ęłęóSarmaci w literaturze polskiej.

Polską szlachtę wieku XVII i XVIII cechowało poczucie narodowej potęgi, świadomość tradycji i przekonanie o pochodzeniu Polaków od starożytnych Sarmatów. Duma była nieodłączną cechą barokowej mentalności. Z czasem pojęcie sarmatyzmu nabrało ujemnego nacechowania. Oznaczało całokształt obyczajów, kultury szlacheckiej, utożsamianych z zacofaniem, nietolerancją, dewocją, skłonnością do zabaw. Nurt ziemiański reprezentowali Wacław Potocki i Jan Ch. Pasek.

Pasek był typowym przedstawicielem średniej szlachty. Jak każdy ówczesny Sarmata był rycerzem (żołnierzem) i rolnikiem (gospodarzem). Brał udział w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadł na wsi i zajął się gospodarką.

W utworze "Pospolite ruszenie" Potocki ukazuje obraz obozu wojskowego. Niezdyscyplinowana i gnuśna szlachta jest oburzona, że rotmistrz próbuje wyrwać ich ze snu i prowadzić do walki. W "Zbytkach polskich" potępia wystawne życie do którego dąży szlachta, nie zwracając na losy kraju. Autor dostrzega, iż Polska dąży do upadku. Epos "Transakcja wojny chocimskiej" ma charakter diariusza; zachowuje chronologię wydarzeń z bitwy z Turcją. Potocki wierzy w patriotyzm Polaków i Opatrzność. Wskazuje jednak na zaniedbanie rycerstwa i rzemiosła wojennego. Twórczość jego krytykuje również stosunki feudalne szlachcic-chłop.

Pasek był typowym przedstawicielem średniej szlachty. Jak każdy ówczesny Sarmata był rycerzem (żołnierzem) i rolnikiem (gospodarzem). Brał udział w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadł na wsi i zajął się gospodarką.

Wiele utworów Wacława Potockiego stanowi jakby ówczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworzą one swoistą panoramę staropolskiego życia szlachecko-ziemiańskiego. Cechą utworów jest także dygresyjność, wprowadzanie w poemat wielorakich refleksji na tematy społeczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazał się czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiązanych do swoich przywilejów, a zaniedbujących obowiązki. Miały one postać nie pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach stanu rycerskiego i wojennego rzemiosła. Porównanie współczesnych Polaków do dawnych Sarmatów, przodków bez skazy, jeszcze bardziej wyostrzało teraźniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Wacława Potockiego, to "Nierządem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie".Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnuśna, otacza się przepychem, nie myśli o przyszłości.


J.Ch. Pasek w "Pamiętnikach" ukazuje życie w wojskowym obozie. Szlachcic jest pełen temperamentu, zawadiaka, dbały o własne wygody. Wojsko jest pozbawione karności. Urządza bójki i pijatyki obozowe. W drugiej części Pasek jawi się jako ziemianin. Przedstawia zwyczaje (konkury i przesądy) i upodobania do zabaw, uroczystych przemówień, biesiad, przepychu oraz brak zamiłowania do wiedzy

ęłęó„Pospolite Ruszenie” wyśmiewa się on z postawy szlachty wobec obrony ojczyzny w potrzebie. Szlachcice twierdzą, że leżeli dobosz budzi ich w nocy to „(...) Oszalał pan Rotmistrz abo sobie gorzałki w czub nalał(...) a wolnej, równej szlachty sobie snem nie morzy3”. Widać tu dokładnie, jakie podejście do opieki nad ojczyzną miało pospolite ruszenie.

W kolejnym utworze pt. „Zbytki polskie” w krótki, ale treściwy sposób przedstawiona jest mentalność ludzi tamtych czasów. Polega ona na niczym innym, niż myślach „Żeby sześć zaprzęgano koni do karocy,(...) a po służbach złociste świeciły się sprzęty,(...)4” – słowem – liczyły się dla nich tylko dobra doczesne. „O tym szlachta, panowie, o tym myślą księża, choć się co rok w granicach swych ojczyzna zwęża5” – to mówi samo za siebie...
Podsumowując: Władysław Potocki był przedstawicielem barokowego nurtu patriotycznego.