Polityka społeczna

1. Kwestia socjalna i jej cechy atrybutywne. Aspekt lokalny, narodowy, globalny kwestii socjalnych.

Kwestie socjalne są to zjawiska (stany patologiczne rozwoju społeczno-gospodarczego, stany niepożądane, niemoralne, wzbudzające sprzeciw), które: a) dotyczą większych grup i zbiorowości społecznych, b) polegają na kulminacji negatywnych cech położenia materialnego, społecznego lub politycznego, c) odbierane są przez grupę jako niesprawiedliwe w stosunku do aprobowanego społecznie systemu wartości lub położenia innych grup, d) wywołują społeczny niepokój, wzburzenie, e) są źródłem napięć społecznych, f) nie mogą być rozwiązane w pełni w ramach grupy , przy wykorzystaniu dostępnych grupie metod i możliwości, g) mogą być rozwiązane tylko drogą podjęcia działań przez państwo lub inne podmioty polityki społecznej. Występowanie kwestii socjalnych oznacza konieczność kompleksowego poszukiwania różnorodnych środków i metod działania: (socjalnych, ekonomicznych, instytucjonalnych, politycznych) usuwających przyczyny złego funkcjonowania określonej sfery, bądź całego systemu społecznego i tym samym służących rozwiązaniu badanej kwestii socjalnej. Kwestie społeczne można analizować w kilku aspektach: a) wymiar lokalny – sprowadza się na ogół do małej, ograniczonej przestrzeni społecznej, w której występują problemy zamieszkującej ją ludności. Brak szkół, sklepów, ośrodków zdrowia, decyduje to o socjalnych zróżnicowaniach społecznych np.: Śląsk. b) wymiar narodowy – dotyczy np. nierównych praw obywateli, dyskryminacja, bezrobocie, brak mieszkań. Są to kwestie ujawniające rolę państwa i instytucji pozarządowych w zwalczaniu i zapobieganiu tym sytuacjom. c) wymiar globalny – uświadamia nam asymetrie rozwoju ludzkości. Z jednej strony sukcesy rozwojowe, a z drugiej – nędza, ubóstwo, analfabetyzm, głód, bezrobocie, choroby. W wymiarze globalnym asymetria staje się bardziej wyrazista.

2. Kwestia społeczna w ujęciu doktryn: liberalnych, konserwatywnych, agrarystycznych, narodowych, socjalistycznych, kościoła katolickiego.

