Mapa to przedstawiony na płaszczyźnie obraz powierzchni Ziemi lub jej fragmentu wykonany w określonej skali czyli w określonym zmniejszeniu, wykonany z zachowaniem zasad odwzorowania kartograficznego, przy użyciu umownych znaków graficznych.
Odwzorowanie kartograficzne – przeniesienie położenia punktów z powierzchni kuli ziemskiej na płaszczyznę mapy z zastosowaniem określonych metod matematycznych.
Jednym z ważnych źródeł informacji geograficznej jest mapa, czyli obraz przedstawiający powierzchnię Ziemi lub jej części w sposób uogólniony, w określonym zmniejszeniu, w odwzorowaniu na płaszczyźnie, przy użyciu symbolicznych znaków umownych.
Mapa jest płaskim obrazem całej powierzchni lub części Ziemi, nieba lub ciała niebieskiego, przedstawiającym zjawiska naturalne, społeczne lub ekonomiczne na płaszczyźnie:
Przy użyciu znaków umownych
W określonym odwzorowaniu
W określonym zmniejszeniu.
Mapa jest podstawowym źródłem informacji geograficznej. Nauka o metodach sporządzania map i sposobach posługiwania się nimi to kartografia.
Siatka geograficzna – to układ południków i równoleżników wyobrażony na kuli ziemskiej lub wykreślony na globusie, czyli modelu Ziemi.
Siatka geograficzna odwzorowana na płaszczyźnie tworzy siatkę kartograficzną.
Sposób przedstawiania siatki geograficznej na płaszczyźnie nosi nazwę odwzorowania kartograficznego.
Każda mapa zawiera trzy grupy składników: matematyczne, geograficzne i opis pozaramkowy.
Do składników matematycznych należą:
Punkt nawiązania (osnowa geodezyjna) – przeniesiona na mapę sieć punktów i geometryczny układ wielkości kątowych i liniowych zmierzonych w terenie metodami precyzyjnymi,
Skala
Odwzorowania kartograficzne.
Składniki geograficzne dotyczą treści mapy i obejmują następujące elementy:
Fizjograficzne – zarys linii brzegowej, ukształtowanie powierzchni, stosunki hydrograficzne i klimatyczne, budowa geologiczna, zbiorowiska roślinne i zwierzęce
Administracyjno-gospodarcze lub polityczno-kulturalne, będące bezpośrednim czy pośrednim wynikiem działalności człowieka w środowisku – osiedla, szlaki komunikacyjne, granice, zakłady przemysłowe, uprawy itp.
Uzupełniające - napisy odnoszące się do nazewnictwa, napisy literowe i cyfrowe.
Opisy pozaramkowe jako trzeci składnik mapy dotyczą: tytułu, legendy, skali, wyjaśnienia znaków umownych zastosowanych na mapie (legenda), oznaczeń współrzędnych oraz wszystkich danych związanych z redagowaniem mapy.
Każda mapa rysowana jest w odpowiednio dobranej skali. Skala mapy to matematyczny wyraz stosunku zachodzącego pomiędzy wymiarem odległości liniowej na mapie a odległością rzeczywistą w terenie.
Podziałkę mapy wyraża się w postaci liczbowej jako ułamek, gdzie w liczniku występuje liczba 1, a w mianowniku liczba wyrażająca zmniejszenie odległości. Podziałka 1:100 000 jest większa niż np. 1:1 000 000, a mniejsza niż np. 1:20 000. Zmniejszenie odległości rzeczywistych na mapach można przedstawić także w postaci graficznej, tj. jako linię, na której zaznaczone są odcinki odpowiadające pewnym długościom rzeczywistym, jest to podziałka liniowa.
Zapis skali może być także następujący:
1 cm :1 000 000 cm
1 cm : 10 000 m
1 cm : 10 km (jednemu centymetrowi na mapie odpowiada 10 km w terenie), jest to skala mianowana.
Rozróżniamy więc trzy rodzaje skali:
skala liczbowa
skala mianowana
skala liniowa zwana podziałką jest formą graficzną skali
Im większa jest skala mapy, tym bogatsza jest treść mapy, mapa taka zawiera więcej szczegółów. Zmniejszenie skali mapy wymaga zmniejszenia liczby zjawisk przedstawianych na mapie.
