KIERUJĄCY IZBĄ WYŻSZĄ W I, II i III RP
W dawnej Polsce Sejm składał się z trzech stanów sejmowych, tj. króla, Senatu i
Izby Poselskiej. Tak było w 1493 r. i od tej daty rozpoczynamy poczet władz
polskiego Senatu. W dawnym Senacie nie istniał osobny urząd marszałka
Senatu, a jego obradom przewodniczył król za pośrednictwem marszałka
wielkiego koronnego - pierwszego ministra Królestwa. W imieniu króla
prowadził on także obrady połączonych izb Sejmu, tj. Senatu i Izby Poselskiej.
Pod nieobecność marszałka wielkiego koronnego zastępował go marszałek
nadworny koronny. Marszałkowie wielki i nadworny zasiadali w Senacie i, jak
wszyscy senatorowie, byli mianowani dożywotnio przez króla. Pierwszym
senatorem, czyli prezesem Senatu, był arcybiskup gnieźnieński, jako prymas i
pierwszy książę Królestwa. Przewodniczył on obradom Senatu pod nieobecność
króla. Prymas miał także prawo zwoływania senatorów nawet wbrew woli króla
na tzw. radę tajną. Podczas bezkrólewia prymas był interrexem, czyli zastępcą
króla, i zwoływał Sejm. Senat w dawnej Polsce istniał do 1794 r., tj. do
powstania kościuszkowskiego. W 1795 r. nastąpił III rozbiór Polski. W
Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim pracami Senatu kierował prezes,
mianowany dożywotnio przez monarchę spośród senatorów świeckich. W
Polsce Odrodzonej konstytucja marcowa w 1921 r. określiła, że na czele Senatu
stoi marszałek Senatu oraz wicemarszałkowie wybierani przez senatorów ze
swego grona na okres kadencji Senatu. Zasadę tę utrzymano pod rządami
konstytucji kwietniowej w 1935 r. oraz w odrodzonym Senacie w roku 1989.
1492 – 1501
Król
Polski
Prymas Królestwa Polskiego Marszałek wielki koronny
Jan
Olbracht
kard. Fryderyk Jagiellończyk,
1493 - zm. 1503,
brat króla, biskup krakowski.
Piotr Kmita, 1494 - zm. 1505, b.
poseł królewski.
1501 – 1506
Król Polski Prymas Królestwa Polskiego Marszałek wielki koronny
Aleksander
Jagiellończyk
kard. Fryderyk Jagiellończyk,
1493 - zm. 1503,
Andrzej Boryszewski, 1504 -
zm. 1510, b. arcybiskup
lwowski.
Piotr Kmita, 1494 - zm.
1505,
Stanisław Chodecki, 1505 -
zm. 1529, b. kasztelan
lwowski.
1506 – 1548
Król
Polski
Prymas Królestwa Polskiego Marszałek wielki
koronny
Zygmunt I
Stary
Andrzej Boryszewski, 1503 - zm. 1510,
Jan Łaski, 1510 - zm. 1531, b. kanclerz
wielki koronny,
Maciej Drzewiecki, 1531 - zm. 1535, b.
kanclerz wielki koronny, b. biskup
kujawski,
Andrzej Krzycki, 1535 - zm. 1537, b.
sekretarz królewski, b. biskup płocki,
Jan Latalski, 1537 - zm. 1540, b.
sekretarz królewski, b.biskup
krakowski,
Piotr Gamrat, 1541 - zm. 1545, biskup
krakowski,
Mikołaj Dzierzgowski, 1546 - zm.
1559, b. biskup kujawski.
Stanisław Chodecki,
1505 - zm. 1529,
Piotr Kmita, 1529 - zm.
1553, kasztelan
wojnicki.
1548 – 1572
Król Polski Prymas Królestwa Polskiego Marszałek wielki
koronny
Zygmunt II
August
Mikołaj Dzierzgowski, 1546 - zm. 1559,
Jan Przerębski, 1559 - zm. 1562, b.
podkanclerzy koronny,
Jakub Uchański, 1562 - zm. 1581,
interrex 1572 - 1573, b. referendarz
wielki koronny, b. biskup kujawski.
Piotr Kmita, 1529 -
zm. 1553,
Jan Mielecki, 1555 -
zm. 1561, wojewoda
podolski,
Jan Firlej, 1563 - zm.
1574, wojewoda
lubelski.
