Jung i Assagioli

Ojcowie myśli transpersonalnej

Jung

• W latach 1912 - 1918, po zerwaniu z Freudem przeżywa dramatyczny okres.

• Nazywa to narodzinami duchowymi.

• Kryzys, jako konieczny stan do przezwyciężenia.

• Dotychczasowy poziom adaptacji (skuteczny w świecie materialnym) okazuje się niewystarczający na płaszczyźnie duchowej.

• Paradoks - pogranicze psychologii i metafizyki - z jednej strony Jung koncentrował się na psyche i psychologii, z drugiej jednak przez całe swe życie zgłębiał pisma religijne i mistyczne z całego świata (Kabała, Alchemia, Gnostycyzm, dzieła Hermetyczne).

• Pasjonował się okultyzmem i opisał szereg własnych doświadczeń tego rodzaju, ze szczególnym uwzględnieniem doświadczeń z pogranicza śmierci oraz kontaktów z duchowymi przewodnikami w rodzaju:

• Eliasza, Salome, czy Filemona.

Życiowe dylematy

• Jung opuszcza uniwersytet.

• Przekłada wewnętrzne obrazy na „rozumienie” oraz „wciela” to rozumienie w życie.

• Wyrzeka się idei supremacji ego.

• Źródła koncepcji:

• imaginacja i sny (niezgodne ze stereotypem nauki).

Tezy:

• Istnienie energii psychicznej (stała ilość), której źródłem jest napięcie między świadomością i nieświadomością (wewnętrzne przeciwieństwa, funkcja regulująca).

• Zasada ekwiwalencji (dystrybucja energii psychicznej): zniknięcie w jednym miejscu pociąga pojawienie się jej w innym miejscu i w innej formie.

• Prawo enantiodromii: przechodzenie określonej wartości w jej przeciwieństwo, a właściwie zachowanie poprzedniej wartości oraz uzyskanie przeciwieństwa.

Proces indywiduacji

• Pierwsza faza indywiduacji:

• Ego - zespół wyobrażeń, który stanowi centrum pola świadomości i posiada wysoki stopień ciągłości i tożsamości - zdobywa hegemonię nad innymi kompleksami.

• Uwalnia się od jaźni, wyodrębnia się z niej, zdobywa autonomię i poszerza ją.

• Rozwój ego – kształtowanie i różnicowanie się:

• typu postawy (introwersja versus ekstrawersja)

• funkcji psychicznych (myślenie, uczucie, percepcja, intuicja) oraz

• persony (więź ze światem).

Zejście do ciemnej doliny

• Rozwój w tej fazie jest jednostronny, tłumienie nieświadomości indywidualnej.

• Nerwica „drugiej połowy życia”: zejście w dolinę śmierci.

• W wyniku jednostronności pojawia się pustka, osamotnienie, niepewność.

• Utrata sensu indywidualnego życia; relatywizacja kraju, psychiki, religii, ideologii.

Druga faza indywiduacji

• Adaptacja do nieświadomości zbiorowej:

• Popędy (pobudki do działania bez świadomej motywacji) np. płciowy: irracjonalny i mitologiczny (numinosum).

• Archetypy (potencjalności i wzorce zachowania):

• Bipolarna struktura (jasna i ciemna strona, „interaktywne”).

• Symbole i personifikacje (Sinnbild).

• Pojawiają się w sytuacjach granicznych.

• Ujawnia się: pozorny charakter persony, relatywność świadomości i tradycyjnego ładu.

• Podstawą koncepcji Junga stanowią kategorie archetypów oraz nieświadomości zbiorowej, która jest ponadosobowa - "überpersönlich" - transpersonalna, albo przynajmniej pozaindywidualna.

• W koncepcji Junga mamy cztery główne archetypy korespondujące z koncepcją „transpersonalnego ja”:

• Cień

• Obraz duszy (anima/animus)

• Osobowości maniczne oraz

• Jaźń.

Cień

• Cień zawiera treści nieakceptowane, wypierane, ukrywane.

• Cień jest projektowany na na inne jednostki albo grupy ludzi, które stają się następnie obiektem naszych przesądów, uprzedzeń, stereotypów, nienawiści, selekcji ofiarniczej (kozły ofiarne).

• Integracja cienia wynik - wycofanie projekcji.

Anima i Animus

• Obraz duszy to obraz naszej relacji do nieświadomości, a ściślej archetypalne uosobienie nieświadomości - które jest percypowane jako tajemnicze, fascynujące, odrębne, autonomiczne, posiadające własną osobowość, i z którym można wchodzić w osobowe relacje.

• Jest to wewnętrzna Muza, źródło inspiracji, witalności i twórczości.

• Doświadczana w snach, wizjach, fantazjach, marzeniach, ale także projektowana na osoby płci przeciwnej.

• Źle rozpoznana staje się przyczyna kłopotów i patologii: uzależnień, obłędu, porażek życiowych, błędnych decyzji.

• Osobowości maniczne - archetypowe uosobienie wyjątkowych wewnętrznych mocy znajdujących się w głębinach nieświadomego.

