PSYCHOLOGIA BIEGU ŻYCIA
Wykład I (25.09.2005)
Egzamin - w formie testu wyboru (4 odpowiedzi jedna dobra) + dopisać po zdaniu w puste pola.
21.01 godzina 8.00
Psychologia rozwoju człowieka w biegu życia - rozwój od poczęcia do śmierci.
Podstawowe pytania:
1. Co to jest rozwój?
2. Co warunkuje rozwój?
3. Jak badać rozwój?
4. Jak wyjaśnić rozwój? (teorie rozwoju)
5. Jak opisać rozwój? (co charakteryzuje rozwój, norma rozwoju)
Program wykładów:
1. Pojęcie rozwoju, normy rozwojowej. Rodzaje zmianrozwojowych. Tempo i rytm rozwoju.
2. Czynniki rozwoju, Rozwój psychiczny jako proces wypełniania zadań życiowych. Okresy sensytyczne, zdarzenia życiowe, kryzys w rozwoju człowieka.
3. Jak wybrane teorie psychologicxzne wyjaśniaja mechanizm zmian rozwojowych? Jean Piaget - teoria poznawcza; Lew Wygotski - pojęcie społęczno-kulturowe; Albert Bordine - modele uczeniowe; Freud - psychoanaliza.
4. Przejawy życia psychicznego w okresie prenaltalnym. Rozwój psychomotoryczny dzieckawe wczesnym dzieciństwiejako podstawa dorosłego rozwoju. Rola rodziny w rozwoju dziecka.
5. Charakterystyka dziecka w średnim dzieciństwie. Zabawa jako podstawa tworzenia efektywności.
6. Późne dzieciństwo czyli wiek szkolny. Rozwój myślenia i wiedzy o świecie. Rozwój kontaktów społęcznych a problem przemocy w szkole.
7. Adolescencje jako okres wielkich transformacji. Autonomia i tożsamość młodzieży. Zagrożenia dla rozwoju w okresie dorastania.
8. Wkroczenie w dorosłość. Założenie rodziny i pojęcie pracy jako główne zachowania rozwojowe okresu wczesnej dojrzałości.
9. Średni wiek. miany w czynnościach poznawczych - rozwój czy regres? Kryzys środka życia. Edukacja osób dorosłych. Póżna dorosłość czyli starzenie się. Mądrość ludzi starych. Problem umierania i śmierci.
Lektury obowiązkowe:
1. Napierała - Psychologia rozwoju życia tom 2
2. Sutton - psychologia dla pracowników socjalnych (2004)
3. Pietrasiński - rozwój człwoieka dorosłego
Film Desmonda Morrisa o przejawach życia psychicznego w okresie prenatalnym.
ROZWÓJ
UKŁADU NERWOWEGO
I
trymestr
-
1-szy trymestr to okres kształtowania się układu nerwowego i
osiągnięcia przez niego kontroli nad mięśniami oraz
współdziałania w funkcjonowaniu zmysły dotyku
-
tempo rozwoju neuronów jest b. szybkie – kilka tys. Nowych
przybywa, co min w 2. i co sek. W 3. miesiącu
1-szy
miesiąc:
-
od 13 dnia od poczęcia zawiązki ukł. Nerwowego
-
od 19. dn. Powstaje cewa (rynienka) nerwowa złożona z neuroblastów
(pierwotnych neuronów), dwa dni później zamyka się
-
z cewy rozwinie się rdzeń kręgowy i nerwy obwodowe
-
ok. 21. dn. Powstają pierwsze komórki ośrodkowego ukł. Nerwowego
3 pierwotne pęcherzyki mózgowe (tyło-, śród- i przodomózgowie)
-
4 tydz. Skurcze serca, które można uznać za pierwsze jego ruchy,
są one dowodem na wykształcenie się ukł nerwowego
-
pierwsze spontaniczne ruchy są wynikiem samo generujących się
impulsów nerwowych, których źródłem jest rdzeń kręgowy
2-gi
miesiąc:
-
powstaje 5 pęcherzyków mózgowych i rozpoczyna się różnicowanie
komórek nerwowych kory mózgowej
-
w środkowej części mózgu tworzy się przysadka
-
w 6 tyg. a dokładnie 41. dn pierwsze odruchy nerwowe, co świadczy o
współdziałaniu ukł nerwowego i mięśniowego
-
pojawienie się spontanicznych ruchów wygięcia grzbietu i karku
oraz podnoszenie się i opadanie
-
7 tydz półkule mózgowe zaczynają wypełniać górną część
czaszki
-
43. dn. pierwsze oznaki fal mózgowych
-
pączkujące rączki i nóżki wykonują marionetkowe ruchy
-
intensywny rozwój oka, zwłaszcza kom. Nerwowe siatkówki-ośrodek
wzroku
-
w połowie 7 tyg. Okolica warg staje się wrażliwa na dotyk, lekkie
jej podrażnienie powoduje reakcję całego ciała w postaci zwrotów
tułowia
-
8. tydz. Silny rozwój pęcherzyków mózgowych, zaczyna się
unerwianie tworzącego się ucha wewnętrznego
3-ci
miesiąc:
-
9 tydz cewa nerwowa wypełnia się kom. Nerwowymi
-
doskonali się zmysł dotyku (np. powieka pod wpływem dotknięcia
zaciska się a dłoń zwija się w piąstkę)
-
neurony w rdzeniu kręgowym zaczynają rozsyłać sygnały nerwowe do
poszczególnych kończyn-mogą one dzięki temu poruszać się
niezależnie od siebie
-
gruczoł przysadkowy wydziela hormon gonadotropinę
-
tworzy się nerw węchowy
-
10 tydz części mózgowe są już ukształtowane
-
doskonali się wrażliwość na dotyk (lekkie dotknięcie czoła
powoduje obrót głowy)
-
dziecko wykonuje w macicy wiele ruchów (np. ziewanie, przeciąganie
się)
-
11 tydz. Zwiększa się powierzchnia ciała wrażliwa na dotyk, górna
cz. ciała oraz klatka stają się wrażliwe, ale nadal w odpowiedzi
na dotyk powstaje reakcja uogólniona
-
w połowie 11 tyg. w zamknięciu dłoni zaczyna brać udział kciuk
-
tworzą się podstawowe receptory powonieniowe
-
12 tydz. Przysadka mózgowa zaczyna wydzielać hormony
-
kształtuje się nerw łączący gałkę oczna z potylica
-
dziecko zaczyna połykać wody płodowe
-
pierwsze nieregularne ruchy klatki piersiowej, ruchy nabierania i
wypierania wód płodowych oraz ssania
-
środkowe i boczne, a potem i dolne partie ciała stają się
wrażliwe na dotyk
-
zapis EEG wykazuje indywidualne cechy aktywności mózgu
-
fale mózgowe są jeszcze nieregularne i wolne
-
odruchy związane są raczej z unikaniem niepożądanych bodźców
niż przyjęciem wobec nich czynnej postawy
-
gruczoły wytwarzają ślinę
II
trymestr
-
okres osiągnięcia przez mózg pełnej liczby neuronów oraz ich
intensywnego rozwoju
-
następuje mielinizacja włókien nerwowych (tworzenie się otoczki
tłuszczowej wzdłuż włókien w rdzeniu kręgowym,)dzięki czemu
szybszy i bardziej efektywny jest przebieg impulsów nerwowych
4-ty
miesiąc:
-
na palcach powstają poduszeczki dotykowe
-
serce pompuje dziennie ok. 30 l krwi, tarczyca asymiluje jod i
wydziela toksynę, organizm syntezuje białka
-
mózg dynamicznie dojrzewa
-
na jego powierzchni pojawiają się bruzdy i zwoje
-
uformowany jest móżdżek
-
powstają ciągle nowe połączenia nerwowe
5-ty
miesiąc
-
w mózgu uwidacznia się bruzda czołowa, ciemieniowo-potyliczna i
ostrogowa oraz spoidło
-
objętość głowy wypełnia głównie jej neuronalna substancja
-
stopniowo aktywność dziecka staje się regularna i cykliczna (fazy
czuwania i snu), a na jej indywidualne cechy ma wpływ odziedziczony
temperament oraz tryb życia i aktywność matki
6-ty
miesiąc
-
kończy się wzrost liczby komórek i zwojów nerwowych
-
pod koniec miesiąca fale mózgowe przypominają fale u noworodka
-
następuje mielinizacja mózgowia
-
gęstnieje sieć wiązań nerwowych
-
podczas snu 60 % faza marzeń sennych REM
-
mózg rozwija się i kształtuje swoje f-cje dzięki ćwiczeniu,
jakim jest jego aktywność w czasie fazy REM
-
o dojrzałości ukł nerwowego świadczy tworzenie się niektórych
odruchów bezwarunkowych
III
trymestr
-
zwiększa się powierzchnia kory mózgowej
-
rozwój połączeń jest już na tyle zaawansowany, że w korze
mózgowej zachodzi proces dyskryminacji bodźców, uczenia,
zapamiętywania, nabywania nawyków i preferencji, doświadczania
pierwotnych emocji
-
behawioralna aktywność dziecka jest przejawem pierwotnych form
umysłu
7-my
miesiąc:
-
można już rozpoznać 6 warstw kory mózgowej
-
trwa proces mielinizacja włókien nerwowych
-
przy wykonywaniu ruchów angażuje różne partie mózgu, dzięki
czemu powstają nowe połączenia między komórkami nerwowymi oraz
wzorce pamięciowe ruchów
przełom
7-ego i 8-ego miesiąca:
-
obok aktywności ruchowej pojawia się intensywna bioelektryczna
aktywność kory mózgowej
-
ukł nerwowy coraz sprawniej koordynuje ruchy ciała, prace
wszystkich narządów i zawiaduje czynnościami, myśleniem i
uczuciami
-
mózg szczególnie ćwiczy funkcje oraz integruje informacje w czasie
fazy snu REM
-
zmysł równowagi dojrzewa
-
półkula lewa odpowiedzialna za prawą stronę ciała i mowę jest
zwykle w okresie płodowym lepiej ukrwiona (a tym samym lepiej
odżywiona i dotleniona)
-
wytwarza się gotowość lewej półkuli do przyjmowania dźwięków
mowy a prawej-muzyki
9-ty
miesiąc
-
dziecko przestaje rosnąc na 2 tyg. przed porodem
ROZWÓJ
RUCHÓW
I
trymestr
1-szy
miesiąc:
-
3 tydz. Zaczątki 33 kręgów (somity)
-
4 tydz. Zawiązki kończyn oraz 40 par mięśni położonych wzdłuż
osi ciała
-
4 tydz. Skurcze serca, które można uznać za pierwsze jego ruchy,
są one dowodem na wykształcenie się ukł nerwowego
-
pierwsze spontaniczne ruchy są wynikiem samo generujących się
impulsów nerwowych, których źródłem jest rdzeń kręgowy
2-gi
miesiąc:
-
5 tydz zawiązki dłoni i stóp
-
zaczyna powstawać tkanka chrzęstna szkieletu i tkanka mięśniowa
-
zawiązki palców u dłoni i stóp
-
w 6 tyg. a dokładnie 41. dn pierwsze odruchy nerwowe, co świadczy o
współdziałaniu ukł nerwowego i mięśniowego
-
pojawienie się spontanicznych ruchów wygięcia grzbietu i karku
oraz podnoszenie się i opadanie
-
pączkujące rączki i nóżki wykonują marionetkowe ruchy
-
w połowie 7 tyg. Okolica warg staje się wrażliwa na dotyk, lekkie
jej podrażnienie powoduje reakcję całego ciała w postaci zwrotów
tułowia
3-ci
miesiąc:
-