1573 – 1574
Król
Polski
Prymas Królestwa
Polskiego
Marszałek wielki koronny
Henryk
Walezy
Jakub Uchański, 1567 -
zm. 1581, interrex 1575
Jan Firlej, 1563 - zm. 1574,
Andrzej Opaliński, 1574 - zm. 1593,
b. marszałek nadworny koronny.
1576 – 1586
Król
Polski
Prymas Królestwa Polskiego Marszałek wielki
koronny
Stefan
Batory
Jakub Uchański, 1567 - zm. 1581,
Stanisław Karnkowski, 1582 - zm. 1603
interrex 1586 - 1587, b. sekretarz wielki
koronny, b. biskup kujawski.
Andrzej Opaliński,
1574 - zm. 1593.
1587 – 1632
Król
Polski
Prymas Królestwa Polskiego Marszałek wielki koronny
Zygmunt
III Waza
Stanisław Karnkowski, 1582 -
zm. 1603,
Jan Tarnowski, 1604 - zm.
1604, b. referendarz wielki
koronny, b. biskup kujawski,
kard. Bernard Maciejowski,
1606 - zm. 1608, b. biskup
krakowski,
Wojciech Baranowski, 1608 -
zm. 1615, b. podkanclerzy
koronny, b. biskup kujawski,
Wawrzyniec Gembicki, 1616 -
zm. 1624, b. kanclerz wielki
koronny, b. biskup kujawski,
Henryk Firlej, 1624 - zm.
1626, b. podkanclerzy
koronny, b. biskup płocki,
Jan Wężyk, 1627 - zm. 1638,
interrex 1632, b. biskup
poznański.
Andrzej Opaliński, 1574 - zm.
1593,
Stanisław Przyjemski, 1593 - zm.
1595, b. marszałek nadworny
koronny,
Prokop Sieniawski, 1595 - zm.
1596, b. marszałek na-dworny
koronny,
Mikołaj Zebrzydowski, 1596 -
1601 (awansował na wojewodę
krakowskiego), wojewoda
lubelski,
Zygmunt Gonzaga-Myszkowski,
1603 - zm. 1615, b.kasztelan
wojnicki,
Mikołaj Wolski, 1616 - zm. 1630,
b. marszałek nadworny koronny,
Łukasz Opaliński, 1630 - 1649/50,
b. marszałek nadworny koronny.
1632 – 1648
Król Polski Prymas Królestwa Polskiego Marszałek wielki
koronny
Władysław
IV
Jan Wężyk, 1627 - zm. 1638,
Jan Lipski, 1639 - zm. 1641, b.
podkanclerzy koronny, b. biskup
chełmiński,
Maciej Łubieński, 1641 - zm. 1652, interrex
1648, b.sekretarz królewski, b. biskup
kujawski.
Łukasz Opaliński,
1630 - 1649/50.
1648 – 1668
Król
Polski
Prymas Królestwa
Polskiego
Marszałek wielki koronny
Jan II
Kazimierz
Maciej Łubieński, 1641 - zm.
1652,
Andrzej Leszczyński, 1653 -
zm. 1658, b. kanclerz wielki
koronny, b. biskup
chełmiński,
Wacław Leszczyński, 1659 -
zm. 1666, b. referendarz
wielki koronny, b. biskup
warmiński,
Mikołaj Prażmowski, 1666 -
zm. 1673, interrex 1668, b.
kanclerz wielki koronny, b.
biskup łucki.
Łukasz Opaliński, 1630 - 1649/50
(zrezygnował),
Jerzy Sebastian Lubomirski, 1650
- 1664 (pozbawiony urzędu przez
sąd sejmowy), b. marszałek
nadworny koronny,
Jan Sobieski, 1665 - 1674, b.
chorąży wielki koronny.
1669 – 1673
Król Polski Prymas Królestwa Polskiego Marszałek wielki
koronny
Michał
Wiśniowiecki
Mikołaj Prażmowski, 1666 - zm.
1673,
Kazimierz Florian Czartoryski, 1673 -
zm. 1674, interrex 1674, b. sekretarz
królewski, b. biskup kujawski.
Jan Sobieski, 1665 -
1674 (wybrany
królem Polski).
1674 – 1696
Król
Polski
Prymas Królestwa Polskiego Marszałek wielki koronny
Jan III
Sobieski
Andrzej Olszowski, 1674 - zm.
