Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej

Bogdan Wojciszke

Wstęp do psychologii społecznej

Struktura ja a przetwarzanie informacji

Z JA wiążą się trzy ważne zagadnienia

1) Pojęcie własnej osoby, czyli zawartość treściowa ja

2) Samoocena, czyli emocjonalny stosunek do samego siebie

3) Samoświadomość, czyli uprzytomnianie sobie, że się jest

Zawartość ja

• Ja jest najbardziej rozbudowaną strukturą umysłową

• efekt odniesienia do ja: informacje odnoszone do ja są lepiej zapamiętywane od jakichkolwiek innych danych

• Ja jest najbardziej dostępną i gotową do użycia strukturą umysłową

• efekt cocktail party

• efekt ksobności

• Ja jest strukturą zawierającą najwięcej pozytywnych treści, większość ludzi jest silnie motywowana do upozytywnienia tych treści i w związku z tym ludzie przeceniają:

• swoje pozytywne cechy i osiągnięcia (efekt bycia lepszym niż przeciętnie)

• swoją kontrolę nad biegiem wydarzeń (iluzja kontroli)

• dobro, które czeka ich w życiu (nierealistyczny optymizm; u Polaków występuje jedynie w odniesieniu do zdarzeń złych, ale nie dobrych)

• Superstruktury ja (Higgins):

• ja realne (rzeczywisty obraz własnej osoby)

• ja idealne (jaki chciałbym być) aspiracje i dążenia, treści głównie sprawnościowe; rozbieżności wywołują emocje typu depresyjnego: smutek, przygnębienie, rozczarowanie, depresja, apatia, poczucie bezsilności)

• ja powinnościowe (jaki powinienem być) obligacje i powinności, treści głównie moralne; rozbieżności wywołują negatywne emocje o silnie zaznaczonym pobudzeniu: wstyd, poczucie winy, niepokój, lęk, strach

• Teoria autoschematów (Markus)

Autoschemat - obszar ja, w zakresie którego człowiek ma dobrze sprecyzowane poglądy i bogatą wiedzę o sobie; wykształcany w dziedzinach, które są dla nas ważne, ponieważ

• odróżniają nas od innych

• definiują wartość naszej osoby

• dotyczy ich wiele podejmowanych przez nas aktywności

Osoby posiadające autoschemat w jakiejś dziedzinie w porównaniu z a-schematykami:

1. częściej oceniają nadchodzące informacje z uwagi na ich istotność dla tej dziedziny (np. więcej informacji traktują jako dotyczące własnej kobiecości);

2. łatwiej przetwarzają informacje o sobie w tej dziedzinie (np. szybciej dokonują samoopisu);

3. lepiej zapamiętują informacje o sobie z tej dziedziny;

4. częściej dokonują przewidywań własnych zachowań w tej dziedzinie

5. przejawiają większy opór wobec informacji niezgodnych z już posiadanymi na własny temat w danej dziedzinie.

Geneza ja

1. ja odzwierciedlone: ludzie myślą o sobie to, co myślą o nich inni (teza)

jednak rzeczywiste wyniki badań pokazują, że ludzie myślą o sobie to, co myślą, że inni o nich myślą (a więc problem z dokładnością komunikacji i przecenianiem tego, co inni o nas myślą)

2. kulturowe uwarunkowania zawartości ja:

• ja zależne: definiowanie ja w kategoriach relacji łączących nas z innymi (kobiety, kultury kolektywistyczne)

• ja niezależne: definiowanie ja w kategoriach własnych, indywidualnych, niepowtarzalnych cech (mężczyźni, kultury indywidualistyczne)

3. porównania społeczne (przede wszystkim kontrast i jego unikanie – klasyczny eksperyment p. Czysty i p. Brudny)

• tożsamość osobista to co odróżnia mnie od innych członków własnej grupy (od innych przedstawicieli kategorii MY)

• tożsamość społeczna identyfikacja z grupą społeczną i to, co odróżnia moją grupę od grup obcych (NAS od ONYCH)

4. wnioskowanie o sobie na podstawie obserwacji własnych zachowań i warunków, w jakich mają one miejsce

Szczególnie na podstawie obserwacji własnych zachowań i warunków, w jakich mają one miejsce