Uogólnienie i sposób przenoszenia treści z mapy szczegółowej na ogólną z pominięciem mniej ważnych dla danej mapy szczegółów nazywa się generalizacją.
Generalnie mapy dzielą się na ogólnogeograficzne i tematyczne.
Na mapach ogólnogeograficznych przedstawia się różnorodne elementy terenu, np. ukształtowanie terenu, powierzchni, sieć rzeczną, drogi, sieć osadniczą, granice administracyjne. Do tej grupy należą mapy fizyczne i polityczne.
Mapy ogólnogeograficzne można podzielić na trzy grupy, uwzględniając skalę tych map:
mapy topograficzne – o skali większej od 1:200 000 i mniejszej od 1: 5 000. Są to mapy dokładne. Są na niej szczegółowo przedstawione: rzeźba terenu, sieć rzeczna, drogi, budynki, i inne elementy topograficzne. Mapy te wykonane w dużych skalach, w odwzorowaniach wiernokątnych, maja minimalne zniekształcenia odległości i pól, toteż możliwe są na nich dokładne pomiary. Treść map topograficznych jest zwykle nanoszona na podstawie zdjęć lotniczych i bezpośrednich pomiarów geodezyjnych.
mapy przeglądowo-topograficzne - o skali mniejszej niż 1:200 000, lecz większej od 1:1 000 000. Mapy te zawierają treść uboższą niż mapy topograficzne. Nie można na nich mierzyć szerokości obiektów liniowych, np. dróg, rzek itp.
mapy przeglądowe – o skali mniejszej od 1:1 000 000. Są to mapy silnie zgeneralizowane, obejmują one większe obszary globu ziemskiego, przedstawiają ogólny obraz kontynentów.
Wyróżnia się jeszcze czasami mapy szczegółowe zwane tez planami, w skali od 1:1000 do 1:5 000.
Mapy tematyczne przedstawiają ogromną różnorodność zjawisk występujących na powierzchni Ziemi. Obrazują wybrane zagadnienia z zakresu geografii fizycznej lub społeczno-geograficznej. Można je podzielić na dwie grupy:
mapy zjawisk przyrodniczych, np. mapy klimatyczne, geologiczne, glebowe, rozmieszczenia roślinności lub zwierząt itd.
mapy zjawisk społeczno gospodarczych , np. rozmieszczenie ludności, komunikacyjne, polityczne, historyczne, turystyczne, rozmieszczenia upraw, rozmieszczenia ośrodków przemysłowych itd.
mapy inżynieryjno-gospodarcze, np. mapy urbanistyczne, górnicze, ewidencji gruntów i budynków są to mapy o znaczeniu wyłącznie technicznym.
mapy kształtowania i ochrony środowiska np. mapy zanieczyszczeń, obszarów chronionych itp.
Zadanie 1.
Na mapie w skali 1:2 000 000 zmierzono odległość AB równą 5,5 cm. Ile w rzeczywistości wynosi odległość od A do B. Odp. 110 km
Zadanie 2.
Odległość od A do B wynosi 500 km. Oblicz odległość AB na mapie w skali 1: 20 000 000. Odp. 2,5 cm
Zadanie 3
Odległość AB na mapie wynosi 9 cm, natomiast w rzeczywistości odległość ta wynosi 2700 km. Oblicz skalę mapy. Odp. 1: 30 000 000.
Zadanie 4.
Na mapie w skali 1:20 000 000 wykreślono obszar o powierzchni 4 cm2. Ile wynosi pole powierzchni tego obszaru w rzeczywistości. Odp. 160 000 km2
Zadanie 5.
Oblicz która godzina czasu miejscowego jest w Moskwie 37 E, jeżeli w Krakowie 20 E jest godzina 12,00.
Zadanie 6.
Oblicz która godzina czasu miejscowego jest w Lizbonie 9 W, jeśli w Krakowie jest godzina 12 czasu miejscowego. Odp. 10,04.