Prof. dr hab. Barbara Bokus
E-mail: bbokus@swps.edu.pl
Psychologia Rozwoju Człowieka
[wykład w roku akad. 2011/12 w sem. letnim]
We współczesnej psychologii rozwoju człowieka przyjmuje się genetyczną, a jednocześnie dynamiczną perspektywę w wyjaśnianiu stałości i zmienności ludzkiego zachowania. Poszukuje się odpowiedzi na pytania: a/ które obserwowane zmiany rozwojowe są wspólne dla ludzi we wszystkich kulturach, b/ które odnoszą się tylko do danej kultury czy grupy społecznej w ramach tej kultury, c/ które dotyczą pojedynczych osób (patrz Brzezińska i in., 2008, str. 98). Takiej genetycznej i dynamicznej perspektywie uprawiania psychologii rozwoju hołduje niniejszy kurs, który poświęcony jest dynamice zmian rozwojowych człowieka w okresie całego życia i ich związkom ze zmianami otoczenia społeczno-kulturowego jednostki. Kurs obejmuje 45 godzin wykładu.
Celem wykładu jest zapoznanie Studentów z wieloaspektowym ujmowaniem zmian rozwojowych w cyklu życia człowieka, uwrażliwianie na zmienność i różnorakie uwarunkowania aktywności jednostki, wyjaśnianie obserwowanych u ludzi wzorów rozwoju.
Przewidywane efekty kształcenia:
a/ w zakresie wiedzy:
-Zna podstawowe pojęcia psychologii rozwojowej
-Zna i umie porównać podstawowe teorie rozwoju człowieka
-Potrafi przedstawić podstawowe badania potwierdzające tezy głównych teorii wyjaśniających procesy rozwoju
-Zna i rozumie zasady etyki w prowadzeniu badań z psychologii rozwoju człowieka
b/ w zakresie umiejętności
-Umie scharakteryzować rozwój człowieka w poszczególnych okresach życia
-Umie scharakteryzować rozwój człowieka w zakresie podstawowych sfer funkcjonowania
c/ w zakresie kompetencji społecznych
-Ma poczucie odpowiedzialności za wykorzystanie posiadanej wiedzy psychologicznej o rozwoju człowieka w sytuacjach zawodowych i w życiu codziennym
- Jest odpowiedzialny za słowo
Zaliczenie przedmiotu:
-Zaliczenie egzaminu
- Forma egzaminu- pisemny test wiadomości i rozumienia,
(40 pytań z czterema odpowiedziami do wyboru,
zawsze tylko jedna z odpowiedzi jest prawidłowa)
-Próg zaliczenia: 60% poprawnych odpowiedzi
TREŚCI PROGRAMOWE
Wykład 1. Cele i zadania psychologii rozwoju człowieka.
Pojęcie rozwoju
Podstawowe dynamizmy rozwojowe
- Podstawowe pytania psychologii rozwoju człowieka
- Pojęcie rozwoju. Zmienność zachowania a rozwój
- Teorie wyjaśniające rozwój
- Mechanizmy rozwoju, zwane dynamizmami rozwojowymi
- Zadania rozwojowe
Wykład 2. Podejścia i strategie badawcze
w psychologii rozwoju człowieka
- Problemy badawcze
- Strategie prowadzenia badań
- Metody zbierania danych
- Metody badań, ich wady i zalety
- Podstawowe prawa rozwoju
Wykład 3. Charakterystyka okresu prenatalnego i perinatalnego
oraz stadium noworodka
- Faza jajowa, embrionalna, płodowa
- Środowisko prenatalne (łożysko, pępowina, pęcherz płodowy)
- Rozwój cefalokaudalny i proksymodystalny
- Narodziny
- Skala oceny kondycji dziecka po narodzinach (Skala Apgar)
- Stadium noworodka
- Odruchy występujące u noworodka
Wykład 4. Rozwój w wieku niemowlęcym i poniemowlęcym
- Rozwój fizyczny i motoryczny
- Pierwotna i wtórna intersubiektywność
- Rewolucja 9. miesiąca życia dziecka
-Charakterystyka sześciu stadiów rozwoju w okresie inteligencji sensomotorycznej
(oznaki, reakcje okrężne, stałość przedmiotu)
- Badania nad wczesną teleologicznością u dzieci
Wykład 5. Rozwój w okresie średniego dzieciństwa (wiek przedszkolny)
- Rozwój fizyczny i motoryczny
- Rozwój poznawczy w okresie inteligencji przedoperacyjnej.
