Wychowanie w cywilizacji starożytnego wschodu

1. Chiny

a) Ogólna charakterystyka:

Proces rozkładu ustroju wspólnoty pierwotnej i powstanie klas przypada w Chinach na drugie tysiąclecie p.n.e. Tworzy się arystokracja chińska, składająca się przede wszystkim z właścicieli wielkiej liczby niewolników.

Wodzowie plemion z czasem przekształcają się w królów, nazywanych Wangami. Sprawują jednocześnie funkcję arcykapłanów i składają ofiary przodkom. Uważani są za istoty święte.

Obok wodzów grupują się pomniejsi dowódcy, przedstawiciele arystokratycznych rodów, rycerstwo (łucznicy) i kapłani.

b) Początek szkoły:

Najstarsze podania chińskie, sięgające czasów patriarchalnych, przypisują założenie pierwszych szkół publicznych cesarzowi Ti- Ku (2432- 2363 p.n.e.). Jego następcy, cesarze Yao i Szun (2357- 2206 p.n.e.), mieli ufundować w stolicy państwa pierwszą akademię nauk.

Pierwsze szkoły powstały w Chinach za panowania dynastii Hia (2205- 1766) p.n.e.), o której mówią najstarsze źródła historyczne, zebrane przez Konfucjusza w VI- V wieku p.n.e.

O powstaniu szkół mówił także fakt wczesnego rozwoju pisma chińskiego (rozkwit pod panowaniem trzeciej z kolei dynastii cesarskiej Czou)

Ideał wychowania obejmował panowanie sześciu cnót (mądrości, uczynności, dobroci, sprawiedliwości, wierności, zgody), sześciu godnych szacunku czynności (szacunku dla rodziców, przyjacielskiego stosunku do braci, serdeczności wobec krewnych żony, przyjaźni z sąsiadami, zaufania do otoczenia, współczucia wobec nieszczęść i krzywd) oraz sześciu sztuk (znajomość dworskiego ceremoniału, muzykę, sztukę strzelania z łuku, umiejętność kierowania wozem, pisanie, matematykę).

Szkoły dzieliły się na wyższe, zakładane jedynie w stolicy państwa oraz w stolicach 18 prowincji chińskich, i niższe, zakładane w mniejszych miastach. Za panowania dynastii Czou powstał jeszcze jeden podział szkół na miejskie i wiejskie. Były to szkoły przeznaczone dla biedaków, program ich nauczania był skromniejszy.

Po degradacji ustroju feudalnego Chin szkoły podzieliły się na umysłowe (filozoficzno- literackie) i wojskowe (nauka łucznictwa, kierowania wozem, wykształcenie muzyczne, naukę tańca i ceremoniału dworskiego).

Szkoły nie mogły wydawać świadectw, jedynie przygotowywały do trudnych egzaminów państwowych.

c) Konfucjusz (551- 479 p.n.e.)

Stworzył system filozoficzno- moralny. Najlepszą realizacją zdrowych idei była rodzina. Szerzył poglądy o tym, że ojciec ma władzę nad wszystkimi a matka jest niewolnica męża.

Instytucja państwowa powstała na wzór rodziny, a cesarz to ojciec narodu- każdy musi być mu posłuszny.

Propagowana ideologia społeczno- polityczna szerzyła bezwzględną uległość wobec władz jak również nosiła znamiona daleko idącego konserwatyzmu: bezwzględna część dla ludzi starszych jak również religijny szacunek dla przodków.

Wystąpił przeciwko anarchii szlachty oraz separatyzmowi wielkich feudałów, gdyż były groźne dla jedności państwa oraz sprzeczne z poglądami przodków.

Napisał postulat o tym, że każdy człowiek powinien zajmować daną pozycję społeczną od urodzenia do śmierci.

