Psychologia rozwojowa - wymagania egzaminacyjne

I. Przedmiot, zadania i problemy psychologii rozwojowej. Pojęcie

rozwoju, zmiany ilościowe i jakościowe. Tempo i rytm rozwoju; pojęcie

akceleracji, okresy sensytywne i krytyczne w rozwoju. Modele rozwoju:

poznawczo-rozwojowy, wywodzący się z teorii uczenia się, podejście

behawiorystyczne i teorii uczenia się społecznego - i etologiczny.

Strategie badawcze (badania podłużne i poprzeczne). Czynniki rozwoju

(dziedziczność, aktywność własna, oddziaływania środowiska,

wychowanie). Stadia rozwoju ontogenetycznego (też: projekt krakowski).

1. Przedmiot i zadania psychologii rozwojowej

- przebieg i charakterystyka rozwoju psychicznego

- właściwości psychiczne dziecka (człowieka) w różnych okresach rozwoju

- prawidłowości powstawania i rozwoju procesów i właściwości psychicznych

- czynniki warunkujące rozwój

- prawa rządzące rozwojem

2. Rozwój:

- to łańcuch procesów złożony z wielu ogniw, czyli proces długotrwałych zmian

- dokonuje się w sposób ciągły

- prowadzi do zapewnienia jednostce coraz lepszej równowagi z otoczeniem, a później

doskonalenia tych stosunków

3. 2 sposoby adaptacji do otoczenia:

- bierny- coraz lepsze przystosowanie się do wymagań otoczenia

- czynny- coraz skuteczniejsze zmienianie otoczenia, zgodne z własnymi potrzebami,

oczekiwaniami itp.

4. zmiany rozwojowe:

- zwiększają równowagę między jednostką a otoczeniem

- cechowane są przez:

* kierunkowość – by być coraz lepszym

* konsekwencję- każdy etap musi być osiągnięty

* progresywność

* nieustanność

+ wszyscy przechodzą przez takie same etapy

5.pojęcie rozwoju- dotyczy zarówno zmian ilościowych (czyli nasilenia cechy), jak i

jakościowych (czyli transformacji cech).

- różne są u ludzi tempo (czyli szybkość zachodzących zmian) i rytm (czyli stopień

równomierności- harmonijny lub dysharmonijny, czyli różny w różnych okresach życia)

- zjawisko akceleracji- przyspieszony rozwój danego pokolenia w porównaniu z pokoleniami

poprzednimi (nie występuje w psychologii)

PERIODYZACJA ROZWOJU:

Wg M. Żebrowskiej -> wg projektu krakowskiego

1. Noworodek 0-0,1 -> stadium prenatalne

2. Niemowlę 0,1-1 -> stadium niemowlęcia

I faza noworodka 5-8tydz.

II faza niemowlęcia do 12msc.

3. Poniemowlę 1-3 -> stadium wczesnego dzieciństwa 1-3

4. Przedszkolak 3-7 -> stadium średniego dzieciństwa

I faza 3-5

II 5-7

5. Wiek młodszy szkolny 7-11/12 -> stadium późnego dzieciństwa

I faza 7-9

II faza 9-11

6. Dorastanie 12-17/18

7. Wiek młodzieńczy 18-24

8. Wczesna dorosłość 25-34

9. Średnia dorosłość 35-60

10. Późna dorosłoś >60

MODELE ROZWOJU

1. Psychologiczne teorie rozwoju:

a. Teoria poznawczo rozwojowa:

- J.J. Rousseau, J. Piaget

- rozwój przebiega zgodnie z wrodzonymi mechanizmami, wpływ środowiska jest niewielki

- zachowanie dziecka odzwierciedla organizację jego systemu poznania

- rozwój poznawczy to proces nabywania serii jakościowych, intelektualnych osiągnięć, które umożliwiają dziecku stworzenie pojęć niezbędnych do osiągnięcia
dojrzałości intelektualnej

- na różnych poziomach wieku ujawniają się różne poziomy rozumienia i rozumowania

Wpływ czasu -> biologiczne dojrzewanie tkanek-> zmiany możliwości poznawczych->zmiany zachowania-> rozwój

b. Teorie uczenia się:

- J. Locke, J .B. Skinner, A. Bandura

- rozwój dokonuje się w wyniku oddziaływań środowiska (ważna jest rola gromadzonych doświadczeń, nie biologii)

* teoria behawioralna- Skinner

> za zachowanie odpowiada interakcja z otoczeniem, które jest źródłem wzmocnień, nagród i kar

> najsilniejszy mechanizm to uczenie się (warunkowe, instrumentalne, sprawcze)

> rozwój to wynik kształtowania się zachowań podczas warunkowania (tworzenie łańcuchów bodziec-reakcja)

Upływ czasu-> gromadzenie doświadczeń (warunkowanie)-> uczenie się-> zmiany zachowania-> rozwój

* teoria uczenia się społecznego Bandury

> nie badania laboratoryjne, ale obserwacja w różnych sytuacjach (naturalnych i

eksperymentalnych)

> najważniejsze dla rozwoju jest uczenie się poprzez naśladowanie zachowań modela

> eksperymenty nad agresją- modelowanie zachodzi bez stosowania wzmocnień, a

dzięki obserwacji zachowań modela

Upływ czasu-> gromadzenie doświadczeń (modelowanie)-> uczenie się-> zmiany zachowania-> rozwój

c. Teoria etologiczna (etologia- nauka o zachowaniach)

- K. Darwin, K. Lorenz, J.Bowlby

- zakłada istnienie biologicznych wzorców, mechanizmów zachowań

- wzorce są wzbudzane przez specyficzne, określone dla danego gatunku bodźce zewnętrzne (np. twarz niemowlęcia wzbudza zachowania opiekuńcze)

- wzorce te mogą by uaktywniane i zmieniane przez doświadczenie

Wpływ czasu-> odbiór bodźców ze środowiska i dojrzewanie biologicznych wzorów-> zmiany zachowania-> rozwój

- określone zdarzenia wywierają największy wpływ w określonym czasie:

