Temat: Cele i zadania uprawy roli.

Rozwijając ten temat należy najpierw wspomniec o tym, co to jest uprawa roli, na czym ona polega oraz wyjaśnic niektóre pojęcia z nią związane.

Co to jest rolnictwo.

Rolnictwo to jeden z działów gospodarki, którego głównym zadaniem jest dostarczenie płodów rolnych. Rolnictwo uzyskuje produkty roślinne i zwierzęce dzięki uprawie roli i roślin oraz chowu i hodowli zwierząt.

Rolnictwo można podzielić na rolnictwo ekstensywne (zwane drobnotowarowym lub tradycyjnym) i rolnictwo intensywne (znane też jako wysokotowarowe lub uprzemysłowione) w zależności od jego cech: wysokości nakładów, ilości plonów, a także średniej powierzchni gospodarstw rolnych i powierzchni obszaru rolniczego kraju), np. Francja ma rolnictwo intensywne, gdyż cechują je:

0. wysokie nakłady, tj.: duży stopień mechanizacji (1 ciągnik na 14 ha użytków rolnych), nawożenie, inwestycje irygacyjne (nawadnianie), technologia oraz specjalizacje;

1. duże zbiory z jednego hektara (plony) – w szczególności w tym podziale uwzględnia się zboża;

2. średnia powierzchnia gospodarstw rolnych wynosi 42 ha (w krajach rozwijających się, o rolnictwie ekstensywnym najczęściej spotyka się gospodarstwa małe);

3. 54,5% kraju zajmuje obszar wykorzystywany rolniczo.

Z rolnictwem ekstensywnym jest odwrotnie. Rolnictwo ekstensywne występuje tam, gdzie wykorzystuje się jeszcze tradycyjne formy uprawy, a państwo jest słabo rozwinięte (np. kraje Afryki). Są jednak wyjątki, np. Egipt – przez kontrolowane wylewy Nilu (dzięki tamie w Asuanie) plony uzyskuje od 2 do 4 razy w roku, więc są one dosyć wysokie, lecz samo rolnictwo ma charakter ekstensywny. W strefie klimatów umiarkowanych w klimacie ciepłym i w strefie klimatów podzwrotnikowych o typie śródziemnomorskim rolnictwo jest bardziej intensywne wtedy, jeśli na terenie kraju występują uprawy pszenicy, ziemniaków i buraków cukrowych przynoszących znaczące plony. Rolnictwo intensywne występuje w szczególności w krajach wysoko rozwiniętych, lecz które nie mają zbyt dużej powierzchni (np. Stany Zjednoczone charakteryzują się rolnictwem ekstensywnym ze względu na dużą powierzchnię obszaru rolniczego i wysoką średnią powierzchnię gospodarstw rolnych pomimo wysokich nakładów choćby na nawożenie i nawadnianie), będą to więc wysoko rozwinięte kraje zachodniej Europy (np. Holandia, Włochy i wspomniana wcześniej Francja).

Polska zajmuje powierzchnię około 31 189 tys. ha. Użytki rolne wykorzystywane do produkcji rolniczej stanowią około 51% powierzchni kraju i obejmują grunty orne, łąki i pastwiska (tzw. trwałe użytki zielone) oraz plantacje wieloletnie (sady, chmielniki, plantacje wikliny). W 2005 roku użytki rolne zajmowały 15 906 tys. ha, w tym grunty orne 12 222 tys. ha, sady 297 tys. ha i trwałe użytki zielone 3387 tys. ha.
Produkcja rolnicza zaspokaja podstawowe potrzeby biologiczne człowieka poprzez dostarczenie produktów żywnościowych do bezpośredniego spożycia oraz produktów do dalszego przetwarzania na bardziej uszlachetnione artykuły żywnościowe. Produkcja rolnicza obejmuje produkcję roślinną i zwierzęcą. Może być prowadzona w różnych systemach gospodarowania w rolnictwie, które wyodrębniono w celu skutecznej ochrony środowiska przyrodniczego jako warunku przetrwania człowieka.
Cele i zadania uprawy roli

Uprawa działa głównie na wierzchnią warstwę gleby, czyli rolę. Każda czynność wykonywana odpowiednim narzędziem uprawowym nazywa się zabiegiem uprawowym lub inaczej uprawką. Szereg uprawek występujących po sobie w celu spełnienia określonych zadań nazywamy zespołem zabiegów uprawowych, które tworzą z kolei całokształt uprawy roli pod daną roślinę.

