie od kosztów starzenia się.

Teoria selektywności społeczno-emocjonalnej. Czas uczy nas pogody

• Poczucie ograniczenia czasu powoduje, że starsi ludzie skupiają się na doświadczaniu pozytywnych emocji.

• Istota mechanizmu pozytywnej regulacji: po prostu o tym nie myślę”.Zmniejsza się jedynie częstość odczuwania ekscytacji.

4 ŚCIEŻKI ROZWOJU (Helson, Srivastava, 2001)

TYP OSIĄGAJĄCY

• wzrastanie samokontroli z wiekiem, podkreślanie emocji pozytywnych, minimalizowania negatywnych;

• Tożsamość osiągnięta;

• Osiągnięcie generatywności i w dużym stopniu mądrości;

• Integralność celów osobistych i prospołecznych.

TYP ZACHOWAWCZY

• samokontrola skrajna nieprzystosowawcza, bladość afektu, brak silnych emocji niezależnie od znaku;

• Tożsamość przejęta (nadana);

• Realizacja ról steretypowych; sztywność;

• Osiągnięcie generatywności;

• Integralność wartości i drogi własnego życia z powszechnie uznawanymi normami.

TYP POSZUKUJĄCY

• zmniejszanie samokontroli z wiekiem, doświadczanie silnych emocji;

• tożsamość moratoryjna;

• poszukiwanie nowych wrażeń i doznań, nastawienie na poznawanie siebie;

• Osiągnięcie mądrości, czyli spójności pozytywnych i negatywnych aspektów ego;

• Integralność intrapsychiczna.

TYP ZUBOŻONY

• nieznaczne wzrastanie samokontroli z wiekiem, dominacja emocji negatywnych;

• tożsamość rozproszona;

• brak celów, życie z dnia na dzień;

• Nieprzewidywalność zachowań.

SAMOOCENA. PODSUMOWANIE

• Dzieciństwo i adolescencja – mało stabilna;

• Wczesna dorosłość – stabilizacja;

• Średnia i późna dorosłość – utrata stabilności

EGO

• Erikson – integracja ego – rozpacz. Poczucie harmonii i sensu.

• Robert Butler – wspomnienia i bilans życia (przegląd życia).

• Buhler – dwa etapy:

Pierwszy etap (od 65 – 80 r. ż.) - samospełnienie,

Drugi etap - regres i koncentracja na zaspokojeniu podstawowych potrzeb życiowych.

Integralność - spójność

• Integralność to zdolność umysłu do doświadczania ładu, harmonii i sensu otaczającego świata, ludzi i siebie samego.

• Rozpacz to niemożność pogodzenia się z faktem, że na tym jednym życiu, już przeżytym, kończy się cała egzystencja.

• Integralność – umiłowanie życia. Wyzwolenie od zależności od doraźnych emocji, żądz, ambicji, obsesji. Dzięki temu odkrywa się nowy wymiar życia.

• Rozpacz to żal za straconymi szansami, lęk, że zostało tak mało czasu, że na wszystko jest za późno.

W trakcie wykładu zostaną wypunktowane najważniejsze zagadnienia. W przygotowaniu tych tematów szczególnie przydatna jest lektura tomu 2 „Psychologii rozwoju człowieka” pod red. B. Harwas – Napierały i J. Trempały lub (alternatywnie) rozdziały dotyczące dorosłości
z podręcznika pod red. A. Brzezińskiej „Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa”. Gdańsk: GWP.