Opracował „Pięć ksiąg klasycznych” i „Cztery księgi”. Zawierały one historyczne dokumenty Chin, najstarsze zabytki literatury narodowej, omawiały zagadnienia społeczne, filozoficzne, moralne i polityczne, podawały kodeksy praw regulujących najdrobniejsze zagadnienia życia codziennego, opisywały obrzędy dworskie i narodowe.

d) Szkoły elementarne:

Prowadzone były przez ludzi, którzy na egzaminie dostali najniższy stopień „kwitnącego talentu”. Uczęszczali do nich chłopcy od 8 roku życia. Uczyli się pisania, czytania i początków arytmetyki. Szkoła trwała do 15 roku życia.

Po opanowaniu pisania i czytania przystępowało się do lektury wyjątków ksiąg Konfucjusza: każdy musiał głośno krzyczeć tekst- im głośniej tym lepiej.

„Urozmaiceniem” lekcji były surowe kary cielesne, np. wypicie butelki atramentu, bicie po ręku, kilka uderzeń bambusem, klęczenie na ostrych kamieniach, pod którymi żarzyło się ofiarne kadzidełko na cześć Konfucjusza albo nauczenie się na pamięć długiego i trudnego wyjątku prozaicznego czy też poetyckiego.

System nauczania był niesprawny, ponieważ program nauczania na poziomie średnim był w ogóle inny od realnego życia. Pamięciowe wpajanie ksiąg Konfucjusza nie miało prawie żadnego znaczenia. Ideałem takiej wiedzy było kontynuowanie przeszłości i zamknięcie się na przyszłość.

Szkoły elementarne przygotowywały uczniów do bardzo trudnych egzaminów państwowych. Ich system przewidywał trzy stopnie.

Pierwszy z nich trwał całą dobę i na 35 kandydatów zdawał go tylko jeden. Pozytywny wynik pozwalał uzyskać niższy urząd, najniższy tytuł naukowy albo posadę nauczycielską oraz pierwsze miejsce na bankietach, pogrzebach i innych uroczystościach w jego miejscowości.

Egzamin drugiego stopnia zdawał jeden kandydat na 120. Trwał dziewięć dni i dzielił się na trzy etapy. Zwycięscy dostawali tytuł „promowanego uczonego” (odpowiadający naszemu stopniowi magistra), mieli prawo nosić specjalną czapkę, wywieszać flagę państwową na bramie swojego domu oraz zawiesić ozdobną tabliczkę. Dostawali także posadę państwową.

Egzamin trzeciego stopnia organizowany był tylko i wyłącznie w Pekinie raz na trzy lata. Dawał tytuł „zdolnego do urzędu” ( odpowiadający naszemu doktorowi). Trwał trzynaście dni i był prowadzony przez członków akademii cesarskiej, zwanej „Laserem Ołówków”. Zdanie go pozwalało do zajęcia każdego wyższego urzędu w państwie i zgłoszenia się po pewnym czasie do jeszcze jednego egzaminu zapewniającego członkostwo akademii Las Ołówków oraz zapewniał najwyższe zaszczyty.

2) Babilon

a) Początek szkoły

Oświata dotyczyła wyższych klas, gdyż tylko ich było stać na wysokie koszty kształcenia. Kształcenie dotyczyło chłopców jak i zarówno dziewczyn. Nie było bezpłatnych szkół publicznych. Szkoły były bardzo liczne (prawdopodobnie we wszystkich miastach) ale niewielkie.

Połączone z bibliotekami prowadzonymi pod nadzorem wykształconych kapłanów (odkryli ruch planet, opracowali pierwszy kalendarz, potrafili dokładnie obliczyć czas zaćmienia słońca). Kształcili oni przede wszystkim swoich synów ale także dzieci bogatych rodziców babilońskiego jak również obcego pochodzenia.

Nauka w takich szkołach zaczynała się od czytania, pisania, artmetyki, geometrii i astronomii- kształciły pisarzy- urzędników.

Szkoły o średnim poziomie kształciły pisarzy- wyższych urzędników, kopistów, sekretarzy, literatów, prawników, bibliotekarzy, nauczycieli i tych wszystkich pracowników, których zawód wymagał umiejetności pisania i czytania.

Szkoły wyższe zapewniały potrzebną wiedzę kapłanom, kandydatów do wyższych urzędów, lekarzom i muzykom. Kształcenie zawierało wiele elementów sztuki magicznej jak tez przedstawiało światopogląd religijny.