Podstawowym celem uprawy roli jest stworzenie optymalnych warunków w środowisku glebowym do umieszczenia materiału siewnego, jego kiełkowania, wzrostu i rozwoju roślin dla wytworzenia maksymalnego plonu o pożądanej jakości. Cel ten jest osiągany na glebach charakteryzujących się dobrą strukturą (gruzełkowatą), korzystnymi właściwościami wodnymi, powietrznymi, cieplnymi, biologicznymi, dobrą zasobnością w składniki pokarmowe oraz właściwym odczynem. Właściwości te uzyskuje się przez wykonywanie różnych zabiegów agrotechnicznych, których zadaniem jest: utrzymanie lub wzrost produkcyjności gleby, utworzenie łoża siewnego, uzyskanie i utrzymanie struktury gruzełkowatej, regulowanie stosunków wodno-powietrznych i cieplnych, zagospodarowanie resztek pożniwnych i słomy po zbiorze, niszczenie agrofagów (chwastów, szkodników, patogenów chorób), zapobieganie tworzeniu się i likwidowanie chorób gleby (skorupa glebowa, podeszwa płużna, nadmierne zagęszczenie warstw podornych), uruchamianie składników pokarmowych, przykrycie nawozów i doglebowych środków ochrony roślin, poprawa bilansu próchnicznego gleby, walka z erozją, oraz równanie powierzchni gleby i usuwanie kamieni.

Przy wyższym nawożeniu, zwłaszcza azotowym, przedłuża się okres wegetacji roślin – okres między zbiorem i siewem zbóż ozimych skraca się i wiele zabiegów uprawy płużnej jest eliminowanych albo zastępowane bardziej wszechstronnymi narzędziami. Uprawki pożniwne skutecznie walczą z chwastami odpornymi na działanie herbicydów. Jest także teoria, że przy odpowiednim doborze roślin, siewie bezpośrednim (wprowadzenie nasion do niespulchnionej gleby), stosowaniu skutecznych herbicydów i zwiększeniu nawożenia mineralnego można wyeliminować uprawę. Jednak wieloletnie stosowanie herbicydów prowadzi do wyselekcjonowania chwastów odpornych na herbicydy. Precyzyjne maszyny do siewu i zbioru (ziemniaki, buraki) sprawdzają się na glebach specjalnie przygotowanych.