• Generalnie doświadczane jako - lub projektowane na - osoby tej samej płci.

• Wieczny młodzian (puer aeternus), bohater, ojciec, Stary Mędrzec, (Jungowski Eliasz), wieczna dziewczynka (puella aeterna) Kapłanka, Magna Mater, Amazonka, Bogini.

Jaźń

• Jaźń to całość psyche, prapodstawa.

• Psychologiczny cel połączenia świadomości i nieświadomości.

• Jest to coś (stan, przedmiot, dyspozycja) do urzeczywistnienia.

• Jednak nigdy nie może zostać zrealizowane w pełni - bo nieświadomość na zawsze pozostanie ukryta.

• Doświadczana jako wewnętrzne przewodnictwo, natchnienie, „głos wewnętrzny”, „zasada porządkująca” zmierzająca do zaprowadzenia harmonii.

• W snach, mitach, wizjach, obecna i doświadczana jako obiekty i postacie symbolizujące całość/pełnię, równowagę, harmonię i doskonałość:

• Chrystus

• Kriszna

• Budda

• Słońce

• Koło

• Krąg

• Jung nie radzi sobie z doświadczniemi nie-dualnej, bezpostaciowej (formless) świadomości.

• Jeszcze większe kłopoty ma z rozróżnieniem w ramach kolektywnej nieświadomości tego co autentycznie ponadosobowe, transpersonalne, duchowe, od tego co niższe, pre-personalne, przedosobowe.

• Według krytyków:

• archetypy - jak cień, anima, czy osobowość maniczna – mogą być uniwersalne i kolektywne, ale nie pociąga to za sobą konieczności uznania ich za transpersonalne, ponadosobowe.

• Przecież osobowość maniczna może się zamanifestować, jako:

• Stary Mędrzec, albo Kapłanka, ale także jako:

• wieczny młodzieniec (puer aeternus), czy wieczna dziewczyna (puella aeterna).

• Assagioli twierdzi: Jungowska „nieświadomość kolektywna” składa się z różnorodnych elementów, często wręcz przeciwstawnych co do swej natury, zarówno prymitywnych i archaicznych, jak i wyższych, wyraźnie nad-świadomych.

• Podobnie krytykował Junga Wilber: za nadinterpretację i przypisywanie transpersonalnego charakteru doświadczeniom, które są tylko niewyodrębnione i nierozróżnione a przy tym pozbawione wszelkiej integralności.

• Dla Junga kolektywna nieświadomość jest rzeczywistością o transpersonalnym charakterze ("überpersönlich") ponieważ jest uniwersalna, i przekracza to co jednostkowe oraz społeczno-kulturowe.

Roberto Assagioli

pomiędzy jogą a ezoteryką:

psychosynteza

• Istota koncepcji Assagiolego - to pragnienie odróżnienia wyższych poziomów czy pokładów nieświadomości od jej niższych postaci.

• Roberto Assagioli praktykował Radża Jogę Pantańdżalego (Pantanjali) a dodatkowo był uczniem i wyznawcą Alice Bailey (należał do jej bliskich i zaufanych współpracowników).

• Psychosynteza była próbą znalezienia psychologicznego wyrazu, czy też ekwiwalentu dla tych duchowych systemów.

• Był szczególnie zainteresowany „reintrodukcją”, powtórnym wprowadzeniem do psychologii - kategorii osobowej/jednostkowej duszy.

• Koncepcja Assagiolego jest syntetycznie ujęta w słynnym „diagramie jaju”:

• Wyższa nieświadomość zostaje odróżniona zarówno od nieświadomości zbiorowej, jak i niższej.

• Kolektywna nieświadomość odnosi się do relacji, w jakich jednostka pozostaje z innymi ludźmi oraz tzw. ogólnego środowiska psychologicznego.

• Natomiast nadświadomość jest źródłem intuicji i inspiracji, uczuć wyższych, stanów kontemplacyjnych, oświecenia i ekstazy, wyższych funkcji psychicznych oraz duchowych mocy/energii.

• Jest także źródłem wartości wyższych oraz obszarem w którym znajdują się duchowe treści: wyobrażenia, energie etc.).

• Doświadczenia z tego poziomu poprzedzają świadomość Wyższej Jaźni.

• Ekwiwalent “osobowej duszy” pojawia się u Assagiolego na samym wierzchołku diagramu, na szczycie wyższej nieświadomości.

• Assagioli określa go rozmaicie, jako Jaźń, Wyższa Jaźń, Duchowe Ja, Prawdziwe lub Rzeczywiste Ja, Jaźń Noumenalna lub Transpersonalne Ja.

• Jest ona czymś różnym od świadomego ja/jaźni, punktu samowiedzy i centrum naszej świadomości - która jest tylko odbiciem, albo projekcją tej Wyższej Jaźni.