dziecko coraz bardziej aktywne i przejawia indywidualne cechy w
wyglądzie i zachowaniu
-
9 tydz. plecy częściowo wyprostowują się
-
10 tydz doskonali się zmysł dotyku (np. powieka pod wpływem
dotknięcia zaciska się a dłoń zwija się w piąstkę)
-
neurony w rdzeniu kręgowym zaczynają rozsyłać sygnały nerwowe do
poszczególnych kończyn-mogą one dzięki temu poruszać się
niezależnie od siebie
-
doskonali się wrażliwość na dotyk (lekkie dotknięcie czoła
powoduje obrót głowy)
-
dziecko wykonuje w macicy wiele ruchów (np. ziewanie, przeciąganie
się)
-
11 tydz. Zwiększa się powierzchnia ciała wrażliwa na dotyk, górna
cz. ciała oraz klatka stają się wrażliwe, ale nadal w odpowiedzi
na dotyk powstaje reakcja uogólniona
-
w połowie 11 tyg. w zamknięciu dłoni zaczyna brać udział kciuk
-
12 tydz. dziecko zaczyna połykać wody płodowe
-
pierwsze nieregularne ruchy klatki piersiowej, ruchy nabierania i
wypierania wód płodowych oraz ssania
-
środkowe i boczne, a potem i dolne partie ciała stają się
wrażliwe na dotyk
-
odruchy związane są raczej z unikaniem niepożądanych bodźców
niż przyjęciem wobec nich czynnej postaw
II
trymestr
-
następuje mielinizacja włókien nerwowych (tworzenie się otoczki
tłuszczowej wzdłuż włókien w rdzeniu kręgowym,)dzięki czemu
szybszy i bardziej efektywny jest przebieg impulsów nerwowych
-
dużo przestrzeni wokół dziecka pozwala na nieskrępowane ćwiczenia
ruchowe
-
w miejsce wolnych, nieregularnych ruchów, które angażowały naraz
wiele mięśni i stawów, pojawiają się ruchy pełne wdzięku
-
ruchy stają się wyraźnie wyczuwalne dla każdej matki
4-ty
miesiąc:
-
rozwój mięsni karku – głowa trzyma się prosto
-
zwiększa się ilość płynu owodniowego, co pozbawia dziecko
poczucia ciężaru ciała i łagodzi urazy matki, dzięki temu
dziecko może być aktywne
-
w przedniej części kory mózgowej tworzy się mapa ruchowa i
czuciowa ciała (np. drażnienie tej okolicy wywołuje ruchy w
odległych częściach ciała)
-
po podaniu środków pobudzających lub uspokajających zachowanie
dziecka zmienia się
-
do 16 tyg. 20 tys. Różnych ruchów w ciągu dnia
-
13 tydz. Pojawiają się spontaniczne próbne ruchy oddychania
polegające na skurczu klatki piersiowej
-
15 tydz ruchy nabierania i wypierania wód płodowych
-
ruch chwytania bez, a potem z udziałem kciuka
5-ty
miesiąc:
-
aktywność dziecka staje się regularna cyklicznie zmienia się
(faza czuwania i snu)
-
na indywidualne cechy aktywności ma wpływ odziedziczony temperament
oraz tryb życia i aktywność matki
-
matka może już stwierdzić, że dziecko śpi, ma czkawkę, kopie,
obraca się, przeciąga się po śnie lub energicznie szuka wygodnej
dla siebie pozycji
-
może tez stymulować jego ruchy przez pocieranie lub stukanie w
powłoki brzuszne
-
dziecko nadal ćwiczy sprawności życiowe np. od 17 tyg. ssanie
6-ty
miesiąc
-
prawidłowo rozwijające się dziecko trwa w bezruchu przez okres nie
dłuższy niż 10 min
-
odruchy bezwarunkowe
-
od 24 tyg. wzrasta częstotliwość, siła i amplituda skurczów i
rozkurczów klatki piersiowej oraz ruchów ssania
-
aktywność dziecka staje się również zależna od docierających
bodźców zmysłowych (np. mogą go wybudzić ze snu)
-
aktywność ruchowa matki i dziecka jest naprzemiennie
zharmonizowana
III
trymestr
7-my
miesiąc
-
zmniejszająca się przestrzeń wokół dziecka uniemożliwia
dotychczasowe swobodne koziołkowanie
-
nadal przekręca się ono i wykonuje wiele ruchów kończynami oraz
precyzyjne ruchy mimiczne
-
powstają wzorce pamięciowe ruchów
-
większość odruchów wrodzonych jest już widoczna (np. odruch
ssania, poszukiwania pokarmu, kroczenia, Moro, chwytny)
przełom
7/8
miesiąc:
-
aktywność ruchowa
-
ukł nerwowy coraz sprawniej koordynuje ruchy ciała
9-ty
miesiąc
-
dziecko przestaje rosnąc na 2 tyg. przed porodem
ROZWÓJ
WRAŻLIWOŚCI ZMYSŁOWEJ
I
trymestr
1-szy
miesiąc:
-
od 19. dn. Tworzą się oczy a od 28. dn. Można rozpoznać soczewkę
oka
-
w 4 tyg. Pojawiają się jama ustna zawiązki kończyn, oczu, uszu i
nosa
2-gi
miesiąc:
-
od 7 tyg. okolica warg wrażliwa na dotyk i jej lekkie podrażnienie
powoduje reakcje uogólnioną całego ciała w postaci zwrotu
tułowia
3-ci
miesiąc:
-
doskonali się zmysł dotyku (np. powieka pod wpływem dotknięcia
zaciska się a dłoń zwija się w piąstkę)
-
tworzy się nerw węchowy
-
w 10 tyg. doskonali się wrażliwość na dotyk (lekkie dotknięcie
czoła powoduje obrót głowy)
-
11 tydz. Zwiększa się powierzchnia ciała wrażliwa na dotyk, górna
cz. ciała oraz klatka stają się wrażliwe, ale nadal w odpowiedzi
na dotyk powstaje reakcja uogólniona
-
w połowie 11 tyg. w zamknięciu dłoni zaczyna brać udział kciuk
-
tworzą się podstawowe receptory powonieniowe
-
kształtuje się nerw łączący gałkę oczna z potylica
-
dziecko zaczyna połykać wody płodowe
-
pierwsze nieregularne ruchy klatki piersiowej, ruchy nabierania i
wypierania wód płodowych oraz ssania
-
środkowe i boczne, a potem i dolne partie ciała stają się
wrażliwe na dotyk
II
trymestr
-
zasób bodźców zmysłowych, jakich dostarcza środowisko
śródmaciczne bardzo bogaty
-
w tym trymestrze wszystkie zmysły są funkcjonalnie czynne
-
dziecko odbiera wrażenia zmysłowe, lecz nie integruje ich jeszcze w
schematy spostrzeżeniowe
4-ty
miesiąc:
-
1415 tydz. Cała powierzchnia ciała wrażliwa na dotyk
-
dziecko reaguje na smak wód płodowych oraz zmianę ciśnienia
(reakcje odruchowe nieuświadomione)
-
odruchy błędnikowe
-
dziecko kołysane ruchem i oddechem matki ćwiczy zmysł równowagi
-
zaczyna funkcjonować narząd Cortiego, w którym mieszczą się
receptory słuchowe
5-ty
miesiąc:
-
kubki smakowe chemicznie aktywne
-
intensywność ruchów połykania wód płodowych zależy nie tylko
od odczuwania głodu, ale także od ich smaku (np. smak słony hamuje
połykanie) oraz od samopoczucia dziecka
-
im słodsze wody tym wolniej je połyka, dokładniej smakując
-
na nagłe zmiany temperatury, oświetlenia oraz silne dźwięki
dziecko reaguje przyspieszeniem akcji serca, zwiększeniem
ruchliwości (niepokojem) całego ciała oraz gałek ocznych, zmianą
pozycji ciała (w celu ucieczki od bodźca naruszającego normalne
warunki)
6-ty
miesiąc:
-
po koniec 6. miesiąca otwiera się szpara powiekowa
-
gałka oczna porusza się w górę i w dół oraz na boki
-
reakcja na silne światło coraz bardziej wyraźna
-
prawie połowa dzieci reaguje na silny dźwięk reakcją
przestrachu
-
pod koniec trymestru receptory równowagi są pod względem rozmiaru
i funkcji w pełni dojrzałe
III
trymestr
-
dziecko staje się istotą czująca i reagująca już przed
urodzeniem
-
narządy zmysłów rozpoczynają funkcjonowanie w kolejności:
o
dotyk
o
równowaga
o
węch
o
smak
o
słuch
o
wzrok
-
rozwój zmysłów wzajemnie od siebie zależny
zmysł
dotyku:
-
środowisko śródmaciczne dostarcza stymulacji dotykowej
-
dziecko dotyka ścian macicy, łożyska, pępowiny, siebie zwłaszcza
twarzy, która jest szczególnie wrażliwa na dotyk
-
pozwala dziecku odczuć świat „ na własnej skórze” oraz
doznać, że jest, że istnieje
zmysł
węchu i smaku:
-
węch
o
kom. Nerwowe niosące informacje o zapachu są już od dawna czynne
o
skład chemiczny płynu owodniowego zależy od odżywiania się matki
np. przyprawy-specyficzny zapach
o
rodzi się ono ze zdolnością do odróżniania zapachów przyjemnych
(np. wanilii, truskawek) i nieprzyjemnych (np. amoniaku, zgniłych
jaj)
-
smak
o
ważny regulator rozwoju dziecka i ćwiczeń ruchów oddechowych
o
słodki posmak wód zachęca do picia, co dostarcza produktów
odżywczych i pobudza ruchy klatki piersiowej
zmysł
słuchu
-
dziecko reaguje na dźwięk ( niezależnie od matki) w postaci zmian
w ruchach ciała, akcji serca, prądach czynnościowych mózgu,
rytmie ruchów klatki piersiowej
-
dziecko najpierw jest wrażliwe na: wibracje, silne, pojedyncze
dźwięki następnie na coraz bardziej subtelne dźwięki
-
głos matki jest bardziej słyszalny niż głos innych osób
-
dziecko odbiera dźwięki na drodze pozaakustycznej i uczy się
różnicować ich rytm, natężenie, akcent
-
szczególny rodzaj dźwięku- muzyka
-
zaleca się słuchanie instrumentów tj. : fagot, flet wiolonczela,
ponieważ zdolność do odbioru dźwięków o niskich
częstotliwościach rozwija się szybciej
-
dziecko woli słuchać muzyki spokojnej, o stałym rytmie i tempie
podobnym do częstotliwości uderzeń serca człowieka dorosłego w
stanie spoczynku
zmysł
wzroku:
-
światło dociera do macicy przez coraz bardziej naciągnięta skórę
brzucha
-
dziecko rozróżnia cienie jasne i ciemniejsze
-
od 26. tyg. reaguje wzmożeniem ruchów i zmianą rytmu
serca
CZYNNIKI
ZABURZAJĄCE ROZWÓJ W OKRESIE PRENATALNYM
-
rozwój zależy od czynników genetycznych, paragenetycznych i
pozagenetycznych
zaburzenia
rozwoju o charakterze genetycznym:
-
przekazywane dziedzicznie lub spowodowane działaniem na komórki
rozrodcze, zygotę i embrion szkodliwych czynników powodujących
zmianę materiały dziedzicznego
-
np. zespół miauczącego kota, Downa, Turnera, hemofilia,
fenyloketonuria, choroby psychiczne
Zaburzenia
paragenetyczne
-
genetyczno-konstytucjonalne właściwości matki stanowiące tzw.