Celem uprawy roli jest również usprawnienie gospodarki wodnej w glebie, które osiągamy w różnorodny sposób. Dobre wyskibienie roli podczas prac jesiennych zmniejsza spływy powierzchniowe w czacie zimy i wiosny oraz ułatwia wsiąkanie wody, która zostaje zmagazynowana w głębszych poziomach. Płytkie uprawki spulchniające, wykonywane od wczesnej wiosny i w ciągu lata, zmniejszają bezużyteczne parowanie wody z gleby. W niektórych sytuacjach konieczne będzie nawet ugniatanie gleby (np. na torfach) w celu poprawienia podsiąkania wody z głębszych poziomów. Podczas wegetacji korzenie roślin zużywają tlen znajdujący się w glebie. Z tego powodu musi on ciągle dopływać do strefy korzeniowej. Odbywa się to poprzez wymianę gazową z atmosferą. Spulchnienie gleby sprzyja powstaniu dużej ilości przestworów wypełnionych powietrzem. Wraz z postępującym osiadaniem gleby, zmniejszają się pory aeracyjne i wymiana gazowa ulega zahamowaniu. Wymianę gazową pomiędzy glebą a atmosferą utrudnia także tworząca się na powierzchni skorupa. Dlatego spulchnienie gleby poprawia nie tylko właściwości wodne, ale takie powietrzne. Jednocześnie gleba spulchniona szybciej się nagrzewa, co jest szczególnie istotne w okresie wiosennym. Powierzchnia roli zabronowana lub zagrabiona mniej wyparowuje wody i dzięki temu mniejsze jest zużycie ciepła podczas tego procesu. Ważne są także różnice temperatur pomiędzy dniem i nocą. Gleba zbita, o małej ilości porów, staje się dobrym przewodnikiem ciepła; w ciągu dnia silnie się nagrzewa, a nocą - szybko ochładza. Takie wahania temperatur ujemnie odbijają się na stanie roślin. Gleba dostatecznie spulchniona, o dużej ilości porów aeracyjnych, trudniej przewodzi ciepło; w dzień wolno się nagrzewa, nocą - niezbyt szybko traci ciepło, w wyniku czego amplituda temperatur nie jest tak wysoka.
Rodzaje zabiegów uprawnych – orka, zabiegi uzupełniające, zespoły uprawek.
Orka. W systemie uprawy płużnej najważniejszą rolę spełnia orka wykonana pługiem odkładnicowym lub innymi narzędziami odwracającymi całkowicie lub częściowo rolę. Rola po orce nie wykazuje optymalnego do wykonania siewy i początkowego wzrostu roślin – jest zbyt pulchna, ma niedostatecznie wyrównaną powierzchnię i stanowi środowisko mało jednorodne pod względem wielkości agregatów glebowych i stopnia zagęszczenia masy glebowej.
Podorywka - płytka orka 5-10 cm (pługi o wąskich korpusach płużnych) pod jare i czasami ozime, po zbożowych i wcześnie schodzących z pola. Także pod poplony ścierniskowe (rośliny między dwoma głównymi np. żyto – ziemniaki). Czasami wiosną na glebach ciężkich lub silnie zachwaszczonych, gdy innymi narzędziami trudno jest uprawiać rolę pod zasiew wiosenny. P.wiosenną z jednoczesnym bronowaniem wykonujemy natychmiast po zbiorze roślin, aby utrzymać resztki wody parującej po zbiorze. Stwarza to też lepsze warunki do kiełkowania chwastów – niszczymy je następnymi uprawkami.
Orka przedsiewna – najważniejszy element uprawy mechanicznej (20 cm zwykłym pługiem o odkładnicach kulturalnych) na koniec lata 3-4 tygodnie przed siewem ozimych. Łączymy orkę z bronowaniem (chroni przed utratą wody i zbytnim zbryleniem powierzchni), gdy zbyt krótki okres między zbiorem przedplonu i siewem rośliny głównej. Przy orkach kilka dni przed siewem stosujemy wał (np. specjalny) zamiast brony aby rozbić dokładniej bryły i zagęścić powierzchniową warstwę. Pług z przedłużkiem stosujemy na glebach zwięzłych, zachwaszczonych lub zadarnionych, aby ułatwić kruszenie i odwracanie skib (powierzchniowa warstwa z chwastami lub darnią umieszczana jest na dnie bruzdy. Przy odpowiedniej/dobrej wilgotności skiba rozpada się na drobne bryłki i różnej wielkości agregaty (równomiernie rozmieszczone w całej spulchnionej warstwie) a masa gleby dobrze dosypywana jest do poprzednio wyoranej skiby. Powierzchnia orki powinna być jak najmniej wyskibiona (stosownie zwiększamy prędkość pracy pługa).
Orka przedzimowa – 20-25 cm, stosowana późną jesienią na zakończenie uprawek na polach pod jare. Na niektórych glebach, stosujemy dodatkowo pogłębiacze, które spulchniają warstwę gleby leżącą poniżej zasięgu działania pługa. Orka przedzimowa może być pogłębiona nawet kilkanaście centymetrów poniżej dotychczasowej miąższości warstwy ornej. Skiby nie powinny być zbyt pokruszone co zabezpiecza glebę przed zbyt silnym rozdrobnieniem agregatów w okresie jesienno-zimowym.
Orka melioracyjna – Zalecana na piaskach luźnych i na glebach ciężkich (mady, iły) przewarstwionych nieprzepuszczalnymi wkładkami lub zbyt zagęszczonych warstwach głębszych. B. głęboka (ok. 40 cm) wykonana w okresie przedzimowym specjalnym pługiem wyposażonym w zapłużek. Pług umieszcza obornik z kilkucentymetrową warstwą roli głęboko na dnie bruzdy i spulchnia 40-45 cm warstwę bez całkowitego jej wymieszania. Warstwa z obornikiem jest nierównomiernie przykryta podglebiem piaszczystym, na którym spoczywa warstwa orna. Opór gleby podczas wyorywania skiby pługiem z zapłużkiem o szerokości ok. 40 cm, wynosi 740-780 kG, a opór pługa dwuskibowego zwykłego o szerokości roboczej ok. 60 cm i głębokości pracy 25 cm wynosi ok. 610 kG. Wstępne różnice ekonomiczne może zrekompensować zwyżka plonów np. owsa o 10-50%. Ponadto ubogie gleby piaszczyste stopniowo przekształcane są na gleby o wyższej produkcyjności. Na glebach ciężkich orkę przeprowadza się specjalnymi pługami na głębokości 50-80 cm (ciągniki 100-200 KM) – podnosi o 20-30% magazynowanie wody opadowej i lepsze jej wykorzystanie przez rośliny, poprawia warunki powietrzne gleby oraz ułatwia głębsze korzenienie. Zwiększa plony od kilku do kilkunastu procent.
Zabiegi uzupełniające. Uprawki spulchniające i wyrównujące powierzchniowe warstwy roli (włoka, brona, drapacze).
Glebozgryzarka silnie kruszy, spulchnia i miesza do 10-14 cm. Kruszące szybkoobrotowe i krające łopatkowe średnioobrotowe.
Uprawki ugniatające i kruszące bryły (wały).

