SZTUKA OKOŁO 1200

1970r. - wystawa w Nowym Jorku "The year 1200", wtedy pojawia się nazwa

Zespół zjawisk przejawiających się w tendencjach antykizujących. Odradza się wtedy neoplatonizm, pogłębiają się studia nad Arystotelesem.

Spór o nazwę: można powiedzieć późnoromańska albo wczesnogotycka ale oba są nieprecyzyjne. Jest pomiędzy nimi i wyrasta z obu. Można mówić styl przejściowy, antykizujący (chociaż antyk nie jest tutaj celem, ale środkiem), styl Platangenetów.

Centrum artystyczne: płn prowincje Francji ( Ile-de-France, Szampania, dolina Mozy), kawałek Anglii, Niemcy ( tereny nad Renem, Westfalia, Saksonia). Potem przesuwa się do basenu Morza Śródziemnego - tam powstaje rzeźba protorenesansowa.

Podział:

1. Koniec XIIw. - styl pełen patosu, konrastów, rozprzestrzeniający się od "minor arts" do rzeźby katedralnej.

2. Od 1200r.:

- opactwo St. Mary w Yorku, ok.1200r. - 12 posągów naturalnej wielkości (prawdopodobnie figury z portalu), 8postaci apostołów - św. Jan sztywny, forntalnie ujęty, gładko przylegające szaty, młodzieńcze rysy, stylizowane loki, wzorce antyczne. Być może były polichromowane.

- Santiago de Compostela, ok. 1188r. Zachodni portal, tzw. Portico de la Gloria (nazwa od reliefu Chwały Pana w tympanonie) - dzielo Mistrza Mateo, który musiał dobrze znać sztukę Burgundii i Akwitanii, portale St. Denis, Chartres (motyw figur przed ościeżowymi kolumienkami). Portal cechuje jednośc koncepcji, klasyczna pogoda, doskonałe proporcje, troska o szczegóły. Była polichromia.

- katedra w Monreale, drzwi brązowe z 1186r. Antycznie wyglądające pilastry jako obramowanie - mistrz Bonanno z Pizy.

Początkuje Rainier de Huy z Liege w 1ćw. XIw.

- chrzecielnica w kościele St Barthelemy w Liege, 1107-1018 - brązowy cylinder wsparty na protonach wołów (na wzór miedzianej kadzi z Świątyni Salomona opisanej w Ksiągach Królewskich. w reliefie sceny z chrztu Chrystusa, filozofa Cratona i jego ucznia przez ap. Jana oraz setnika Corneliusa przez św. Piotra - próba odnowienia antyczności w treściach chrześcijańskich. Służy temu również forma - frontalnie, z tyłu lub w 3/4, widać ciała spod szat rzymskich, antyczne fryzury, uwypuklenie wewnętrznych napięć i przeżyć.

- krucyfiks z Muzeum Schuntgena w Kolonii

Koniec XIIw. to początek stylizacji na mokre szaty.

Opactwo Stavelot ważnym ośrodkiem złotnictwa. Pod mecenatem opata Wibalda pracował niejaki "Aurifex G" identyfikowany ze złotnikiem Godefroid:

- relikwiarz na głowe św. Aleksandra - przypomina antyczny portrety popiersiowe

- retabulum św. Remakla

- relikwiarz Krzyża Świętego (w 1154r. przywieziona z Konstantynopola) - monumentalny krzyż wykonany dla Saint-Denis przez złotników nadmozańskich (zachował sie tylko fragment repliki z opactwa Saint-Omer.

W 1145r. zaczyna się komponowanie wielobarwnych postaci przy uzyciu emalii.

Ruch artystyczny jest kontnuowany przez Mikołaja z Verdun w Ołtarzu w Klosterneuburgu z 1181r. (wcześniej, przed pożarem świątyni była do ambona). Tu, w przeciwieństwie do romańskiego traktowania figur w poł. XIIw. (geometryzacja, ornamentalny sposób dekorowania) artysta stwarza obraz ciała jako jednostki - każda figura potraktowana jest jako odrębna istota. Stosuje różnorodność gestów, ruchliwość, wrażenie bryłowatości, ekspresyjne fizjonomie. Charakterystyczne draperie.

Cykl typologiczny obejmujący 51 scen ( w trójlistnie zakończonych polach) w trzech skrzydłach. Sceny chrystologiczne i ze Starego Testamentu. Czyste kontury - rezygnacja z efektów plastycznych. Na granatowym emaliowanym tle rysują sie grawerowane ( w pozłacanym gruncie miedziowym kompozycje (ich kontur jest zapuszczony barwnikiem).

Relikwiarze kolońskie Mikołaja z Verdun:

- biskupa Anno

- Trzech Króli

- maryjny z Tournai

W Nadrenii do perfekcji opanowano sztukę wyrobu relikwiarzy architektonicznych - głównie typ rel. kopułowego imitującego wschodnią budowle centralną. Lata 1170 - 1180.

W Saksonii ottońskie brązy z Hildesheim - drzwi o wys. 5m ze sceną Genesis i cyklem chrystologicznym, zawiszone w kościele św. Michała w 1051r. - zwiastun antykizacji.

Styl osiąga kulminację w dekoracji rzeźbiarskiej Chartres (portale transeptów) i Reims.

Nowość w portalu królewskim w Chartres (poł. XII w.) - figury odrywają sie od tła, zaokrąglają wokół własnej osi, stając się niemal wolnostojącymi.

Warsztat Chartres przybywa do Strasburga ok.1230r., który w ciężkie ramy romańskiego portalu wprowadza ożywione, wytworne figury Zaśnięcia Marii, Ecclesii, Synagogi. Forma draperii, postawa figur wyraźnie czerpie z antyku.

W grupie Nawiedzenia (XII/XIIIw.) z Reims obserwujemy łagodny, miękki modelunek, delikatne, harmonijne kontury ciała, drobne fałdy, faliste włosy, mokre szaty, kontrapost. Jest to dzieło Mistrza Figur Antycznych. Uśmiechnięty Anioł dostawiony w poł. XIIIw.

W malarstwie spotykamy Psałterz Ingeborgi, którego miniatury wskazują na podobieństwo z amboną Mikołaja z Verdun. Ewangeliarz z Averbode (1165 - 1180r.) - tu występuje zestawienie miniatur z odpowiednim frag. tekstu np. w prologu do Ew. św. Łukasza miniatura z ukrytą symboliką wołu jako atrybutu ewangelisty.

Rozkwit miniatorstwa na Monte Cassino za opata Dezyderiusza z Konstantynopola (1058-1086)

- Lekcjonarz z 1071 - miniatura dedykacyjna: Dezyderiusz wręcza księge św. Benedyktowi - bez ram, scena na tle architektury, szaty owidaczniają wpływy bizantyńskie.