> okres krytyczny w rozwoju danej funkcji, to taki czas, w którym określony rozwój bodźców musi zacząć dociera do jednostki (lub jednostka musi rozpocząć trening określonych czynności), bo jeśli dany okres mini to rozwój danej sfery nie będzie już mógł by zapoczątkowany

> okres sensytywny to okres wzmożonej podatności na pewien rodzaj bodźców (okres wrażliwości) lub gotowości do wykonywania pewnych zachowań, czynności

Typy badań w psychologii:

a. Badania opisowe- celem jest obserwowanie i rejestrowanie zjawisk i procesów; prowadzi się je w początkowych etapach poznawania problemu

b. Badania korelacyjne- celem jest poszukiwanie związków między różnymi zmiennymi (współzmienność, współwystępowanie); korelacja wskazuje kierunek
(pozytywny lub negatywny) i siłę związku między zmiennymi

c. Badania eksperymentalne- celem jest poszukiwanie związków przyczynowo-skutkowych miedzy zmiennymi; manipuluje się zmienną niezależną (którą może
zmienia eksperymentator) i bada, jakie zmiany zachodzą w zmiennej zależnej

II. Charakterystyka noworodka, poziom dojrzałości fizycznej i

biologicznej, przejawiane rodzaje aktywności psychicznej (odbieranie

wrażeń, przeżywanie niezadowolenia, działanie pamięci) i działania

(globalna, niespecyficzna aktywność w odpowiedzi na bodźce i aktywność

specyficzna, odruchy).

okres noworodkowy i niemowlęcy
1. charakterystyka:
- ok. 3, 5kg, 50 cm

- duża głowa i brzuch
- niedojrzałość tkanek i narządów
- w układzie nerwowym: śladowa mielinizacja, nieliczne połączenia synaptyczne, niski stopień zróżniowania komórek
- następuje mineralizacja kości
- umiejętnośći: płakanie, ssanie
- 2 rodzaje aktywności: odruchy niespecyficzne (niezależne od bodźca), odruchy specyficzne (dostosowane do bodźca)
- procesy poznawcze: (u dorosłego- odbiór wrażeń-> spostrzeganie->myśl->pamięć) odbiór wrażeń-> brak procesów kierunkowych, takich jak emocje czy motywacje->
działająca pamięć

2. podstawowe odruchy bezwarunkowe:

- obserwacja takich odruchów pozwala stwierdzić nieprawidłowości w rozwoju; pozwala też stwierdzić, czy działa kora nerwowa i układ nerwowy

- receptor -> ośrodek odruchu-> efektor-> odruch bezwarunkowy
- ośrodki nie mieszczą się w korze, a pod nią, ponieważ zmniejsza to odległość

- podział odruchów bezwarunkowych:

> obecne u noworodka i trwające całe życie (kaszel)

> obecne u noworodka i przekształcające się (ssanie-> gryzienie)
> obecne u noworodka i zanikające (chwytanie)
- Vasta, Haith, Miller "zorganizowany noworodek"- nauka diagnozy odruchów

3. 4czynnikowa teoria rozwoju:

- uwarunkowania biologczne
- oddziaływania środowiska
- wychowanie

- aktywność własna

III. Rozwój procesów poznawczych.

1. Rozwój percepcji - wzrost wrażliwości i czułości zmysłowej

oraz aktywnego i intencjonalnego charakteru odbioru wrażeń. Główne

kierunki rozwoju spostrzegania ( od spostrzegania monosensorycznego

przez polisensoryczne do ponownie monosensorycznego; od angażowania

kontaktoreceptorów - do telereceptorów; od spostrzegania

synkretycznego - do analitycznego; od subiektywnego - do bardziej

obiektywnego; od percepcji cech przypadkowych - do istotnych; od

percepcji mimowolnej - do dowolnej).

- świat w oczach noworodka: „wielki zamęt kolorystyczny i dźwiękowy” W. James, czyli chaos, nieład, brak kompetencji; już od narodzin wszystkie zmysły działają, są jednak niewykształcone całkowicie, dopiero zaczynają się ulepszać

Metody badań percepcji noworodka:

a. technologia preferencji, Robert Frauz- na jaki bodziec dziecko zareaguje silniej?

b. technika przyzwyczajania-> bazuje na odruchu orientacyjnym- dłużej przyglądamy się rzeczom nowym

c. technika ssania nieodżywczego

d. pomiar tętna i oddechu- 4-5 tygodniowe niemowlę widząc urwisko reaguje zaciekawienieml kilkumiesięczne dziecko reaguje strachem

Wrodzone strategie zdobywania wiedzy (zasady wzrokowej eksploatacji otoczenia)

a. w stanie czuwania otwórz oczy

b. w ciemności też badaj świat

c. szukaj krawędzi obiektu (zmieniaj i poszerzaj pole widzenia)

d. po znalezieniu krawędzi badaj obiekt

- czy dziecko ma wrodzony układ identyfikacji twarzy?

Rozwój wrażeń:

1. Wzrost wrażliwości zmysłowej czyli jak mocny musi być bodziec, by dało się go zauważyć?

- obniżanie się dolnego progu wrażliwości

- ostrość wzroku między 6 a 15 rokiem rośnie o 60%

- słuch muzyczny rośnie do 14 roku, później się obniża i rośnie ponownie po 19

słuch fonematyczny osiąga maksymalną wartość między 9 a 12 rokiem

- istnieją wyraźne różnice między zmysłami

2. Wzrost czułości zmysłowej- jakie minimalne różnice zmysły są w stanie wykryć?

- różnicowanie barw (0,1- preferencja barwy czerwonej i niebieskiej i wzorów nad zwykłymi kolorami); między 6 a 14 rokiem rośnie o 90%

- różnicowanie zapachów (6dniowe dziecko rozpoznaje zapach mleka matki; inne zapachy po 6 msc.)