1677, b. podkanclerzy koronny, b.
biskup chełmiński,
Jan Wydżga, 1679 - zm. 1685, b.
sekretarz wielki koronny, b. biskup
warmiński,
kard. Michał Radziejowski, 1688 -
zm. 1705, interrex 1696, b. biskup
warmiński.
Stanisław Herakliusz
Lubomirski, 1676 - zm.
1702, b.marszałek
nadworny koronny.
1697 – 1733
Król
Polski
Prymas Królestwa Polskiego Marszałek wielki koronny
August II
Mocny
kard. Michał Radziejowski, 1688 -
zm. 1705,
Stanisław Szembek, 1706 - zm.
1721, b. biskup kujawski,
Teodor Potocki, 1723 - zm. 1738,
interrex 1733, b.sekretarz
królewski, b. biskup warmiński.
Józef Lubomirski, 1702 - zm.
1702, b. marszałek nadworny
koronny,
Kazimierz Ludwik Bieliński,
1702 - zm. 1713, b. marszałek
nadworny koronny,
Józef Mniszech, 1713 - 1742,
b. marszałek nadworny
koronny.
1733 – 1763
Król
Polski
Prymas Królestwa Polskiego Marszałek wielki koronny
August
III Sas
Teodor Potocki, 1723 - zm. 1738,
Krzysztof Szembek, 1739 - zm.
1748, b. referendarz wielki koronny,
b. biskup kujawski,
Adam Komorowski, 1749 - zm.
1759, b. nominat biskup inflancki,
Władysław Łubieński, 1759 - zm.
1767, interrex 1763, b. pisarz wielki
koronny, b. arcybiskup lwowski.
Józef Mniszech, 1713 - 1742
(awansował na kasztelana
krakowskiego),
Franciszek Bieliński, 1742 -
zm. 1766, b. marszałek
nadworny koronny.
1764 – 1793
Król Polski Prymas Królestwa
Polskiego
Marszałek wielki koronny
Stanisław
August
Poniatowski
Władysław Łubieński,
1759 - zm. 1767,
Gabriel Podoski, 1767 -
zm. 1777, b. referendarz
wielki koronny,
Antoni Ostrowski, 1777 -
zm. 1784, b. biskup
włocławski,
Michał Jerzy Poniatowski,
1785 - zm. 1794, brat
króla, b. biskup płocki.
Franciszek Bieliński, 1742 -
zm. 1766,
Stanisław Lubomirski, 1766 -
zm. 1783, b. strażnik wielki
koronny,
Franciszek Rzewuski, 1783 -
1783 (zrezygnował),
b.marszałek nadworny koronny,
Michał Jerzy Mniszech, 1783 -
1793 (zrezygnował),
b.marszałek nadworny litewski,
Fryderyk Moszyński, 1793 -
1794, b. sekretarz wielki
litewski.
1807 - 1815 Księstwo Warszawskie
Prezes Senatu
Stanisław Małachowski, 1807 - zm. 1809, b. marszałek Sejmu Czteroletniego, b.
prezes Rady Stanu i Rady Ministrów Księstwa Warszawskiego,
Ludwik Gutakowski, 1809 - zm. 1811, b. prezes Rady Stanu i Rady Ministrów
Księstwa Warszawskiego,
Tomasz Antoni Ostrowski, 1811 - 1815 - b. marszałek Izby Poselskiej Księstwa
Warszawskiego.
1815 - 1831 - Królestwo Polskie, Kongresowe
Prezes Senatu
Tomasz Antoni Ostrowski, 1815 - zm. 1817, b. prezes Senatu Księstwa
Warszawskiego,
Stanisław Kostka Potocki, 1818 - zm. 1821, b. prezes Rady Stanu i Rady
Ministrów Księstwa Warszawskiego,
Stanisław Zamoyski, 1822 - 1831, b. senator Księstwa Warszawskiego.
1922 – 1927
Marszałek Senatu Wicemarszałkowie Senatu
Wojciech Trąmpczyński, adwokat, b.
marszałek Sejmu Ustawodawczego.
Jakub Bojko, nauczyciel ludowy, b.
wicemarszałek Sejmu
Ustawodawczego,
ks. Antoni Stychel, b. wicemarszałek
Sejmu Ustawodawczego,
Jan Woźnicki, nauczyciel, b. poseł do
Sejmu Ustawodawczego.
1928 – 1930
Marszałek Senatu Wicemarszałkowie Senatu
Julian Juliusz Szymański,
profesor medycyny na
Uniwersytecie
Stefana Batorego w Wilnie,
b. działacz polonijny w
Ameryce Południowej.