Zespół uprawek - szereg uprawek wykonywanych w określonej porze roku dla uzyskania zamierzonych celów. W technologii uprawy roli wyróżnia się pięć zespołów uprawek:

0. pożniwnych, wykonywanych po przedplonie dość wcześnie zebranym, np. po zbożach, strączkowych na nasiona, przemysłowych,

1. przedsiewnych, wykonywane późnym latem pod rośliny ozime,

2. przedzimowych, wykonywanych jesienią pod rośliny jare,

3. wiosennych, wykonywane wiosną pod rośliny jare,

4. pielęgnowania, wykonywanych w okresie od siewu do zbioru rośliny uprawnej.

Charakterystyczną cechą przedstawionych zespołów uprawek jest występowanie różnych rodzajów orek zapoczątkowujących dany zespół. Przygotowanie roli do siewu roślin wymaga wykonania na ogół więcej niż jednego zespołu. Szereg zespołów uprawek wykonywanych w okresie od zbioru przedplonu do zbioru rośliny następczej składa się na całokształt uprawy roli pod daną roślinę.

Zabiegi wchodzące w zakres tych uprawek wykonuje się za pomocą wałów, których działanie zależy od ich budowy. Wały gładkie ugniatają wierzchnią warstwę gleby i wyrównują powierzchnię pola. Im wały są cięższe, a przy tym mają większą średnicę, tym silniej i głębiej ugniatają glebę. Stosuje się je w celu ułatwienia podsiąkania wody z głębszych warstw gleby i stworzenia lepszych warunków dla kiełkowania nasion, np. buraków. Wały gładkie stosuje się przed siewem lub zaraz po siewie.

Wyrównanie powierzchni jest niezbędne przed siewem roślin mających drobne nasiona lub wówczas, gdy ziemniaki albo rozsadę sadzi się pod znacznik. Wały gładkie można również stosować na polach, gdzie na powierzchni roli leżą przeschnięte bryły, ale sama rola jest wilgotna. Wówczas wał wgniata bryły do warstwy ornej, gdzie nawilgotnieją i przy następnym zabiegu będą mogły być rozbite. Natychmiast po wale gładkim należy zastosować bronę, aby przerwać parowanie wody z gleby.

Działanie wałów kruszących zależy od budowy krążków umieszczonych na osi. Najsłabiej kruszą glebę wały pierścieniowe. Natomiast wały Cambridge i Croscill bardzo silnie niszczą bryły i wytworzoną na powierzchni skorupę.

