Po drugie, powinniśmy zwrócić uwagę, że akcja filmu dzieje się w Polsce zachodniej, daleko od spornych granic wschodnich, gdzie natychmiast pojawiłaby się kłopotliwa kwestia rosyjska. Film ten jest s'wiadomie lokalny: wieś zamieszkana przez nor­malnych ludzi, którzy przypadkiem są akurat Polakami, musi poradzić sobie z szaleńcem.

Musimy w końcu zastanowić się nad rolą reżysera de Totha. Porywczy, dobrze zbudowany i śmiały de Toth znalazł się dość nieoczekiwanie w Warszawie w sierpniu 1939 roku. Sfilmował część kampanii wrześniowej w trudnych cio odtworzenia okolicz­nościach. De Toth był tak przerażony tym, co zobaczył, że nie roz­mawiał na ten temat przez pół wieku. Gdy w końcu podjął temat w pamiętnikach z 1994 roku, przerwał w połowie, nawet wów­czas nie będąc w stanie opisać w szczegółach czegoś, co niewąt­pliwie było niezwykłym wydarzeniem. Na krótko pr/,ed śmiercią wspominał, jak Niemcy zmuszali go do kręcenia przerażających scen: „To było takie okropne, kiedy zebrali głodujących ludzi i bili ich jak psy. Kiedy kamery kręciły, naziści krzyczeli «Smiać się! Uśmiechach. I ludzie się uśmiechali, a oni dawali im chleb. Potem zatrzymywali kamery. «Dość!». l żołnierze zabierali chleb. Poka/.ywali te rzeczy w całych Niemczech, na całym świecie"⁶⁴. Czy de Toth, który widział męczeństwo Polaków w 1939 roku, był niezdolny do reżyserowania filmu znieważającego ich w roku 1943? Możemy tylko zastanawiać się nad tym⁶⁵.

⁶⁴ Cytat za: Francis R, Wise G nys; A Yirtuai Roundtahle with 'fhree American
Filmmakers u fan Extremely Karę Yintage, „LA Weekly" 2.05.2002, http://
www.laweekly.com/2002-05-02/film-rv/wise-guys.

⁶⁵ Na tę możliwość wskazuje to, co de Toth powiedział Harry'emu Cohnowl!'
„None Shall Escape trzeba tak czuć, tak o nim myśleć, tak je przeżywać (...),i
[jak] ja je przeżyłem". De Toth dałjednak jasno do zrozumienia, że nie md
szczególnej sympatii dla Polaków. Porównaj: Lyman R., Andre de Toth, tht
Director of Noted 3-D Film, h Dead, „New York Times" 1.11.2002, gdzif
stwierdzono, że został „przydzielony do kręcenia nazistowskich filmów pro*
pagandowych i udokumentował niemiecką inwazję na Polskę w 1939 roku".

BMP traktowało None Shall Escape jako wyjątkowo ważne i zachęcało do jego nakręcenia. Projekt, pierwotnie zatytułowany Lebensraum i zaplanowany jako film wysoko budzę to wy, pojawił się w krótkim zarysie, napisanym przez Alfreda Neumanna i Jo-sepha Thana, wiosną 1943 roku⁶⁶. To niesłychanie zagmatwana opowieść, ale co do zasady odpowiada ostatecznie powstałemu filmowi. Jedyne istotniejsze różnice są takie, że Grimm był pier­wotnie nieco ważniejszym członkiem władz okupacyjnych, któremu sam Hitler powierzył niesprecyzowany, ale szerold za­kres obowiązków w Polsce, i że występowała w nim postać na­zwiskiem Fritz Gruber, pracująca jako asystent Grimma, lecz w końcu pojawiająca się na jego procesie w mundurze Armii Czerwonej, aby przeciw niemu zeznawać. Gruber najwyraźniej miał być austriackim komunistą. Nie pojawia się w filmie. To korzystna zmiana, jako że była to postać niewiarygodna i poli­tycznie nieprzemyślana.

BMP uznało opowieść za fabularyzowaną biografię Juliusa Streichera - niezbyt błyskotliwy wniosek⁶⁷ - i uważało ukazanie powojennego procesu nazistów za interesujący element scena­riusza. Biuro wyrażało ostrożne poparcie dla projektu. Warto /auważyć, że dla BMP film ten nie był o Polsce ani o oporze, -ile o nazizmie. W klasyfikacji biura został uznany za IIA, opo­wieść o „ideologii nazistowskiej", z „pobocznym" wątkiem ID l, „celów pokojowych¹'. Nie należał do kategorii IIIA, zawierającej wszelkie filmy o „Narodach Zjednoczonych" - innymi słowy, nie był to projekt poświęcony Polsce.

Than urodził się w Wiedniu w rodzinie czeskich Żydów; Neumann mógł być żydowskim uchodźcą z Niemiec, lecz nie ma co do tego pewności.

Streicher był Bawarczykiem, Grimm pochodził z zachodniej Polski. Stre-icher był dziennikarzem, Grimm nauczycielem. Streicher nie miał nic wspólnego z Polską i Polakami ani nie służył w administracji cywilnej okupowanej Polski, co stanowi sedno życiorysu Grimma. Jedyne, co łączy Streichera i Grimma, to że obaj byli skrajnie odstręczającymi nazistami.

196

197