Wnioskowanie o cechach zgodnych z zachowaniem ma miejsce szczególnie wtedy, gdy

zachowaniu towarzyszy poczucie swobody wyboru

zachowanie ma charakter publiczny

Funkcje ja

Cztery główne funkcje ja to:

1. negocjowanie tożsamości (f. interpersonalna)

2. symulowanie psychiki innych ludzi (f. interpersonalna)

3. samoregulacja zachowania celowego (f. intrapersonalna)

4. samokontrola (f. intrapersonalna)

1. negocjowanie tożsamości (f. interpersonalna)

tej problematyce jest poświęcony odrębny wykład o autoprezentacji

2. symulowanie psychiki innych ludzi (f. interpersonalna)

Ważnym zadaniem adaptacyjnym jest wnioskowanie o cudzych stanach emocjonalnych i celach

• Do tego celu ludzie używać mogą schematów (np. stereotypów)

• Jeżeli żaden stereotyp nie pasuje to wnioskują w oparciu o własne ja (sądzą po sobie)

Przejawem symulacyjnej funkcji jest

• Efekt fałszywej powszechności (zakładanie, że inni myślą podobnie jak my)

• Projekcja atrybucyjna - przypisywanie innym swoich własnych, często niechcianych cech;

• Kiedyś uważano że projekcja ma charakter głównie obronny, obecnie uważa się, iż wynika ona głównie z podwyższonej dostępności niechcianych cech)

3. samoregulacja zachowania celowego

Problem: ludzie często nie postępują w zgodzie z własnymi standardami

Odpowiedź: teoria przedmiotowej samoświadomości (autokoncentracji) Wicklunda i Duvala

PRZEWIDYWANIA WYNIKI

bodziec symbolizujący np. lustro, kamera, porównania społecz.

własną osobę bycie obserwowanym przez innych

koncentracja uwagi efekty dodatkowe: wzrost ksobności,

na sobie (przedmiotowa wzrost atrybucji wewnętrznych,

samoświaodmość)

odwrócenie perspektywy aktora

(wzrost natężenia wewnętrznych atrybucji własnego

zachowania – przeważają nad sytuacyjnymi)

uwypuklenie rozbieżności

standard/zachowanie S/Z

nasilenie emocji efekt dodatkowy: nasilenie wszelkich

negatywnych aktualnie przeżywanych emocji i stanów

motywacja do redukcji efekt dodatkowy: redukowanie wszelkich

rozbieżności S/Z rozbieżności w obrębie struktury ja

zmiana zachowania efekty dodatkowe: wzrost konformizmu

lub rozpraszanie/koncentracja odpowie dzialności

zmiana standardu w pozycji świadka zdarzenia

Wzrost zgodności zachowania ze standardami pod wpływem autokoncentracji

autokonc. brak autokonc.

deklarowana towarzyskość a faktyczna towarzyskość

we własnym zachowaniu (Pryor i in., 1977) 0,73 0,28

deklarowana agresywność, a faktyczna agresja

we własnym zachowaniu (Scheier, Buss i Buss, 1978) 0,66 0,09

skłonność do potępiania seksu, a ocena urywka

prozy erotycznej (dobrze napisana, etc.) (Gibbons, 1978) -0,71 -0,02

4. Samokontrola

Samokontrola - zamierzona i dowolna zmiana własnych reakcji

Ludziom o większej samokontroli lepiej wiedzie się w życiu:

• sprawniej sobie radzą ze stresem i frustracjami

• jako dzieci w szkole mają lepsze stopnie

• jako dorośli rzadziej się rozwodzą

Katastrofalne skutki niedostatków samokontroli

• agresja (np. większość zabójstw)

• uzależnienia

• depresja

• ruminacja (nawracanie niechcianych myśli)

Przyczyny porażek samokontroli

Paradoksalne efekty kontroli umysłowej – próby zahamowania myśli na jakiś temat (np. białych niedźwiedzi) prowadzą do ich hiperdostępności (Wegner)

• proces automatycznego monitorowania treści myśli

• proces kontrolowanej interwencji – zastępowania niechcianych myśli neutralnymi

Wyczerpanie woli – spadek zdolności do samokontroli w następstwie samego jej sprawowania (Baumeister).

Ja w sensie “woli” jest zasobem ograniczonym, który wyczerpuje się wskutek jego używania. Używanie ja do aktu woli (samokontroli) obniża możliwość samokontroli w następnym akcie woli.