5

Handel zagraniczny Polski:

handel zagraniczny – odpłatna wymiana towarów i usług państwa na towary i usługi wytworzone w innych państwach

import – sprowadzanie towarów i usług z zagranicy

eksport – wywóz dóbr za granicę

reeksport – wywóz za granicę dóbr pochodzących z importu

bilans handlowy – różnica między wartością dóbr sprzedanych a zakupionych

bilans płatniczy – różnica między wpływami a wydatkami państwa ( bilans handlowy powiększony o wpływy z turystyki, odpłatność za przewozy towarów przez kraj przez inne państwa, spłaty kredytów zagranicznych itp.)

Powojenne warunki ustrojowo-polityczne Polski oraz silne powiązania gospodarcze z krajami socjalistycznymi sprawiły, że niemal do końca lat 80. najważniejszymi partnerami w wymianie międzynarodowej były właśnie państwa tego bloku. Apogeum tych związków przypada na lata 70., kiedy 68,6% globalnej wartości polskiego importu oraz 63,9% eksportu przypadało na tę grupę krajów. Przez cały okres PRL partnerem numer jeden pozostawał ZSRR, partycypujący średnio w 30-35% ogólnej wartości handlu zagranicznego Polski.

Wraz ze zmianami społeczno-ustrojowymi i gospodarczymi przełomu lat 80. i 90. nastąpiło załamanie handlu zagranicznego, będącego rezultatem głębokiej recesji gospodarczej, a następnie diametralna zmiana jego struktury gospodarczej. Przyspieszenie rozwoju gospodarczego, tak znamienne dla pierwszej połowy lat 90., przyniosło dynamiczny wzrost obrotów w handlu zagranicznym – w okresie 1990-1995 łącznie o 117,8%, przy czym w imporcie wzrost osiągnął wartość 204,9%. Wysoka dynamika zmian charakteryzowała zwłaszcza import, który w warunkach wolniejszego rozwoju eksportu przyniósł rosnącą wartość ujemnego salda w wymianie międzynarodowej – z 6,1 mld USD (1995) do 18,5 mld USD (1999). Wzrost ujemnego salda handlu zagranicznego w znacznym stopniu wynikał z gwałtownego zerwania więzi gospodarczych, w tym handlowych, z byłymi krajami socjalistycznymi, także byłymi republikami ZSRR – ważnymi odbiorcami polskich wyrobów przemysłowych. Począwszy od lat 90. najważniejszymi partnerami handlowymi Polski stają się kraje Unii Europejskiej, na które przypada aż 70,5% ogólnej wartości eksportu i 65% importu. Wśród nich zdecydowany prymat przypada Niemcom. Polska, wykorzystuje ogromny potencjał gospodarczy Niemiec, wielki i chłonny rynek oraz bezpośrednie sąsiedztwo geograficzne, realizuje w handlu z tym krajem 36,1% globalnej wartości eksportu i 25,2% importu. Skalę dominacji Niemiec w międzynarodowej wymianie handlowej Polski dobitnie ilustruje choćby to, że na wszystkie kraje Europy Środkowo-Wschodniej przypada tu zaledwie 15,2% globalnej wartości owej wymiany, w tym 17% eksportu i 14,2% importu.

W strukturze towarowej handlu zagranicznego charakterystyczna jest wyraźna przewaga maszyn i urządzeń, wyrobów przemysłu elektrotechnicznego oraz środków transportu. (38,2% globalnej wartości importu i 30,3% eksportu). Najważniejszą pozycję w międzynarodowych obrotach handlowych zajmują – z udziałem ponad 80% - wyroby przemysłu przetwórczego. Pozostałych około 20% przypada na surowce i produkty rolno-spożywcze. Niekiedy fakt tak silnej obecności tej kategorii towarów w polskim eksporcie bywa przedmiotem krytyki. Jednak w świetle aktualnego obrazu całej, zmieniającej się gospodarki, gdy sektor rolny zatrudnia ponad ¼ czynnej zawodowo ludności, a coraz to bardziej nowoczesny przemysł rolno-spożywczy przeżywa dynamiczny rozwój (gł. za sprawą kapitału zagranicznego), taką sytuacje uznać należy nie tylko za nie naganną, ale wręcz za jak najbardziej pożądaną.