regulator matczyny wpływający na modyfikację predyspozycji
genetycznych dziecka
Zaburzenia
pozagenetyczne
-
są przyczyną chorób i wad wrodzonych
-
powstałych w okresie jajowym (1-2 tydz) zarodkowym (3-8 tydz) i
płodowym (od 9 tyg.)
-
mogą być spowodowane:
o
wirusem (np. różyczki, świnki, żółtaczki zakaźnej, grypy)
o
bakterią (np. kiły)
o
pasożytem (np. toksoplazmozy)
o
promieniowaniem (np. rentgenowskim, ultrafioletowym)
o
toksynami ( są nimi najczęściej: alkohol, nikotyna, narkotyki,
leki, zwłaszcza hormonalne, psychotropowe i antybiotyki, oraz
związki ołowiu, rtęci i azbestu a także środki ochrony roślin)
o
niedotlenieniem ( z powodu np. zaburzonego krążenia krwi w
organizmie matki, dziecka lub łożysku)
o
stanami niedoborowymi ilościowymi (niedożywienie) lub jakościowymi
(np. niedobór witaminy A, B2)
o
chorobami matki (np. cukrzyca, choroba nerek, serca)
o
komplikacjami ciążowymi (np. zagrażające poronienie, krwawienie w
ciąży, zatrucia ciążowe, wysokie miano przeciwciał w wyniku
niezgodności głównych grup krwi lub czynnika Rh)
o
stresem matki
Wykład II (09.10.2005)
Czym jest rozwój?
Od klasyki do współczesności
Co warunkuje rozwój?
Relacje geny - środowisko - odkrycie psychologii biegu życia.
Czym jest rozwój? - O jakim rozwoju mówimy - ontogeneza - bieg ludzkiego życia.
Co znaczy że człowiek się rozwija?
Zdaniem Elizabeth Hunlock zmiany rozwojowe można opisac stosując 4 rodzaje wskaźników:
1. wskaźnik wzrostu rozwoju sfery fizycznej (masa ciała, wzrost)
2. wsaźnik rozwoju sfery psychicznej (np. zasób słow)
3. zmiana proporcji (stosunek głowy do długości ciała - w wieku 25 lat osiągamy ostateczny wygląd)
4. proporcje - fazy aktywności - praca, nauka , zabawa (do dzieciństwa)
Pojawiają się nowe cechy - drugorzędne cechy płciowe, wyobrażenia
Niektóre cechy zanikają - zęby mleczne, synkretyzm spostrzegania)
Czym jest rozwój? - pierwsze odpowiedzi znajdujemy w nauce
Arystoteles - twórca pojęcia rozwój to nadawanie materii i formy, zmiany zmierzające w określonym kierunku, celowe, polegające na przechodzeniu od form niższych do form wyższych
Herbert Spencer - (XIX/XX w) - rozwój znaczy postęp. Polega na wzrastającym różnicowaniu zjawisk, a jednocześnie ich integrowaniu, uporządkowaniu i równowadze.
Dwie psychologie rozwoju - od klasyki do wspołeczesności.
Klasyka - psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży
Współczesna - psychologia rozwoju biegu życcia (LSD - life spon dewelopment)
Rozwój jest zmianą a raczej procesem zmian.
Zmiana rozwojowa.
zmiana jest funkcją czasu:
z=f[(S-T-1)-(S-T-2)]
zmiana rozwojowa to różńice w stanie obiektu lub organizmu struktury psychicznej obserwowana z biegiem czasu.
Ujęcie klasyczne:
- jednokierunkowe
- trwałe, nieodwracalne
- prowadzi do uniwersalnego uporządkowania sekwencji zmian ukierunkowanych na osiągnięcie określonego celu końcowego.
Rodzaje zmian rozwojowych - zmiany rozwojowe trójdzielnego rodzaju.
1. uniwersalne - powszechne w rozwoju każdego człowieka w określonym wieku
2. wspólne - charakterystyczne dla grup osób poddawanych wspólnym doświadczeniom
3. indywidualne - specyficzne dla każdej jednostki
Inny podział zmian:
- ilościowe - możemy wyrazić liczbowo
- jakościowe - wyrażają się np w jakości zachowania
Formy zmian rozwojowych według Johna Flavella
Dodawanie - kumulowanie się kolejnych zmian
Substytucja - stan wcześńejszy jest zastępowany w części lub w całości przez stan późniejszy np gaworzenie jest zastępowane przez mówienie.
Modyfikacja - stan późńiejszy powstaje w wyniku eróżnicowani się stanu wcześńejszego.
Inkluzja - stan wcześniejszy wchodzi w pewnym stopniu zmodyfikowanym w stan późniejszy
Mediacja - stan wcześńiejszy pośredniczy w powstawaniu stany nowego bardziej zaawansowanego (kategoryzacja przedmiotów np kolory)
Cechy procesu rozwojowego:
- długotrwałość
- indywidualne tempo
- indywidualny rytm
- okresy krytyczne i sensytywne
- retardacja - ogólen spowolnienie tempa rozwoju
- akceleracja - ogólen przyśpiweszenie tempa rozwoju z pokolenia na pokolenie (teraz 8-letnie dziewczynki mają już menstruację)
Okres krytyczny a sensytywny
Okres krytyczny - czas w którym dziecko jest przygotowane do nabywania pewnych sprawności (umiejętności) ale wymaga to wsparcia ze strony stymulującego otoczenia.
Okres sensytywny - okres optymalny dla tworzenia się pewnych sprawności w których dziecko jest szczególnie wrażliwe na określone wpływy środowiskowe.
6-12 miesiąc życia - dziecko jest szczególnie wrażliwe na bodźce np gesty, mimika.
2-14 rok zycia - wytwarza się owa i jeśli do tej pory się nie nauczy to już nigdy nie będzie mówić.
Najczęstsze uszkodzenia ciała w okresie prenatalnym:
- układ nerwowy do 16 tyg może zostac uszkodzony
- pierwsze 8 tygodni jest kluczowe
- pierwsze dwa miesiące - najgorsze działanie mają środki szkodliwe
- 2 pierwsze tyg ciąży są bezpieczne
- pierwsze 6 tygodniszczególna wrażliwość
Rozwój - długotrwały proces względnie nieodrwacalnych zmian o charakterze ilościowym i jakościowym zasadniczo ukierunkowany progresywnie, dotyczących nowych sfer rozwijającego się podmiotu, cechujący się indywidualnym tempem i rytmem , zależny od wielu uwarunkowań: biologicznych, środowiskowo-społecznych oraz aktywności podmiotu.
Biologiczne modele rozwoju:
Klasyczne:
psychologia dzieci i młodziezy
- zmiany rozwojowe to zmiany ukierunkowane czyli zmiany zachodzące w okreslony sposób aby osiągną z góry wiadomy stan końcowy (dojrzałość)
- zmiany polegają na różnicowaniu się, dojrzewaniu przebiegającym w stadiach w nieodwracalnym porządku
- zmiany są powszechne w populacji (uniwersalne)
WNIOSEK : ZMIANY SĄ PRZEWIDYWALNE
Czyli rozwój jako ujawnianie się wroddzonych możłiwości, realizowanie wrodzonego wzorca, środowisko tylko stwarza warunki
- metafora rośliny (rośńiemy, dojrzewamy, wszystko zależy od gleby)
- Przetacznik - rozwój psychiczny to dynamiczny proces którego istotą są zmianyprowadzące do zapewnienia jednostce zrównoważnonych i regulujących jej stosunków ze środowiskiem.Ma zatem charakter postępowy (progmatywny)
Pytanie o istotę dojrzałości.
