Kronika Anonima, tzw. Galla
Kronika polska (łac. Chronica Polonorum) – spisana po łacinie w latach 1112-1116 kronika historii polski. Jej anonimowy autor był cudzoziemcem, którego dokładne pochodzenie nie jest ustalone. Rozważane są hipotezy zakładające jego przybycie z południowej lub środkowej Francji (stąd nadany przydomek Gall), z Flandrii, lub z Wenecji. Prawdopodobny jest jego wcześniejszy pobyt na Węgrzech. Był mnichem benedyktyńskim, który w Polsce znajdował się najprawdopodobniej w kancelarii książęcej Bolesława Krzywoustego.
Wybitny renesansowy dziejopis Marcin Kromer, w którego posiadaniu znajdował się jeden z ocalałych do dziś dnia rękopisów Kroniki..., napisał na nim następującą uwagę: „Niniejszą historię napisał Gall, mnich jakiś zapewne, jak można wnosić z przedmów, który żył za czasów Bolesława III”. Od tego czasu przyjąło się nazywanie Anonima Gallem.
Kronika... jest utworem historiograficznym, który powstał na podstawie polskich źródeł i informacji zebranych przez Galla na dworze Bolesława, jest więc utworem na wskroś polskim i jako taki zaliczany jest do najstarszych dzieł polskiego piśmiennictwa. Kronika jest napisana łaciną, często rymowaną, często posługuje się motywami fikcyjnymi jak listy, mowy lub pieśni. Kronika ma charakter moralistyczny, władza panujących pochodzi od Boga, a ich rządy mają idealistyczny przebieg. Wyraźnie widać wpływ znanych już z okresu wcześniejszego "gesta", czyli opowieści o rycerzach-bohaterach, których snucie należało do tradycji dworskiej. Choć Gall niewątpliwie wybiera fakty historyczne, traktując jedne obszernie, a inne pomijając milczeniem , nie posuwa się do ich fałszowania. Charakterystyczny dlań zwrot - długo byłoby o tym mówić- po części wynika z faktu, iż kronikę pisze z chęci zarobku (daje to do zrozumienia kilka razy w treści Kroniki), więc by się nie narazić przemilcza pewne problemy, a po części markuje nim po prostu swoją niewiedzę na dany temat.
Kronika... opisuje dzieje Piastów, przede wszystkim zaś Bolesława Krzywoustego. Składa się z trzech ksiąg:
Część pierwsza, tzw. "Gesta", opisuje legendarne początki państwa polskiego (od księcia Popiela) do narodzin Bolesława Krzywoustego;
Księga druga opisuje młodość księcia, do roku 1108;
Niedokończona część trzecia mówi o latach panowania Krzywoustego, aż do roku 1113. Jest to ostatni rok opisany przez Galla w jego kronice.
W księgach opisuje przede wszystkim dzieje Bolesława Krzywoustego, ale pisze także o Mieszku I, Bolesławie Chrobrym, Mieszku II, Kazimierzu Odnowicielu, Bolesławie Śmiałym oraz Władysławie Hermanie.
Treść "Kroniki" i jej myśl przewodnia.
Główne wydarzenia:
Księga I
Autorska przedmowa w formie listu, w którym kronikarz zwraca się do całego ówczesnego episkopatu z prośbą, by patronowali jego dziełu i byli jego przewodnikami duchowymi.
Wiersz - opowieść o cudownych narodzinach Bolesława Krzywoustego, syna Władysława Hermana.
Ukazanie piękna ziemi polskiej, jej bogatej przyrody, informacje o ówczesnych sąsiadach i o pierwszych polskich władcach z okresu przedhistorycznego- wielkopolskie podania o Piaście i Popielu.
Przedstawienie panowania księcia Siemowita, syna Piasta oraz jego następców: Leszka i Siemomysła, który był ojcem naszego pierwszego księcia historycznego - Mieszka I. Opowieść o Mieszku, który w siódmym roku życia odzyskał wzrok, rozumiana jako symbol przebudzenia się Polski ze ślepoty i zapowiedź jej przyszłego oświecenia - chrystianizacji.
Przyjęcie przez Polskę chrześcijaństwa (cytat).
Wysławianie rządów i czynów Bolesława Chrobrego (cytat).
Tren żałobny na śmierć Bolesława Chrobrego (cytat).
Omówienie działalności Mieszka II i jego syna Kazimierza Odnowiciela (cytat).
Panowanie Bolesława Śmiałego (cytat).
Konflikt z biskupem Stanisławem Szczepanowskim, wygnanie Bolesława z Polski, pobyt na Węgrzech (cytat).
Przejęcie władzy przez Władysława Hermana, narodziny jego syna, Bolesława Krzywoustego (cytat).
W księdze tej ukazano dzieje państwowości polskiej w okresie 250 lat. Okres przedhistoryczny i okres historyczny obejmują ponad 125 lat (od 960 do 1086 roku).
Księga II
List do biskupa Pawła i kanclerza Michała z prośbą o przyjęcie opowieści napisanej na cześć książąt polskich i naszego kraju.
Wiersz - zapowiedź kontynuacji pracy.
