9

Dr Dorota Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka - wykład

Styl urzędowy i jego gatunki

LITERATURA:

E. Malinowska, Gatunki urzędowe, w: S. Gajda (red.), Systematyzacja pojęć w stylistyce, Opole 1992

E. Malinowska, Styl urzędowy, w: S. Gajda (red.), Przewodnik po stylistyce polskiej, Opole 1995

E. Malinowska, Język w urzędach, w: W. Pisarek (red.), Polszczyzna 2000. Orędzie o stanie języka na przełomie tysiącleci, Kraków 1999

E. Malinowska, Język administracyjny, w: S. Gajda (red.), Najnowsze dzieje języków słowiańskich, Opole 2001

E. Malinowska, Wypowiedzi administracyjne – struktura i pragmatyka, Opole 2001

M. Wojtak, Styl urzędowy, w: J. Bartmiński (red., Współczesny język polski, Lublin 2001

M. Zieliński, Języki prawne i prawnicze, w: Polszczyzna 2000, red. W. Pisarek, Kraków 1999

I. Nazwa stylu

• urzędowo-kancelaryjny (H. Kurkowska)

• urzędowo-prawny (J. Bartmiński)

• administracyjny (S. Gajda)

• urzędowy (D. Buttler, T. Skubalanka)

II. Odmiany stylu

• styl urzędowo - kancelaryjny (typowy dla pism)

• styl urzędowo-prawny (realizuje się w aktach normatywnych)

III. Charakterystyka sytuacji komunikacyjnych

• zinstytucjonalizowany, formalny charakter komunikacji

• jednym z uczestników - prawodawca (urząd, instytucja, funkcjonariusz, osoba reprezentująca instytucję)

• między nadawcą a odbiorcą - oficjalny charakter więzi

• dominacja instytucjonalnego uczestnika dyskursu (ta nierówność ról komunikacyjnych - związana z autorytetem władzy - administracja - reprezentantem władzy i wyrazicielem jej woli

IV. Wyróżniki stylu urzędowego

• Dyrektywność (podstawowe kategorie dyrektywne: obowiązek, pozwolenie, zakaz)

• śr. morfologiczne (tryb rozkazujący)

• leksykalne – (powinien, należy)

• Bezosobowy charakter wypowiedzi eksponowanie formalnej więzi między uczestnikami aktu komunikacji

• (formy nieosobowe czasownika, głównie z morfemem się albo przez wprowadzenie form nieosobowych morfemami no, to czynności nadawcy - wyrażane za pomocą czasowników 3.os.poj. Rada Ministrów uchwala Sejm RP potwierdza

• odbiorcy, adresaci - określani kategorialnie – użycie zaimków każdy, kto

• w komunikatach o doniosłości indywidualnej -obecnie - pan, pani - w starych formularzach forma obywatel

• w dobie komputeryzacji urzędów - zanik zwyczaju jednoczesnego stosowania form odnoszonych zarówno do mężczyzn, jak i do kobiet pana/pani.

• sposobem wyrażania w tekście nadawcy i odbiorcy - pieczątki, podpisy, decydujące o urzędowej mocy tekstu

• Precyzyjność

• małe bogactwo słownictwa – brak synonimii

• istnienie jednostek leksykalnych funkcjonujących wyłącznie w tekstach prawnych (osoba prawna, powództwo, stosunek prawny, czynność prawna, zasiedzenie, prekluzja)

• formuły, odsyłające do aktu nadrzędnego oraz czasowniki wyrażające typ dokonywanej czynności prawnej - użycie tych czasowników w 1. os. l. poj. czasu ter. (na podstawie mianuję, w oparciu przepis udzielam).

• Standardowość (szablonowość, schematyczność)

• posługiwanie się tekstem gotowym, uzupełnianym tylko o nieliczne elementy indywidualizujące

• powtarzalność różnych elementów językowych - niektóre gatunki - kliszowane

PRZYKŁAD

$ 14. Wyznaczanie i zamawianie miejsc

1. Podróżnym nie wolno wsiadać do wagonu z chwilą ruszenia pociągu.

2. Podróżni powinni przy zajmowaniu miejsc w pociągu stosować się do wskazówek właściwego personelu kolejowego; na żądanie podróżnego personel kolejowy obowiązany jest wskazać miejsce w pociągu.

