Jan Szczepański

"Elementarne pojęcia w socjologii"

WIĘŹ SPOŁECZNA

Najważniejsze w życiu społecznym to to, co się dzieje między ludźmi, to, co ich łączy w spójne zbiorowości.

Więź społeczna jako ogół stosunków, połączeń i zależności łączących ludzi w

trwałe zbiorowości.

Więź społeczna sprowadza się do poczucia "identyfikacji" jednostki z

grupą, tzn. do utożsamiania swoich dążeń i aspiracji z dążeniami i aspiracjami innych członków grupy.

-------------------------------------------------------------------------------------------------

Starożytność / wiek XVII-XVIII

organizacja państwowa (polityczna) podstawą spójności i trwałości

organizacja kościelna (religijna) zbiorowości ludzkich

społeczeństwo ludzkie może mieć tylko dwie formy:

-zbiorowość zorganizowana politycznie

-zbiorowość zorganizowana religijnie

dopiero potem -> procesy spontaniczne, niezależne ani od organizacji

państwowej, ani od organizacji religijnej, stanowiące naturalną podstawę dla obu tych typów organizacji, a powodujące spójność wewnętrzną zbiorowości ludzkich, że obok państwa i kościoła jako dwóch formalnych typów organizacji życia zbiorowego istnieją procesy i zjawiska zachodzące spontanicznie, "mocą swej własnej natury" i że to one właśnie stanowią istotę zbiorowego istnienia człowieka.

-------------------------------------------------------------------------------------------------

Znaczenie:

Staisław Ossowski:

1.aprobująca świadomość przynależności do

grupy, tendencja do zachowywania najważniejszych konformizmów grupowych, kult wspólnych wartości, świadomość wspólnych interesów

2.gotowość do przekładania interesów grupy ponad interesy osobiste, jeżeli taki konflikt zajdzie, albo przynajmniej przekonanie, że się powinno interesy grupy przedkładać nad swoje

=więź społeczna jako subiektywne poczucie łączności

Na więź społeczną składa się:

1.Styczność przestrzenna

-Polega ona na tym, że jednostki spostrzegają innych ludzi,

lokalizują ich w przestrzeni, uświadamiają sobie ich obecność w danej przestrzeni.

-Jest to pierwszy i podstawowy etap w powstawaniu więzi społecznej między ludźmi oraz podstawowy etap w powstawaniu grupy społecznej.

-Jest początkiem stałego kontaktu i stałej współpracy.

Przykład: pierwsze spotkanie studentów, przyjazd nowych mieszkańców do miasta

Uogólniając:

styczność przestrzenna jest aktem spostrzeżenia innego osobnika lub uświadomienia sobie jego istnienia w przestrzeni, w której przebiega działalność człowieka.

Jej podstawowym składnikiem jest zdanie sobie sprawy z istnienia innych ludzi w tej przestrzeni i spostrzeżenia ich cech. Spostrzeżenie może być przelotne, jak np. spotykani ludzie na ulicach nowego miasta, lub może być dokładniejsze, lepiej rejestrujące cechy spotkanych ludzi, jak np. dość dokładne obejrzenie przyszłych kolegów i koleżanek w sali wykładowej. Te dwa elementy są ważne dla powstawania dalszych etapów rozwoju więzi społecznej. Oczywiście nie każda styczność w przestrzeni musi prowadzić do powstawania dalszych elementów więzi. Codziennie spotykamy ludzi na ulicy w tramwajach czy autobusie , z którymi nie musi nas nic łączyć kiedykolwiek.

2.Styczność i łączność psychiczna:

-drugi etap powstawania więzi społecznej

-bezpośrednio powiązany ze stycznością przestrzenną

-styczność psychiczna: *nawiązanie kontaktów między ludźmi, przedstawienie się sobie, pierwsza rozmowa, wymiana informacji, wyszukanie wspólnych spraw czy zainteresowań

*spostrzeżenie drugiej osoby: rejestracja jej cech umysłowych i charaktery, wyglądu zew. , przekazanych informacji

Wzajemne zainteresowanie tworzy "styczność psychiczną", która stanowi drugi podstawowy, elementarny składnik więzi społecznej.

Rodzaje styćzności psychicznej:

a)bezpośrednia(coś nieuniknionego, na co nie możemy mieć wpływu np. poznanie ludzi na studiach)

b) pośrednia(gdzie sami dążymy do tej styczności np. złożenie podania o pracę).

