BIZANCJUM CEZAROPAPIZM: Bizancjum to cesarstwo chrześcijańskie w którym każdy chrześcijanin musiał być poddanym cesarza bizantyjskiego i odwrotnie każdy poddany musiał być chrześcijaninem. Filary Bizancjum to religia chrześcijańska, prawo rzymskie i przeświadczenie o boskim pochodzeniu władzy. Cesarze Bizancjum eksponowali boskość władzy, uważali, że są namiestnikami Boga na ziemi i władzę wykonują w jego imieniu. Integrację państwa zapewniała absolutna władza cesarza. On był źródłem prawa, najwyższym sędzią, najwyższym wykonawcą stanowionego przez siebie prawa oraz naczelnym dowódcą. Władza cesarza obejmowała cały świat chrześcijański. Przejęty przez cesarza ceremoniał dworski miał cechy ogólnoświatowe i podkreślał podporządkowanie ludów i władców Europy osobie cesarza. Nie był jednak uważany za despotę i tyrana Cesarz miał działać dla dobra poddanych, miał im zapewnić sprawiedliwość, podległe mu organy miały działać „ zgodnie z wola Bożą i trwogą wobec Boga”. Cesarz jest władcą chrześcijańskim. Jest jeden Bóg na niebie i jeden cesarz na ziemi, zastępcą Boga do spraw doczesnych. Jest on naśladowcą Boga i jego ziemskim obrazem. W sztuce bizantyjskiej Chrystus często występował z insygniami cesarskimi, a Matka Boska ubrana była w diadem i szaty cesarzowej. W niedziele palmowe cesarz odbywał procesje na wzór wjazdu Chrystusa do Jerozolimy, a w Wielkie Czwartki umywał nogi starcom. Jako współrządzący z Bogiem cesarz zasiadał na tronie, który mógł pomieścić dwie osoby. Cesarz był głową kościoła, a wspólnotę chrześcijan utożsamiano ze wspólnotą państwową. Wprawdzie najwyższą władzę w kościele sprawowało formalnie kolegium pięciu patriarchów, ale faktyczna wyższość cesarza była niewątpliwa; to cesarz zwoływał konsylium, on na nim przewodniczył, on tez nadawał jego uchwałom wiążącą moc i wymuszał dla tych uchwał posłuszeństwo. Cesarskiej zwierzchności nad kościołem sprzyjała doktryna bożego namiestnictwa cesarza.

PAŃSTWAGERMAŃSKIEIIMPERIUM KAROLIŃSKIE: Aż po X wiek przemieszczenia ludów gwałtownie zmieniały oblicze całej Europy. Złożyły się na to migracje, w których brali udział Germanie (375r.), wypierani przez pochodzących z Azji Centralnej Hunów I Słowianie z własnej inicjatywy, bądź częściej pod naciskiem ludów stepowych. Te wielkie wędrówki ludów były jedną z przyczyn upadku Cesarstwa Rzymskiego na Zachodzie, a wraz z nim – przynajmniej pozornie rozpadu stworzonej przezeń jedności europejskiej. Rozrost świata rzymskiego powiększył wymiary problemów, nie dostarczając jednocześnie środków do ich rozwiązania. Kryzysy związane z sukcesją cesarstwa i rosnący nacisk aparatu fiskalnego, trudności gospodarcze i społeczne – wszystkie te czynniki przyczyniły się do jego upadku. Upadek Imperium spowodował, że Kościół – a zwłaszcza jego biskupi – stał się spadkobiercą cywilizacji grecko-rzymskiej. Ukształtowała się Europa zupełnie inna, niż antyczna, będąca jednocześnie jej spadkobierczynią. Rok 476 jest tradycyjnie uznawany za datę upadku Cesarstwa Rzymskiego i podział na państwo rzymskie zachodnie i wschodnie. Na gruzach zachodniej części Imperium Rzymskiego powstały nowe państwa germańskie: na Półwyspie Pirenejskim-Wizygotów, w Galii-Franków, na Półwyspie Apenińskim -Longobardów. Rzym z okolicą formalnie podlegał cesarzowi wschodniemu. Najbardziej stabilne państwo, które powstało na gruzach imperium rzymskiego stworzyli Frankowie – lud germański. Do największej potęgi doszli za czasów Karola Wielkiego(768-814). Rozciągnął on swoje panowanie na ogromny obszar: od Atlantyku i Morza Północnego aż poza Alpy i Pireneje obejmując część Hiszpanii i Włoch, na wschodzie do Laby i Soławy. Na tych obszarach siłą było wprowadzane chrześcijaństwo z językiem łacińskim w obrzędach kościelnych. Od koronacji w 800r. Karola Wielkiego na cesarza Zachodu, królowie frankijscy stali się formalnymi spadkobiercami cesarzy zachodnio-rzymskich i piastowali najwyższą władzę świecką na Zachodzie. Po śmierci Karola Wielkiego wnukowie doprowadzili do podziału państwa. Zawarty w 843r. traktat w Verdum zatwierdził powstanie trzech nowych państw: - Lotar – obszary centralne od Morza Północnego po Prowansję; Królestwo Włoch - Ludwik Niemiecki- Królestwo Wschodniofrankijskie od Saksonii po Bawarię – tu zaczną kształtować się Niemcy - Karol Łysy – Królestwo Zachodniofranklijskie – przyszła Francja. Państwo karolińskie rozpadło się, jego części zostały podzielone między Francję i Niemcy, zaś we Włoszech północnych Królestwo Włoskie. Niemcy, najsilniejsze spośród państw prokarolińskich, po wygaśnięciu dynastii przekształciły się w monarchię elekcyjną. Koronacja niemieckiego Ottona I (w 962r.) przez papieża na cesarza rzymskiego doprowadziła do tego, że od tej pory królowie Niemiec otrzymywali z rąk papieża godność cesarską i w oczach papiestwa mieli odgrywać rolę „zbrojnego ramienia Kościoła”. Tak właściwie kształtowała się starsza Europa.

