Formy aktywności muzycznej dziecka i ich wpływ na rozwój psychoruchowy





Formy aktywności muzycznej dziecka i ich wpływ na rozwój psychoruchowy





Wychowanie muzyczne jest niezbędnym elementem kształcenia dzieci i młodzieży. Przecież to muzyka uwrażliwia, uspokaja, “łagodzi obyczaje”, wspomaga twórcze myślenie, daje szansę wyrażenia siebie, ale także daje możliwość podjęcia jakiejś fizycznej działalności, czy to podczas tańca, rytmiki, czy też podczas zajęć z muzykoterapii.

Do form aktywności muzycznej dzieci możemy zaliczyć:

a w niektórych placówkach szkolno wychowawczych zaliczono również rozwijanie twórczej inwencji, czyli własna działalność muzyczna dziecka, gdyż każde dziecko nosi w sobie muzykę spontaniczną, ma potrzebę muzycznej zabawy, śpiewu, tańca, gry, tworzenia własnych śpiewanek. Dość powszechne jest stanowisko badaczy, iż twórcza ekspresja artystyczna zanika w okresie ok. 11-17 roku życia, na pograniczu dzieciństwa i młodości. Nauczanie początkowe daje jedyną i niepowtarzalną szansę wykorzystania i rozwinięcia potencjału twórczego dziecka. Chcąc rozwijać aktywność twórczą poprzez zajęcia muzyczne, należy stosować zróżnicowane formy zajęć muzycznych, metody oraz formy organizacyjne.

Stosowanie wszystkich form aktywności muzycznej zapewni dziecku wszechstronny rozwój osobowości, dzięki ciągłemu nabieraniu nowych umiejętności, jak również dzięki stałemu i systematycznemu utrwalaniu już zdobytych. Różnorodność form wpływa na urozmaicenie zajęć, pobudza zainteresowania i aktywność. Jest również czynnikiem gwarantującym przykłucie uwagi nawet najbardziej rozbrykanego dziecka i włączenia go do aktywnego udziału w zajęciach. Dzięki różnorodności form i różnego stopnia ich trudności, nawet najmniej uzdolnione muzycznie dziecko znajdzie coś dla siebie, w czym się będzie mogło wykazać, zaprezentować, osiągnąć sukces na miarę swoich możliwości, co z kolei będzie miało pozytywny wpływ na kształtowanie pozytywnej motywacji.


Wszystkie formy aktywności muzycznej powinny być ze sobą ściśle zintegrowane, wprowadzane praktycznie równocześnie, ponieważ daje to nauczycielowi możliwość stosowania bardziej zróżnicowanych zajęć, które automatycznie są dla dzieci atrakcyjniejsze. Dzięki łączeniu kilku form aktywności, problemy muzyczne docierają do dziecka w postaci rozmaitych bodźców, co zaś zapewnia pełniejsze i lepsze opanowanie materiału, ale również spowoduje wzrost zainteresowania muzyką u dzieci.


Ruch przy muzyce


Ruch należy do naturalnych potrzeb dziecka, warunkujących jego prawidłowy rozwój fizyczny i psychiczny. Daje on także możliwość odpowiedniego reagowania na rytm utworu, jego tempo, dynamikę, barwę, nastrój. Jednym z podstawowych elementów dziłalności ruchowej przy muzyce, jest wykonywanie kroków w rytm muzyki. Kroki te zostały nazwane rytmiką, której celem jest kształcenie uważnej, skoncentrowanej postawy dziecka w oczekiwaniu na polecenia, kształcenie szybkości reakcji oraz kształcenie uniezależnienia od siebie ruchów kończyn (rąk i nóg). Tak więc rytmika ma na celu kształcenie intensywności i podzielności uwagi, niezawodnej reakcji na bodźce i dokładności spostrzegania, sprawnej pamięci, procesów porównywania i analizy, indywidualnej wyobraźni oraz gotowości twórczych rozwiązań.