Współczesne modele rozwoju - psychologia biegu życia, szersze znaczenie zmiany rozwojowej, pluralistyczne pojmowanie rozwoju.
Zmiana rozwoju może być:
- powszewchna - ale także indywidualna (interindywidualna zmienność)
- nieodwracalna - ale także plastyczna (intraindywidualna plastyczność)
- jednokierunkowa np dojrzałość) ale tez wielokierunkowa
- postępowa ale też regresywna czyli o charakterze kompensacji
Czy istnieje cel, granice rozwoju? Kto je wyzancza?
Nie możemy wytworzyć ostatecznej granicy i zdefiniować dojrzałości (umysłowej czy moralnej)
Psychologia biegu życia - rozwój:
- rozwój jest procesem autonomicznym
- rozwój jest szansą,ale nie jest koniecznością
- metafora drogi, podróży
Rozwój dziecka a rozwój dorosłego w kontekscie metafory drogi:
Dziecko:
- wędrowanie jedną wspólną drogą
- osiąganie celów wędrówki wyznaczone dojrzewaniem
- sponatanicznośc rozwoju
- wychodzenie z domu
Dorosły:
- chodzenie własnymi ścieżkami
- wybór kierunków, celu, indywidualne decyzje podmiotu
- możliwość rozwoju i świadome nim kierowanie
- powrót do domu
Co warunkuje rozwój:
Teorie jednoczynnikowe:
1. natywistyczna (rola dyspozycji wrodzonych, które ujawniają się w naszym dojrzewaniu). Podstawowym założeniem było twierdzenie, że rozwój, kształtowanie i przebieg zamian uwarunkowany jest dziedziczeniem poszczególnych cech po przodkach(zw. rodzicach); posiadany przez nas genotyp decyduje o naszym rozwoju; (dzieci aktorów zostają aktorami, dzieci wysokich osób są wysokie)
2.empirystyczne - środowisko narzuca jednostce określone doświadczenia. Teoria ta przyjmuje, że nasz rozwój uwarunkowany jest przede wszystkim przez środowisko(środowisko społeczne, ekologiczne, kulturowe, geograficzne), w którym człowiek wzrasta, żyje, dojrzewa; (rodzic aktor zabiera dziecko do teatru, gdzie w kontakcie ze środowiskiem teatru zaczyna się ono interesować teatrem)
Teoria dwuczynnikowa:
3. konwergacji - w latach 20-tych powstała. Twórcą tej teorii jest William Stern (psycholog angielski pochodzenia niemieckiego); Uważał on, że czynnikiem warunkującym nasz rozwój jest zarówno genotyp jak i środowisko. Zbieżność i współoddziaływanie dziedzicznośći i środowiska
Czynniki rozwoju:
zewnętrzne wewnętrzne
warunki zadatki
rozwoju środowisko anatomo-fizjologiczne
wyznaczniki nauczanie aktywność
rozwoju i wychowanie własna
Badania bliźniąt:
Prowadzono setki badań od 1924 roku. W 1951r. Eysenck i Prek stwierdzili korelację u bliźńiąt jednojajowych (0.89) w porównaniu z dwujajowymi (0.66). W 1971 Scar Selapetek badania bliźniąt wychowywanych w środowiskach o nowym statusie spłeczno-ekonomicznym, lepsze warunki sprzyjają ujawnianiu się różnic indywidualnych. 1988 Buchard - badanie bliźniąt jedno i dwu jajowychwychowywanych razem i osobno. Okazało się że znacznie wyższe wyniki korelacji uzyskano u jednojajowych (75) w porównaniu z dwujajowymi (38).
Badania nad rodziną:
Heber 1968r. - wprowadzono manipulowanie takim wyznacznikiem rozwoju jak wychowanie. Wybranomatki których IQ nie przekraczało 70. Eksperyment trwał 3 lata. POdzelono matki samotnie wycowujące dzieci na takie który dalej wychowywały je same i druga grupa która otrzymywała pomoc opiekunki (do wszystkiego np. korepetycji). Okazało się że dzieci wychowujące się z samymi matkami mały Iq zbliżone do 90 natomiast dzieci z opiekunkami do 127. Stwierdzono że istnieje modyfikujący wpływ środowiska na iloraz inteligencji (II) oraz przesuwanie się wyników w kierunku przeciętnego II w populacji.
Genetyka zachowanie - korelacja genotypu i środowiska (Plorin, De Fries, Loehlin)
1. pasywna - środowisko sprzyja lub nie rozwojowi
2. wywołująca - reaktywna - dziecko wywołuje reakcje środowiska (spostrzeganie zachowań dziecka)
3. aktywna - dziecko tworzy środowisko odpowiadające jego zapotrzebowaniu i doświadcza wpływów stworzonego przez siebie środowiska
Podsumowanie kwestii geny-środowisko:
- problem geny czy wychowanie jest "jałowy"
- metafora toczącej się kuli Wadelingtona
- przykład interakcji geny X środowiska - fenyloketonuria (choroba genetyczna)
- inny sposób myślenia o roli środowiska
Zakres reakcji - geny wyrażają zakres i w jego ramach wpływy środowiska mogą być różne.
Wykład III (23.10.2005)
- dokończenie problematyki uwarunkowań rozwoju
- jak wybrane teorie psychologiczne wyjaśniają mechanizm zmian rozwojowych?
Jean Piaget
Lew Wygotski
Albert Bordure
Robert Havighurst
Czynniki wpływające na rozwój w życiu współczesnym psychologii biegu życia:
Badania Glena ldera - badał dzieci imłodzież (różnica 8 la) urodzonych w wielkim kryzysie w USA. Wybrał dzieci z rodzin w których stsus społęczny spadł o 30%. Zbadał dzieci kiedy były małe a póżniej kiedy były dorosłe. Wyniki wskazały że dzieci te radziły sobie gorzej w życiu, natomiast młodzież na którą spadł wtedy w wielkim kryzyskie obowiązek np utrzymania rodziny radziły sobie znacznie lepiej.
Wniosek - na rozwój człowieka wpływają wydarzenie społęczene i historyczne.
- czynniki normatywne (historyczne i związane z wiekiem) i pozanormatywne (losowe)
- rozwój jest to funkcja wieku R = f(A,T,C) a - wiek; t - czas; c - kohorta (generacja); + zdarzenia losowe
Względny wpływ czyników w biegu życia według Baltesa
- największą siłę wpływu mamy w okresie adolescencji
1. Jean Piaget
1896 - 1980
zainteresowanie biologią i filozofią
epistemologia genetyczna - nauka o poznaniu (genetyka = rozwój) Jak dochodzi do tego że się c\zegoś dowiadujemy. Najpopularniejsza książka - "Jak sobie dziecko świat przedstawia".
koncepcja poznawczo - rozwojowa i konstruktywistyczna (dziecko buduje obraz świata, samo odkrywa wiedze na własny użytek)
metoda kliniczna - połączenie obserwacji; wywiadu (rozumowo) i eksperyment
wyczerpująca próba opisu i wyjaśnienia mechanizmów myślenia - głównie zajmował się rozwojem myślenia dziecka
jakościowa odrębność myślenia dzieci i dorosłych
rozwój jest możliwy dzięki aktywności dziecka a wiedza jest konstruowana. Rozwój według Piageta to proces zmiany i reorganizacji sposobów odnoszenia się człowika do środowiska. Rozwój poznawczy to rozwój struktur poznawczych.
Struktura - podstwawowe pojęcie tej koncepcji
- teza orgznizacji równowagi.
- system przekształceń podlegający różnym prawom
- podstawową fazą struktury jest schemat czyli wewnętrzny model czynności (doświadczenia)
- typy struktur wyznaczają kolejne etapy rozwoju
- rozwój jest konstrukcją ciągłą
Inteligencja to adaptacja
- czyli proces przwechodzenia od mniej stałej do bardziej stałej równowagi między organizmem (strukturami wewnętrznymi) a środowiskiem (interakcja ze środowiskiem)
2 aspekty adaptacji:
- zewnętrzne:
asymilacja
akomodacja
- wewnętrzne
organizacja
Rozwój jako uporządkowana sekwencja stadiów - Stadia rozwoju myślenia według Piageta:
1. okres inteligencji sensoryczno - motorycznej - do 2 roku życia
2. okres wyobrażeńprzedoperacyjnych - schematy oglądowe - do 7 roku życia
3. okres operacji konkretnych - schematy operacji I-go stopnia - do 11 roku życia
4. okres operacji formalnych - schemat operacji II-go stopnia - do 15 roku życia
Podsumowanie koncepcji Piageta:
- podstawowe pojęcia: struktura (schemat), adaptacja (asymilacja + akomodacja), równoważenie
- rodzaje wiedzy; fizyczna, logiczno-matematyczna, społeczna
- czynniki rozwoju:
1. dziedzicznośc i dojrzewanie bioloiczne
2. aktywne doświadczenie
3. interakcja społeczna
4. równoważenie
Implikacja teorii Piageta dla edukacji
- w rozwoju istnieją uniwersalia (stałe pukty) np. stałe stadia rozwoju
- konstuowanie wiedzy (aktywna eksploracja)
- motywacja do nauki jest konflikt poznawczy
- zgoda nauczyciela na autonomię intelektualna ucznia
- Aebli - "Dydaktyka psychologiczna"
2. Lew Wygotsky i podejście społeczno-kulturowe
1896 - 1934
rola kultury jako czynnika determinującego rozwój (dwojaki wkład)
znaczenie rozwoju języka dla rozwoju dziecka
rozwój to proces internalizacji
"droga dziecka do przedmiotu i od przedmiotu do dziecka prowadzi poprzez drugiego człowieka"
Podstawowe zadanie rozwoju - interioryzacja
- każda funkcja psychiczna pojawia się w dwóch planach ; społecznym - jako interpsychiczna i intelektualnym jako intrapsychiczna
- nowe struktury procesów psychicznych kształtuje się początkowo w toku zewnętrznej działalności człowieka a z czasem przechodzi do wewnątrz i staje się strukturą jego procesów wewnętrznych.
