zdrowie, wyklad 5. 5.11.2007r.
SYTUACJA CHOROBY:
definicja choroby:
wszystko to co nie jest zdrowiem jest chorobą.
kryterium?
3 sposoby rozumienia choroby
choroba ma 3wymiary:
1. aspekt biologiczny- somatyczny
choroba to wystąpienie zmian i zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu, które mogą być następstwem załamania się jego struktury anatomicznej albo rezultatem zaatakowania organizmu człowieka przez drobnoustroje chorobotwórcze.
2. psychologiczny
choroba oznacza złe samopoczucie, czyli dyskomfort psychiczny. człowiek może czuć się chory bez względu na to czy stwierdzono obiektywnie istniejące zamiany w funkcjonowaniu organizmu.
Frankl - logoterapia - odszuiwanie sensu życia.
najważniejsze w tym aspekcie to co pacjent mówi
3. społeczny
choroba to
ograniczenie lub uniemożliwienie realizacji ról społecznych oraz konieczność realizacji roli chorego w bardziej lub mniej konstruktywny sposób.
zdrowie - też przyjęcie roli chorego. godzenie tej orli z innymi rolami. wymiar społeczny zdrowia jest wtedy dobrze realizowany.
(duchowy) -
choroba oznacza zamęt w przyjętym systemie wartości, utrata poczucia sensu życia. może byc wkomponowany w wymair psychologiczny lub społęczny.
def - brak dorbostanu w powyższych 3 wymiarach - najbardziej ogólnie.
kryteria typologii chorób:
1. procesy patologiczne w poszczególnych układach organizmu
ile układów tyle chorób- kryterium lokalizacji
2. etiologia (przyczyny ) chorób
wrodzone ( dziedziczne, w sposób dominującey, rescesywny). z życia prenatalnego i okresu porodu vs. nabyte.
choroby organiczne i psychosomatyczne.
immunizacyjne i autoimmunizacyjne - klasyfikacja medyczna
3. wiek występowania choroby
- choroby wieku rozwojowego (do 19 r. ż)
- wieku dorosłego
- i senioralnego
4. stopień ciężkości choroby
o lekkim, średnio - ciężkie i ciężkim stopniu. inne kryteria w każdej chorobie
5. czas trwania choroby
ostre i przewlekłe, niektórzy mówią o podostrych - przebieg gwałtowny jak w ostrych ale nie utrzymują się przez całe życie.
ostre- działa przeważnie czynnik chorobotwórczy
przewlekłe - całe życie
6. skutki choroby, rokowania, prognoza
choroby uleczalne i nieuleczalne
(7. koszty związane z chorobą - emocjonalne, finansowe
8. jawność choroby
brak tendencji do zaprzeczania i ukrywania.)
ZMAGANIE SIĘ Z CHOROBĄ ( RADZENIE SOBIE Z CHOROBĄ)
zachowania chorobowe
zmaganie się z chorobą wyraża się w stylu i strategiach,
radzenie sobie - odnosi się bardzej do chorób które nie są zbyt cięzkie, raczej pozytywne skutki
zmaganie się - mocny komponent emocjonalny, mocne zaangażowanie i motywacja. raczej z chorobami ciężkimi, zagrażającymi. motywacja, która raczej przekracza obiektywne zasoby,
styl - względnie utrwalona dyspozycja postawy, działania. stosowane do zmagania się ze stresami i wymogami jakie stwarza sytuacja choroby. wymiar osobowości czy funkcjonowania, można przewidywać podobne zachowanie w przyszłości.
wyróżnia się 2 style zmagania się:
1. poznawcze:
a. pomniejszanie - ( np. zaprzeczanie - przeważnie w początkach bardzo poważnej choroby),
b. wyolbrzymianie - czujna koncentracja. dobrze się leczy, ale ryzyko hipochondrii.
2. behawioralny:
a. rezygnacja (kapitulacja) - naturalna konsekwencja pomniejszania
b. przezwyciężanie - może być racjonalne ( współpraca z personalnem ,ale weryfikacja hipotezy. ale też hipochondria.
na te style składają się strategie:
strategie zmagania to wszystkie techniki (reakcje) stosowane w danym momencie przebiegu choroby, które służą do borykania się z jej dolegliwościami i skutkami. o charakterze strateii decyduje przypisywanie jej znaczenie.
lipowski wymienił kilka taich znaczeń:
pozytywne:
1. choroba jako wartość
to filozoficzna postawa wobec cierpienia. choroba to źródło odkrywania nowych wartości.