EDYKT MEDIOLAŃSKI: został ogłoszony wspólnie przez cesarza zachodniej części Imperium Rzymskiego Konstantyna Wielkiego oraz cesarza wschodniej części Licyniusza w 313 r. w Mediolanie. Ogłaszał on wolność wyznania w Cesarstwie Rzymskim. Od tej pory chrześcijanie bez przeszkód mogli wyznawać swoją religię. Na mocy edyktu nastąpił zwrot budynków i gruntów kościelnych gminom chrześcijańskim. Ostatnie wielkie prześladowania chrześcijan nastąpiły za cesarza Dioklecjana (284-305). Panujący od 306 roku nad zachodnią częścią Imperium Rzymskiego syn Świętej Heleny i Konstancjusza Chlorusa Konstantyn I Wielki miał życzliwy stosunek do chrześcijaństwa. Na początku panowania Konstantyn musiał walczyć o władzę ze swym rywalem Maksencjuszem. Przed ważną bitwą przy Moście Mulwijskim (312 r.) ujrzał jak twierdził we śnie krzyż i otaczający go zapis "W tym znaku zwyciężysz". W tej bitwie pokonał i zabił Maksencjusza. Wkrótce potem wydał edykt przyznający chrześcijanom swobodę wyznawania swojej religii. Konstanty przyjął chrzest na łożu śmierci.

MACHIAWELIZM: zespół działań politycznych ispołecznych opierający się na podstępie, surowości, przebiegłości i oszustwie. Synonim bezwzględnego postępowania w myśl hasła “cel uświęca środki”. Makwiawelizm jako doktryna polityczna głosi, iż dobra i skuteczna polityka musi być nastawiona na osiągnięcie wyznaczonych celów. Podstęp, brutalna siła, terror i obłuda to metody sprawowania władzy. Machiavelli uważał, że polityk musi być przede wszystkim skuteczny. Wychodząc z założenia, że ludzie z natury są źli, zawistni i niesprawiedliwi, władca powinien dbać o pozory łaskawości i prawości, łamiąc je w razie potrzeby. Według Machiavellego republikańska forma rządów jest najlepsza, gwarantuje bowiem nie tylko stabilność i praworządność sprawowania władzy, ale też wolność, równość i możliwość nieustannego bogacenia się poddanych. Fundamentem takiej formy rządów są prawa, stąd siła i przemoc nie odgrywa szczególnej roli. W praktyce jednak jest to trudne do osiągnięcia, gdyż wymaga wiedzy, doświadczenia i politycznego talentu władcy. Makiawelizm był wielokrotnie wykorzystywany dla uzasadnienia antydemokratycznych rządów faszystowskich (faszyzm) i totalitarnych (totalitaryzm).

