Móżdżek- budowa i funkcje

Móżdżek człowieka ma kształt elipsoidalnej bryły spłaszczonej grzbietobrzusznie, o najdłuższym wymiarze poprzecznym. Wyróżniamy powierzchnię górną móżdżku, bardziej płaską, i powierzchnię dolną, silnie wypukloną. Parzyste części móżdzku przez podobieństwo do półkul mózgu nazywane są półkulami móżdżku, pośrodku znajduje się nieparzysta część, nazwana robakiem móżdżku. Od móżdżku odchodzą konary móżdżku: górny, środkowy i dolny. Dzięki nim móżdżek otrzyjmuje połączenia z sąsiadującymi strukturami:

- konar górny móżdżku prowadzi włókna aferentne i eferentne, z przewagą tych drugich, które łączą się z korą mózgu, śródmózgowiem i przez rdzeń przedłużony z rdzeniem kręgowym

- konar środkowy móżdżku prowadzi wyłącznie włókna aferentne, które dochodzą do jąder mostu

- konar dolny móżdżku prowadzi włókna aferentne i eferentne, które łączą się przez rdzeń przedłużony z rdzeniem kręgowym

Zarówno półkule jak i robak móżdżku złożone są z istoty szarej i istoty białej. Powierzchnia półkul jest bardzo silnie pofałdowana (po rozprostowaniu zajmuje powierzchnię około 1130 cm²) i składa się z istoty szarej, która tworzy korę móżdżku. Pofałdowania kory móżdżku mają postać szczelin móżdżku, przebiegających poprzecznie na obu powierzchniach móżdzku, dzielących je na zakręty móżdżku. Niektóre z tych szczelin sa głębsze i dzielą móżdżek na szereg płacików. Kora składa się z trzech warstw: drobinowej, zwojowej i ziarnistej. Wewnątrz, oddzielone od kory białą warstwą włókien, położone są parzyste jądra móżdżkowe: jądro zębate (nucleus dentatus), jądro czopowate (nucleus emboliformis), jądro kulkowate (nucleus globosus) i jądrowierzchu (nucleus fastigii). Histologicznie charakterystyczne dla móżdżku są komórki Purkinjego (duże, gruszkowate komórki warstwy zwojowej).

Anatomicznie w móżdżku wyróżnia się płaty: przedni, tylny i kłaczkowo-grudkowy. Płaty przedni i tylny rozdzielone są szczeliną pierwszą.

Ze względu na rozwój móżdżku pełnione oraz przez niego funkcje wyróżniony został dodatkowy podział na:

- móżdżek przedsionkowy (móżdżek stary archicerebellum) - odpowiadający za zachowanie równowagi i ruchy gałek ocznych. Poprzez narząd przedsionkowy otrzymuje informacje o pozycji głowy w przestrzeni (w stosunku do otoczenia, jak również w stosunku do samego ciała).

W jego skład wchodzą kłaczek i grudka nazywane wspólnie płatem kłaczkowo - grudkowym. Uszkodzenie tego płata skutkuje zaburzeniami równowagi z niepewnością stania (astasia) i chodu (abasia). Pacjent chodzi chwiejnie, na szeroko rozstawionych nogach, zataczając się. Niepewność ta nie zależy od obecności bodźców wzrokowych (zamknięcie oczu nie pogarsza niezborności)

- móżdżek rdzeniowy (móżdżek dawny paleocerebellum) - odpowiadający za koordynację ruchową

- móżdżek nowy (neocerebellum) - odpowiadający za planowanie ruchów i napięcie mięśniowe

Funkcje móżdżku:

- reguluje utrzymanie równowagi i pionowej postawy ciała

- utrzymuje napięcie mięśniowe

- koordynuje ruchy mięśni, odpowiada za harmonijną współpracę mięśni i precyzje wykonywanych ruchów - uczenie się zachowań motorycznych (np. jazda na rowerze)

- decyduje o płynności i precyzji ruchów dowolnych (współdziała z okolicą ruchową kory mózgowej)

Móżdżek dostaje informacje z wielu ośrodków mózgu, szybko je analizuje i odpowiednio moduluje, aby ruchy były płynne i dokładne. Decyduje, które mięśnie mają się kurczyć, a których odruch rozciągania ma być zahamowany, z jaką siłą itd. Móżdżek także stale kontroluje przebieg ruchu i wprowadza do niego automatyczne poprawki. W ułamku sekundy móżdżek redukuje przyłożoną siłę, zmienia także napięcie innych mięśni szkieletowych, aby przywrócić równowagę.

Móżdżek otrzymuje informacje z:

- narządów ruchu - mięśni, stawów i wiązadeł

- ze skóry, narządów wzroku, słuchu, równowagi, rąk, stóp (z proprioreceptorów)

- z okolicy ruchowej kory mózgu

- z ośrodków ruchowych rdzenia kręgowego

Rodzaje informacji docierających do móżdżku:

- o stanie narządów ruchu

- o ruchu aktualnie wykonywanym

- o stanie pobudzenia ośrodków ruchowych

- o zakłóceniach równowagi ciała.

Uszkodzenie móżdżku moze prowadzić do ataksji, czyli nieprawidłowego współdziałania mięśni agonistów i antagonistów w zakresie ich synchronii i regulacji napięcia mięśniowego. Ataksja przejawiać się może nieprawidłowościami chodu (chód chwiejny, na szerszej podstawie), niezgrabnością ruchów kończyn górnych szczególnie przy próbie wykonania określonych czynności oraz zaburzeniami wykonywania szybkich ruchów naprzemiennych.

Bibliografia:

Podręcznik dla studentów medycyny. Wyd. VII. PZWL 2005

Fizjologia człowieka z elementami fizjologii klinicznej pod redakcją Władysława Traczyka i Andrzeja Trzebskiego. Wyd. PZWL