Każdą działalność związaną z ruchem przy muzyce powinno się zacząć od ćwiczeń przygotowujących do marszu, a co najważniejsze od uchwycenia właściwego tempa kroków. Jedną z pierwszych zabaw rytmicznych jest spacerowanie po sali, wraz z nauczycielem, który powinien w tym czasie obserwować uważnie kroki dzieci i dostosować do nich swoje własne. Następnie, dla utrudnienia powinien od czasu do czasu podkreślać ich rytm klaskaniem, i poprosić dzieci o powtarzanie.

Dzieci mogą również doskonalić rytmizację dzięki różnorodnym ćwiczeniom, typu klaskanie, stukanie palcem, tupanie, uderzanie o uda, powtarzając w ten sposób wcześniej usłyszany rytm.


Zabawy ruchowe możemy podzielić na:

Piosenka, łącząc w sobie melodię i tekst słowny, najczęściej sama inspiruje ruch i sposób poruszania się. Szczególnie interesujące są piosenki, które przez swój charakter wywołują ruch, inspirują do układania inscenizacji ruchowej, pobudzają do tańca. Dobrze ilustrowana piosenka powinna wzbudzić u dzieci zainteresowanie widoczne nie tylko w aktywności ruchowej, ale także również w wyrazie twarzy, uśmiechu, zadowoleniu, zaangażowaniu. Ruchy powinny być oczywiste, odzwierciedlać słowa, które mają obrazować. Należy je stosować tylko w niektórych momentach piosenki, np. podczas refrenu. Zbyt duża ilość ruchów zaciera jej sens, utrudnia wykonanie, przeszkadza i powoduje zniechęcenie do dalszego śpiewania danego utworu.

Polegają na przedstawieni treści piosenki dowolnymi ruchami naśladującymi. Piosenka powinna być prosta, wciągająca dzieci do wspólnej zabawy. Głównym celem tej zabawy jest rozbawienie dzieci, włączenie do aktywnego udziału. Zabawy tego typu zmuszają do myślenia, kontrolowania swych ruchów, nie ograniczając jednocześnie swobody. Zabawa ta rozwija kulturę ruchu oraz zachowania.

Podobnie jak ilustracyjne są ściśle związane z tekstem piosenki. Również w nich występują ruchy naśladowcze, ilustrujące czynności lub postacie. Dodatkowym urozmaiceniem jest możliwość podziału na role oraz stworzenie scenki odtwarzającej akcję zawartą w tekście. Większość elementów takiej inscenizacji piosenki powinna opierać się na improwizacji wykonywanej przez dzieci. Mowa tu o improwizowaniu ruchów naśladowczych. Rola nauczyciela powinna ograniczyć się do czynności organizacyjnych- wyznaczenie dzieci do odpowiednich ról.
Najprostsze sposoby inscenizowania piosenki:
- solista i chór z podziałem na role,
- solista śpiewa piosenkę, inni wykonawcy ilustrują ruchami to co on śpiewa,
- cały zespół bez podziału na role śpiewa i inscenizuje piosenkę.
Przy inscenizowaniu i piosenki ważne są dekoracje i rekwizyty.
Przez aktywne uczestnictwo w zabawie dzieci odczuwają satysfakcję, iż mogą stać się „aktorami”. Zabawy tego typu wpływają bezpośrednio na osobowość dzieci, kształtują perfekcję słowa i ruchu, dostarczają radości z własnej pracy.

Oparte są na prostych tańcach ludowych. Są przygotowaniem do nauki tańców regionalnych i narodowych. Dobierając dokładnie analizujemy kroki, figury, układy, aby zabawa wykorzystywała umiejętności dzieci, była odpowiednia dla danego wieku i wnosiła nowe wartości, ale nie przekraczała możliwości dzieci. Do zabawy zachęcamy poprzez stosowanie początkowo nietrudnych, atrakcyjnych ćwiczeń. Ćwiczenie trudniejszych kroków, figur, przeplatamy łatwiejszymi. Poszczególne kroki i figury występujące w tańcu powinny być uprzednio wyćwiczone i opracowane w takim stopniu, aby sama nauka tańca polegała na ich łączeniu, zapamiętaniu kolejności, szlifowaniu estetyki ruchu. Później wprowadzamy zawsze atrakcyjny dla dzieci rekwizyt, strój lub chociażby jakąś jego część. Tańce to forma ruchu atrakcyja i lubiana przez dzieci, ale wymaga ona jednak już pewnego wyrobienia takich dyspozycji jak pamięć, orientacja, wrażliwość słuchowa, uwaga a także opanowanie podstawowych kroków tanecznych. Przed rozpoczęciem nauki dzieci powinny osłuchać się z muzyką do tańca.
Konieczność zapamiętania poszczególnych zmian następujących w zabawie zmusza dziecko do uwagi, szybkiej orientacji i decyzji. Zabawy taneczne rozwijają harmonię i estetykę ruchów.