Obroty handlu zagranicznego Polski (1998):

• Import

• 47,0 mld USD

• 0,7% wartości importu światowego

• 1217 USD na mieszkańca ( jest on niższy kilkakrotnie niż w większości państw Unii Europejskiej, niższy niż na Węgrzech i w Czechach, wyższy niż w Bułgarii, Rosji, Rumunii, Ukrainie)

• eksport

• 28,2 mld USD

• 0,4% wartości eksportu światowego

• 730 USD na mieszkańca ( charakterystyka podobna jak w przypadku importu)

• saldo handlu zagranicznego: - 18,9 mld USD

• struktura towarowa: w strukturze eksportu wysoki udział surowców i towarów słabo przetworzonych, szczególnie niekorzystna struktura z krajami rozwiniętymi gospodarczo

Struktura towarowa:

Wyroby	% wartości importu	% wartości eksportu
przemysłu elektromaszynowego	38,8	28,4
przemysłu metalurgicznego	8,0	13,0
Przemysłu paliwowo-energetycznego	6,3	5,5
Przemysłu chemicznego	16,6	9,5
Przemysłu drzewno-papierniczego	4,5	6,6
Przemysłu lekkiego	8,3	13,1
Przemysłu mineralnego	7,6	6,2
Rolnictwa i przemysłu spożywczego	7,0	10,4
pozostałe	2,9	7,7

Eksport i import według grup krajów:

Grupa państw	% wartości importu	% wartości eksportu
Kraje rozwinięte gospodarczo – kraje Unii Europejskiej	74,9 65,9	73,5 68,3
Kraje postkomunistyczne Europy	13,3	21,2
Kraje rozwijające się	11,8	5,3

- do upadku systemu socjalistycznego w 1989 roku na obecne kraje postkomunistyczne przypadało ponad 50% wartości eksportu i importu, na kraje rozwijające się kilka % wartości i kilkanaście % wartości eksportu.

• główni partnerzy handlowi Polski

• import: Niemcy 26,4%

Włochy 9,4%

Francja 6,5%

• eksport: Niemcy 36,3%

Włochy 5,9%

Rosja 5,7 %

Do 1989 roku głównym partnerem handlowym Polski był ZSRR ( 30-40% import, 25-30% eksport).

ROK	Wartość importu (w mld USD)	Wartość eksportu (w mld USD)	Wartość salda handlu zagranicznego (w mld USD)
1970	3,61	3,55	-0,1
1980	19,09	16,99	-2,1
1990	9,53	14,32	+4,8
1995	29,05	22,89	-6,2
1996	37,14	24,44	-12,7
1997	42,31	25,75	-16,5
1998	47,05	28,29	-18,8
1999	45,91	27,41	-18,5

Od kilku lat mamy ujemny bilans w handlu zagranicznym, jedynie w latach 80. w okresie kryzysu społeczno-gospodarczego bilans Polski był dodatni w 1985 roku +0,7 mld USD i w roku 1990 +4,8 mld USD. Powodem tej nadwyżki było drastyczne ograniczenie importu (brak środków dewizowych) przy zachowaniu znacznego poziomu eksportu. Deficyt handlowy nie może być zbyt duży a niedobór dewiz powinien być uzupełniany przez ich dopływ z innych źródeł. W przypadku Polski jest to głównie napływ obcego kapitału i dochody z handlu przygranicznego.

Jesteśmy jednym z najbardziej zadłużonych krajów na Świecie. Do 2009 roku Polska powinna spłacić bankom zagranicznym 70 mld USD długu z odsetkami.

