"Kollokacja" - powieść Józefa Korzeniowskiego, powstała w Charkowie 1845, wydana w Wilnie 1847 (wznowienie 1851). Na fabułę utworu składają się dwa wątki: intrygi bogatego dorobkiewicza, prezesa Zagartowskiego, który planuje korzystne małżeństwo jedynaczki, Kamili, a także rujnuje kilkanaście rodzin drobnoszlacheckich, aby wykupić posiadane przez nie cząstki majątku Czaplińce (tak podzieloną między drobnych właścicieli wieś oznacza termin „kollokacja"), oraz krzyżująca jego zamiary miłość Kamili i Józefa Starzyckiego, syna jedynej w Czaplińcach rodziny rozumnej i pracowitej, niezamożnej, lecz rządnej - „prawdziwie patriarchalnej". Po nagłej śmierci prezesa Kamila wynagradza straty wywłaszczonym przez niego kolokatorom oraz uzyskuje z trudem zgodę na małżeństwo z Józefem od jego ojca, który surowo osądza wszelkie „chęci nad siły, zamiary nad sferę, wydatki nad możność, dumę nad stan i urodzenie, pretensje nad naukę i talent". Mimo ciasnoty etycznego i społecznego ideału, ukształtowanego przez tradycjonalis-tycznie pojęte wskazania gospodarskie rozsądku i życiowego umiarkowania, "Kollokacja" jest najlepszym utworem powieściowym Korzeniowskiego. Przynosi pierwszy w polskiej powieści realistyczny obraz społecznego i ekonomicznego zróżnicowania szlachty oraz balzakowski wręcz portret ziemiańskiego „spekulanta", żerującego na słabości i głupocie swych ofiar. W warstwie romansowej odstąpił pisarz od swych rygorystycznych dotąd koncepcji moralnego i społecznego „porządku", pozwalając heroinie na sporą dozę odwagi i saimodzielności w walce o prawo do uczucia oraz dopuszczając do przekroczenia dzielących kochanków barier wewnątrzstanowych.