Doktryny polityki społecznej to kompleksy teoretyczno-normatywne, zawierające koncepcję kształtowania stosunków społecznych w oparciu o przyjęte systemy wartości. Rodzaje doktryn: 1) liberalizm – najbardziej charakterystyczna doktryna ustroju kapitalistycznego. Cechy: a) jest przeciwny wszelkiej w problemy świata pracy i świata kapitału. Odrzuca interwencję państwa w kształtowanie płac, skracanie czasu pracy, nadawanie przywilejów robotnikom w obszarze prawa pracy, b) odrzuca ustawodawstwo socjalne jako bezcelowe, z jednej strony obciąża skarb państwa, a z drugiej zmniejsza zysk i zatrudnienie, c) nierówności społeczne mogą być usunięte np. poprzez zastosowanie progresji podatkowej przy nadmiernych dochodach lub przy dziedziczeniu spadków, d) polityka społeczna powinna wynikać z problemów stawianych przez życie a nie być realizowana w oparciu o wyidealizowane konstrukcje myślowe. 2) kościoła katolickiego – powstała w XIX w. w sytuacji narastających konfliktów. Jest integralną częścią chrześcijańskiej koncepcji życia. Kościół nie chce przyczynić się do rozwiązania problemów społecznych, głosząc prawdę o godności człowieka i jego prawach. Na doktrynę socjalną składa się 8 encyklik (1891-1991) oraz konstytucja duszpasterska. Mówią one, że państwo ma obowiązek opiekowania się warstwami najsłabszymi ekonomiczne, ma zapewniać produkcję podstawowych dóbr: sieć dróg, środki komunikacji, mieszkania, praca, płace. Interwencja państwa powinna być ograniczona, gdyż inaczej rozrasta się biurokracja. 3) agraryzm – ruch społeczno-gospodarczy – doktryna społeczna wsi. Na socjalną kwestię rolną składają się następujące problemy; przeludnienie wsi, co prowadzi do nędzy i bezrobocia, głodu, analfabetyzmu oraz rozdrobnienie gospodarstw rolnych. Przełom XIX i XX w. przynosi brak równowagi pomiędzy rolnictwem a przemysłem (9 mln ludzi bez pracy na wsi). Miłakowski i Bronikowski uważali, że rozwój polski wiąże się z reformą rolnictwa. Agraryzm głosi, że miasta są za słabe zdegradowane jako wytwór kapitalizmu. 4) socjalizm – doktryną była rozwijająca się wizja społeczeństwa i jego rozwój w warunkach powszechnej równości. Nurty teoretyczne: a) socjalizm utopijny – człowiek stał się ofiarą nierówności społecznych, b) anarchizm, c) socjalizm bezpaństwowy – nieuznawanie państwa i rozwinięcie koncepcji socjalizmu bezpaństwowego, d) marksizm – “byt kształtuje świadomość’ – metodą walki była rewolucja, proletariat przejmuje władzę, e) rewizjonizm – wyzwolenie robotnika nie jest kwestią jednorazowego aktu rewolucji lecz sprawą cząstkowych zwycięstw, f) reformizm – podstawowym celem polityki społecznej jest postęp dobrobytu szerokich mas pracujących, realizowany za pomocą reform nakazywanych i nadzorowanych przez państwo.

3. Ekokwestia, związek ekologii z polityką społeczną w Polsce i na świecie (przykład Niemiec).

Ekokwestia – stan głębokiej nierównowagi pomiędzy człowiekiem i jego działalnością a środowiskiem naturalnym. Niszczenie środowiska prowadzi do samozniszczenia środowiska pracy i zamieszkania ludzi. Środowiska naturalne jest ściśle powiązane z polityką społeczną. Z jednej strony to człowiek przekształca środowisko naturalne, z drugiej to człowiek zależy od środowiska: zawiera ono elementy niezbędne człowiekowi do życia i zachowania zdrowia (woda, powietrze, pożywienie, klimat), jest źródłem surowców i energii wykorzystywanych w pracy ludzkiej. Zagrożenie ekologiczne typu: przeludnienie, brak żywności, wody, energii, surowców – doprowadzają do kryzysów gospodarczych, zaburzeń społecznych, politycznej destabilizacji, ubożenia terenów rekreacyjnych, które umożliwiają ludziom odpoczynek i powracanie do zdrowia (sanatoria). W Polsce w 1990r. Następuje dość szybka zmiana postaw wobec degradacji środowiska. Zwiększyły się nakłady finansowe na jego ochronę. Wyrazem kwestii ekospołecznej są też ruchy społeczne, np. Greenpeace, w Polsce “Zieloni”. W aktach międzynarodowych takich jak takich jak Europejska Karta Społecznej Rady Europy, Karta Praw Socjalnych Pracobiorców w krajach WE jest mowa o potrzebie polepszenia warunków pracy oraz środowiska pracy i zamieszkania ludności świata, a także ochrony zdrowia i bezpieczeństwa w miejscu pracy. W Polsce w Konstytucji RP znajdują się podstawy systemu zarządzania ochroną środowiska a także prawa i obowiązki obywateli w zakresie ochrony środowiska.