Od 1990 roku, podobnie jak w okresie międzywojennym, najwięcej handlujemy z Niemcami. Kraj ten jest głownym odbiorca naszych surowców mineralnych (węgla, miedzi, siarki), artykułów rolnych, wyrobów przemysłu chemicznego, a także odzieży i mebli. Z Niemiec sprowadzamy przede wszystkim maszyny przemysłowe, samochody, stal i papier. Jednym z najważniejszych bodźców rozwoju handlu zagranicznego jest napływ obcego kapitału. W latach 1990-1997 przedsiębiorcy zagraniczni zainwestowali w Polsce 16 mld USD. Najwięcej pieniędzy napłynęło do Polski z USA, a w dalszej kolejności od koncernów międzynarodowych oraz z Niemiec i Włoch. Aż 60% inwestycji zagranicznych lokowanych jest w przemysł (głównie spożywczy, tytoniowy, chemiczny i samochodowy), 20% w sektor finansowy (banki i ubezpieczenia), 7% w budownictwo i 5% w handel. Najmniej kapitału zagranicznego pozyskało polskie górnictwo i rolnictwo. Najatrakcyjniejsze dla inwestorów zagranicznych są duże aglomeracje miejsko-przemysłowe. Najmniej pieniędzy zainwestowanych jest wzdłuż wschodniej granicy i w części województw centralnej Polski. Pogłębia to różnice gospodarcze między regionami naszego kraju

Przyczyn słabości naszego handlu zagranicznego upatrywać należy w:

• technologicznym opóźnieniu gospodarki

• małym zaawansowaniu specjalizacji produkcji w wybranych dziedzinach

• stosunkowo wysokich kosztach produkcji

• mało skutecznej promocji polskich towarów za granicą

• barku właściwego rozeznania kierunku naszej ekspansji handlowej

Współpraca Polski z organizacjami gospodarczymi:

Zachodzące przemiany polityczne, gospodarcze i społeczne na świecie powodują powstanie wielu ugrupowań o zasięgu regionalnym lub światowym. Żaden kraj na świecie nie może rozwijać się w izolacji. Polska współpracuje z wieloma organizacjami gospodarczymi.

• Unia Europejska – Polska stowarzyszona od roku 1991/1992

• OECD (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju) – Polska należy od 1966

• IMF (Międzynarodowy Fundusz Walutowy) – Polska należy

• Bank Światowy – Polska należy

• GATT (Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu) – Polska należy

• EFTA (Europejska Strefa Wolnego Handlu) – Polska jest stowarzyszona

• Grupa Wyszehradzka – Polska należy

• CEFTA (Środkowoeuropejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu) – Polska należy

OECD – jest to forum najbardziej rozwiniętych państw świata, na którym: prowadzi się rokowania gospodarcze, ustala się politykę ekonomiczną, przestrzega zasady pełnej wymiany informacji gospodarczej, należy do niej 29 państw

IMF – ma na celu popieranie międzynarodowej współpracy finansowej (udzielanie kredytów), jest to organizacja, która może przyczynić się do zredukowania polskich długów, ale stawia warunki – deficyt budżetowy nie może przekroczyć 5% rocznie, inflacja musi być niższa

Bank Światowy – umożliwia zaciąganie pożyczek, udziela gwarancji na pożyczki zagraniczne, ukierunkowuje pożyczki na ściśle wyznaczony cel, np. rozwój reform, ekologię

GATT – wprowadza ułatwienia w handlu światowym

EFTA – wymiana handlowa Polski w ramach EFTA dotyczy tylko towarów przemysłowych, handel żywnością wymaga osobnych negocjacji, do ugrupowania tego należą: Szwajcaria, Finlandia, Norwegia, Lichtenstein

CEFTA – do tego stowarzyszenia należą Polska, Czechy, Słowacja, Słowenia, i Węgry. To ugrupowanie regionalne ma na celu współdziałanie w dążeniu do szybszej integracji w Unią Europejską, ułatwiać ruch turystyczny, stopniowo znosić ograniczenia celne

Grupa Wyszehradzka – powstała w 1991 roku, należą Polska, Czechy, Słowacja i Węgry, celem tego porozumienia jest konsultowanie działań gospodarczych przed wstąpieniem do Unii Europejskiej, organizowanie współpracy na zasadach rynkowych, ułatwienia w handlu