Narodziny Bolesława i śmierć jego matki (cytat).
Panowanie Władysława Hermana, jego walka z Pomorzanami; opowieść o Zbigniewie - przyrodnim bracie Bolesława, ukazanie surowego wojewody Sieciecha, który sprawował rządy w imieniu księcia; cud św. Wojciecha; podział państwa (cytat).
Dzieciństwo i młodość Bolesława, opisywanie odważnych czynów młodzieńca: zabicie dzika, pokonanie niedźwiedzia, wyprawy na nieprzyjaciół, zdobycie Międzyrzecza i innych grodów (cytat).
Knowania wojewody Sieciecha, pasowanie Bolesława na rycerza, walki z Pomorzanami, śmierć księcia Władysława Hermana, ślub Bolesława, nieporozumienia między Zbigniewem i Bolesławem, synod biskupów polskich, ciągłe potyczki z Pomorzanami, Morawianami i Czechami (cytat).
Wyprawa na Kołobrzeg, sława oręża polskiego, pieśń rycerzy.
Przymierze z królem Węgrów i bratem Zbigniewem.
Knowania Zbigniewa, wygnanie go z kraju i przejęcie przez Bolesława całkowitej władzy (cytat).
Wyprawa Bolesława przeciw Prusom, "cudowne" ocalenie arcybiskupa gnieźnieńskiego Marcina i zwrócenie świętych relikwii, dalsze próby chrystianizacji Pomorzan, wyprawa przeciw Czechom, najazd Pomorzan na ziemie polskie i kolejna wojenna wyprawa Bolesława (cytat).
Księga II obejmuje okres od 1086 r. do 1108 r., czyli zaledwie 23 lata.
Księga III
List autora do kapelanów książęcych i duchowieństwa polskiego, w którym wyjawia cel pisania tego dzieła.
Wiersz - relacja o zwycięskiej bitwie pod Nakłem w 1109 r.
Zwycięskie wojny Krzywoustego z Pomorzanami (cytat).
Odparcie zbrojnej interwencji cesarza niemieckiego Henryka V, który wraz ze Zbigniewem najechał nasz kraj (cytat 1, cytat 2), pieśń żołnierzy strzegących obozu niemieckiego (cytat).
Wyprawa wojenna przeciw Czechom, uniezależnienie Śląska (cytat).
Wyrażenie zgody na powrót Zbigniewa do kraju, oślepienie go pod zarzutem zdrady i spowodowanie jego śmierci; pokuta Bolesława (cytat).
Opanowanie grodów nadnoteckich (cytat).
Księga III obejmuje 4 lata panowania Bolesława Krzywoustego, lata 1109- 1113.
Okoliczności powstania utworu, jej autor.
Idea "Kroniki" - utwór powstał na zamówienie Krzywoustego, miał uświetnić i utrwalić jego panowanie oraz wojenne czyny, wyrazić dążenia do stworzenia silnego, scentralizowanego państwa; ukazać dążenia ówczesnego społeczeństwa do utrwalenia suwerenności i umocnienia państwowości wbrew egoistycznym interesom niektórych możnych feudałów.
Gall Anonim to określenie konwencjonalne, nadane przez potomnych, bowiem o twórcy "Kroniki" wiemy niewiele. Marcin Kromer, pisarz XVI, na marginesie ocalałego do dziś rękopisu "Kroniki" zostawił zapiski, w których autora dzieła nazwał Gallem. Nieznany kronikarz - dlatego Anonim - przypuszczalnie mnich benedyktyn (wskazuje na to treść "Kroniki"), cudzoziemiec, bowiem nazywał siebie "wygnańcem i pielgrzymem", przybył do Polski z Węgier. W Polsce związany był z dworem Bolesława Krzywoustego i spisywał dzieje piastowskiej dynastii.
Anonim zwany Gallem, także Gall Anonim (ur. ? - zmarł po 1116) - pierwszy kronikarz działający na ziemiach polskich, autor Kroniki polskiej.
Praktycznie nie znamy żadnych pewnych faktów z jego życia. Szczątkowe informacje o nim można jedynie wydedukować na podstawie skąpej w szczegóły autobiograficzne "Kroniki". Żył w czasach Bolesława III Krzywoustego. Do Polski przybył najprawdopodobniej z klasztoru św. Idziego w Samogyv
Wzorce osobowe doskonałych władców:
Kronika jest także dziełem o ambicjach parenetycznych. Gall przedstawił w niej dwa wzorce osobowe doskonałych władców: króla Bolesława Chrobrego, ukazanego jako dobry, sprawiedliwy i kochany przez poddanych monarcha, oraz księcia Bolesława Krzywoustego, którego autor uważa za wzorzec władcy - rycerza. Krzywousty jest doskonałym dowódcą budzącym panikę w szeregach wroga. Kronika należy do epiki rycerskiej, jest pisana językiem żywym, obrazowym i choć prostym, to jednak nie pozbawionym licznych metafor i gry słów.Autor często stosuje pytania retoryczne, wykrzykniki, wołacze i apostrofy, starając się utrzymać podniosły styl krasomówczy, zgodny z wymogami średniowiecnej poetyki gatunku.