Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej

Bogdan Wojciszke

Wstęp do psychologii społecznej

Postawy: struktura i geneza

Postawa = stałe ustosunkowanie (pozytywne lub negatywne) do jakiegoś obiektu (człowieka, przedmiotu, idei, czynności)

Wyraża się skłonnością do:

• Jawnego wydawania dodatnich lub ujemnych ocen obiektu

• Ukrytych (automatycznych) reakcji afektywnych na obiekt

• Przeżywania pozytywnych lub negatywnych uczuć w stosunku do obiektu

• Działania na rzecz obiektu lub przeciw niemu

Struktura postaw

Klasyczna koncepcja trójskładnikowa - postawa składa się ze:

• Składnika afektywnego (emocje)

• Składnika poznawczego (przekonania i oceny)

• Składnika behawioralnego (programów zachowań)

Jednak w rzeczywistości związki przekonań z emocjami i zachowaniami są zmienne z obiektu na obiekt, a taka niestałość każe NIE przyjmować ich istnienia na mocy samej definicji

Ujęcie współczesne, jednoskładnikowe - postawa jest w istocie afektywną reakcją skojarzoną z danym obiektem:

• Samo pojawienie się obiektu wywołuje tę reakcję

Mechanizmy genezy postaw

1. Postawa wynika z przekonań na temat właściwości jej obiektu

2. Postawa wynika z emocji przeżywanych w stosunku do jej obiektu

3. Postawa wynika z własnych zachowań kierowanych na jej obiekt

4. Postawy są przejmowane od innych ludzi

1. Postawa jako rezultat przekonań

• Model postawy doskonale racjonalnej, czyli postawa jako użyteczność oczekiwana:

model Martina Fishbeina

n

Postawa_x =  p_i o_i

i=1

Postawa_{x =postawa wobec obiektu x}

p_{i =i-te przekonanie człowieka na temat obiektu x}

o_{i =ocena cząstkowa wynikająca z przypisania obiektowi x i-tej cechy}

• odchylenia od postawy racjonalnej

• asymetrie w ocenianiu

• motywowany charakter postaw (np. uzasadnianie wysiłku)

• niektóre postawy są implikacją innych, ważniejszych postaw (a nie przekonań o ich obiekcie)

2. Postawa jest rezultatem emocji

Doświadczenia emocjonalne odgrywają dominującą rolę w kształtowaniu postaw gdy mamy niewiele wiedzy o obiekcie.

Kształtowanie postaw poprzez emocje nie odbywa się za pośrednictwem zmian w treści przekonań o obiekcie

Emocje kształtują postawy nawet (wręcz szczególnie)

• W warunkach obciążenia poznawczego (gdy człowiek jest zajęty czymś innym – równolegle wykonywanym zadaniem)

• Kiedy bodźce wywołujące emocje są eksponowane podprogowo (tak krótko, że ludzie nie zdają sobie z tego sprawy)

• warunkowanie klasyczne

Obojętny obiekt nabiera pozytywnego (negatywnego) znaczenia jeżeli wielokrotnie współwystępuje z obiektem wzbudzającym emocje pozytywne (negatywne).

Również nieświadomy charakter mają mechanizmy pośredniego warunkowania postawy:

• warunkowanie drugiego rzędu (postawa przenosi się na obiekty w przyszłości kojarzone z obiektem uwarunkowanej postawy)

• warunkowanie drugiego rzędu (postawa przenosi się wstecznie na obiekty w przeszłości skojarzone z obiektem uwarunkowanej postawy)

• generalizacja postawy (postawa przenosi się na obiekty podobne do obiektu uwarunkowanej postawy)

• przeniesienie ustosunkowania

Jednorazowe pojawienie się obojętnego obiektu z czymś wzbudzającym emocje powoduje przelanie ustosunkowania na obiekt obojętny (np. reklama z rozszerzonymi źrenicami). Szczególnie gdy nie jesteśmy świadomi co wzbudza emocje.

• Niesławny eksperyment „pij coca-colę i jedz popcorn” w kinie (kaczka dziennikarska)

• Taśmy „samopomocowe” z nieświadomymi oddziaływaniami rzekomo poprawiającymi samoocenę lub pamięć (autosugestia)

• warunkowanie instrumentalne

Nagradzanie pozytywnych wypowiedzi/zachowań dotyczących pierwotnie obojętnego obiektu prowadzi do pozytywnej wobec niego postawy. Karanie – postawa negatywna.

• zjawisko samej ekspozycji

- Im częściej jest spotykany jakiś pierwotnie obojętny obiekt, tym bardziej jest lubiany;

- Szczególnie jeżeli nie jesteśmy świadomi częstości ekspozycji.

Przykłady:

• Eksperyment Zajonca z wystawianiem jajek na muzykę Mozarta lub Schoenberga

• Prenatalna ekspozycja na język ojczysty (matczyny)

• Powtarzanie reklam

• Rodziny produktów z powtarzanym elementem (np. logo)

• Wydatki na TV a szansa wygrania wyborów

Wariant poznawczy

- Im częściej spotykamy się z jakąś opinią, tym bardziej wierzymy w jej prawdziwość.

Ograniczenia:

• obiekt nie może być na wstępie awersyjny

• ekspozycja nie może być stała

• dla obiektów mało złożonych szybciej następuje znudzenie

• nie ma ważniejszych przesłanek ustosunkowania (?)

3. Postawa wynika z własnych zachowań kierowanych na jej obiekt

Teoria autopercepcji (Daryl Bem)

Ludzie wnioskują o własnych postawach w oparciu o obserwację własnych zachowań pod warunkiem że:

1. Własna postawa sprzed zachowania jest słabo skrystalizowana lub mało dostępna pamięciowo.

2. Samo zachowanie jest spostrzegane jako niewymuszone naciskami zewnętrznymi.

Przykłady efektu autopercepcji:

• Mówca jest bardziej przekonany od słuchaczy

• Zjawisko „powiedzieć znaczy uwierzyć”

• Teoria emocji pobudzenie + interpretacja (Schachtera-Singera)

• Konsekwencje ekspresji emocjonalnej