- różnicowanie dźwięków (3 msc. Dziecko rozróżnia głos matki i ojca; różnicowanie wysokości tonów miedzy 6 a 8 rokiem rośnie o 300%)

- 2 tygodniowe dziecko potrafi śledzić wzrokiem w poziomie, a 3tygodniowe w pionie; 4 miesięczne fiksuje wzrok na obiekcie jak osoba dorosła

3. Wzrost aktywnego, intencjonalnego odbierania wrażeń

- u noworodka- rola cech bodźca (siła, nowość, kontrast, zmienność)

- po 6 miesiącu dziecko samo zaczyna dostarczać sobie bodźców

- po 6 roku dziecko celowo szuka określonego rodzaju bodźców

Rozwój spostrzegania

1. Od monosensorycznego przez polisensoryczne do monosensorycznego

2. Od synkretycznego (całościowego) do analitycznego

3. Od subiektywnego (efekt aureoli i diabelski) do obiektywnego (nigdy całkiem)

4. Od spostrzegania cech przypadkowych do cech istotnych (rola wiedzy)

5. Od uproszczonego (globalnego) do analityczno-syntetycznego (szczegół to element całości)

6. Wzrost dowolności spostrzegania

- początkowo selekcja kierowana czynnikami zewnętrznymi bodźca

- od 5-6 roku selekcja zamierzona (kierowanie uwagi na określone elementy)

7. Doskonalenie analizy u syntezy spostrzeżeniowej

Spostrzeganie głębi

1. Mechanizmy wrodzone:

- akomodacja soczewki

- konwergencja (ruchy mięśni gałek ocznych prowadzące o zbieżności osi)

- widzenie obuoczne

2. Mechanizmy wyuczone (jednooczne wskaźniki głębi)

- perspektywa geometryczna (mniejsze jest dalej)

- perspektywa powietrzna (dalsze są mniej wyraźne i mają gorsze barwy)

- gradient struktury (obiekt dalszy ma gorzej widoczne szczegóły)

- względna pozycja (bliższy zasłania dalszy)

2. Rozwój pamięci, wczesne przejawy pamięci dziecka (dowody

działania procesów bazowych w okresie prenatalnym i tuż po urodzeniu).

Wzrost szybkości i zakresu pamięci; pamięć mimowolna i dowolna w

różnych okresach rozwoju; zwiększanie udziału zrozumienia i

organizowania treści. Zmiany pamięci człowieka dorosłego (w okresie

średniej i późnej dorosłości).

Klasyczne ujecie rozwoju pamięci:

1. Zwiększanie się zakresu pamięci bezpośredniej (3r.ż.-2 el, 5-3/4, 7-5, 14/16-7)

2. Zwiększanie trwałości pamięci

3. Rozwój pamięci zamierzonej (dowolnej)

- 5 początki dowolnego przypominania

- 6/7- 11/12 wzrasta możliwość dowolnego zapamiętywania

- po 12 skuteczniejsza pamięć dowolna

- rozwój strategii pamięciowych, tj. wzrost złożoności i celowy i elastyczny ich dobór

4. Rozwój logiczności pamięci, czyli wzrost udziału procesu myślenia

- zapamiętanie logiczne albo mechaniczne zależy od rodzaju materiału

- u dzieci większą role odgrywają emocję niż logika

- z wiekiem wzrasta rola rozumienia znaczenie, wiązana z posiadaną wiedzą, werbalizacją, organizacją i strukturyzacją treści

Rozwój pamięci w teoriach przetwarzania:

1. Wzrost pojemności pamięci (czyli l. zapamiętywanych i przetwarzanych informacji)

- wzrost l. połączeń między neuronami

- lepsze kodowanie, szybsze przetwarzanie, wzrost automatycznego przetwarzania

2. Działanie procesów bazowych (cech strukturalnych) od urodzenia

- uwarunkowanie długości przerwy w ssaniu u kilkudniowego noworodka (czytanie bajki w ostatnich tygodniach ciąży; towarzyszenie podczas ssania głosu matki
lub obcego)

- warunkowanie ruchów nóżki z przywiązaną wstążką (2msc.- pamięta 3 dni, 3- 8 dni)

3. Posługiwanie się strategiami pamięciowymi

- potwierdzenie wyników badań klasycznych (duża rola treningu, najpierw strategie przypominania, wzrost liczby strategii w wieku szkolnym, wzrost złożoności
strategii i tendencji do ich stosowania)

4. Badania pamięci rozpoznawczej

- 1 miesiąc- rozpoznawanie słowa kilkukrotnie powtórzonego po 48h

- 2 miesiąc- rozpoznanie bodźca wzrokowego po24h

- 5 miesiąc- rozpoznanie fotografii twarzy widzianej 2 minuty po 2 tygodniach

- 1-2 rok- pamięć kategorii (???)

5. Pamięć miejsc (zabawa w chowanie i szukanie przedmiotów)

- 7 miesiąc- pamięta stałe miejsce np. telefonu

- 11 miesiąc- pamięta, po kilku godzinach, gdzie zostawiło zabawkę

- 30 miesiąc- 90% dobrych wskazań pomieszczeń, z jakich pochodziły rzeczy codzienne

6. Pojawienie się meta pamięci- wiedzy i świadomości tego, jak można skuteczniej posługiwać się swoją pamięcią (w wieku szkolnym)

7. Pamięć dorastających

- pełny zakres działania pamięci

- duża aktywność strategiczna (wzrost liczby, złożoności i elastyczności strategii)

- znaczenie wzorów i wymagań otoczenia (głównie nauczycieli)

8. Pamięć w okresie średniej dorosłości

- duże różnice indywidualne (rola trybu życia, treningu pamięci)

- brak zmian w ultrakrótkotrwałej

- może wystąpić spadek w STM (mniej sprawne kodowanie?)

- mogą wystąpić wyraźniejsze ubytki w LTM (deficyt neurotransmiterów-> serotoniny)

- możliwość kompensacji- rola strategii i wiedzy

9. Pamięć w późnej dorosłości (po 5 r.ż.)

- brak zmian w SR

- utrudniony transfer z STM-> LTM

- pogorszenie pamięci mechanicznej (szczególnie treści bezsensownych)

- utrudnienia w procesie przypominania (rola wskazówek) -> dobre rozpoznawanie, pogorszenie reprodukcji

3. Rozwój myślenia - zmiany dominującego rodzaju materiału (myślenie

sensoryczno - motoryczne, konkretno-wyobrażeniowe i pojęciowe).

Piagetowska koncepcja rozwoju myślenia (stadium sensoryczne,

przedoperacyjne, operacji konkretnych i formalnych). Cechy

charakterystyczne myślenia w kolejnych okresach rozwoju.

