FONETYKA

FONETYKA – nauka o dźwiękach mowy:

→ produkcja mowy – artykulacja

→ transmisja mowy – akustyka

→ odbiór mowy – percepcja

nauka przyrodnicza, pomocnicza do językoznawstwa; zajmuje się opisem artykulacji głoski w izolacji i ciągu mownym; bada cechy prozodyczne;

jest wykorzystywana w pracy aktorów (poprawna dykcja), w kryminalistyce, logopedii, literaturoznawstwie oraz przy nauce czytania i pisania

FONETYKA ARTYKULACYJNA – wytwarzanie głosek

FONETYKA AKUSTYCZNA – transmisja fal głosowych

FONETYKA AUDYTYWNA – bada odbiór dźwięków mowy

FONETYKA SYNCHRONICZNA – bada statyczny stan

FONETYKA DIACHRONICZNA – bada ewolucję dźwięków mowy na przestrzeni dziejów

FONETYKA EKSPERYMENTALNA – bada cechy dźwięków mowy za pomocą eksperymentów

PODSTAWOWE POJĘCIA FONETYKI

GŁOSKA – najmniejszy intuicyjnie rozpoznawalny element tekstu mówionego odznaczający się stałym zespołem cech artykulacyjnych, akustycznych i audytywnych

→ głoska monosegmentalna – dwuelementowa struktura, można ją wydłużać bez zmiany barwy głoski (spółgłoski szczelinowe, samogłoski ustne)

→ głoska polisegmentalna – posiada zwarcie, rozwarcie, szum – np. < cz >

FAZY ARTYKULACJI GŁOSEK:

1. następ – nagłos – przygotowanie aparatu mowy

2. szczyt – środek – trwanie narządów mowy w pozycji charakterystycznej dla danej głoski

3. zestęp – wygłos – powrót narządów mowy do położenia obojętnego

KOARTYKULACJA

następ, szczyt i wygłos nakładają się na siebie, wymawiane głoski w ciągu wypowiedzi przenikają się wzajemnie, między nimi nie ma wyraźnej granicy; każka głoska ma pewne cechy kontekstu poprzedzającego i następującego;

kontekst może stanowić głoska lub pauza (milczenie);

liczba głosek to liczba kolejnych pozycji narządów mowy – mimo to proces jest płynny;

np. w wyrazie < mam > wszystkie głoski są nosowe;

nagłos może być początkiem głoski, sylaby, wyrazu itd. - wygłos może być końcem głoski, sylaby, wyrazu itd.;

nagłos (wygłos) absolutny → moment, po którym zaczynamy (kończymy) mówić

NAGŁOS	WYGŁOS
→ precyzyjna wymowa → duża siła artykulacji	→ zużyta siła artykulacji → mała precyzja wypowiedzi → mały nakład energii, spowolnienie artykulacji
→ dobrze realizowana głoska zwarta	→ słabo realizowana głoska zwarta
	→ redukcja (pomijanie) głosek → ubezdźwięcznienia → unosowienia ostatniego < a >

INTONACJA OPADAJĄCA DLA ZDAŃ TWIERDZĄCYCH

– na końcu wyrazu samogłoska po bezdźwięcznej spółgłosce też może by ubezdźwięczniona

LABIALIZACJA – zaokrąglenie warg występujące przy artykulacji niektórych głosek

DELABIALIZACJA – zanik zaokrąglenia wargowego w artykulacji samogłosek okrągłych (o, u); zastąpienie zaokrąglenia płaskim ułożeniem warg

WELARYZACJA – uwypuklenie tylnej częście języka do podniebienia miękkiego

RETROREFLEKS – przesadne wygięcie języka np. przy artykulacji głoski l

DENTALIZACJA – wymawianie głosek z udziałem czubka języka i górnego szeregu zębów