-styczność psychiczna może się przemienić w łącznosć psychiczną: *na podstawie spostrzeżenia dokonujemy pewnej oceny danej osoby z punktu

widzenia potrzeb spostrzegającego

*spostrzegając ludzi interesujemy się nimi z punktu widzenia swoich różnych, świadomych lub nieuświadomionych potrzeb

*Styczność psychiczna może się przekształcić w "łączność psychiczną", kiedy wzajemne zainteresowania prowadzą do powstania postaw wzajemnych sympatii, koleżeństwa, przywiązania uczuciowego itp.

----->te 2 czynniki dokonują się bardzo szybko, nawet podczas 1 spotkania

3.Styczność społeczna:

-następny element więzi, powstający prawie równocześnie z w.w.

-Styczności społeczne wynikają na

podstawie styczności psychicznych, polegają one na dokonaniu pewnej czynności dotyczącej jakiegoś przedmiotu, który posiada osobnik B i który jest także potrzebny osobnikowi A (np. drobne prośby o coś)

-są to styczności, gdzie występuje już jakaś nowa wartość, przedmiot, czynność, która jest podstawą tej styczności.

-Uogólniając: styczności społeczne są to pewne układy, złożone przynajmniej z dwóch osób oraz pewnej wartości, która jest przedmiotem tej styczności, oraz pewne czynności dotyczące tej wartości.

-są stałym elementem życia zbiorowego

-determinują już charakter więzi, wpływają na to co ludzi łączy

Rodzaje styczności społ. :

a) przelotne: np. prośba drugiej osoby o coś, której już nigdy nie spotkamy

trwałe: np. kupowanie codziennie gazety w tym samym kiosku, spotykanie drugiego osobnika codziennie

b) prywatne: kontakt osobisty z innymi, jakieś prywatne sprawy np.prośba o pożyczenie kilku złotych, kupno gazety,

prośba o informację itp

publiczne: *przedmiotem tych styczności jest jakaś wartość, przedmiot, czynność uregulowana przepisami i stanowiąca przedmiot publicznego zainteresowania

*kontakt z osobami publicznymi, np. złożenie deklaracji przez studenta

w ręce sekretarki, instrukcje policjanta dane nowemu mieszkańcowi

c) osobiste: *przedmiotem styczności są jakieś cechy czy sprawy

dotyczące osoby, z którą następuje styczność, np.odwiedziny chorego, spotkanie zakochanych, spotkanie dla udzielenia korepetycji koledz

*przedmiotem zainteresowania i przedmiotem działania w toku styczności są cechy i sprawy osobiste obu partnerów

BRAK STYCZNOŚCI OSOBISTEJ=OSAMOTNIENIE

rzeczowe: te wszystkie czynności, którym nie towarzyszy zainteresowanie osobowością człowieka, lecz przedmiotem czy usługą, którą ona dysponuje, np. kupno towaru w sklepie, zapłacenie podatku w urzędzie, kupno biletu w kinie itp.

NAJWAŻNIEJSZE W SOCJOLOGII

d) pośrednie: kontakt poprzez jakąś rzecz, np. wysłuchanie wykładu telewizyjnego, wymiana korespondencji, przeczytanie czyjegoś przemówienia w prasie

bezpośrednie: kontakt twarzą w twarz, spotkanie twarzą w twarz

4.Wzajemne oddziaływanie:

-wzajemne oddziaływanie : wywieranie wpływu na swoje zachowania, na postępowanie, na wykonywanie pracy, na rozwiązywanie i załatwianie spraw życiowych

-są one systematycznym, trwałym wykonywaniem działań skierowanych na wywołanie u partnera określonej reakcji, przy czym reakcja ta z kolei wywołuje nowe działania pierwszego osobnika

-schematycznie: A oddziałuje na B, żeby wywołać jego reakcję, po czym reakcja ta z kolei wywołuje dalsze działania A.

-pewny układ czynności, zmierzający do zmodyfikowania czynności czy zachowań innego osobnika lub grupy

-są zasadniczym składnikiem wszystkich zjawisk zachodzących w grupie, wszystkich procesów, w które członkowie grupy są uwikłani

-przez wzajemne oddziaływania dokonują się procesy przystosowania się osobnika do grupy, procesy współpracy i konfliktów, podporządkowania i dominacji jednej jednostki nad drugą

5.Stosunki społeczne:

-powstają wtedy jak osoby spędzają ze sobą dużo czasu, mają ze sobą coraz więcej wspólnych rzeczy czy interesów, tak powstaje koleżeństwo, które później może zamienić się w przyjaźń

-stosunek społeczny *pewien układ zawierający następujące elementy: dwóch partnerów (jednostki lub grupy), jakiś łącznik czyli przedmiot, postawę, interes, sytuację, która stanowi "platformę" tego stosunku

*pewien układ powinności i obowiązków czyli unormowanych czynności, które partnerzy powinni wobec siebie wykonywać