REFORMA KOŚCIOŁA (LUTER I KALVIN): Kulminacja dzieła reformy Kościoła nastąpiła na początku XVI wieku. Niemiecki mnich augustiański, doktor teologii Marcin Luter miał wielu poprzedników, ale jemu przyznaje się pierwszeństwo w dokonaniu zasadniczego przełomu. W swych 95 tezach, które miał wywiesić 31 października 1517 roku na drzwiach katedry w Wittenberdze, Luter dokonał przewartościowania nauki katolickiej opierając się na swoim rozumieniu Pisma Świętego, ale będąc też wyrazicielem pewnych dążeń tkwiących w społecznej podświadomości. Są trzy podstawowe zasady Reformacji rozpoczętej przez Lutra - "tylko wiara, tylko łaska, tylko Pismo". Luter głosił idee religii naturalnej, protest przeciw materialnej i politycznej potędze Kościoła, przeciw przywilejom kleru, krytykował obcy narodowo skład hierarchii kościelnych. Wystąpił przeciw sprzedaży odpustów, dał hasło rozpoczęcia reformacji, a na sejmie w Wormacji spalił potępiającą go bulle papieską. Podobny proces ogarnął inne kraje, w tym Szwajcarię, gdzie chrześcijańscy humaniści Huldrych Zwingli, Teodor Beza i Jan Kalwin stworzyli podstawy do utworzenia nowego kościoła zwanego reformowanym, który przyjął nieco odmienne założenia doktrynalne i strukturę organizacyjną niż kościół nazwany później ewangelicko-augsburskim, czyli luterańskim. W teologii Kalwina przeplatały się wątki z teorii Lutra, oraz republikańskich też Utryka Zwingliego.

SW TOMASZ: (urodzony prawdopodobnie w roku 1225, zmarł w 1274 roku). Filozof, teolog, uczony i przyrodnik wywodzący się z tradycji scholastycznej. Jeden z najwybitniejszych myślicieli w dziejach chrześcijaństwa. Jego geneza państwa: uważał, że na czele państwa jest władza świecka i duchowna, twierdził iż istnieje ustrój republiki i monarchi. Najlepsza jest monarchia, bo to ona troszczy się o lud, zaś król musi przestrzegać prawa bożego i natury. Za tyrana uznawał tego, co nielegalnie zdobył władzę, przez uzurpację, symonię (kupienie urzędu). Teoria prawa wg niego - prawo jest rozporządzeniem rozumu. A to, które jest z nim niezgodne, nie jest prawem. Prawo musi mieć cel - dobro powszechne, a dodatkowo celem jest szczęście. Prawo ustanawiają legalnie panujący. Musi ono być promulgowane przez panującego (ogłoszone). Uważał, że istnieją dwa rodzaje prawa: pozytywne narodów i cywilne dla państw. Są to prawa pisane i umowne. Jest jeszcze trzecie prawo: pochodne. Boskie prawo pozytywne podzielił na: niedoskonałe (to w Starym Testamencie) i doskonałe (w NT). W 1319 Kościół Rzymsko-Katolicki rozpoczął wstępne postępowanie w sprawie kanonizacji Tomasza z Akwinu. Kanonizowany 18 lipca 1323 przez papieża Jana XXII w Awinionie. Na soborze trydenckim tylko dwie księgi umieszczono na ołtarzu - Biblię i Summę Teologii Tomasza z Akwinu.