- myślenie- uwewnętrzniona czynność przetwarzania informacji, prowadząca do uogólnionego, pośredniego poznawania rzeczywistości abstrakcyjnej

- struktura myślenia- materiał (przetwarzane dane), operacje (czynności przetwarzania), reguły

3 kierunki rozwoju myślenia:

1. Wzrost liczby znanych jednostce reguł

2. Wzrost złożoności reguł

3. Wzrost tendencji do stosowania reguł i umiejętności ich właściwego wyboru (elastyczność)

Zmiany rozwojowe materiału:

1. Dominacja spostrzeżeń- myślenie sensoryczno-motoryczne (0-2)-> materiałem są spostrzeżenia, ruch->percepcja-> myslenie

2. Dominacja wyobrażeń- myślenie konkretno wyobrażeniowe (3-11)

3. Dominacja pojęć (>11)

- pojecie- reprezentacja uogólniona

Etapy kształtowania pojęć wg Wygotskiego:

1. Synkrety- to przypadkowe połączenia przedmiotów, które w percepcji i wyobraźni dziecka zespoliły się w 1 obiekt (muszla i telewizor)

2. Kompleksy- obiektywne związki przedmiotów (pilot i telewizor)

3. Pseudopojęcia- uogólnienia, przy tworzeniu których dziecko kieruje się wskazówkami percepcyjnymi (mama – kochanie i tulenie)

4. Pojecia potoczne (naturalne)- pojęcia intuicyjne, w których niektóre uogólnione cechy są istotne, a inne przypadkowe

5. Pojęcia matrycowe- naukowe

Kierunki rozwoju pojęć:

1. Pojęcia dotyczące

- przedmiotów i czynności

- norm przestrzennych

- pojęć liczbowych

- pojęć abstrakcyjnych

2. Pojęcia proste i złożone (tworzenie hierarchii pojęć)

3. Pojęcia ogólne (specyficzne)

Koncepcja Eleonory Rosh:

- trójpoziomowa hierarchia kategorii semantycznych

- genetycznie pierwotny jest poziom podstawowy (drzewo)

- pojęcia nadrzędne wobec podstawowych (roślina) i podrzędne (sosna) są wtórne

Rozwój definiowania

1. Definicje tantologiczne- tożsamościowe

2. Definicje celowe, funkcjonalne

3. Definicje opisowe (uwzględniają cechy istotne i nieistotne)

4. Definicje dojrzałe (podawanie pojęć nadrzędnych i swoistych cech wyróżniających)

J. Bruner- sposoby wewnętrznej reprezentacji świata

- system enaktywny- motoryczny – nie wykorzystuje się ani obrazów ani słów (np. enektywne przedstawienie zabawki to bawienie się)

- u dorosłych np. pływanie czy jazda na rowerze mają taką reprezentację (nikt nit umie wytłumaczyć jak to dokładnie robić)

ROZWÓJ MYŚLENIA Z PUNKTU WIDZENIA PRZETWARZANIA- TEORIA PIAGETA- EPISTEMOLOGIA GENETYCZNA

1. Rozwój ma charakter ciągły, ale stadialny

2. W każdym stadium jest faza przygotowawcza i faza utrwalania nowej organizacji poznawczej

3. Struktury poprzednie zostają włączone i zintegrowane w jedną całość

4. Motor rozwoju to dążenie do zapewnienia jednostce równowagi ze środowiskiem

5. Podstawą autoregulacji stosunków z otoczeniem jest równoważenie struktur poznawczych

6. Struktury poznawcze dzielą się na dwa rodzaje- niezmienne i zmienne (których się uczymy i podlegają one równoważeniu)

Struktury poznawcze:

a. Niezmienne: funkcje to asymilacja, akomodacja i podobne

- poprzez nie zachodzi adaptacja struktur zmiennych (schematów i operacji) do wymagań środowiska

- asymilacja- proces, w którym nowy przedmiot czy idea zostaje włączony (zrozumiany) w kategoriach poję ć lub czynności znanych jednostce

- akomodacja- proces modyfikacji poję ć i czynności adekwatnie do nowych doświadczeń

(przykład: ptaki są małe i latają, więc wróbel i gil to ptaki-> asymilacja -> są też ptaki duże-> akomodacja np. sroka-> asymilacja -> są ptaki nielatające->

akomodacja np. kiwi-> asym.)

- im ważniejsza dla nas struktura poznawcza tym bardziej nie chcemy akomodować

b. Zmienne: schematy (pojęcia i czynności) i operacje (czynności poznawcze najwyżej rozwinięte)

- schematy to wewnętrzne reprezentacje czynności fizycznych i umysłowych, a także przedmiotów, stanów, rzeczy, zdarzeń

- operacje to czynności wyższego rzędu, które zyskały odwracalność

- odwracalność- odkrycie, że dla 1 czynności umysłowej istnieje czynność przeciwna

- odwracalność relacji- skoro A związane jest z B to B jest z A (ale relacje mogą być różne-mama, córka)

Stadia rozwoju poznawczego wg Piageta

1. Sensoryczno-motoryczne (0-2)

- wiedza jest nabywana za pośrednictwem zmysłów i ruchu

- myślenie nie jest uwewnętrznione

- szybkość myślenia jest taka sama, jak czynność ruchów

- rozwija się pojmowalność stałości przedmiotu (od 8miesiąca)

2. Stadium przedoperacyjne (3-7)

- oddzielenie myślenia od ruchów

- znaczne zwiększenie szybkości myślenia

- zdolność myślenia symbolicznego (odróżnienie symboli od symbolizowanych obiektów)
- myślenie nielogiczne, magiczne

- animizm- przypisywanie uczuć i myśli przedmiotom

- artyficjalizm- przeświadczenie, że wszystko na świecie jest przez kogoś zrobione

- egocentryzm- nieumiejętność spojrzenia na świat z punktu widzenia innych

- centracja- uwzględnienie w myśleniu tylko wybranych aspektów

- brak operacji

3. Stadium operacji konkretnych (7-11)

- nabywanie odwracalności (proces trwa wiele lat)