- procesy zewnętrzne są transferowane do tworzenia się procesów wewnętrznych
interioryzacja - przejście od działań zewnętrznych na podmiotach do działań wewnętrznych na symbolach i znakach
Sfera najbliższego rozwoju:
- różnica między aktualnym poziomem rozwoju a potencjalnym poziomem rozwoju.
- rozwój odbywa się w jakiejś sferze, jeśli dorosły jest w stanie wejść w tą sferę, dziecko idzie dalej - rozwija się lepiej.
Rola kontaktów rówieśniczych
- rowieśnik jako równoległy partner i jako tutor
- dziecko uczy się ręki krytyki i autorytetu
- interakcje rówieśnicze sprzyjają integrowaniu różnych sposobów ujmowania problemu
- interakcje rówieśnicze różnią sie powodem oraz strategią eksperymentowania
- dorosły lub rówieśnik razem z dzieckiem konstruują nowe schematy
- udzielanie coraz mniejszej pomocy tylko naprowadzaie lub wskazywanie istotnych elementów
3. Albert Bordure - modele uczeniowe
- badania klasyczne - Watson i warunkowanie klasyczne czyli reaktywne (np. strach) oraz Skinner i uwarunkowanie instrumentalne czyli sprawcze (np. modyfikowanie zachowań, kary i nagrody)
- uczenie się przez obserwację naśladowanie i modelowanie
- eksperyment z lalką Bobo
Naśladowanie - powtarzanie czynności
Modelowanie - przejęcie sensu zachowania np. agresji
Modelowanie:
- odkryzie sensu postępowania, modele
- przenisienie tego postępowania na inne sytuacje
Cechy modela: kompetencje społeczne, prestiż, częstośc występowanie, reprezentatywność. Najłatwiej modelowac dzieci kiedy oglądaja jakiś autorytet.
Cechy podmiotu: motywacje, sprawnośc i umiejętności, pozmiom rozwoju umysłowego, poddatność na modelowanie.
Dzieci z ADHD są poddatne na modelowanie.
Cechy czynności, stopnień skomplikowania czynności, przejrzystośc struktury.
Rola nagród i kar.
- powtarzanie prowadzi do utrudnienia sposobu wykonania czynności, prowadzi do automatyzacji.
- agrody wywołują pozytywny stosunek do problemujak i do osoby nagradzającej
Negatywne skutki stosowania kar:
- karzący wyraża agresje - jest wzorcem siły
- kara pogarsza społeczno-emocjonalne reakcje wychowanka z wychowawcą (kara niszczy związek)
- wzbudza niepokój - dziecko przeżywa lęk - szczególnie wówczas gady karzemy a dziecko nie jest w stanie zachowac się inaczej
- doświadczenie kary obniża poczucie własnej godności wychowanka
- kara wyolbrzymia poczucie braków
- skupia uwagę karanego na karzącym zachowaniu przez co je wzmacnia
- kara nie wygasza niepożądanych zachowań
4. Rozwój psychiczny jako proces wypełniania zadań rozwojowych - koncepcja Roberta Havighurst'a
- zadanie rozwojowe - zadanie które pojawia sie w danym okresie zycia a jego pomyślne realizowanie zapewnia szczęscie i powodzenie w póżniejszych, a niepowodzenie do braku zadowolenia i dezaprobaty społecznej i trudności w póżniejszych zadanich.
- 3 źródła: dojrzewanie somatyczne, nacisk kulturowy, indywidualne aspiracje i wartości.
Niemowlęctwo, wczesne i średnie dzieciństwo:
- uczenie sie chodzenia, jedzenie, mówienia
- gotowośc do czytania
- różnice płci i sexualnośc
Póżne dzieciństwo:
- uczenie się ról męsich i kobiecych
- świadomośc
- niezależność osobista
Adolescencja:
- bardziej dojrzałe więzi z rówieśnikami
- akceptacja wyglądu i posługiwanie się własnym ciałem
- niezależnośc uczuciowa od rodziców
- przygotowanie do małżeństwa
- przygotowanie do kariery zawodowej
Wczesna dojrzałość
- wybór małżonka
- wychowanie dzieci
- prowadzenia domu
- przyjęcie odpowiedzialności obywatelskiej
Wiek średni
- wspomaganie dzieci
- zadowalająca sprawnośc w pracy
- traktowanie małżonka jako osby
- przygotowanie się do starzenia się rodziców
Późna dojrzałość
- akceptacja właśnej starosći
- przygotowanie się na niska emeryturę
- pogodzenie się ze śiercią współmałżonka
Wykład IV (06.11.2005)
Rozwój w okresie pre i peri-natalnym
Plan
- fazy życia
- zagrożenia rozwoju
- stadium noworodka
- przywiązanie - pierwsze stadium między matka a dzieckiem
Fakty i prawidłowości rozwojowe w okresie prenatalnym
Rozwój człowieka:
- okres prenatalny
- okres postnatalny
Wiek dziecka liczy się od momentu poczęcia
Fazy rozwoju prenatalnego:
- faza jajowa - zygota - do 14 tygodni
- faza embrionalna - do 8 tygodni
- faza płodowa - do końca 9 miesiąca
Faza jajowa:
trwa od połączenia isę komórki jajowej i plemnika do momentu zagnieżdżenia się zarodka w ścianie macicy. Ustalaja się cechy dziedziczne oraz wrodzone. Powstaaje 8 z 45 generacji komórek.
Niektóre właściwości dziedziczone:
- kolor oczu
- wzrost - 0.89 w 90% wiadomo jaki będzie zwrost
- skłonnośc do chorób
- hemofilia
- astygmatyzm
- grupa krwi
- zdolnośc do produkowania insuliny (cukrzyca)
- inteligencja 0.7 - 70%
- talenty np. słuch czynny
- temperament
Podział komórki jajowej:
- morula
- blastula
- gastrula
zagnieżdzenie się komórki w ścianie macicy
Faza embrionalna:
tworzą się i zaczynają funkcjonować wszystkie ważniejsze struktury wewnętrzne i zewnętrzne Zarodek mierzy 3,81 - 5, 08 cmi waży 28,35 g.
kształtuje się środowisko wewnątrzmaciczne
istnieje łatwość uszkodzenia rozwijającego się płodu przez różne czynniki10-ty tydzień - tworzą się paznokcie i linie papilarne - można zrobić odcisk palca. 6-ty tydzień pierwsze ruchy ale nieodczuwalne na zewnątrz. Aktywnośc jest podstawą rozwoju.
Środowisko wewnątrzmaciczne składa się z: łożyska, pępowiny, pęcherza płodowego.
Łożysko - pulchna poduszka o średnicy 20-25cm, grubości 2,5cm, złożona z tkanek matki i embrionu. Tu odbywa się wymiana produktów zużytych (od dziecka) na świeże (od matki) na zasadzie osmozy. Nigdy nie dochodzi do zmieszania krwi matki i krwi płodu - dlatego np. istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo zę dziecko, którego matka choruje na HIV może urodzić się zdrowe.
Pępowina - sznur łączący płód złożyskiem, złożony z tętnic i zyły, długośc około 50cm, umożliwia aktywnośc płodu
Pęcherz płodowy - wypełniony płynami, ałożony z kilku warstw (owodzie, omocznia, kosmówka), przymocowany do łozyska.
Jest to faza krytyczna dla rozwoju płodu.
Czynniki i zagrożenia
- niedożywienie - miejszy mózg, niedobór czynności poznawczych
- leki - np. aspiryna powoduje problemy z oddychaniem u noworodka
- alkohol - niedorozwój umysłowy, uszkodzenie serca
- narkotyki - różnego rodzaju niedobory czynności poznawczychi zaburzenia zachowania
- papierosy - niski ciężar masy ciała noworodka, niedobór zachowań poznawczych, zaburzenia zachowania
- infekcje - wady wrodzone, upośledzeni narządów zmysłu, niedorozwój umysłowy
- kofeina - poronienie
- silny stały stres - poronienie, przedwczesny poród, rozszczepienie podniebienia, niedorozwój
Faza płodowa
rozwijają się zewnętrzna i wewnętrzne struktury organizmu
następuje rozwój zmysłów i aktywność
zaczyna się rozwój psychiczny
powstaje 41 z 45 generacji komórek
Charakterystyka rozwijającego się płodu
Pod koniec fazy płodowej płód waży od 2,9 - 3,5 kg i mierzy 49 - 54 cm. Pojawia się faza REM w której występują marzenia senne i następnie porządkowanie informacji. Jest to faza szybkiego ruchu gałek ocznych. Już miesięczny płód przejawia 15 schematów czynności: przeciąganie, ssanie kciuka, połykanie. Rozwijają się zmysły równowagi, dotyku, bólu, smaku, wzroku, słuchu. Najlepsza dla rozwoju płodu jest np. muzyka Mozarta. Kształtują się odruchy wrodzone: chwytny, Moro.
Psychiczne życie płodu.
- zdolność uczenia się i zapamiętywania
- przeżywanie pełnych emocji; zadowolenie - stres
Warunki optymalizacji rozwoju dziecka w okresie prenatalnym
- troska o zdrowie matki i dziecka
- nastawienie na komunikację z dzieckiem
- zapewnienie matce dobrego samopoczucia
- wzmocnienie więzi małżeńskiej
Faza noworodkowa
- dziecko musi przystosować się do życia w nowym pozamacicznym środowisku
- zmiana temperatury
- nowy sposób oddychania
- nowy sposób przyjmowania i wydalania pokarmów
Sposoby odpowiadania na bodźce u noworodków
- odruchy wspólne dla noworodka i człowieka dorosłego (połykanie, ssanie, wydalanie, mruganie, źrenicowy)
- odruchy charakterystyczne dla noworodka i/lub niemowlęcia a zanikające lub patologiczne u człowieka dorosłego to np. Babińskiego, Moro, chwytny - odruchy muszą zaniknąc - świadczy to o prawidłowym rozwoju.
Stany aktywności noworodka i niemowlęcia
- głęboki sen - regularny oddech, zamknięte oczy nie poruszają się, twarz rozluźniona, noworodek śpi tak od 8-9 godzin na dobę.