*system unormowanych wzajemnych oddziaływań między partnerami, na gruncie określonej platformy

-są one trwałym elementem więzi, skupiającym zbiorowości

koleżeństwo - stosunek między dwoma osobami, powstający na gruncie podobnej lub identycznej sytuacji, obejmujący pewne obowiązki i pewne prawa z obu stron, wymagający więc wykonywania określonych

czynności i powstrzymywania się od innych wobec partnera: czynności te są uregulowane jakimiś normami, nad którymi czuwa już opinia całej grupy

przyjaźń - jest już czymś więcej, wymaga ona wzajemnych

oddziaływań innego typu niż koleżeństwo, nakłada więcej obowiązków i gwarantuje więcej praw, zakłada także pewną więź uczuciową między przyjaciółmi

inne stosunki: między studentem a wykładowcą, między rywalami,

powstawanie niechęci,antagonizmów itp.

6.Zależności społeczne:

-specjalny rodzaj zależności, zachodzący między członkami grupy, mianowicie zależności wynikające ze świadomych oddziaływań ludzi na siebie jako członków grupy

-mamy więc z jednej strony zależności między zjawiskami i faktami społecznymi, bądź to przyczynowymi(wzmożona ruchliwość ludności, zmiany w systemie szkolnym, podnoszenie się stopy życiowej ludności), bądź funkcjonalnymi(między techniką pracy rolnej a organizacją rodziny wiejskiej, czy też zależności strukturalne, między wielkością grupy a wzorami wzajemnych oddziaływań) czy strukturalnymi

-B jest zależny od A ze względu na pewne przedmioty czy możliwości działania, które są ważne dla B, a znajdują się w mocy A.

7.Instytucje społeczne:

-aby zapewnić trwanie stosunków społecznych, aby ich trwanie nie zależało tylko od dobrej woli poszczególnych partnerów, i aby zapobiegać dezorganizacji grupy, która mogłaby wyniknąć, gdyby wykonywanie czynności w ramach stosunków zależało tylko od postaw i dążeń członków - zbiorowości społeczne wytwarzają pewne obiektywne urządzenia

kontrolujące postępowanie członków

-system "kontroli społecznej" utrzymujący postępowanie członków w ramach pożądanych wzorów, obowiązków, norm, dokonujący represji zachowań niepożądanych, nagradzający zachowania pożądane, słowem

uniezależniający trwanie grupy od indywidualnych decyzji jej członków

-instytucje społeczne: *wiele różnych urządzeń, zapewniających nie tylko zaspokajanie potrzeb, ale także zapewniających "porządek", ład, represję działań społecznie szkodliwych, ochronę obywateli i przestrzeganie prawa

-instytucje, z którymi mamy najczęstszy kontakt: rodzina, potem przedszkole i szkoła, komunikacja miejska, żeby dojechać do szkoły, sklepy zaopatrujące w towary potrzebne do studiów, stołówki i restauracje, prasa, radio, telewizja dostarczają nam informacji i rozrywki, elektrownia, gazownia, umożliwiają

prowadzenie gospodarstwa domowego, milicja i sądy zapewniają bezpieczeństwo mienia i bezpieczeństwo osobiste, służba zdrowia, urzędy rady narodowej

-funkcje instytucji:

*możliwość zaspokojenia potrzeb różnego rodzaju

*regulowanie działań mieszkańców w ramach stosunków społ. (zapewnianie wykonywania czynności pożądanych i represji zachowań niepożądanych)

*zapewnienie ciągłości życia społecznego i kontynuacji czynności publicznych

*integracja dążeń, działań i stosunków jednostek

*umocnienie wew. spójności zbiorowości

-klasyfikacja definicji:

1)grupy osób powołanych dla załatwienia spraw doniosłych dla całej

zbiorowości ( w tym znaczeniu instytucją nazywamy grupę ludzi wykonujących funkcje publiczne) np. rada narodowa jest instytucją jako grupa ludzi wybranych przez mieszkańców miasta dla zarządzania miastem

2)formy organizacyjne zespołu czynności wykonywanych przez niektórych członków grupy w imieniu całości (więc nie grupa ludzi stanowiąca radę narodową jest instytucją w tym znaczeniu, ale jej organizacja, nadająca jej uprawnienia do działania i zapewniająca możność działania w

imieniu całego miasta, jest istotna dla rady jako instytucji)

3)zespół urządzeń materialnych i środków działania pozwalających

niektórym członkom grupy na wykonywanie publicznych funkcji mających na celu zaspokajanie potrzeb i regulowanie czynności całej grupy ( w tym znaczeniu dla rady narodowej jako instytucji istotne są środki takie, jak budżet, funkcjonariusze, czynniki siły, urządzenia techniczne itp., które czynią z rady instytucję)