Wały wgłębne ugniatają głębsze warstwy, natomiast nie uciskają powierzchni gleby. Wały typu Campbell mają na wałku osadzone wąskie pierścienie. W czasie pracy zagłębiają się one w zaoraną glebę i zagęszczają ją. Wały typu Campbell stosowane są w celu przyspieszenia osiadania gleby. Najczęściej może to mieć miejsce, gdy orka siewna jest spóźniona i nie można czekać z siewem żyta, aż gleba sama osiądzie.

Wały strunowe działają również wgłębnie, lecz słabiej, natomiast bardzo dobrze rozdrabniają glebę na powierzchni pola. Prędkość robocza wałów wgłębnych i ugniatających powinna być nieco mniejsza niż wałów kruszących. Nie należy wałować gleb zbyt wilgotnych, gdyż po ich wyschnięciu tworzy się na powierzchni gleby twarda skorupa, a ponadto gleba w czasie zabiegu przylepia się do wału i utrudnia jego pracę.

Zadania i zakres produkcji roslinnej.
Zasadniczym zadaniem produkcji roslinnej jest przetwarzanie materii nieorganicznej w organiczną przy wykorzystaniu energii słonecznej za pośrednictwem aparatu fotosyntetycznego roślin samozywnych (autotroficznych). Rodzaje produkcji roślinnej: polowa produkcja roślinna na gruntach ornych; produkcja pasz na łąkach i pastwiskach, czyli na użytkach zielonych; produkcja ogrodnicza obejmująca sadownictwo (uprawa roślin trwalych: drzew, krzewów i bylin dających jadalne owoce), warzywnictwo (uprawa roślin jednorocznych, dwuletnich i nielicznych bylin o jadalnych organach podziemnych lub nadziemnych), kwiaciarstwo (uprawa roślin ozdobnych) i uprawę roślin leczniczych – na użytkach wydzielonych jako sady, ogrody, warzywniki oraz w cieplarniach, inspektach lub w tunelach foliowych; produkcja roślin wodnych w naturalnych lub sztucznych zbiornikach, zapoczatkowana w obecnym półwieczu na skalę przemysłową w Japonii; produkcja leśna na użytkach leśnych oraz na zadrzewianych nieprzydatnych dla rolnictwa, najslabszych glebach. Produkcja polowa jest najbardziej rozpowszechniona i stanowi głowną produkcję roslinną – polega ona na uprawie roślin, których nadziemne lub podziemne organy stanowią pokarm dla ludzi, pasze dla zwierząt bądź są surowcem różnych gałęzi przemyslu. Niezebrane z pola pozostałości roślin, przetworzone dzięki działalnosci drobnoustrojow stają się źródłem próchnicy lub ulegają mineralizacji, wzbogacając glebę w składniki pokarmowe dla roślin. Polowa produkcja obejmuje grupę gatunków nazywanych umownie roślinami uprawy polowej lub rolniczymi roślinami uprawnymi w odróżnieniu od warzyw, roślin ozdobnych, drzew i krzewów owocowych oraz ziół leczniczych.., mimo że są one również uprawiane przez człowieka. Wszystkie rośliny uprawne są organowcami należącymi do typu roślin nasiennych Spermatophyta, podtypu okrytonasiennych Angiospermae, klasy dwulisciennych Dicotyledones i klasy jednolisciennych Monocotyledones. Dominują wśród nich ilościowo rośliny jednoroczne, mniej jest dwuletnich, a najmniej bylin. W praktyce rolniczej wydziela się grupy użytkowe roślin wedlug sposobu ich wykorzystania; podział ten, ukształtowany w procesie historycznym, jest niezupełnie konsekwentny. Na gruntach ornych występuje także roślinnośc nie uprawiana przez czlowieka, stanowiąca zachwaszczenie. Składają się na nie właściwe chwasty polne (segetalne), chwasty ruderalne (wystepują na polach sporadycznie), a czasem chwasty obce uprawne (inne gatunki lub odmiany roslin uprawnych).
Przez technologie uprawy lub technologie produkcji danej rośliny rozumie się całokształt czynności wykonywanych w polu od zakończenia zbioru przedplonu do zbioru tej rośliny. Ponieważ są to czynności różnorakie i na ogół złozone, przyjęte jest operowanie tym terminem również w odniesieniu do każdej z nich. Na przykład przez technologie nawożenia (lub proces technologiczny nawożenia) rozumie się wszystkie dzialania zwiaząne z zastosowaniem określonego typu nawozu: pylistego, plynnego czy granulowanego, poczynając od wyładunku z wagonu lub pobrania z magazynu do wprowadzenia do gleby. Dana techonologia odnosi się do określonego sprzętu rolniczego, przy czym uwzglednia jego wydajnośc, przewidywany czas pracy wynikajacy z wydajności, liczbie zatrudnionych pracowników i czas ich pracy, czyli nakład robotnikogodzin (rb.h) oraz nakłady energetyczne w kW (1kW=1,36KM). Analogicznie traktuje się technologie uprawy roli, siewu, zbioru.. Cecha najbardziej różniąca wszelką produkcję roślinną od przemysłowej jest to, że produkt końcowy stanowią określone organy rosliny, wytworzone w wyniku jej wzrostu i rozwoju. Ilośc tego produktu zależy więc od genotypu rośliny i od układu zewnętrznych czynników kształtujacych warunki jej życia. Polową produkcję roslinną realizuje się pod gołym niebem w występujących na danym obszarze warunkach klimatyczno-glebowych.