- zdolność do decentracji (możliwość jednoczesnego uwzględniania kilku aspektów zagadnienia)

- mniejszy egocentryzm

- rozwój logicznego myślenia, klasyfikacji przedmiotów i rozumienia zasad matematycznych, ale tylko jeżeli dotyczą one konkretnych, realnych przedmiotów

- zdolność domyślania się, co inni mogą myśleć i czuć

- osiąganie pojęcia stałości: ilości, masy, długości, powierzchni, ciężaru, objętości

4. Stadium operacji formalnych (>11)

- pełna odwracalność

- formalny charakter operacji (brak konkretów, niezwiązanie z treścią)

- operacje nie wiążą się z działaniem

- logiczne myślenie rozszerza się na pojęcia abstrakcyjne i hipotetyczne

- zdolność rozumowania przez metafory i analogie

- zdolność odkrywania wartości, tworzenia przekonań, filozofii

- tworzy się zwarty system operacji (istnieją grupy operacji)

- nie wszyscy opanowują operacji formalne w takim samym stopniu (a niektórzy w ogóle)

4. Rozwój mowy, funkcje pierwotne mowy i funkcje mowy rozwiniętej.

Etapy rozwoju języka : przygotowawczy (od krzyku i nieartykułowanych,

przypadkowych dźwięków do gaworzenia) i etap mowy właściwej (stadium

wyrazu i zdania). Mowa sytuacyjna i kontekstowa. Rozwój słownika,

artykulacji, gramatyzacji, pragmatyki i obiektywizacji mowy. Związek

rozwoju mowy i myślenia.

Mowa- czynność porozumiewania się ludzi za pomocą języka, czyli społecznie wypracowanego systemu komunikacji, złożonego ze słów i reguł ich używania

Słowa- znaki językowe, reprezentujące elementy rzeczywistości (sygnały zastępujące określone stany, rzeczy, przedmioty, relacje itp.)

Fonemy- dźwięki, z których składa się słowo

Morfemy- połączenia fonemów, będące najmniejszymi elementami języka; pelniące jakieś funkcje gramatyczne (od-, wy-, na-)

Pierwotne funkcje mowy (od 1)

- ekspresywne- wyrażanie przez dziecka przeżyć

- impresywne- wpływanie przez mowę na otoczenie

Funkcje mowy rozwiniętej

- komunikacyjna- wymiana informacji z otoczeniem; dziecko informuje innych o rezultatach własnej aktywności, ale i zdobywa informacje od otoczenia (wymiana
danych)

- regulacyjna- ukierunkowujący wpływ mowy na działanie

- symboliczna- mowa jako narzędzie myślenia (bo słowa to „materialny” odpowiednik spostrzeżeń czy pojęć, treść myślenia)

Kierunki rozwoju mowy:

1. Wzrost słownictwa i rozwój semantyczny (na stałe)

2. Wzrost poprawności artykulacji (koło 5-6)

3. Postępująca gramatyzacja

4. Rozwój pragmatyki języka (kiedy czego użyć)

5. Przekształcenie mowy sytuacyjnej w kontekstową

6. Obiektywizacja mowy

Fazy rozwoju mowy:

1. Przygotowawcza (0-1)

- dźwięki, intencjonalne, nieartykułowane (0-0,3)

- gruchanie-> głużenie, celowe, nieartykułowane (0,4-0,6)

- gaworzenie, celowe, artykułowane (0,7-0,9)

- naśladownictwo słów (0,10-1)

2. Faza mowy właściwej

a. stadium słowa (1-1,7/1,9)

- holofrazy (słowo + gest + mina, które mają znaczenie jak zdanie)

- mowa sytuacyjna i syn praktyczna- związana z aktywnością dziecka

- mowa autonomiczna- specyficzna dla danej jednostki

- mowa telegraficzna- bez fleksji i łączeń

- zlepki słów, głównie po 2 rzeczowniki

b. stadium zdania (1,9-3)

- szybki wzrost słownika

- ustala się znaczenie słów

- pojawia się fleksja (deklinacje, koniugacje itp.)

- kolejność części mowy: rzeczownik, czasownik, zaimek, przymiotnik, przysłówek

3. W okresie przedszkolnym

- wzrost słownika

- neologizmy

- mowa kontekstowa

- związek mowy z myśleniem

- słowa oznaczają konkrety

4. W okresie szkolnym

- wzrost słownika

- rozwój gramatycznych form języka (np. strona bierna)

- mowa pisana

- rośnie długość i logiczność wypowiedzi

- pojawiają się wypowiedzi na zadany temat

- nauka mówienia w czasie, kiedy wolno

- pojęcia matrycowe

Teorie nabywania języka

1. Uczenia się- Skinner

- znaczenie naśladownictwa,, wzmacniania, rola prób i błędów

- wątpliwości: szybkie tempo, twórczy charakter wypowiedzi

2. Natywistyczna – Chomsky

- istota języka to zbiór reguł, za pomocą których można wytwarzać nieograniczoną liczbę zdań

- mamy wrodzony mechanizm języka LAT, który potrzebuje czasu, by w miarę dojrzewania biologicznego mógł zacząć działać; zawiera informacje o strukturze
języka, które stopniowo uwalnia

IV. Rozwój emocjonalny - zmiany źrodeł emocji (pierwotne, wtórne,

poznawcze). Różnicowanie się emocji, zmiany ekspresji. Interioryzacja

i intelektualizacja emocji. Dojrzałość emocjonalna. Przywiązanie –

jego rola dla rozwoju emocjonalnego (badania Harlowa, cechy

przywiązania, typy przywiązania i ich konsekwencje rozwojowe).

PRZYWIĄZANIE

Problem badawczy: czy podłożem miłości jest mleko?