4. Problem państwa opiekuńczego w świetle dotychczasowych dośw. Państw zachodnich i w Polsce.

Historia nowożytnej polityki społecznej zaczęła się rozwijać w Wlk. Brytanii i Niemczech wraz z rozwojem przemysłu i powstaniem klasy robotniczej. Wówczas zaczęły powstawać pierwsze kwestie socjalne, które wymagały ingerencji państwa w celu ich przezwyciężenia. Pierwsze kwestie socjalne to ubóstwo, brak mieszkań, fatalne warunki pracy, długi czas pracy. W związku z tym w wielu państwach Europy Zachodniej model państwa ewaluował po braku zainteresowania sprawami socjalnymi poprzez interwencję w kierunku opiekuńczości. W Niemczech rozwój polityki socjalnej stał się bardzo widoczny po II wojnie światowej. W 1942 r. Organizowanie niezależnej opieki społecznej utworzyły swoją centralę “komisję Wspólną”, która dziś działa w Bonn. Jej celem jest koordynacja działań charytatywnych oraz min. utrzymywanie szpitali, usługi dla ludzi starszych, upośledzonych. W Anglii powstały ustawy o chroniące kobiety i dzieci, o zdrowiu publicznym, oświacie, dzieciach, ludziach starych, bezrobotnych i chorych. 5 lipca 1948 r. o ubezpieczeniu społecznym, wypadkach przy pracy, pomocy społecznej i państwowej służbie zdrowia. Datę tę uznaje się za oficjalną datę powstania państwa opiekuńczego. W Polsce zalążki państwa opiekuńczego pojawiły się w konstytucji 3 maja 1791 r. W dokumencie tym znalazło się prawo równości społecznej oraz gwarancje prerogatyw mieszczan. Od 1989 r. W wyniku transformacji ustrojowej wydaje się być realizowany w Polsce rynkowy model opiekuńczości dostosowawczej, na który składają się zapisane w nowej konstytucji prawa socjalne i ustawy społeczne. Zmiany mają charakter zasadniczy – demokracja, uznanie własności prywatnej, samorządność.

5. Przestrzeganie biedy w Polsce. Proces pauperyzacji niektórych grup ludności. Przyczyny, następstwa, remedia. Rola państwa i instytucji pozarządowych w rozwiązywaniu problematyki biedy w Polsce.

Bieda (ubóstwo) – to zjawisko społeczne polegające na braku dostatecznych środków materialnych dla zaspokojenia potrzeb życiowych jednostki lub rodziny. Rodzaje: absolutne, względne. Ubóstwo w Polsce jest pochodną poziomu oficjalnych dochodów oraz w dużej mierze stylu życia. Na czynniki te mają wpływ: występowanie alkoholizmu w rodzinie, wielodzietność, przeludnienie mieszkań lub wynajmowanie drogiego mieszkania, niezaradność, podeszły wiek, inwalidztwo. Ubóstwo dotyka przeważnie osoby bezrobotne. Ubożeją pracownicy przedsiębiorstw państwowych wysoko zadłużonych. Połowa rodzin rolniczych znalazło się w sferze biedy, gdzie zlikwidowano PGR-y. Odsetek ludności ubogiej jest najniższy w największych miastach, gdzie wynosi 6%. W mniejszych miejscowościach i małych miasteczkach zagrożenie ubóstwem jest większe, na wsi mieszka ponad 60% ubogich. Bieda przyczynia się do: a) poczucia niesprawiedliwości społecznej, b) obniżenia poczucia wartości, c) dezintegracji rodziny, d) rozwoju przestępczości, e) nierównego startu życiowego, f) pogorszenia stanu zdrowia, g) powstaniu postaw roszczeniowych wobec państwa, samorządów i organów państwowych. Środki na zwalczanie lub ograniczanie skutków biedy są wpisane w ustawę budżetową, realizowaną przez rząd. Organem rządowym, obserwującym sytuację najuboższych jest Minister Pracy i Polityki Społecznej, któremu podlega Departament Pomocy Społecznej. Wśród podmiotów lokalnych najważniejszą rolę spełniają ośrodki pomocy społecznej, które przyznają świadczenia pieniężne i w naturze dla osób i rodzin potrzebujących. Organizacje pomocy: Caritas, PCK, Polska Akcja Humanitarna. Walka z ubóstwem powinna być oparta na działaniach: a) kształcenie zawodowe i edukacja ustawiczna, b) gwarantowane dochody najniższe, c) poradnictwo socjalne.