3. Wsiadając, podróżny ma prawo założyć wolne miejsce dla siebie i dla każdej jadącej z nim osoby, której bilet może okazać. Kto zakłada większą liczbę miejsc niż ta, która przysługuje jemu i jadącym z nim osobom, obowiązany jest zapłacić 5 zł. Nie wolno zajmować miejsca już zajętego przez inna osobę, jeżeli dowód zajęcia jest widoczny.

4. Kto opuszcza miejsce, nie założywszy go w sposób wyraźny, traci do niego prawo.

(Taryfa osobowa, bagażowa, ekspresowa kolei żelaznych, Warszawa 1946)

VI. Polszczyzna urzędowa – historia

• Średniowiecze (język łaciński i niemiecki). Język polski – w sądownictwie (roty sądowe - najstarsze zachowane - z końca XIV w.; 1543 r. postanowiono, aby akta sądowe i notarialne spisywać tylko po polsku).

• Doba staropolska - początki kształtowania się kancelaryjnej odmiany języka urzędowego. Rozwój teorii epistolograficznej w XV i XVI w. Podręczniki artes dictandi lub artes dictaminis, od przełomu humanistycznego w Europie Zachodniej i w Polsce - traktaty o nazwie artes epistolandi .Do połowy XVIII w. w polskich szkołach średnich wykładano teorię pisania listów (także urzędowych)

• W okresie renesansu - korespondencja o treści politycznej i dyplomatycznej. Rola kancelarii: królewskich, miejskich, biskupich (zbiór dokumentów listów z lat 1507-1535 – zebrany przez podkanclerzego koronnego T. Tomickiego -acta tomicana – zbiór traktatów, konstytucji, uniwersałów, edyktów królewskich, korespondencje między monarchami oraz listy królewskie dotyczące wewnętrznych spraw kraju., a także korespondencje między urzędnikami w państwie; listy dyplomatyczne - po łacinie, wewnątrz kraju - po polsku.

• W końcu XVI w. - względnie jednolity polski język prawniczy

• Świadome uwalnianie się od wzorów łaciny - w XVII w.

• Polski styl urzędowy – krystalizacja w dobie stanisławowskiej

• XVIII i XIX - polityczna katastrofa ostatniego rozbioru w 1795 r. - urzędy byłej Kongresówki i Poznańskiego mniej więcej do 1863 r.

• Po upadku powstania - czas szybkiego usuwania języka polskiego z urzędu. Językiem administracyjnym - język zaborców (wyjątek Galicja)

• Stopniowe ujednolicenie języka urzędów - po 1918 r.

• Okres międzywojenny - porządkowanie terminów urzędowych

• Lata 1944-55 - lata nasilonej centralizacji. Dominującym gatunkiem wypowiedzi w pierwszych latach powojennych – dekret; rozrost sprawozdawczości: sprawozdanie oraz gatunki dyrektywne (okólnik, instrukcja, wytyczne – ich nadawcą urząd nadrzędny)

VII. Polszczyzna urzędowa po 1989 roku

• Zerwanie z zasadą jednolitego systemu organów władzy i administracji państwowej. Nowe gatunki: oferta, przetarg, negocjacje, ugoda, porozumienia. Wzrost roli czeku, akcji, obligacji, weksla. Proces powstawania nowych podmiotów gospodarczych - nowe odmianki gatunkowe umowy: umowa holdingowa, umowa leasingowa

• W listach handlowych – korzystanie z gotowych wzorów korespondencji - standaryzacja obcojęzycznej korespondencji (ukazywanie się licznych poradników i podręczników instruktażowych)

• Modyfikacja wzorca listu handlowego - dodanie do nazwy firmy jej logo (znaku) oraz hasła reklamowego

• Większa dbałość o estetykę pisma, wręcz elegancję (mile widziany papier firmowy, dobry wydruk komputerowy)

• Odchodzenie od bezosobowości

• W miejsce dominujących do 89 r. sformułowań przepraszamy, zapewniamy, uprzejmie prosimy - formy osobowe Szanowny Panie, nawiązując do zgłoszonej przez Pana…

• Zmiana w komunikowaniu się urzędu z indywidualnym odbiorcą – osobą fizyczną – powrót form przedwojennych Pan, Pani

VII. Rewolucja w redagowaniu pism urzędowych w latach 90.

• zwykła korespondencja - wypierana przez korespondencję faksową i pocztę elektroniczną

• szablonizacja korespondencji

• nasycenie dokumentów dużą ilością symboli, kodów

• dostosowanie regulacji normatywnych do obowiązujących w Unii Europejskiej -umiędzynarodowienie dokumentów (nowe formularze administracyjne SAD i zestaw SAD BIS - od pierwszych liter ang. Single Administrative Dokument).