H. Harlow „the nature of love”

1. Schemat eksperymentów na rezuskach odizolowanych od matek I stada, z dwoma rodzajami matek zastępczych- jedne dają mleko, ale są druciane, drugie są
puchowe, ale nie dają mleka

2. Pierwsze wyniki

- spędzanie czasu: z matka karmiącą- 2 godziny dziennie, z matką futrzastą 18 godzin

- reakcja na zabranie matki: drucianej- brak, futrzastej- rozpacz i szukanie

- preferowane cechy matek: lepsza ciepła, ruszająca się

3. Wprowadzenie nowych bodźców (hałas, zabawki, pudła)

- rezusy z matką drucianą wszystkiego się bały

- zwierzątka z matką z futra najpierw do niej uciekały, z niej obserwowały bodźce, później się nimi bawiły

4. Matki „potwory” (matki z futra, które miały dodatkowe funkcje, jak bicie, zimny powiew, zrzucanie)

- dzieci leczyły rany, czekały aż matki się uspokoją i do nich wracały

5. Eksperymenty ze zmianą twarzy matki

- jeśli ciało nie uległo zmianie to dzieci nie reagowały

6. Skutki odizolowania:

- wolniejszy rozwój fizyczny , psychiczny, umysłowy, ruchowy

- zaburzenia zachowania- bierność, autoagresja, agresja, stereotypia, katatonia (zanik aktywności)

- brak kompetencji społecznych (pada mit o zachowaniach instynktownych)

7. Próby modyfikacji zaburzonych zachowań

- nieudane umieszczenie w grupie rówieśniczej (auto- i agresja)

- udana rehabilitacja przez młodsze małpki

wniosek: to nie karmienie jest podłożem miłości i tworzenia związków

Przywiązanie- więź, długotrwały związek emocjonalny między dziećmi a dorosłym lub dorosłymi

- cechy:

> selektywność- skupianie się na konkretnej osobie/ osobach w zakresie niespotykanym z innymi

> poszukiwanie fizycznej bliskości, staranie się o utrzymanie kontaktu fizycznego z obiektem przywiązania

> lęk separacyjny jako reakcja na zerwanie więzi i niemożność uzyskania bliskości

Funkcje przywiązania:

- biologiczna- zwiększa szansę przeżycia

- psychologiczna- zapewnia poczucie bezpieczeństwa, co sprzyja eksploracji otoczenia i rozwoju kompetencji poznawczych i społecznych

Determinanty przywiązania:

- wrażliwość opiekuna na potrzeby dziecka

- temperament dziecka (obecność ciągła nie jest obowiązkowa)

Typy przywiązania Ainsworth, Bowlby

1. Bezpieczne- ufne; dziecko wykazuje umiarkowane skłonności do szukania bliskości z mastką, niepokoi się jej zniknięciem i wita ją ciepło po powrocie; powstaje
gdy matka szybko i trafnie reaguje na potrzeby dziecka

2. Pozabezpieczne unikające- dziecko unika kontaktu z matką, zwłaszcza po jej powrocie, a jej odejście nie wywołuje dużego zaniepokojenia; powstaje gdy opiekun
słabo reaguje na potrzeby dziecka

3. Pozabezpieczne ambiwalentne- opór; dziecko silnie reaguje na zniknięcie matki, po jej powrocie z trudem odzyskuje spokój; jednocześnie szuka bliskości i
przeciwstawia się jej; powstaje, gdy dorośli są nieprzewidywalni

4. Zdezorganizowane- zachowania dziecka są sprzeczne i zmienne, wskazują na zagubienie i lęk dotyczący związku z matką; powstaje, gdy dziecko jest źle
traktowane

Czy można być przywiązanym do kilku osób?

1. J. Bowlby- monotropia- jeden związek jest jakościowo różny od pozostałych , daje podstawę wszelkich relacji interpersonalnych w latach późniejszych

2. Schaffer i Emerson- politropia- badania >60 niemowląt w wieku 18 miesięcy w domach rodzinnych – tylko 13% dzieci było przywiązanych do jednej osoby

Czy istnieje okres krytyczny lub sensytywny?

1. Bowlby- okres krytyczny do 2, 5 roku

- nienawiązanie przywiązania to problemy emocjonalne, społeczne i intelektualne w latach późniejszych

- badania porównawcze młodocianych przestępców i ich rówieśników bez problemów z prawem

2. Franz- badania longitiudalne

- dzieci otoczone ciepłą opieką we wczesnym dzieciństwie tworzą trwałe, szczęśliwe związki w wieku 41 lat

3. Parkes

- cześć dorosłych, którzy byli zaniedbywani w dzieciństwie było czułymi rodzicami, a ich dzieci wykazywały przywiązanie bezpieczne

4. Wnioski:

- największe szanse na pełen rozwój, dobre związki z innymi i stabilną samoocenę mają dzieci ufnie przywiązane

- przywiązanie Pozabezpieczne wiąże się z problemami w przyszłości

- największe zaburzenia stwierdzano i osób przywiązanych w 4 sposób

Fazy rozwoju przywiązania:

1. Przed-przywiązanie (0-2 miesiące)

- niezróżnicowane reakcje społeczne

- selektywność percepcyjna (wrodzone nastawienie na odbiór bodźców społecznych)

- zachowania sygnałowe (takie, które przyciągają uwagę)

2. Przywiązanie w trakcie tworzenia (2-7 miesiąc)

- poznawanie podstawowych zasad kontaktów z innymi

- synchronizowanie się zachowań dziecka i opiekuna

3. Ukształtowanie przywiązania (7-24 miesiąc)

- sprzeciw wobec separacji

- nieufność wobec obcych

- komunikacja zamierzona z obiektem

4. Związek celowy, ustanowiony ze względu na cel (>2 roku)

- zdolność dziecka do planowania własnych działań pod względem celu (płacze, by mama przyszła, im ona dalej tym głośniej)

- rozumienie celów i odczuć innych osób i próby ich uwzględniania w planowaniu własnych działań

ROZWÓJ EMOCJONALNY

Kierunki rozwoju emocjonalnego:

1. Powiększenie się zakresu bodźców, które mogą wywołać reakcję emocjonalną (czyli zmiana przyczyn emocji)

a. Pierwotne- nie podlegają nauce w trakcie życia

- Bodźce o znaczeniu biologicznym (związane z potrzebami biologicznymi)

- Doznania zmysłowe

- Odczucia kinestetyczne czynne i bierne

b. wtórne bodźce emocjonalne (bodźce warunkowe)

c. poznawcze źródło emocji (nasze nadawanie znaczenia danej sytuacji; przykład: od

kilku lat doświadczamy pomocy kogoś bliskiego, kiedy raz nam jej odmówi poczujemy

nową emocję, tj. zawód- zestawienie oczekiwań z prawdą)