6. Rodzina polska – położenie w dobie transformacji. Perspektywy rozwoju i samorealizacji nowych pokoleń.

Najogólniej definiuje się rodzinę jako podstawową komórkę społeczną, składającą się z rodziców (rodzina) i dzieci. Typy rodzin: nuklearna (mąż, żona, dzieci), poligamiczna, poszerzona (z dziatkami), zmodyfikowana poszerzona, zrekonstruowana (drugie małżeństwo z dziećmi z pierwszego), bezdzietna, niepełna.. Rodzinne strategie: a) rodziny innowacyjne – które bez pomocy społecznej radzą sobie świetnie same. Płacą wysokie podatki, są dynamiczni, stanowią przyszłość polskiego kapitału, b) rodziny adaptacyjne – które dają sobie radę, ich dochody są na poziomie minimum socjalnego lub nieco powyżej, c) rodziny marginalizowane – spychane na ubocze. Problem ten wiąże się z wyłączeniem z uczestnictwa w życiu społeczno-gospodarczym rodzin: niepełnych, wielodzietnych, patologicznych, niepełnosprawnych, żyjących w ubóstwie, bezrobotnych. Przystosowanie się rodzin do życia w warunkach gospodarki rynkowej jest trudne. Przeważają elementy niszczące warunki bytu rodzin: problem mieszkaniowy, bezrobocie, pogorszenie dostępności usług, inflacja, spadek poziomu życia i poczucia bezpieczeństwa. Osłabieniu uległy też czynniki integrujące rodzinę jako grupę społeczną. Problemy rodziny polskiej: spadek liczby zawieranych małżeństw, wzrost liczby rozwodów, mniejsza liczba urodzeń dzieci w stosunku do urodzeń w związkach nieformalnych, zróżnicowanie dochodów, wzrost liczby rodzin ubogich i wielodzietnych. Zagrożenia współczesnej rodziny: a) zagrożenia biologiczne – spadek liczby urodzeń, spadek dzietności kobiet, spadek nowo zawieranych małżeństw, wzrost odpływu ludzi ze wsi do miast, nadumieralność mężczyzn i pogłębiający się proces starzenia, b) zagrożenia materialne – związane ze wzrostem bezrobocia, sytuacja w miejscu pracy, inflacja, wzrost cen, zabezpieczeniem społecznym, c) zagrożenia moralne – obniżenie lub brak wartości, obniżenie autorytetu dorosłych, dezorganizacja rodziny w wyniku rozwodów czy dłuższych wyjazdów jednego z małżonków.

7. Rola samorządów lokalnych w rozwiązywaniu kwestii socjalnych. Zasada pomocniczości samorządowych podmiotów politycznych.