ŚW AUGUSTYN: N filozofię Augustyna wpływ wywarł nie tylko manicheizm, ale także pelagianizm i neoplatonizm. Chrześcijaństwo i filozofia Augustyna ważne są dla rozwoju myśli społecznej, gdyż wprowadzały ideę wspólnoty, tworzonej nie tylko na podstawie pokrewieństwa krwi, ale  na podstawie woli i świadomego uczestnictwa we wspólnocie wartości. Tą wspólnotą wartości była wspólnota wiary w Jezusa Chrystusa, doskonałe zjednoczenie. W swoim dziele „O państwie Bożym”, Augustyn poszukiwał miejsca owej wspólnoty wartości w otaczającym ją świecie społecznym. Chrześcijanin jest z jednej strony zwykłym człowiekiem, nie odróżniającym się ani mową, ani zwyczajami od reszty ludzi, a z drugiej łączy go z innymi chrześcijanami duchowa wspólnota , rządzona niezrozumiałymi dla zwyczajnego człowieka prawami. Chrześcijanina należał do dwóch różnych porządków: niebieskiego i ziemskiego. Chrześcijaństwo potrzebowało takiej ideologii, która łączyłaby ziemski porządek społeczny z porządkiem boskim.  Uważa się, że doktryna Św. Augustyna spełniła właśnie to zadanie. Dla Augustyna każde społeczeństwo było wspólnotą wartości, wspólnotą osób kochających jedną rzecz. Ludzie dążą do szczęścia, usiłując je urzeczywistnić na różne sposoby.  Społeczeństwo ziemskie powołała miłość ludzi dla samych siebie i pogarda dla Boga. Z kolei państwo niebieskie powołała miłość do Boga i pogarda ludzi dla samych siebie. Stosunek ludzi do Boga dzieli ich na dwa społeczeństwa. Obywatele tych dwu państw nie są rozdzieleni, lecz żyją jedni wśród drugich, i będzie tak, aż do Sądu Ostatecznego. Szczęście można zaznać tylko poprzez kult Jezusa Chrystusa. Systemy wartości obu państw są sobie przeciwstawne. Państwo ziemskie jest w swej istocie niedoskonałe, jego obywatele kierują się, każdy z osobna,  tylko swoim dobrem i realizuje tylko swoje pragnienia. Społeczeństwo ziemskie często dzieli się na przeciwstawne, wrogie sobie grupy, gdyż wartości do których dążą nie starcza dla wszystkich w jednakowym stopniu. HEREZJE ŚEDNIOWIECZNE: Mniej znane (wczesne) herezje średniowieczne: HEREZJA TANCHELMA (+1115) - działała w Antwerpii, głosiła surowe poglądy społeczne, odrzucała katolicką naukę o sakramentach. HEREZJA PIOTRA Z BRUYS (+ ok. 1133) - rozwinęła działalność w pd. Francji; atakowała liturgię, sakramenty, posty, cześć obrazów. HEREZJA ARNOLDA Z BRESCII (+ 1155), pole oddziaływania miała we Włoszech. Występowała przeciw własności Kościoła, potępiała rozwiązłość księży i chciwość biskupów. „Początkiem końca” działalności było oskarżenie żyjącego niezwykle skromnie papieża Eugeniusza III o „utuczenie ciała i napełnianie sakiewki”; HEREZJA HUMILIATÓW - działali w Lombardii, byli raczej „pacyfistami”, niż rewolucjonistami społecznymi. Głosili restrykcyjną wstrzemięźliwość seksualną, prowadzili surowy tryb życia - często pościli, nosili prosty, lniany strój. Część humiliatów pod wodzą Vacariusa przeszła na antyklerykalizm, głosiła konieczność zniesienia kultu i sakramentów; Najbardziej znane herezje średniowieczne (tzw. herezje ludowe): KATARZY - (gr.: katharoi - czyści) - tej nazwy używano od ok. 1163 ALBIGENSI - (od miasta Albi w pd. Francji), inna nazwa, mniej znana, to patareni (od ok. 1140). Działalność rozpoczęli ok. 1140 roku w południowej Francji (Tuluza, Burgundia, Prowansja), nie posiadali założyciela ani oficjalnej daty powstania. Sami mówili o sobie, że są dobrymi chrześcijanami, dobrymi ludźmi.

PAŃSTWO W NOWYM TESTAMENCIE: W Nowym Testamencie znajdujemy aprobatę władzy państwowej i wezwanie do zachowania jej przepisów, jako obowiązek wobec Boga jednak rozstrzygnięcia sumienia stawiane są ponad posłuszeństwem władzy: „Trzeba bardziej słuchać Boga niż ludzi”. Na pytania, czy wolno wierzącemu Żydowi, płacić podatki pogańskiemu cesarzowi w Rymie, Chrystus odpowiedział: dajcie Cezarowi to, co należy do Cezara a Bogu to, co należy do Boga”. Z tych względów krytycyzm wobec rządzących łączy Pismo Święte z zasadą lojalności wobec władzy, gdyż jednak powołana jest ona do dobrych celów. Św. Paweł stwierdza, że wszelka władza pochodzi od Boga. To zdanie bywało często źle rozumiane, jako aprobata dla wszystkich władców. Tymczasem użyte tu słowo greckie „władza”, exousia, oznacza władzę legalną, prawowity autorytet. Św. Paweł zaraz potem mówi o tym, że władza złych karze, a dobrych nagradza — istotnie, bez tej cechy nie zasługiwałaby na uznanie. Ma przy tym prawo używać miecza wobec przestępców. Pisze też Apostoł, że należy płacić podatki.. To samo stwierdził Jezus, mówiąc, żeby oddać „co cesarskie, cesarzowi, a co Bożego — Bogu”. Przy tej kwestii warto uściślić, że podatki tej epoki były umiarkowane; Jezusa zapytano o „pogłówne”, równoważne kilku dniówkom rocznie. Warto zauważyć, że gdy św. Paweł pisał te słowa, rządzili cesarze rzymscy, a więc władza świecka i pogańska. Konkretnie, w imieniu nieletniego jeszcze Nerona rządził sprawiedliwy filozof Seneka. Jeśli taka władza zachowuje się właściwie, też należy się jej posłuch. Za rządzących należy się modlić, starając się o ich nawrócenie. .Podobnie myśleli chrześcijanie następnych pokoleń. Nawet w okresie prześladowań starali się raczej przekonać władze niż buntować się przeciwko nim. Wobec gwałtownych poruszeń społecznych Kościół często zajmował stanowisko krytyczne, sądząc, że choć rządy są z reguły niedoskonałe, bunty i rewolucje przynoszą więcej złego niż dobrego. Wobec władzy tyrańskiej przysługuje jednak prawo do oporu.