- Wiedza dziecka o umyśle (ToM)
- Rozwój funkcji językowych. Mowa dziecka w różnych kontekstach komunikacyjnych
- Interakcje społeczne dziecko-dorosły i dziecko-dziecko
- Rozwój emocjonalny
- Kształtowanie się gotowości szkolnej u dzieci
- Kryzysy w rozwoju dziecka (ich przebieg i skutki)
Wykład 6. Rozwój w okresie późnego dzieciństwa
- Osiągnięcia dziecka rozpoczynającego naukę szkolną
- Kształtowanie się postawy pracowitości. Rola obowiązków w rozwoju
- Zmiany następujące pomiędzy wiekiem przedszkolnym a szkolnym
i ich wpływ na uczenie się
- Rozwój inteligencji operacyjnej
- Relacje z innymi ludźmi i samoocena dziecka
- Trudności w kontaktach z rówieśnikami i ich konsekwencje dla rozwoju
Wykład 7. Rozwój w okresie dorastania
- Zadania okresu dorastania i istota kryzysu adolescencyjnego
- Zmiany rozwojowe w zakresie Soma, Psyche, Polis
- Kształtowanie się tożsamości w okresie dorastania
- Zaburzenia rozwoju w okresie dorastania
- Trud dorastania, wsparcie dla nastolatka
- Problemy wychowawcze
Wykład 8. Rozwój w okresie wczesnej dorosłości
- Pierwotny i wtórny proces starzenia się
- Kształtowanie się nowych własności myślenia w okresie dorosłości
- Kilka koncepcji myślenia postformalnego
- Zadania rozwojowe w okresie wczesnej dorosłości (koncepcja Havighursta)
- Kryzys psychospołeczny: intymność vs izolacja (wczesna dorosłość w ujęciu Eriksona)
Wykład 9. Rozwój w okresie środkowej dorosłości
- Wiek chronologiczny, wiek subiektywny, wiek historyczny
- Dwie fazy (wczesna i późna) okresu środkowej dorosłości
- Zadania rozwojowe w okresie środkowej dorosłości
- Kryzys wieku średniego - fakt czy mit?
- Rozwój w środkowym okresie dorosłości
w świetle teorii psychologicznych (trzy perspektywy teoretyczne)
- Generatywność (ujęcie McAdamsa)
Wykład 10. Rozwój w okresie późnej dorosłości
- Zadania rozwojowe w okresie późnej dorosłości
- Zmiany biologiczne i psychiczne w okresie dorosłości
- Problem rozwoju w świetle mechanizmu dystrybucji indywidualnych zasobów
- Systemowy model selektywnej optymalizacji z kompensacją
- Najczęstsze problemy zdrowotne okresu późnej dorosłości
Wykład 11. Poczucie ciągłości jako wymiar tożsamości a projekty osobiste
- Poczucie ciągłości a poczucie zmiany
- Poczucie ciągłości w badaniach narracyjnych
- Projekty osobiste a strategie utrzymywania poczucia ciągłości
Wykład 12. Śmierć i żałoba
- Lek przed śmiercią
- Fazy umierania wg Kübler-Ross
- W jaki sposób osoby bliskie mogą pomóc umierającym?
- Żałoba i jej trzy fazy
Wykład 13. Człowiek jako przedmiot oddziaływań
i człowiek jako podmiot w procesie rozwoju
- Związek zmian jednostki i zmian jej otoczenia społeczno-kulturowego
- W jakich kontekstach rozwija się człowiek?
- Status teorii wyjaśniających rozwój człowieka
- Psychologia rozwoju człowieka w ciągu życia – podstawowe tezy
- Rozwój w ujęciu biegu życia na przykładzie pokonywania interferencji
Wykład 14. Zapotrzebowanie na BADANIA i programy typu POMOC
w ramach psychologii rozwoju
- Zadania rozwojowe a kryzys rozwojowy
- Konsekwencje rozwojowe wydarzeń punktualnych i niepunktualnych w życiu człowieka
-Obszary badań i zastosowań wiedzy o rozwoju człowieka w ciągu życia
- Etyka w badaniach i praktyce psychologicznej
Literatura podstawowa:
Brzezińska, A.I., Appelt, K., Ziólkowska, B. (2008). Psychologia rozwoju człowieka.
W: J. Strelau, D. Doliński (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, tom 2
(s. 95-292). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Literatura uzupełniająca:
Bee, H. (2004). Psychologia rozwoju człowieka. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.
Bokus, B., Shugar, G.W. (2007). Psychologia języka dziecka – stare pytania, nowe dane,
nowe hipotezy. W: B. Bokus, G.W. Shugar (red.), Psychologia języka dziecka.
Osiągnięcia, nowe perspektywy (s. 9-32). Gdańsk: GWP.
Brzezińska, A. (2000). Społeczna psychologia rozwoju (rozdziały 6, 7). Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Harwas-Napierała, B., Trempała, J. (red.) (2000). Psychologia rozwoju człowieka, tom 2.
Charakterystyka okresów życia człowieka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Przetacznik-Gierowska, M., Tyszkowa, M. (1996). Psychologia rozwoju człowieka, tom 1.
Zagadnienia ogólne (rozdziały 1, 5, 6,7). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.