Rozwijają takie zdolności i umiejętności u dziecka jak: koncentracja i podzielność uwagi, szybki refleks, pamięć, aktywność i dyscyplina wewnętrzna. Mają one również ogromny wpływ na harmonijny rozwój motoryki. Bardzo ważną rzeczą podczas prowadzenia zabaw przy akompaniamencie instrumentu jest kładzenie nacisku na związek muzyki z ruchem. Dzieci powinny odpowiednio zareagować na zmiany zachodzące w słuchanej melodii, jej rytmie, dynamice, artykulacji. To muzyka staje się “wodzirejem”, bo to ona decyduje o przebiegu zabawy, zastępuje polecenia słowne. Nauczyciel prowadzący tego typu zabawy powinien, nie przerywając gry, utrzymywać stały kontakt z grupą, obserwować reakcje dzieci, po to by móc dostosować przebieg zabawy do potrzeb dzieci.

Zabawy przy akompaniamencie instrumentów można podzielić na cztery grupy:

  1. Zabawy z zakresu techniki ruchu ( porządkowe, orientujące w przestrzeni, naprężające i rozluźniające, wzmacniające różne grupy mięśni, korektywne );

  2. Zabawy uwrażliwiające na różne elementy muzyki;

  3. Opowieści ruchowe;

  4. Tańce.

Zabawy porządkowe, mają za zadanie wprowadzenie jakiegoś ładu w ustawieniu dzieci, np. ustawienie w rzędzie, tworzenie par, tworzenie koła wiązanego itp., czy też już trudniejsze odnalezienie swojego miejsca w rzędzie lub kole, różnego typu zbiórki itp.

Zabawy orientujące uczą utrzymywania równych odstępów w kole, w ruchu „ wężem’, a także podczas ruchu w „rozsypce”. Pomagają także we wprowadzeniu różnorakich innowacji, np. zmiany kierunku, tworzenia większej liczby kół z jednego itp.

Ćwiczenia naprężające i rozluźniające pobudzają wyobraźnię dziecka, ponieważ ma ono za zadanie wyobrazić sobie jakąś czynność, której wykonanie wiąże się z dużym wysiłkiem, a po jej wykonaniu następuje rozluźnienie wszystkich mięśni.

Ćwiczenia różnych grup mięśni (rąk, nóg, głowy, szyi, tułowia, brzucha, kręgosłupa itd.), oraz ćwiczenia korekcyjne, wzmacniają fizycznie, a także wpływają w sposób zasadniczy na podporządkowanie ruchu woli dziecka, zapobiegają dodatkowo występowaniu skrzywień kręgosłupa, płaskostopiu, wadom zgryzu itp.


Bardzo ważne są również zabawy tzw. hamująco-pobudzające, w których dzieci powinny zareagować natychmiastowo na niespodziewany sygnał.


Śpiew


Śpiew jest jedną z najprostszych form ekspresji dziecka, a piosenka najprostszym utworem muzycznym, który dziecko jest w stanie przeżyć, zrozumieć, zapamiętać i odtworzyć. Towarzyszy ona dzieciom już od najmłodszych lat, jest nieodłącznym elementem codzienności. Piosenka jest punktem wyjścia większości zajęć muzycznych. Ucząc się słów i melodii, dzieci ćwiczą pamięć oraz koncentrację uwagi. Jeżeli jednak naukę piosenki połączymy z nauka czytania nut i gry na instrumencie, to stwarzamy dziecku po wielokroć większe możliwości rozwojowe, intensyfikując jego aktywność umysłową.