Podsumowując

Zabiegi uprawowe stosowane co roku na gruntach ornych lub okresowo na innych użytkach rolnych mają na celu stworzenie roślinom możliwie najlepszych warunków wzrostu i rozwoju. Osiąga się to poprzez wykonywanie różnych zabiegów uprawowych.

Zadaniem uprawy roli jest nadanie i utrzymanie struktury gruzełkowatej gleby oraz regulowanie w glebie stosunków wodnych, powietrznych i cieplnych.

Równie ważne jst niszczenie darni i przyorywanie resztek pożniwnych, co sprzyja ich rozkładowi, a także niszczenie chwastów, szkodników i chorób. Ponadto do zadań uprawy roli należy przykrycie i wymieszanie nawozów z glebą oraz doprawienie roli pod zasiew.Gleba prawidłowo uprawiana osiąga stan, który jest nazywany sprawnością.

Gleba sprawna ma strukturę gruzełkowatą (właściwy układ gruzełków), dzięki czemu znajduje się w niej odpowiednia ilość przestworów dużych wypełnionych powietrzem, a także mniejszych, w których może poruszać się i zatrzymywać woda. Dlatego gleba sprawna odznacza się optymalnymi stosunkami wodnymi i powietrznymi.

W glebie sprawnej nasiona szybko kiełkują, wschody roślin są równomierne, a ich korzenie dobrze się rozwijają. Ponadto w glebie takiej równolegle przebiegają procesy mineralizacji substancji organicznej i tworzenia się próchnicy.

Sprawność gleby zmienia się w czasie. Na ogół zaraz po wykonaniu wszystkich zabiegów uprawowych jest ona mniejsza, gdyż gleba jest zbyt pulchna, co nie jest dla roślin korzystne. Najwyższą sprawność gleba powinna osiągnąć w okresie siewów i wschodów. Potem, w miarę upływu czasu - maleje, przy czym wolniej na glebach cięższych, szybciej - na glebach lekkich.

BIBLIOGRAFIA I LITERATURA:

1) http://www.w-rolnictwie.lutom.info/

2) http://sites.google.com/site/zsaiowzywcu/eksploatacja-maszyn/plan-wynikowy-kl-3-mopimr/uprawa-gleby

3) http://docs9.chomikuj.pl/

4) http://www.ppr.pl/artykul-uprawa-roli

5) Starck J.R. Uprawa roli i nawożenie roślin ogrodniczych. PWRiL W-wa, 1997

6) Roszak W. Ogólna uprawa roli i roślin. PWN W-wa, 1997.