3) Żydzi

a) Ogólna charakterystyka

Najpóźniej ze wszystkich ludów semickich przystąpili do organizowania szkół i systematycznego kształcenia chłopców. Wychowanie dzieci było przede wszystkim w duchu patriotyczno- religijnym.

Do czasów niewoli babilońskiej znajomość pisma była tylko znana prorokom. Ich system obejmował prawdopodobnie historię i prawo żydowskie, religię, muzykę sakralną i poezję religijną oraz matematykę i astronomię.

Podział prac doprowadził do podzielenia sie ludności rolniczej od posterskiej i do wyodrębnienia się bogatych rodów z mas biedoty.

b) Wychowanie

Wyodrębnia się z bogatszej ludności grupa wykształconych pisarzy, którzy następnie zamieniają się w przywódców ludów Izraela, nauczycieli i reprezentantów myśli naukowej.

Powstają synagogi- ośrodki nauki religii i prawa ojczystego, które z czasem przekształcają sie pod wpływem kultury greckiej w szkoły średnie uczące religii, czytania i pisania w języku hebrajskim, greckim i innych językach. Filozofii, matematyki, geografii, astronomii i botaniki.

Utworzenie prywatnych, średnich szkół dla bogatych i elitarnych dla najbogatszych co jeszcze bardziej pogłebia różnice między biednymi a bogatymi.

c) Hellenizm

Szkoły średnie coraz częściej oddalają się od narodowej kultury i stają sie ośrodkami hellenizmu. Ludnośc żydowska zakłada w Jerozolimie na wzór greckich boisk sportowych, zwanych gimnazjami.

Rozwijają się obyczaje greckie i pogańskie: kapłani zaniedbują odprawianie nabożeństw, gdyż wolą brać udział w ćwiczeniach fizycznych i rzucaniu dyskiem. Rośnie popularność ćwiczeń sportowych i kultury greckiej.

Z czasem kapłani rozpoczynają zawziętą walkę z wiarą w bogów greckich.

d) Szkoły elementarne

Powstawały w synagogach i prowadzone były przez kapłanów. Miały charakter narodowo- religijny. Przyjmowało się do nich 6- letnich chłopców z wychowaniem religijnym, znających kilka Psalmów i orientacją w ceremoniałach religijnych.

Pierwsze cztery lata polegały na nauczaniu czytania, pisania i łatwych działań artmetycznych. Głównym podręcznikiem była Biblia.

Od 10 do 15 roku życia szkoła uczyła rzemiosła, historii, praw, zasad moralnych, muzyki religijnej ale przede wszystkim Psalów i Biblii.

Szkoły spełniały swój obowiązek zabezpieczenia Izraela przed wpływami hellenistycznymi więc rozbudowano je i nałożono obowiązek uczęszczania do nich.

e) Metody nauczania

Uczniowie siedzieli na podłodze i wpatrywali się w nauczyciela. Nauka była całodniowa z krótką przerwą na obiad. Przeważała metoda pamięciowa, więc nauczyciele chcą urozmaicić ją uczniom stosowali środki mnemotechniczne.

Występowalo duże podobieństwo do szkół chińskich: uczenie się na pamięć fragmentów z Biblii i jak najgłośniejsze wykrzykiwanie ich.

Takie nauczanie nie dawało odpowiednich skutków, więc nauczyciele mieli zakaz peszenia uczniów przy odpowiedzi i zadawania za dużo na jedną lekcję. Wprowadzono także przerwy między lekcjami.

Podstawowych środkiem wychowawczym były kary cielesne stosowane bardzo często. Jednak ich surowość zmiejszała się z wiekiem ucznia.

f) Podsumowanie

Nauczanie Żydów polegało przede wszystkim na wpajaniu fanatyzmu religijnego jak również moralnego. Brakowało w nim literatury pięknej oraz nauk przyrodniczych. Taki system odgradzał Żydów od wpływów obcych kultur, ale także od wszelkich idei i dążeń.