• Ale nie oznacza to, że mamy dwie jaźnie w sobie:

• W istocie wygląda na to, jakby istniały dwie jaźnie, ponieważ nasze osobowe ja jest tak bardzo i zasadniczo nieświadome istnienia drugiej jaźni, że nawet jest gotowe zaprzeczyć jej istnieniu; podczas gdy ta druga, prawdziwa Jaźń pozostaje ukryta i nie objawia się bezpośrednio naszej świadomości…

• W rzeczywistości nie ma dwóch jaźni, niezależnych i osobnych bytów/istnień.

• Jaźń jest jedna, a tylko manifestuje się na różnych poziomach świadomości i samourzeczywistnienia. Odbicie zdaje się samoistne, ale w rzeczywistości nie posiada żadnej substancjalnej samodzielności. Innymi słowy, nie jest ono nowym, odrębnym światłem, lecz tylko projekcją i odbiciem prawdziwego źródła światła.

• Wyższa Jaźń jest stałym centrum umiejscowionym poza i ponad świadomym ja.

• Może Ona jednak zostać doświadczona w stanach „kosmicznej świadomości” lub z pomocą takich metod jak Radża Joga.

• Rzeczywista różnica pomiędzy „małym ja”, a wyższą Jaźnią, polega na tym, że niższe ja jest w wyraźny sposób świadome swojej osobności - i z tej racji odczucie samotności oraz oddzielenia staje się częścią naszego egzystencjalnego doświadczenia. W przeciwieństwie do tego, doświadczenie duchowej Jaźni niesie ze sobą odczucie wolności, rozszerzania się (ekspansji) oraz komunikacji z innymi Jaźniami oraz całą rzeczywistością, a zatem poczucie Uniwersalności i Jedności. Odczucie to ma zarazem jednostkowy, indywidualny i uniwersalny charakter.

• Taka ekspansja jednostkowej świadomości w sferę Jaźni - umożliwia przekształcenie całej osobowości i zogniskowanie jej wokół tego nowego centrum.

• Według Assagiolego jest to zasadniczy cel duchowej czy też transpersonalnej psychosyntezy - w przeciwieństwie od osobowej psychosyntezy, która zmierza do rozwoju i wykształcenia dobrze zintegrowanej osobowości.

• Jednak duchowej psychosyntezy nie można osiągnąć bezpośrednio i natychmiastowo (nawet okresowe stany kosmicznej świadomości czy samadhi nie są w stanie w pełni i trwale przekształcić osobowości).

• Duchowe wznoszenie się jest długie i trudne - wymaga określonej praktyki, składa się z licznych etapów pośrednich oraz plateaux (przystanków).

• Pociąga za sobą konieczność wypracowania więzi z dynamicznymi „jednoczącymi ośrodkami czy też centrami”.

• Są to reprezentacje albo idealne modele Wyższej Jaźni. W tym celu należy stworzyć połączenie pomiędzy świadomym ja a Wyższą Jaźnią.

• Może ono przybrać postać zewnętrzną, (modelem jest Nauczyciel, Guru, duchowe nauki, religia) lub wewnętrzną (łącznikiem jest „wewnętrzny nauczyciel”, dajmonion, wewnętrzny Chrystus).

• Assagioli wymienia jeszcze dwie szersze postaci psychosyntezy: Międzyosobniczą oraz Kosmiczną albo Najwyższą Syntezę.

• Pierwsza zaczyna się od uprzytomnienia sobie wzajemnej zależności i powiązania wszystkich ludzi i polega na wypracowaniu harmonijnych relacji międzyosobowych i międzygrupowych.

Synteza Kosmiczna

• Ponad wszystkim stoi Kosmiczna Synteza, która jest jednostkowym wyrazem obszerniejszej i szerszej „duchowej, ponad-indywidualnej Rzeczywistości, boskiego bytu albo kosmicznej energii – Ducha działającego ponad całym stworzeniem i wewnątrz niego… nadającego mu porządek, harmonię i piękno, jednoczącego wszystkie byty ze sobą za pomocą więzów miłości”.

• Teoria Assagiolego - mimo, że rozróżnia, lepiej od Jungowskiej różne rodzaje nieświadomości, a więc poziomy transpersonalności i sub-personalności - to podobnie, jak Jungowska ma problemy z radzeniem sobie z różnymi rodzajami doświadczenia mistycznego.

• Jak odróżnić świadomość kosmiczną od jednoczącego doświadczenia mistyków chrześcijańskich (unio mystica), nie-dualnej świadomości Orientu czy tzw. świadomości świadka (formless Witnessing)?

• Jeśli przynajmniej niektóre z nich są doświadczeniami Ostatecznej Rzeczywistości (Boskiego Bytu, Brahmana), to dlaczego są one doświadczane w tak odmienny sposób?

• Assagioli wydaje się pojmować Wyższą Jaźń jako realnie istniejącą, ontologiczną rzeczywistość (w rodzaju Duszy, czy Atmana).

• Mimo, że – tak jak Jung - Assagioli twierdzi, iż pozostaje wyłącznie na gruncie psychologii (i odrzuca metafizyczne odniesienia) to możemy w to powątpiewać, z racji jego powszechnie znanego przywiązania do określonych doktryn ezoterycznych i duchowych.