4)role społeczne niektórych członków, specjalnie doniosłe dla życia grupy

(a więc rola społeczna przewodniczącego prezydium, radnych, funkcjonariuszy itp)

-cechy instytucji:

*swój cel

*określone czynności i ich zakres

*ustalone role społ. ludzi wykonujących te czynności

*dysponowanie różnymi środkami i urządzeniami potrzebnymi do wykonywania zadań i osiągnięcia celu

*dysponowanie sankcjami (postępowanie dyscyplinarne, mandaty za naruszenie przepisów)

-od czego zależy skuteczność i sprawność funkcjonowania instytucji społecznych?

a) wyraźne określenie celu i zakresu wykonywania czynności

b) racjonalny podział pracy i racjonalna jej organizacja wewnątrz instytucji.

c) stopień depersonalizacji czynności i obiektywizacji

czynności (tzn. stopień uniezależnienia czynności od interesów i osobistych dążności pracowników danej instytucji.

d) uznanie i zaufanie, jakim cała zbiorowość darzy pracowników instytucji

e) sprawne działanie instytucji zależy od tego, jak jest ona włączona w cały system instytucji państwowych i społecznych istniejących w

danej zbiorowości (jeżeli np. istnieją konflikty między przedsiębiorstwem przemysłowym istniejącym w mieście a wydziałami rady narodowej tego miasta, to, rzecz jasna, musi się to odbić ujemnie na realizowaniu zadań przedsiębiorstwa)

-podział instytucji:

a)formalne [sformalizowane]: jeżeli jakiś naród wybiera prezydenta, to

zakres jego funkcji, metody ich wykonywania, środki i uprawnienia są drobiazgowo uregulowane przepisami prawa

b)nieformalne [niesformalizowane]: mamy tu więc do czynienia z instytucją

przywódców, która w zaczątkach posiada cechy instytucji, tzn. cel, określone czynności,sposoby ich wykonywania itp. Jednakże ani funkcje tej instytucji, ani jej środki i metody działania nie zostały ujęte w sformalizowanych przepisach, mających za sobą trwałe gwarancje szerszej grupy

-rodzaje instytucji:

a) ekonomiczne: zajmujące się produkcją, podziałem dóbr i usług,

regulowaniem obiegu pieniądza, organizowaniem i podziałem pracy(przedsiębiorstwo przemysłowe, bank, dom towarowy)

b) polityczne: związane ze zdobywaniem, wykonywaniem i utrzymywaniem władzy (sejm, komitet centralny, rząd)

c) wychowawcze i kulturalne: te, które istnieją dla utrzymywania,

rozwijania dziedzictwa kulturalnego zbiorowości, dla socjalizacji i wychowania młodego pokolenia, dla przekazywania mu dziedzictwa kulturalnego i kształcenia go na obywateli (przedszkola i szkoły, rodzina, domy kultury, teatry i filharmonie, muzea)

d) socjalne: czyli społeczne, dobrowolnie działające instytucje filantropijne, instytucje towarzyskie, takie zrzeszenia, jak towarzystwa lokalne powstałe dla rozwiązywania jakichś problemów społecznych, np. instytucje opieki nad sierotami, walki z alkoholizmem, organizowania odpoczynku i rozrywki itp)

e) religijne: organizują stosunek człowieka do sił transcendentnych, do tych sił, w które człowiek wierzy, że istnieją w świecie nadzmysłowym, istniejącym poza empiryczną działalnością człowieka, stosunek do przedmiotów i sił świętych

-"instytucje socjalne" zarezerwujemy dla tego rodzaju organizacji, które w życiu potocznym nazywa się "organizacjami społecznymi"

8.Kontrola społeczna:

-system kontroli społecznej : każda zbiorowość społeczna rozwija szereg miar, sugestii, sposobów przekonywania, nakazów i zakazów, system perswazji i nacisku, sankcji aż do przymusu fizycznego włącznie, system sposobów wyrażania uznania, wyróżniania, nagród, dzięki któremu doprowadza zachowania jednostek i podgrup do zgodności z przyjętymi

wzorami działania, do respektowania kryteriów wartości, słowem - przy pomocy którego kształtuje konformizm członków

-w zespole środków kontroli społecznej musimy wyróżnić dwa

rodzaje mechanizmów:

a) psycho - społeczne: polegają

na internalizacji norm i wartości, tak że jednostka odczuwa posłuszeństwo wobec nich jako wewnętrzny, moralny przymus

b) materialno - społeczne: polegają na przymusie zewnętrznym, stosowanym

przez instytucje