- lekki sen - szybkie ruchy gałek ocznych, przyśpieszony oddech 8-9 godzin
- drzemanie - oczy otwarte, nieprzytomne, opóźnina reakcja na bodźce, oddech szybszy niż w reguralnym śnie, 2-3 godziny na dobę
- bierne czuwanie - oczy otwarte, przytomne, uwaga skupiona na bodźcach, niski stopnień aktywności, oddech wyrównany, 2-3 godziny
- aktywne czuwanie - oczy otwarte, poziom aktywności wysoki, odpowiada na bodźce ruchami 1-4 godzin
- krzyk - nieskoordyowane ruchy ciała, regularny oddech.
Zdolności sensoryczne noworodka
- zmysł równowagi - podnoszone kiedy płacze uspokaja się
- zmysł dotyku - dotknięcie ust powoduje znieruchomienie
- zmysł smaku - preferuje słodki smak, odróżnia słodki, słony, gorzki i kwaśny
- zmysł węchu - reaguje na zapachy pewnych pokarmów, identyfikuje lokalizację zapachu, odsuwa isę od nieprzyjemnego, wyczuwa zapach mleka matki
- zmysł słuchu - preferuje dźwięki o czystych tonach, może odróżniać dźwięki, poznaje dźwięk głosu matki, odwraca się w kierunku dźwięku, preferuje dźwięki wysokie
Zdolność do naśładowania
- malutkie dzieci naśladują wyrazy twarzy, dzieci autystyczne tego nie robią
- zdolnośc naśladowania to podstawa uczenia się
Kształtowanie się przywiązania
krytyczna rola dotyku i bliskości fizycznej - badania Harlowe (mity i rzeczywistość)
badania Balby'ego (etologiczno-psychoanalityczne) to nie karmienie jest podstawą przywiązania
dwustronność (wzorce interakcji- pseudodialog, synchronia w w sytuacji tarzą w twarz)- badania Schaffera.
rola spojrzenia, płaczu, śmiechu i innych tonów wokalizacji
7,8 miesiąc lęk przed obcymi jako przejaw istniejącej więzi (opiekunka albo prze tym okresem albo dopiero po 1,5 roku)
badania Ainswoth - 3 typy przywiązania
Kolejne epizody w procedurze danej sytuacji (Ainswoth)
- eksperymentator wprowadza rodzica i dziecko do pokoju i wychodzi
- po 3 minutach matka staje się małoaktywna a dziecko eksploruje otoczenie, jeśli brak eksploracji matka zachęca dziecko do poznania otoczenia. Rodzic jako bezpieczna baza.
- wchodzi obca osoba, w pierwszej minucie milczy, w drugiej minucie zaczyna rozmawiac z matką, w trzeeciej minucie podchodzi do dziecka. Matka wychodzi. Reakcja na nieznanego dorosłego
- po 3 minutach obcy odpowiada na zachowanie dziecka.
3 typy zachowań:
1. dziecko ufnie przywiązane (B)
65% niepokój w czasie rozstania i radość z powrotu matki
później w rozwoju - większa samodzielność, lepsze radzenie sobie z niepowodzeniami, lepsze kontakty z rówieśnikami, większa ciekawośc i koncepcje poznawcze.
zaufanie do świata - Erikson (wrażliwość na sygnały dziecka, piękny przewidywalny świat)
2. dziecko lękowo - unikające (A)
brak eksploracji, brak niepokoju przy rozstaniu
unikanie kontaktu po powrocie - częste przy odtrąceniu dziecka (matki zimne) lub rodzice maltretujący dziecko
25%
długofalowe skutki - podejrzliwość, potrzeba trzymania dystansu, brak zaufania do sytuacji społecznych
3. dziecko przywiązane ambiwalentnie (C)
bez eksploracji, niepokój i rozpacz przy rozstaniu a później przyciąganie i odpychanie - matki nie reagujące na sygnały dziecka
10%
długotrwałe skutki - lęk przed odrzuceniem, zabieganie o akceptację, mała kontrola nad własnym życiem
Rola rodziny w powstawaniu zaburzeń według Allana Carra
- jakośc więzi - bezpieczne przywiązanie jako czynnik zabezpieczający, a lękowo-ambiwalentne lub lękowo-unikające jest czynnikiem powstawania zaburzeń - czynnikiem ryzyka
- poziom własnejstymulacji intelektualnej - badanie Buodley'a i Caldhell'a 1989 (HOME)
- styl wychowania - (rodzicielski) - Dalling i Steiberg 1993 wykazali 4 style - autkratyczny, uległy (pasywny), obojętny i odtrącajacy są czynnikami ryzyka zaburzeń, tylko styl autorytarny (pewny, wiarygodny) wysoka akceptacja dziecka i kontrola średnia to czynniki zabezpieczające, najlepszy dla rozwoju
- inne czynniki ryzyka rozwoju - kary fizyczne, osobiste problemy rodziców, konflikty, kryzysy, rozpad małżeństwa, dezorganizacja w systemie rodzinnym - rodziny chaotyczne, problemy rodzeństwa.
Wykład V (20.11.2005)
Rozwój dziecka we wczesnym dzieciństwie
Rozwój dziecka w okresie niemowlkęcym i poniemowlęcym.
- rozwój fizyczny
- pojęcie rozwoju psychomotorycznego
- sprawności percepcyjne
- eksploatowanie przedmiotów sensoryczno-motoryczne i inteligencja niemowlęcia
- komunikowanie się z otoczeniem
- uczuciowe i społeczne życie niemowlęcia
Zmiany wagi i wzrostu w pierwszym roku życia
niemowle 1 rok życia
dziewczynka 2,27 - 3,77kg 8,82 - 11.02kg
chłopiec 3.09 - 3,97kg 9.58 - 11.67kg
dziewczynka 48,7 - 53,7cm 73,0 - 78,1cm
chłopiec 49,4 - 54,5cm 74,6 - 79,8cm
Tempo zmian rozwoju fizycznego w niemowlęctwie
1. Faza bieroności - wiele cech niemowlęctwa pozostaje pod wpływem np.metabolizmu z okresu płodowego
2. Fizjologiczne narodziny 5 - 7 miesiąc
3. Faza ekspansji - intensywny rozwój tkanki tłuszczowejosyfikacja tkanki kostnej , pierwsze zęby, krzywizny kręgosłupa, przyrost tkanki mózgowej
Rozwój krzywizn ktręgosłupa:
- lordoza szyjna - trzymanie główki
- lordoza lędźwiowa - stanie chodzenie
Szybki przyrost włókien nerwowych od urodzenia do 2 roku życia.
Rozwój psychomotoryczny:
- zmiany w motoryce przejawem rozwoju układu nerwowego
- kolejność zmian - stałe typowe prawa rozwoju
Prawa rozwoju:
- prawo cefalokandalne - od głowowej części ciała do dalszej części ciała
- prawo rozwoju dłoni
- prawo proksynodyfalne - od osi ciała na zewnątrz
Zmiany w zakresie lokomocji:
- przewracania się na bok - 2 miesiąc życia
- przewracanie się z boku na wznak 3 miesiąc życia
- przewracanie się w okół osi ciała - 5 miesiać
- pełzanie - 7 miesiać
- raczkowanie - 9 miesiąc
- chodzenie z pomocą - 12,13 miesiac
- chodzenie samodzielne - 14 miesiac
Rodzaje chwytu:
- prosty - 2,3 miesiąc
- dłoniowo-łokciowy - 4,5 miesiąc
- nożycowy - 6,7 miesiac
- pęsetkowy - 8,9 miesiac
Sensoryczne zdolności niemowlęcia:
(słuch, węch, dotyk - zdolności różnicowania od urodzenia)
- słuch - zdolność do różnicowania fonemów, preferuje język rodziny. (fonemy - głoski pojedyncze)
- zwrok - różnicowanie 4 barw podstwaowych (czerwony, niebieski, zielony zółty), spostrzeganie stałości kształtu, barwy wielkości, zdolności do odróżniania bodźców o strukturze uporządkowanej, wyróżnianie twarzy ludzkich, preferowanie obiektów poruszających się, ujmowanie niezmienności wyglądu obiektów jako podstawa tworzenia kategorii.
Eksplorowanie przedmiotów:
śledzenie wzrokiem - zaczątki
Warunki rozwoju eksploracji:
- cechy dziecka - płeć, poziom lęku, doświadczenia w eksplorowaniu
- cechy przedmiotu - nowość, złożoność
- cechy zachowania się opiekuna - stosowanie strategii skupiających uwagę dziecka (np.postukiwanie, kładzenie ręki dziecka)
Co składa się na inteligencję sensoryczno-motoryczną niemowlęcia (wg Piageta)
6 podstadiów - do 2 roku życia myślenie poprzez działanie u dziecka
I i II podstadium
Tworzą się w umyśle dziecka schematy (modele wewnętrzne) prostych czynności wywodzących się z reakcji odruchowych (ssanie, chwytanie) - 2-4 miesiać życia
III podstadium
Powstaja nowe schematy czynności skierowanych na przedmioty (potrząsanie, kołysanie, postukiwanie) - 4-8 miesiąc życia
IV podstadium
Schematy koordynują się dajac podstawę czynnościom złożonym - 8-12 miesiąc życia. Działania dziecka stają sie intencjonalne i cel jest ujmowany przed działanie a środek odróżnicowany od celu (dziecko pociąga za sznurek przywiązany do zabawki aby ją przybliżyć i uchwycić)
cel środek
uchwycenie zabawki pociągnięcie za sznurek
(schemat główny) (schemat pomocnuiczy)
Tworzą się schematy funkcjonalnych klas elementów. Ustala się relacja między elementem oznaczającym a oznaczanym na poziomie oznaki tzn:
element oznaczający:
- pozycja przy karmieniu
- gest na widik znajomego przedmiotu
- zachowanie innej osoby
Element oznaczony
- czynność ssania
- potrząsanie grzechotką
- zachowanie innej osoby (dzieci płaczą na widok ubierającej sie matki - jej ubieranie się oznacza jej wyjście)
Przedmiot zawiera dla dziecka cechy stałości
Komunikowanie się z otoczeniem:
Kontakty konwersacjopodobne z matką.
- dziecko uczy sę rytmu komunikacyjnego
- otrzymuje materiał jęykowy niezbędny do opanowania języka
komunikacja niewerbalna:
- gesty wskazujące - protoimperatywne
- gesty omawiające - protodeklaratywne - nie pojawia się u dzieci autystycznych
Od gruchania przez gaworzenie do pewnych słów.