Państwo nie jest w stanie zaspokoić potrzeb lokalnych, więc przekazuje te uprawnienia na szczebel organizacji terenowej. Ten zaspokaja potrzeby ludności, a także wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez konstytucje. Podstawowym organem samorządowym jest rada gminy, wybierana przez mieszkańców w drodze głosowania powszechnego, która wyłania przewodniczącego i wice..... oraz stałe i doraźne komisje. Organem wykonawczym jest zarząd gminy. Analogiczne jest w powiatach, którego organami są rada powiatu i zarząd powiatu. Rady obradują na sesjach, wybierane są co 4 lata, kontrolują działalność zarządu i innych jednostek organiz. Rada ustala statut, wybiera i odwołuje zarząd. Sama rada może być odwołana przez mieszkańców w drodze referendum. Na wsi organem uchwałodawczym jest zebranie wiejskie, a wykonawczym sołtys, któremu pomaga rada sołecka. Zakres obowiązków samorządu powiatowego: edukacja publiczna, promocja ochrony zdrowia, pomoc społeczna, polityka prorodzinna, wspieranie osób niepełnosprawnych, porządek publiczny, bezpieczeństwo obywateli, współpraca z organizacjami pozarządowymi. Zadania gminy obejmują: ochrona zdrowia, pomoc społeczna, komunalne budownictwo mieszkaniowe, oświata, opieka socjalna, medyczna i prawna dla kobiet w ciąży, współpraca z organizacjami społecznymi. Zadania gmin: przyznawanie i wypłacanie zasiłków, świadczenie specjalnych usług opiekuńczych, organizowanie i prowadzenie środowiskowych domów samopomocy.

8. Problemy patologii społecznych (dezintegracja społeczna, przestępczość, uzależnienia)

Za patologiczne uznawane jest zachowanie niezgodne z przyjętym systemem norm etycznych, obyczajowych i prawnych. Patologie są świadectwem istnienia nierówności socjalnych. Polityka społeczna bada i analizuje te procesy i zjawiska społeczne, które ujawniają się w skali masowej i świadczą o pewnych odchyleniach od norm obowiązujących w danym społeczeństwie. Najczęściej spotykane patologie to: bezdomność, uzależnienia (alkoholizm, narkomania), żebractwo, prostytucja, przemoc w rodzinie, przestępczość.

9. Wyjaśnij pojęcia: liberalizm, agraryzm, paternalizm, personalizm katolicki, anarchizm, subsydiarność.

Liberalizm – najbardziej charakterystyczna doktryna ustroju kapitalistycznego. Cechy: a) jest przeciwny wszelkiej w problemy świata pracy i świata kapitału. Odrzuca interwencję państwa w kształtowanie płac, skracanie czasu pracy, nadawanie przywilejów robotnikom w obszarze prawa pracy,

Agraryzm - ruch społeczno-gospodarczy – doktryna społeczna wsi. Na socjalną kwestię rolną składają się następujące problemy; przeludnienie wsi, co prowadzi do nędzy i bezrobocia, głodu, analfabetyzmu oraz rozdrobnienie gospodarstw rolnych. Przełom XIX i XX w. przynosi brak równowagi pomiędzy rolnictwem a przemysłem (9 mln ludzi bez pracy na wsi). Miłakowski i Bronikowski uważali, że rozwój polski wiąże się z reformą rolnictwa. Agraryzm głosi, że miasta są za słabe zdegradowane jako wytwór kapitalizmu

Paternalizm – stosunki między przedsiębiorcą a pracownikami w skali przedsiębiorstw powinny być regulowane przez te same zasady, które rządzą dużą rodziną charakteryzującą się wzajemnym zaufaniem, autorytetem ojca i podporządkowaniem dzieci. H. Ford w swoich zakładach wprowadził politykę wysokiej wydajności pracy i wysokich płac. Zapoczątkował w gospodarce rynkowej zakładowa politykę socjalną, która taniej kosztuje niż uciążliwe strajki i negocjacje. Paternalizm znalazł praktyczne potwierdzenie w Japonii.

Personalizm katolicki – człowiek jako podmiot, posiada przyrodzona godność i realizujący dobro wspólne w oddolnie utworzonych przez siebie strukturach jest jednocześnie zdolny poprzez pracę sprawiedliwie rozwiązywać kwestię społeczną.

Anarchizm – utopijny kierunek społeczno-polityczny, który przeciwstawiał się wszelkiej organizacji państwa. Był przejawem protestu przeciwko wyzyskowi i krzywdzie. Anarchiści chcieli drogą rewolucji znieść instytucję państwa i stworzyć ustrój bezpaństwowy, sprzyjający idei równości.