Piosenki śpiewane przez dzieci różnią się charakterem, nastrojem, tekstem, czy też kierowanym przesłaniem, dzięki czemu wzbogaca się świat uczuć dziecka, wyrabia się poczucie estetyki, uwrażliwienie na świat. Zwykle śpiewaniu towarzyszy wesoły nastrój, który przeniesiony zostaje na inne dziedziny działalności dziecka.

Podczas nauki nawet najprostszej piosenki dziecko może zostać zapoznane, nawet całkiem nieświadomie z takimi pojęciami jak rytm, metrum, linia melodyczna, tempo, dynamika, budowa (części, powtórzenia, kontrasty), charakter i nastrój – wszystko to, co w przyszłości będzie podstawą świadomej percepcji utworu muzycznego. Dzięki poznawanym przez dziecko tekstom piosenek może ono poszerzyć swoje wiadomości o świecie, kraju, regionie, tradycjach i zwyczajach, co wpływa również na zwiększenie zasobu słownictwa, ukształtowanie uczuć, czy postaw. Śpiew w grupie daje możliwość wspólnego działania, co ma wpływ na nauczenie się pracy w zespole. Dzieci uczą się równoczesnego zaczynania śpiewu piosenki, i kończenia jej. Nabywają również umiejętności zmieniania dynamiki i tempa zgodnie z ruchami i śpiewem nauczycielki. Dzieci dobrowolnie i bezkonfliktowo uczą się robić coś razem, co ma także wpływ na wzmocnienie więzi z grupą rówieśniczą. Śpiewanie w dużej grupie sprzyja również przełamywaniu barier i oporów dzieci nieśmiałych, zalęknionych, a nawet tych pozbawionych talentu, gdyż nie wstydzą się swojego głosu (bo po prostu zostają zagłuszone), oraz tego, że je ktoś usłyszy.

Śpiewanie ma również bardzo pozytywny wpływ na rozwój fizyczny dziecka, ponieważ podczas śpiewu wzmocniony zostaje aparat głosowy, rozwija się klatka piersiowa, ćwiczony zostaje prawidłowy sposób oddychania, czyli przez przeponę, w wyniku czego dochodzi do lepszego dotlenienia organizmu, a co może jest najważniejsze: śpiew wyzwala naturalną potrzebę ekspresji, co ma ogromnie ważny wpływ na system nerwowy.


Gra na instrumentach.


Jest to już znacznie trudniejsza i bardziej skomplikowana forma aktywności muzycznej. Wymaga ona od dziecka znajomości nut, sprawnej motoryki, a może przede wszystkim dużo cierpliwości, samozaparcia i odporności na niepowodzenia.

Dzięki instrumentom kształtowana jest wrażliwość dziecka na barwę, dodatkowo rozwija się poczucie rytmu. Instrumenty dają chyba największe możliwości obserwowania w praktyce różnicy wysokości dźwięków, rozwijają wyobraźnię muzyczną i inwencję twórczą dziecka.

Muzykowanie jest bardzo atrakcyjne dla dzieci, ponieważ każde zetknięcie się dzieci z instrumentami wywołuje entuzjazm, radość, aktywność i zaangażowanie.

Dziecko z instrumentami ma doczynienia już od najmłodszych lat, gdyż nawet w przedszkolu ma pierwsze kontakty z instrumentami perkusyjnymi. Jednak dla dzieci w tym wieku najbardziej atrakcyjne są pomoce akustyczne, czyli wszystko to, co może być źródłem ciekawego dźwięku. Bardzo lubiane przez dzieci są również efekty akustyczne uzyskane za pomocą własnego ciała, np. tupanie, klaskanie, uderzanie o uda, itp.

Kiedy dziecko zostanie zapoznane z barwą i budową instrumentu, można przejść do systematycznej nauki gry. Do instrumentów najbardziej popularnych i dostępnych należą: bębenek, uderzany dłonią lub pałeczką, tamburyn, grzechotka, kołatka, drewienka, tarka, trójkąt, talerze itp. W miarę możliwości należy korzystać również z innych instrumentów, szczególnie tych, które nie sprawiają żadnych dodatkowych trudności technicznych, a mają ciekawą, oryginalną barwę (np. blok cylindryczny, pudełko akustyczne, kociołek, werbel).