- dzieci niesłyszące zaczynaja gaworzyć i przestają goworzyć - bo się nie słyszą
- kontaktkontakt emocjonalny, wiekowy, komunikacyjny matki z dzieckiem
- naśladowanie ruchów innej osoby
Życie uczuciowe niemowlęcia:
zadowolenie / niezadowolenie ---> radość, złość, smutek, strach
- strach przed osobąnieznaną (5,6 miesiąc)
- poczucie zaufania (Erikson) jako podstwa dalszego szczęśliwego rozwoju dziecka
Rozwój w wieku pozaniemowlęcym (drugi i trzeci rok życia dziecka )
- fizyczny i motoryczny rozwój dziecka
- inteligencja
- sprawność językowa
Zmiany wzrostu i wagi
1 rok życia 3 latka
dziewczynka 8,82 - 11.02kg 11,04 - 16,01
chłopiec 9.58 - 11.67kg 13,33 - 16,3
dziewczynka 73,0 - 78,1cm 91.0 - 98,8
chłopiec 74,6 - 79,8cm 91.4- 99,6
Sprawność lokomocyjna 2-latka - chodzenie po schodach
- 3 rok życia dziecka - samodzielnie wchodzenie i schodzenie
- jeżdżenie na rowerku - 3 kółka
Sprawnośc manualno-plastyczna dziecka w wieku poniemowlęcym (budowanie wieży z klocków 3,4 klocki kiedy ma 18 miesięcy, 8 klocków - 30 mieisięcy)
- niespecyficzna
- specyficzna
Opanowanie ruchów wrodzonych (praksji) przez dziecko w wieku pozaniemowlęcym - uchylenia wg Piageta:
V podstadium - przejście od wykształtowanie jednego schematu do różnych oiektów - do stosowanie różnych schematów - od jednego obiektu (12-18 mż)
schemat postukiwania
|----------------------------------|---------------------------------|
1 2 3
przejście do :
1
______________________________________________
| | |
schemat schemat schemat
przytulania kołysania pocieszania
opracowywanie przedmiotu.
Rozwiązywanie problemu w 2 roku życia:
sposoby rozwiązywania problemów w okresie inteligencji sensoryczno-motorycznej (wg Piageta)
Czynne eksperymentowanie (V) kombinacje myślowe (IV)
materiał realne produkty i czynności wyobrażenie
sposób działania wypróbowanie znanych sposobów szybki przegląd znanych
stosowanie szerszych schematów schematów bez ich wypró-
do różnych sytuacji bowania
metoda prób i błędów nagła koordynacja schematów
cechy procesu długi nieekonomiczny szybki i ekonomiczny
Funkcje symboliczne - zdolności do przywoływaia nieobecnych przedmiotów i zjawisk za pośrednictwem symboli i znaków (pełne odróżnicowanie elementu oznaczającego od oznaczanego)
Przejawy funkcji symbolicznej:
- naśladownictwo odróżnicowane
- mowa (siłowa) odroczona
- wyobrażenie (gesty, siłowe)
- zabawa symboliczna (przedmioty zastępcze, czynności na niby)
Cechy mowy małego dziecka:
1 rok życia - 4-5 słów pojedyncze słowa - holofrazy
1,6 r.ż. - 20-30 słów dominują rzeczowniki (60%) wykrzykniki (24% słownika)
2 latka - 200-300 słów, zlepki dwuwyrazowe np mama lala
3 latka - 1500 słów dominują rzeczowniki - 55% słownika, czasowniki 24% i wykrzykniki 5% - zdania proste i złożone.
Opóźniony rozwój mowy - genetycznie uwarunkowany - odo 3 r. ż nie jest niepokojące.
Rozwój mowy we wczesnym dzieciństwie :
1. od 1 do 1,6 r. ż
- powolny rozwój
- mowa dziecięca
- zniekształcenie fonetyczne
- wyrazy dźwiękonaśladowcze
- holofomy i zlepki
- mowa sytuacyjna i sympraktyczna
- funkcje ekspresywne i impresywne (wpływ na działanie innych)
- dominuja znaki niewrebalne (gesty miny)
2. 1,6 - 3,0 r. ż
- szybki przyrost słownictwa od 20 - 1500 słów- moment przełomowy kiedy dziecko zaczyna operować 150 słowami
- opanowanie mowy dorosych użytkowników języka
- artykulacja zbliżóna do poprawnej
- gramatykalizacja mowy (hiperregularyzacja)
- "błędy" nadmierne rozszerzanie lub zawężanie znaczeń
- mowa kontekstwoa - wiązana
Kontakty z rówieśńikami - zabawa i zachowania zaczepne
- 0 - pierwsza zabawa - samotna
- 1 i 2 - zabawa równoległa, w 2 r.ż zauważyć można powtarzanie po drugim dziecku.
- 3 próba wspólnej zabawy
Rozwój uczuciowy:
- krótkotrwałość , labilność uczuc
- brak kontroli emocji
- uczucia złożone np zazdrość 2 r.ż oraz samośwoadomościowe np wstyd, duma, zakłopotanie, poczucie winy
Dodatnie uczucia społeczne - rozwój empatii wg Hoffmana
- 1 r.ż - zarażenie emocjonalne
- 2 r.ż - empatia egocentryczna - pocieszanie innych w taki sposób w jaki samemu chciałoby się być pocieszonym np. przyniesienie ulubionej maskotki
Uczucia ujemne:
- gniew
- protest
Zachowania antyspołeczne:
- instrumentalna i wroga agresja
- różnice związane z płcią
- stereotyp społeczny typy socjalizacji
- zjawisko negatywizmu (przeciwstawienie się prośbom i poleceniom dorosłych, opór fizyczny)rola w budowaniu poczucia "ja"
Budowanie poczucia "ja"
- budowanie oziębłości fizycznej (rola frustracji)
- budowanie poczucia "sprawstwa" - jestem sprawcą działania
- budowanie odrębnośći psychicznej - pęd pożądanie używania zaimka "ja" i " moje", negatywizm i rozpoznanie siebie w kontakcie (18-24 m.ż)
Wykład VI (04.12.2005)
Rozwój dziecka w średnim dzieciństwie
1. Rozwój fizyczny i motoryczny
2. rozwój poznawczy - postrzeganie, uwaga, pamięć, myślenie
3. rozwój emocjonalny i osobowości
4. rozwój społeczny i moralny
Rozwój fizyczny
-- od około 95 - 120 cm i od 14 - 20 kg, zmiany w proporcjach wydłużenie kończyn
- rola płci i środowiska
Zmiany w sprawności motorycznej
- doskonalenie ruchów opanowanych
- pojawianie się nowych sprawności - jazda na rowerze
- powstawanie kombinacji ruchowych - bieg i skok
- głód ruchu
- radość z powodu osiągnięć ruchowych
- harmonijność i płynność, rytmiczność ruchów
- rozwój ruchów ręki - rysowanie
- zróżnicowanie sprawnośći ruchowej według płci
Sprawnośći percepcyjne
- interpretacja sensomotoryczna - śledzenie poruszającej się piłki i chwytanie jej, rozpoznawanie figur, rozpoznawanie liter
- trudnośći w rozpoznawaniu liter o podobnychkształtach np E i F lub M i W
- i liter stanowiących odzwierciedlenie, odbicie lustrzane innych liter np p i g lub b i d
Reprodukowanie kształtu
3.0 - reprodukuje koło i figury złożone z samych linii otwartych
4.0 - reprodukuje kwadrat
5.0 - reprodukuje kwadrat i równoległe linie prostokąta
6-7 - reprodukuje trójkąt i spiralę
- trudności w ujmowaniu wielkości części składowych oraz proporcji przedmiotów
- trudnośći w ujmowaniu relacji między wielkością przedmiotu a odległością
Inne sprawności
- rozróżnianie barw i odcieni barwnych
- wzrasta wrażliwość w zakresie słuchu muzycznego, rozpoznawanie melodii - 40% czterolatków, 75% pięciolatków
- reprodukowanie melodii w trzecim roku życia
- utrzumanie tonacji i rytmu melodii - 5 lat
- zdolności do identyfikowania i różnicowania dźwięków mowy i słów dzięki dostrzeganiu cech odróżniających jedną głoskę od drugiej, przy jednoczesnym utożsamianiuróżnych wymówień i cech głoski
- trudności w wymawianiu słów zawirających zbitki spółgłosek np trawa
- sześciolatki wymawiają wyrazy zawierające zbitki trzech spółgłosek np krwawy, sprzątać
Rozwijanie sprawności percepcyjnej
- zabawy polegające na wykrywaniu różnic między obrazkami
- uczenie rymowanek, wierszyków
- zabawy wymagające analizy i syntezyfonetycznej słow np wymienianie słów rozpoczynających się na te samą głoskę.
Opanowanie systemów symbolicznych
- rysowanie od bazgroł do symboli graficznych
bazgroła nieprzedstawiająca
bazgroła przedstawiająca
Rozwój rysunku
- szuman - od bazgroł przez głowagi - schemat uproszczony, schemat rozwinięty aż do pełnej postaci ludzkiej
- porządkowanie elementów - ustawianie przedmiotów na jednej linii
- porządkowanie elementów w przestrzenii - układ topologiczny - 9 lat - topografia na rysunku, perspektywa
Rozwój uwagi i pamięci
- od uwagi mimowolnej do dowolnej - koniec wieku przedszkolnego
- rozwój pojemności (zakresu pamięci) 4latki - 4 liczby; 6latki - 6 liczb jednocyfrowych
- rozwój strategii pamięciowych (czynności intencjonalne, aby coś zapamiętać; od czynności prestrategicznych do powtarzania i organizowania)
- rozwój metapamięci - wiedza dziecka o pamięci - wie że ma pamięć, ma świadomość że pamięta, może sobie przypomnieć.