2. Różnicowanie się emocji

a. powstawanie nowych, różnych treściowo emocji

- stan przy urodzeniu niezadowolenie, po kilku tygodniach zadowolenie, później powstają nowe emocje negatywne

b. dostosowanie natężenia emocji do intensywności bodźca

- u małego dziecka natężenie w skali 0 lub 1

- początek pojawia się na przełomie 5 i 6 roku

c. różnicowanie treści emocji w stosunku do różnych elementów bodźca

- u małego dziecka reakcja na bodźce złożone (np. drugiego człowieka) jest globalna, pojawia się efekt aureoli lub diabelski, a promieniowanie zaczyna się
zmniejszać na przełomie 5 i 6 roku

d. wzrost trwałości emocji- pojawienie się uczuć, zanik chwiejności

- u małego dziecka emozje pojawiają się nagle, są bardzo intensywne, ale i krótkie

- nasz sposób interpretowania jest bardziej trwały niż emocje wywołane otoczenie

- rozpoczyna się na przełomie 5 i 6 roku

- po 6 roku liczba uczuć gwałtownie rośnie

3. Zmiany sposobu ekspresji emocji

a. uczenie się nowych sposobów wyrażania emocji

b. modyfikacja wrodzonych zachowań ekspresyjnych

c. ograniczenie zakresu ekspresji (powściąganie emocji)

d. wzrost świadomej kontroli ekspresji (początek na końcu przedszkola)

Wyznaczniki rozwoju emocjonalnego (decydują o tym, jak bardzo dziecko będzie ekspresywne)

1. Temperament dziecka

2. Styl opieki nad dzieckiem

3. Wzorce zachowań emocjonalnych

Rezultat rozwoju emocjonalnego:

- intelektualizacja emocji (ma związek z procesami poznawczymi)

- interioryzacja emocji (przyczyny i sposób wyrażania)’

- dojrzałość emocjonalna, czyli zdolność do precyzyjnej regulacji własnych impulsów i ich dopasowywania do wymogów sytuacji

Kierunki osiągania dojrzałości emocjonalnej:

1. Zmiana sposobu wyrażania pierwotnych impulsów

2. Wzrost zdolności modulowania reakcji

3. Wzrost tolerancji na zwłokę w zaspokajanym impulsie

4. Rozwija się umiar- zdolność do ograniczania wielkości wymagań

V. Rozwój społeczno-moralny - proces socjalizacji; rozwój percepcji

społecznej (rodzaje kolejno spostrzeganych cech partnera interakcji).

Zmiany aktywności w kontaktach społecznych (od odbierania i

przekazywania informacji po działania na rzecz innych). Etapy rozwoju

moralnego (wg. Piageta) anomia, heteronomia i autonomia moralna.

- to zachodzące z wiekiem zmiany w regulacji stosunków z otoczeniem, czyli utrzymywaniem równowagi między:

> przystosowaniem do wymagań innych

> wpływaniem na innych

Rozwój społeczny jako proces socjalizacji:

1. Stopniowe uczenie się dostosowywania do otrzymanych nakazów i zakazów

a. zwiększanie odroczenia czasowego między poleceniem a działaniem >5

b. respektowanie poleceń kierowanych do grupy >5

c. generalizowanie otrzymanych poleceń >6-7

2. Zdolność do przestrzegania norm społecznych (mniej konfliktów, trwalsze relacje)

Rozwój percepcji społecznej- pojawienie się rozbieżności w traktowaniu ludzi zależnie od ich cech

1. Odmienne reakcje na osoby obce i znane (8 miesiąc; od 2 miesiąca „syndrom radosnego ożywienia”, czyli reakcja niemowlęcia na postać ludzką lub jej głos)

2. Dostosowanie tematu rozmów i głębokości zwierzeń do stopnia znajomości (5 rok)

3. Dostosowanie formy i treści kontaktów do wieku rozmówcy (5-7 rok)

4. Dostrzeganie płci rozmówcy i różnicowanie własnych zachowań

- do 7 roku jednakowe traktowanie płci

- 8-10 bawienie się oddzielne

- 10-12 antagonizm

- 12-14 zainteresowanie dziewcząt

- 14-16 przyjaźń obu płci

- 17 miłość

5. Dostrzeganie cech indywidualnych jednostki

- pogłębia się znajomość, opis innych (od cech zewnętrznych do wewnętrznych)

- integracja obrazu innych (od cech izolowanych przez współistnienie cech do zintegrowania ich obrazu)

- obiektywizacja obrazu innych (zmniejszanie egocentryzmu; od sądów wartościujących do większej l. opisowych; zmniejszanie wpływu emocji na obraz innych)

Efekt rozwoju percepcji społecznej:

- głębszy, spójny, bardziej obiektywny obraz innych

- możność przedstawienia tej samej sytuacji z punktu widzenia różnych osób- stron tego zdarzenia (decentracja)

Rozwój aktywności w kontaktach społecznych:

1. Odbieranie i przekazywanie informacji

2. Dostosowywanie własnych czynności do czynności innych

3. Współdziałanie (przy realizacji wspólnego celu)

4. Kierowanie innymi (jakościowe różnicowanie czynności różnych osób)

5. Działanie na rzecz innych (motywacja allocentryczna)

Wpływ na przebieg i efekty rozwoju społecznego:

1. Czynniki zewnętrzne

- postawy rodzicielskie

- częstość kontaktów z rówieśnikami

- wzory zachowań (modelowanie)

2. Czynniki wewnętrzne

- temperament

- dojrzałość emocjonalna

ROZWÓJ MORALNY

- teoria J. Piaget’a (druga Cohlberga)

1. Anomia moralna (do 4)- brak moralności; dziecko nie zna jeszcze abstrakcji (dobro, zło)

2. Heteronomia (5-11/12)- jedne normy przyswajamy szybciej, inne wolniej; 1 etap socjalizacji- normy są obowiązujące, bo dorośli tak każą (chodzi o karę lub
nagrodę)

- egocentryzm (inne normy wobec siebie, inne wobec innych)