• nasycenie dokumentów dużą liczbą obcojęzycznych terminów, zwłaszcza pochodzenia ang. dealer, joint venture, leasing, holding; angielskojęzyczne nazwy wielu dokumentów formularz PIT (Personal Income Tax), formularz VAT (Value Addend Tax); zmiana kierunku zapożyczeń.

VIII. Wzorce wypowiedzi – gatunki urzędowe

• W odmianie prawniczej - akty normatywne stanowiące prawo (konstytucje, ustawa, dekret, rozporządzenie, regulaminy, instrukcje, wytyczne)

• W odmianie kancelaryjnej

• Gatunki obsługujące korespondencję instytucjonalną: korespondencja biurowa, listy handlowe (reklamy tekstowe, okólniki, oferty, zamówienia), umowy (umowa kooperacji, dealerska, leasingu), protokoły, monity, reklamacje, listy intencyjne

• Gatunki obsługujące komunikację obywatela z instytucją: podania, skargi, życiorysy (curriculum vitae), listy motywacyjne

CV

Powinno mieć przejrzystą strukturę, treściowo być maksymalnie skondensowane, pozbawione zbędnych ozdobników. Informacje w określonym porządku:

Miejsce, data

imię, nazwisko,

tytuł naukowy,

adres i telefon domowy (ewentualnie kom.),

nr faksu, e-mail;

1. dane personalne: data i miejsce urodzenia

(2. cel do osiągnięcia: stanowisko, o które stara się zainteresowany;)

3. wykształcenie: zawód wyuczony, ukończona szkoła (uczelnia) i tryb nauki (dzienny, zaoczny)

4. ukończone kursy i staże: studia podyplomowe, kursy zawodowe, specjalizacyjne, staże

4. doświadczenie zawodowe: dotychczasowe zatrudnienie (lista miejsc zatrudnienia w porządku chronologicznym lub – częściej chronologicznym – od ostatniego), zajmowane stanowiska, osiągnięcia i sukcesy zawodowe

5. znajomość języków obcych (w mowie i w piśmie)

6. umiejętności dodatkowe, np. znajomość obsługi komputera i programowania, prawo jazdy (kategoria), dyspozycyjność

7. inne informacje, np. stan cywilny, liczba dzieci

Referencje

1. Imię i nazwisko oraz stanowisko, miejsce zatrudnienia osoby, której opinia dotyczy

2. Uporządkowany opis cech osoby opiniowanej, w wyborze podyktowanym okolicznościami (celem,

dla którego pisana jest opinia)

3. Poparcie (bądź odmowa poparcia) piszącego opinię, wraz okolicznościami uzasadnieniem

4. Podpis osoby opiniującej (imię i nazwisko, stanowisko)

5. Data wystawienia opinii

Protokół

1. Kolejny numer protokołu

2. Data zebrania

3. Nazwa grupy osób, które organizują zebranie

4. Wykaz osób obecnych na zebraniu

5. Porządek obrad w punktach

6. Krótkie zreferowanie omawianych spraw, wygłoszonych opinii (przedstawienie zasadniczych argumentów, kontrargumentów przedstawianych w trakcie dyskusji, z pominięciem wypowiedzi luźno związanych z tematem, dygresji

7. Podjęte uchwały i ostateczne wnioski, często ujęte w punkty i poprzedzone formułą: Na zebraniu uchwalono, co następuje

8. Formuła kończąca: Na tym zebranie zakończono

9. Podpisy: osoby piszącej protokół ( z lewej strony z dopiskiem: protokołował), osoby pełniącej na zebraniu funkcję przewodniczącego (z prawej strony, z dopiskiem: przewodniczący zebrania)