- obuchowski - zdarzenie negatywne, nie można przypisać takich aspektów.
- jaspers, egzystencjalna psychologia - sytuacje graniczne- można odczytać sens.
2. choroba jako wyzwanie
3. choroba jako zadanie
2 i 3 - gradacja stopnia zaangażowania emocjonalengo i motywacyjnego. ale to samo. choroba jest traktowana jako jedna z trudnych sytuacji życiowych, wobec których należy uczynnić różne elastyczne sposob przezwyciężania.
ok 30% potrafi tak tą sytuacje odczytać. reszta przypisuje mniej pozytywne znaczenia i radzi sobie gorzej, uruchamia mechanizmy obronne.
negatywne:
1. choroba jako wróg
należy z nią walczyć za wszelką cenę, i wszelkimi sposobami. racjonalnymi i irracjonalnymi, czyli:
zaprzeczanie, regresja, projekcja, zależność (uzależnienie od kogoś z rodziny czy personelu, u podłoża lęk separacyjny człowieka).
czy uznawać wszystkie mechanizmy za nieadaptacyjne? - pytanie aktualne.
pewne mechanizmy obronne np. racjonalizacja, czy nadzieja są adaptacyjne. substytucja.
( dzieci chore na śmiertelne choroby realizują wcześnie potencjał).
2. choroba jako kara.
jest interpretowana jako konsekwencja niewłaściwego funkcjonowania człowieka, przekraczania pewnych norm.
kara za grzechy.
interpretuje się karę jako zasłużoną lub niezasłużoną
jeśli jest zasłużona to prowadzi do kapitulacji i rezygnacji. jeśli niezasłużona to łączy się z depresją, która również demobilizuje.
jeśli znajduje przyczyny - demobilizacja szybciej.
w krajach o wysokim stopniu religijności - przekonania pomagają. ale jeśli są zbirami i są na bakier z dekalogiem to interpretacja staje się podstawowym rozwiązaniem. podobnie dzieci ( wychodzi w testach zdań niedokończonych).
3. choroba jako słabość
jest wyrazem braku silnej woli, który wiąże się z poczuciem wstydu, skłonnością do zaprzeczania, odrzucania pomocy jako niepotrzebnej.
np . typ osobowości C - wszystkie elementy- człowiek traktuje siebie jako nieudacznika - dobrze że sie stało bo taki jestem.
skryci samobójcy - unicestwienie w zamiarze.
badania gdzie porównywano style. z badań longitidualnych.
4. choroba jako ulga
pomaga w ucieczce od trudnych problemów, odpowiedzialności, podstawowej chorobie towarzyszą objawy hipochondryczne, które w dalszej konsekwencji mogą być przyczyną psychologicznego nieprzystosowania (nerwice hipochondryczne). odnosi się raczej do lekkiego stopnia choroby. ale często występuje tez u przewlekłych. choroba staje się pomocą,
5. choroba jako strategia
służy uzyskaniu róznego rodzaju korzyści, prestiżowych, materialnych, uzyskaniu zainteresowania, uczucia. prowadzi do reakcji i postaw roszczeniowych.
6. choroba jako nieodwracalna starta lub uszkodzenie
to znaczenie nie zawsze wiąże się z obiektywnie poważnym uszkodzeniem. bardzo subiektywna ocena.
np. człowiek, który ma deformacje twarzy twierdzi, że nie może mieć żadnych kontaktów społecznych.
czy człowiek przypisuje 1 znaczenie, czy różne współwystępują.
z badań wynika, że ludzie korzystują w zależności od sytuacji w różnych znaczeń. ale jedno przeważnie dominuje jako styl. nie ma człowieka, który nie przypisuje żadnego znaczenia, bo nie mógłby funkcjonować ( taylor- ocena poznawcza). ale w poważnej chorobie muszą być emocje.
style i strategie zależą od następujących czynników:
1. uczenie się socjalne i kulturowe
jakie znaczenia przypisuje rodzina sytuacjom trudnym itd.
2. są elementem ogólnej postawy charakterystycznej dla człowieka (orientacja prospołeczna - ratuje człowieka w trydnych sytuacjach lub egocentyczna).
3. wyraz tego, co przynosi człowiekowi przyjęcie roli chorego.
podział czynników I. Heszen
umiejscowienie czynnika i czas działania