- odpowiedzialność obiektywna- stosowanie miar fizycznych do oceny zdarzeń moralnych, brak uwzględniania intencji (celowo zbity kieliszek jest mniej ważny
od przypadkiem zbitego wazonu)

- immanentna sprawiedliwość

- konwencjonalizm moralny (grupowy)- pierwsze normy pochodzą od rówieśników

3. Autonomia (od 13?)- własne normy, czyli zaakceptowanie pewnych myśli i poglądów oraz włączenie ich do swoich przekonań

- pryncypializm- skoro jakaś norma została przez nas przyjęta to powinna obowiązywać wszystkich

- relatywizm moralny- rozumienie, że nie wszystko jest czarno białe, a nad normami stoją wartości

- uwzględnianie intencji i motywów zachowań

VI. Rozwój osobowości, ujęcie psychodynamiczne (rola identyfikacji i

przemieszczenia oraz stadia rozwoju psychoseksualnego Freuda) i

poznawcze: mechanizmy emocjonalno-popędowe i mechanizmy poznawcze

(sieć wartości, sieć operacyjna i struktura ja). Kierunki rozwoju

struktury ja i systemu potrzeb.

ROZWÓJ OSOBOWOŚCI WG ZYGMUNTA FREUDA

Rozwój osobowości jest reakcjąna napięcia pochodzące z 4 źródeł:

1. procesy rozwjou fizjologicznego
2. frustracje
3. konflikty
4. zagrożenia
> wzrost napięć powoduje, że jednostka musi uczyć się owych metod ich redukcji, to uczenie się to właśnie rozwój osobowości

2główne mecanizmy osobowości (czyli metody, za pomocą których jednostka uczy się pozbywać frustracji i lęków):
1. Identyfikacja- przyjmowanie cech innej osoby i włączanie ich we własną osobowość
2. Przemieszczanie- przeniesienie energii popędu na inny obiekt
- kateksja- wybór obiektu

Stadia rozwoju seksualnego:
1. oralne (0-1)
- dwa rodzaje aktywności związanej zustami (czyli oralnej): pobieranie pokarmu (ssanie) i gryzienie to prototypy późniejszych cech
(jem-> głaszczą mnie-> jest miło, bo ktoś jest obok-> lubię towarzystwo innych ludzi)

2. analne (2-3)
- rola metody treningu czystości i zachowań matki wobec defekacji ma wpływ na nasze przyszłe zachowania
3. falliczne (4-5)
- powstanie i znaczenie kompleksu Edypa- lęku i kompleksu kastracyjnego
4. latencji (6-11)
5. genitalne (okres dojrzewania)
- pojawiają się kateksje uspołecznione, dorastający uczy się kochać innych z powodów nienarcystycznych

Osobowość (przypomnienie z wprowadzenia do psychologii):
- nie jest biernym zapisem doświadczeń jednostki, choć częściami składowymi, tworzywem, z któego jest zbudowana, są minione doświadczenia
- nie jest raz na zawsze ustalona

Poznawcza koncepcja osobowości:
- osobowość to nadrzędny system intgracji i regulacji zachowań, wyznaczający ich ukierunkowany charakter (w skrócie- system przekonań i poglądów)

Główne funkcje:
1. integracja napływających informacji
2. integracja działań jednostki
-> antycypacja celów- tworzenie wizji przyszłych stanó rzeczywistości i stanów jednostki
-> organizowanie czynności dlarealizowania tych celów

2 poziomy regulacji zachowań:
1. poziom mocjonalno - popędowy
- wzajemna izolacja różnych mechanizmów
- zasada konkurencji
- zakodowane, zmienne, niespójne, bo determinowane przez czynniki sytuacyjne
(przykład: 3 mechanizmy oparte na potrzebach to sen, pokarm i potrzeba bezpieczeństwa, czyli unikanie bólu. dopóki wszystkie są w ten sam sposób
zaspokajane z dzieckiem wszystko jest w porządku, kedy zaczynaja rosnąć wygrywa i natyhmiast zaspokajana musi być ta, która urosła najbardziej, czyli
choćby dziecko było niesamowicie senne, ale bardziej bolałaby je odparzona pupka to i taknie zaśnie do momentu wyczyszczenia i posmarowania.
wtedy ta potrzeba spada i na pierwszy plan wysuwa się chęć snu. ale podczas kilkuminutowej drzemki wzrasta głód, więc mimo, że nadal senne, dziecko
budzi się i chce jeść wszystko walczy o pierszeństwo)
2. poziom mechanizmów poznawczych
- sieć wartości (potrzeby, mechanizmy obronne, cele, ideały)
- sieć operacyjna ("charakter", sposoby i zasady działania umożliwiające osiąganie celów)
- struktura "ja"

Rozwój struktury "ja":

1. poczucie fizycznej odrębności (1-3)
2. dorębność psychiczna (>3)
3. kierunki rozwoju struktury ja:
- od cech zewnętrznych do wewnętrzych
- zmiana źródeł:
> opinie i zachowania wobec nas otoczenia
> porównywanie siebie z innymi (>5)
> refleksja nad sobą (dorastanie)
- rodzaj sądów
> opisowe (ja realne)
> wartościujące (samoocena)
> normatywne (ja idealne)
- od sądów szczegółowych do ogólnych
- zmiana cech samej budowy
> zatomizowana
> wiązkowa
> hierarchiczna
- zmiana stabilności struktury (wzrost stabilności)

Rozwój systemu potrzeb:
1. pojawienie się nowych potrzeb
2. rozszerzenie się zakresu środków służących realizacji potrzeb
- rozszerzenie obiektów gratyfikacyjnych
- wzbogacanie repetuaru czynności służących zaspokajaniu potrzeb
3. wzrost tolerancji na odroczenie zaspokojenia
4. socjalizacja sposobó zaspokajania potrzeb
5. wzrost aktywości dziecka w zaspokajaniu potrzeb
6. wzrost koordynacji działań związanych z różmymi potrzebami

VII. Aktywność własna jednostki jako rezultat i wyznacznik rozwoju

(zmiany rozwojowe aktywności i jej główne rodzaje w kolejnych okresach

życia). Prawa rozwoju aktywności.