Hipolit Gliwic, ekonomista i inżynier górniczy, b.
minister przemysłu i handlu,
Michał Hałuszczyński, emerytowany profesor
gimnazjalny, prezes ukraińskiego towarzystwa
"Proświta" we Lwowie,
Stanisław Posner, profesor socjologii w
Państwowym Instytucie Pedagogicznym w
Warszawie, b.radca Ministerstwa Pracy i Opieki
Społecznej.
1930 – 1935
Marszałek Senatu Wicemarszałkowie Senatu
Władysław Raczkiewicz, adwokat,
b. minister spraw wewnętrznych.
Antoni Bogucki, adwokat,
Jakub Bojko, b. wicemarszałek Senatu,
Zygmunt Leszczyński, ziemianin, b.
członek Rady Stanu Królestwa Polskiego.
1935 – 1938
Marszałek Senatu Wicemarszałkowie Senatu
Aleksander Prystor,
pułkownik, b.
premier.
Mikołaj Kwaśniewski, lekarz, pułkownik, b. wojewoda
poznański,
Wacław Makowski, profesor prawa na Uniwersytecie
Warszawskim, b. wicemarszałek Sejmu,
Kazimierz Świtalski, dr filozofii, b. marszałek Sejmu,
zrezygnował z mandatu senatorskiego w 1935 r.,
Jerzy Barański, pedagog, b. poseł do Sejmu, wybrany
wicemarszałkiem Senatu na miejsce K. Świtalskiego 12
XII 1935 r.
1938 – 1939
Marszałek Senatu Wicemarszałkowie Senatu
Bogusław Miedziński,
pułkownik, b. wicemarszałek
Sejmu.
Stefan Dąbkowski, pułkownik, b. komendant
Szkoły Podchorążych Inżynierii w Warszawie,
Alojzy Pawelec, lekarz, b. poseł do Sejmu
Śląskiego,
Błażej Stolarski, rolnik, b. minister rolnictwa.
1989 – 1991
Marszałek Senatu Wicemarszałkowie Senatu
Andrzej Stelmachowski, profesor prawa
na Uniwersytecie Warszawskim, b. prezes
Klubu Inteligencji Katolickiej w
Warszawie.
Zofia Kuratowska, profesor
medycyny na Akademii Medycznej
w Warszawie,
Józef Ślisz, rolnik, b.
przewodniczący NSZZ Rolników
Indywidualnych "Solidarność"
Andrzej Wielowieyski, prawnik,
ekonomista.
1991 – 1993
Marszałek Senatu Wicemarszałkowie Senatu
August Chełkowski, profesor fizyki
na Uniwersytecie Śląskim, były
rektor Uniwersytetu Śląskiego.
Alicja Grześkowiak, profesor prawa na
Katolickim Uniwersytecie Lubelskim,
senator RP I kadencji,
Andrzej Czapski, ekonomista, senator RP
I kadencji,
Józef Ślisz, rolnik, wicemarszałek Senatu
RP I kadencji.
1993 – 1997
Marszałek Senatu Wicemarszałkowie Senatu
Adam Krzysztof Struzik,
lekarz medycyny, senator
RP II kadencji.
Zofia Kuratowska, profesor medycyny w Akademii
Medycznej w Warszawie, senator RP I i II kadencji,
wicemarszałek Senatu RP I kadencji,
Ryszard Czarny, profesor w Wyższej Szkole
Pedagogicznej w Kielcach - pełnił funkcję do 16
marca 1995 r.,
Stefan Stanisław Jurczak, technik mechanik, senator
RP II kadencji.
Grzegorz Kurczuk, prawnik doktor nauk
politycznych - wybrany 16 marca 1995 r.
1997
Marszałek Senatu Wicemarszałkowie Senatu
Alicja Grześkowiak - profesor
prawa na Katolickim
Uniwersytecie Lubelskim.
Wicemarszałek
Senatu II kadencji. Senator RP I,
II i III kadencji.
Andrzej Chronowski, inżynier odlewnictwa
metali, senator RP III kadencji - pełnił
funkcję do 3 października 2000 r.,
Tadeusz Rzemykowski, ekonomista,
senator RP III kadencji,
Donald Tusk, historyk, polityk, poseł I
kadencji Sejmu,
Marcin Tyrna, frezer, senator RP III
kadencji - wybrany 3 października 2000 r.