Subsydiarność – pomocniczość – obecna zasada organizująca ład społeczno-gospodarczy w Unii Europejskiej. Jej istota sprowadza się do decentralizacji władzy w myśl idei: tyle społeczeństwa ile można, tyle państwa ile konieczne. Zasada ta wspiera własność prywatna i sprzyja wyzwalaniu inicjatyw obywatelskich na różnych szczeblach organizacji społeczeństwa.

10. Polityka prorodzinna w świecie i w Polsce i jej miejsce we współczesnych modelach państw.

Polityka (pro)rodzinna to działalność, mająca na celu rozwój rodziny bez względu na jej status materialny. Rodzina jest chroniona w ustawodawstwie międzynarodowym jak i w polskim. Prawny zapis znajduje się w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Karcie Praw Rodziny. W prawodawstwie polskim w Konstytucji RP, Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym. Państwo i społeczeństwo maja obowiązek udzielenia rodzinie pomocy i opieki (poprawa warunków materialnych, ulgi, kredyty mieszkaniowe, zasiłki rodzinne, pielęgnacyjne. Za politykę rodzinna ora jej realizację odpowiedzialny jest Pełnomocnik Rządu ds. Rodziny. Do jego kompetencji należy: a) tworzenie ogólnych warunków dla powstawania rodzin, ich funkcjonowanie oraz zaspokajania bytowych potrzeb, b) tworzenie warunków kształcenia i wychowania młodego pokolenia, c) tworzenie sprzyjających warunków dla łączenia prze kobiety ról rodzinnych o zawodowych, d) sprzyjanie normami prawnymi kształtowaniu odpowiedniego układu stosunków między rodziną, zespołem instytucji (szkoły, przedszkola, żłobki), e) pełnienie roli czynnika interwencyjnego tam, gdzie ze względów moralnych zagrożone jest spełnienie przez rodzinę jej podstawowych funkcji. Do instytucji wspierających rodzinę należy Minister Edukacji Narodowej, który realizuje prawo do nauki. Minister Zdrowia – realizuje reformę zdrowia, minister Pracy i Polityki Społecznej – odpowiada za prawo pracy, Minister Sprawiedliwości – nad sądami rodzinnymi i opiekuńczymi. Na szczeblu lokalnym działają Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie. Inne organizacje to: Towarzystwo Przyjaciół Dzieciom, Polski Komitet Pomocy Społecznej, Towarzystwo Rozwoju Rodziny, Federacja na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny i inne.

Spis treści

1.Kwestia socjalna i jej cechy atrybutywne. Aspekt lokalny, narodowy, globalny kwestii socjalnych.
2. Kwestia społeczna w ujęciu doktryn: liberalnych, konserwatywnych, agrarystycznych, narodowych, socjalistycznych, kościoła katolickiego.
3. Ekokwestia, związek ekologii z polityką społeczną w Polsce i na świecie (przykład Niemiec).
4. Problem państwa opiekuńczego w świetle dotychczasowych dośw. Państw zachodnich i w Polsce.
5. Przestrzeganie biedy w Polsce. Proces pauperyzacji niektórych grup ludności. Przyczyny, następstwa, remedia. Rola państwa i instytucji pozarządowych w rozwiązywaniu problematyki biedy w Polsce.
6. Rodzina polska – położenie w dobie transformacji. Perspektywy rozwoju i samorealizacji nowych pokoleń.
7.Rola samorządów lokalnych w rozwiązywaniu kwestii socjalnych. Zasada pomocniczości samorządowych podmiotów politycznych.
8.Problemy patologii społecznych (dezintegracja społeczna, przestępczość, uzależnienia)
9. Wyjaśnij pojęcia: liberalizm, agraryzm, paternalizm, personalizm katolicki, anarchizm, subsydiarność.
10. Polityka prorodzinna w świecie i w Polsce i jej miejsce we współczesnych modelach państw.