Wprowadzenie kolejnego instrumentu powinno nastąpić nie wcześniej niż w momencie opanowania gry na poprzednim, chociażby w stopniu dostatecznym. Na początku powinno się wprowadzać instrumenty, których funkcjonowanie podobne jest do znanej dziecku formy aktywności, np. Ruchy ręki podczas gry na grzechotce lub kołatki podobne są do klaskania. Następnie wprowadzamy instrumenty perkusyjne uderzane palcami prawej dłoni (bębenek, tamburyn), później instrumenty o stosunkowo dużej powierzchni uderzanej pałeczką (bębenek, pojedynczy talerz), dalej trójkąt i talerze podwójne, a na koniec instrumenty, na których podczas gry wymagana jest umiejętności trafiania pałeczką w określone płytki, a więc ksylofony i metalofony ( nieco łatwiejsze od dzwonków ze względu na wielkość płytek), dzwonki chromatyczne i diatoniczne.

Gra na instrumencie powinna przebiegać indywidualnie lub w niewielkich grupach ( 8-10 osób), aby zapobiedz powstawaniu niepotrzebnego hałasu, który uniemożliwiłby prowadzenie zajęć i właściwą naukę gry.

Słuchanie muzyki.


Pobudzenie uwagi słuchowej powinno przebiegać w warunkach spokoju i ciszy, w związku z czym nauczyciel powinien pamiętać o walce z hałasem, nerwowością, nadmierną ruchliwością, ale nie ograniczając przy tym swobody, naturalnej aktywności i radosnego nastroju. Praca nad umuzykalnieniem daje wiele okazji do kształtowania uwagi słuchowej dziecka, wpływa także wydatnie na ogólny rozwój koncentracji i uwagi dowolnej.

Dzieci ćwicząswoją uwagę słuchową dzięki spostrzeganiu i odróżnianiu zjawisk akustycznych w przyrodzie i w otaczającym ich świecie, tzn. odgłosy klaksonu samochodu, sygnału karetki pogotowia. Ważne jest również zwrócenie uwagi na dźwięki pochodzące z nieznanych dzieciom źródeł, a w szczególności różnych instrumentów, nieczęsto spotykanych.

Muzyka przeznaczona wyłącznie do słuchania nie powinna odgrywać znaczącej roli w programie wychowania muzycznego, ponieważ jej odbiór wymaga w tym wypadku skupienia, siedzenia w jednym miejscu, co dzieciom przychodzi z trudem. Z tego też powodu powinno się zwracać baczną uwagę przy doborze materiału i poziomu jego wykonania podczas zabaw ruchowych i tańców, a przede wszystkim podczas nauki piosenek, po to by przekazać dzieciom w przystępny dla nich sposób najbardziej wartościowe dzieła muzyczne.

Bardzo ważne jest to, by podczas zajęć umiejętnie wytworzonyć klimat skupienia i uwagi, dlatego też przed rozpoczęciem jakiejkolwiek aktywności muzycznej powinno zadbać się o zapanowanie idealnej ciszy.

Dzieci zapoznawane są z utworami przeznaczonymi wyłącznie do słuchania poprzez muzykę żywą (piosenki w wykonaniu nauczycieli lub w wykonaniu ekip artystycznych na koncertach, koncerty muzyki poważnej itp.) i przez muzykę mechaniczną (płyty, audycje radiowe i telewizyjne itp.).

W młodszych grupach należy wprowadzać wyłącznie muzykę żywą, umożliwiającą bezpośredni kontakt z wykonawcą i instrumentem, ponieważ jest ona dla dzieci najbardziej atrakcyjna. Dzieci w tym wieku najbardziej lubią słuchać piosenek śpiewanych przez nauczycielkę. Piosenki przeznaczone do słuchania mogą przekraczać wokalne możliwości odtwórcze dzieci, ale tekst powinien być zrozumiały, nie za długi, dostosowany do wieku.

Każda piosenka po raz pierwszy powinna być przesłuchana dla przyjemności, bez żadnych poleceń i ćwiczeń. Ważne jest, aby przedyskutować z dziećmi walory tej piosenki, czy im się podobała, co o niej sądzą itp.

Muzyka instrumentalna w porównaniu z piosenką jest daleko trudniejsza w odbiorze, ponieważ sama melodia nie sprzyja koncentracji uwagi dziecka. Aby dzieci skupiły swoją uwagę na utworze, początkowo powinno się powiązać przebieg utworu z treścią pozamuzyczną, ale nie może to trwać zbyt długo. W miarę ukształtowania umiejętności uważnego słuchania dzieci zaczynają spostrzegać coraz więcej elementów muzycznych, co przyczyni się z czasem do pełnego odbioru muzyki.

Percepcja muzyki z płyt i nagrań sprawia dzieciom wiele trudności i nie należy wprowadzać jej zbyt często, ponieważ ma to związek, jak już wspomniałam z trudnościami w koncentracji. Utwory słuchane z płyt powinny być krótkie, w większości ilustracyjno-programowe, o bardzo wyraźnym charakterze i nastroju. Szczególnie skupiają uwagę dziecka utwory zaskakujące niespodziewanym efektem dynamiki, rytmu czy melodii, takie, które nie są dla dziecka nudne.

Bardzo pomocne podczas umuzykalniania dzieci jest wyrobienie w nich nawyku słuchania radiowych audycji umuzykalniających. Dzięki możliwości dotarcia do najdalszych zakątków kraju stanowią nieocenioną pomoc dla nauczycieli.


Muzyczna aktywność własna dziecka.


W wychowaniu muzycznym nie mniejszą rolę od odtwarzania muzyki, poznawania jej w piosence, czy też w tańcu jest własna artystyczna twórczość dzieci. Przecież już małe dziecko śpiewa i nuci nie tylko dlatego, że się tego nauczyło, ale ponieważ odczuwa potrzebę i radość śpiewania, po prostu to lubi.

"Tworzenie" stanowi integralną część każdej formy i nierozerwalnie związane jest z całością procesu dydaktycznego, szczególnie ostatniej fazy procesu integracji muzyki, słowa i ruchu.

Nieodłącznym elementem aktywności poznawczej jest działanie, w toku którego dziecko jest prawdziwym twórcą. Ta twórczość sprawia, że jest szczęśliwe i radosne, bogaci swą osobowość. Nauczyciel powinien tak organizować pracę dziecka, by wykorzystywało w pełni wszystkie swe wiadomości, by potrafiło analizować zjawiska i ich cechy, umiejętnie wybierało najważniejsze, potrafiło wykorzystywać nowe doświadczenia, wyszukane w wyobraźni.


Muzyka jest nieodłącznym elementem życia każdego człowieka. Ciągle nas otacza, spotykamy się z nią na codzień. Dlatego też jakże ważne jest prowadzenie zajęć z edukacji muzycznej, po to by w dorosłym życiu mieć wyrobiony nawyk potrzeby jej słuchania, rozumienia jej i pełnego jej odbioru. Każdy nauczyciel powinien zaszczepić w dzieciach miłość do muzyki i nie bycia tylko jej biernym odbiorcom, lecz czynnym w niej uczestnikiem, czy to dzięki piosenkom, koncertom, tańcom, czy też własnej aktywności.









đBibliografia:

1. Burowska Z.: Współczesne systemy wychowania muzycznego. Warszawa: WSiP, 1976
2. Przychodzińska -Kaciczak M.: Muzyka i wychowanie. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1989 ,
3. Przychodzińska -Kaciczak M.: Wychowanie muzyczne - idee, treści, kierunki rozwoju. Warszawa: WSiP, 1989

  1. Gąsior H.: Rodzaje zabaw rytmicznych i umuzykalniających, „Życie szkoły” 2000, nr 9

  2. Malko D.: Metodyka wychowania muzycznego w przedszkolu. Warszawa: WsiP, 1988





Wyszukiwarka