- rozwój orientacji w czasie i przestrzeni
Orientacja w czasie
- ujmuje czas subiektywnie, nie zna miar czasu
- zobywa stopniowo orientację w przedziałach czasu - pora dnia, dni tygodnia, godziny
- różnicuje między wyraźnie odmiennymi okresami czasu - dzień i noc, dzień powszedni - święto
- stopniowo dostrzega różnicę między zbliżonymi okresami czasu - wieczór, noc
- wzrasta umiejętność długości trwania zdarzenia oraz porządkowania ich na osi czasu
- opanowuje językowe określenia czasu
Orientacja w przestrzeni - zależy od:
- kooordynacji między zmysłami - nie jest odbierana jednym zmysłem
- poczucia stałości obiektów w przestrzeni - przestrzeń wyznacza relację między przedmiotami
- sprawności motorycznych - dokonuje się w dziaąniu
- opanowania określeń służących opisywaniu relacji przestrzennych
Myślenie w wieku przedszkolnym
rozwijające się podstawowe czynności umysłowe:
- szeregowanie - dostrzeganie różnic
- klasyfikowanie - w podobieństwie
- przyporządkowywanie - logiczne opanowywanie pewnych sytuacji
Szeregowanie - dostrzeganie różnic
3.0 lata - małe szeregi, zestawiane dwa elementy wyraźnie różniące się od siebie
5.0 lat - szeregowanie empiryczne, tworzenie kilkuelementowego szeregu metodą rób i błędów, przewidywanie ogólnego obrazu szeregu w rysunku
6.0 lat - szeregowanie systematyczne, objęcie myślą wszystkich elemntów szeregu i ujmowanie relacji między nimi, przewidywanie miejsca każdego elementu w szeregu
Klasyfikowanie
3.0 lata - zbiory figuratywne:
- łączenie obiektów które zwykle występują razem np obraz i gwóźdź
4.0 lata - zbiory n iefiguratywne :
- łączenie obiektów któremają wspólną cechę, porównywanie zbiorów
5.0 lat - klasy multiplikacyjne:
- grupowanie przedmiotów według dwu różnych cech np wielkość i barwa
6.0 lat - klasyfikacja hierarchiczna:
- grupowanie obiektów według kilku kryteriów
- porównywanie zbiorów
- porównywanie zbiorów z podzbiorem
- używanie logicznych kwantyfikacji (wszystkie i niektóre)
Rozwój obrazów umysłowych
obraz umysłowy to kopia przypomnieniowa obiektów i zdarzeń postrzeganych poprzednio, kopie tą cechuje:
- zarysowośc i obrazowość
- symboliczność
- indywidualność
Obrazy umysłowe występujące w różnych formach:
- reprodukcyjne:
stanów
ruchów
przekształceń
- antycypacyjne:
ruchów kinetycznych
przekształceń transformacji
Kierunki rozwoju obrazów umysłowych
- od reprodukcyjnych do antyreprodukcyjnych
- od statyczych do transformacji
Rozwój myślenia - według Piageta
- egocentryzm myślenia i niezdolność do przyjmowania innego niż własny punkt widzenia oraz uświadamiania sobie że są inne punkty widzenia np eksperyment trzech gór
Inne cechy myślenia:
- centracja (zadanie z żetonami)- koncentrowanie się na jednym zadaniu
- szeregowanie - porównywanie wykrywanie różnic
- klasyfikowanie - szukanie podobieństwa
- animizm - przypisywanie przedmiotom martwym cech życia
- artyficjalizm - wszystko zostało zbudowane przez i dla człowieka np jezioro
- finalizm - po co coś np zbudowano
- realizm - myśli że np sny są materialne - źle różnicują rzeczywistośc
Współczesne badania nad myśleniem dzieci
Dzieci
Badanie dziecięcej teorii umysłu
Premack i Woodnuf - badacze - ktoś ma naiwną teorię bo przypisuje stany umysłowe, przekonania, pragnienia, uczucia sobie lub też innym. Ten system odniesięń jest teorią bo:
- stany te nie są wprost obserwowalne
- system ten może być używany do wyjaśńiania lub przewidywania zachowań
Badanie dziecięcej teroii umysłu - testy fałszywych przekonań
1. Testy Niespodziewanej Zmiany Winnera i Pernora
2. Testy Zwodniczego Pudełka stworzony przez Pernera i Leeknera
Rozwój mowy
- rozwój słownika CLark - do 6 roku życia aż 9-10 słów dziennie przybywa, 3-5 rok - genialny lingwista,neologizm i fonetyka zniekształcone, słownik do 4500 słów
- rozwój konwersacji - od wypowiedzi egocentrycznych monologowanie do prós i pytań
- wiek pytań (4-5 rok) - od pytań symprktycznych (pytanie związane z działaniem (po co?)) do heurystycznych
- przyporządkowanie pytanie w celu odpowiedzi - dlaczego?
- konwersacja z dorosłymi a konwersacja z rówieśńikami
- rozwój kompetencji narracyjnych - od opisu do pełnej struktury opowiadania
Rozwój emocjonalny
- przed ukończenim 3 lat rozpoznawanie i rozumienie emocji oraz refleksja nad mini
- uczy się regulować ekspresję własnych emocji i opoanowywać stres
- uczucia żywe, zmienne, szybko porzechodzące w przeciwstawne, gwałtowne, związane z potrzebami biologicznymi i ciekawością np pobudzenie, dominacja nad hamowaniem
- rola temperamentu, różnic indywidualnych
- między 2 a 3 rokiem życia - uczucia złożone - duma, wstyd, ideały osobiste, poczucie winy, normy moralne, zakłopotanie a kontakty z innymi
Rozwój osobowości
- rozwój poczucia sprawstwa - świadomość że jest się autorem zdarzeń i zmian.
- wcześniej (18-24 miesiąc życia) - 88% rozpoznaje siebie w lustrze
- lustro społeczne jako źródło wiedzy o sobie - przyjmuje bezkrytycznie jednoznacznie
- tworzące się "ja" - przejawy: pęd posiadania i nepatywizmu - przeciwstawianie się prośbom i poleceniom dorosłych, opór fizyczny, werbalna odmowa
- poczucie "ja" - wiedza o sobie jądrem osobowości
Rozwój osobowości w wieku przedszkolnym
- a inne obszary rozwoju
- socjalizacyjny proces identyfikacji - wiedzieć czuć i działać jak osoby znaczące
- proces utożsamiania tożsamości płciowej - strukturalne doświadczenie a nie bierność
- początek rozwoju zdolności samokontroli - działanie bez zewnętrznych kontroli autorytetów - 4 przejawy:
powstrzymywanie się od natychmiastowego działania
ujawnianie emocji
szybkiego wprowadzania wniosków i dokonywania wyborów
trudności z odłączeniem gratyfikacji
Wykład VII (18.12.2005)
1)CECHY OBRAZU WLASNEJ OSOBY W WIEKU PRZEDSZKOLNYM
-konkretny(imie,posiadanie rzeczy,zavchowania)
-zaimek"moj"(ustalenie granic "ja")
-odroznianie dzialan zamierzonych od niezamierzonych(dzieci agresywne zawsze przypisuja wrogie intencje)
-ksztaltowanie samooceny(poczucie wlasnej wartosci)
-przecenianie wlasnych mozliwosci w stos.do zadania
2)ROZWOJ SPOL.W WIEKU PRZEDSZKOLNYM
-jako integrowanie sie dzieci w gr.spol.
-uczenie sie rol,standardow,wartosci(socjalizacja)
-jako ksztaltowanie sie jednostki w grupie(wlasne wzory przezywania,myslenia,dzialania)
-nawiazywanie kontaktow z rowniesnikami:od zabaw samotnych(3 lata),przez rownolegle(nasladowanie-3 lata),wspolne(4-5lat;bez ustalenia celu) do wspolnych zabaw(6lat)
3)ZABAWA
Zabawa jako szkola socjalizacji dziecka:
-odgrywa reguly,ktorym musi sie podporzadkowac,samo ustanawia reguly i pilnuje ich przestrzegania;poznaje rozne role spoleczne
-uczy sie droga nasladowania planu dzialania,odgrywajac przezycia bohatera uczy sie regulowac wlasne przezycia!
4)ROZWOJ SPOL.W WIEKU PRZEDSZKOLNYM
-pierwsze przyjaznie(badania Selmana)-tymczasowosc ,konkretnosc konfliktow,podejscie egocentryczne-ale wzajemnosc,trwalosc prefencji towarzyszy zabaw.
-zachowania prospoleczne:
empatia-dostrzeganie,rozumienie i podzelanie przezyc innej osoby
udzielanie pomocy
dzielenie sie
wspoldzialanie
-rola modelowania i indukcji(podawanie wyjasnien odwolujacych sie do ambicji,checi stawania sie doroslym i trosk innych)
5)NEGATYWNE ZACHOWANIA SPOL.W OKRESIE PRZEDSZKOLNYM
-AGRESJA-dzialanie podejmowane z intencja szkodzenia.Wyrozniamy:
*instrumentalne-aby osiagnac cos upragnionego(znaika z wiekiem)'
*wroga(zorientowane na osobe)-wzrasta miedzy 4 a 7 r.z.
-ROZNICE:chlopcy(staly wzrost)a dziewczynki(werbalna)
-W relacjach rodzenstwa
6)RYWALIZACJA W DZODZENSTWIE:CO DO NIEJ PROWADZI?
-zbyt duza troska o pierwsze`dziecko
-wyroznianie
-porownywanie
-stale ukrocanie klotni
7)NAJLEPSZA POSTAWA RODZICA:"RODZENSTWO BEZ RYWALIZJACI"faber,mazlich
-pozwolic dziecku ujawniac negatywne uczucia wobec brata/siostry;nie przeczyc im,nie ukrucac;cwiczenie"wyobraz sobie,ze wspolmalzonek..."
-zamiast porownan opisz co widzisz,czujesz,co nalezy zrobic!!!
-zamiast zapewniac,ze kochasz wszystkich jednakowo,pokaz,ze kochasz inaczej,bo kazdy jest inny;klotnie i walki naturalne-dzieci graja role.
8)ROZWOJ MORLANY
-PIAGET-morlanosc heteronimiczna(oparta na posluszenstwu);realizm morlany(wazna litera prawa i wielkosc szkody a nie duch czy intencje sprawcy);kara przez ekspiacje(odkupienie winy);sprawiedliwosc immanentna
-okres przedkonwencjonalny wg KOHLBERGA:respektowanie zasad,aby uniknac kar lub jako instrument do uzyskania nagrody
9)PODSUMOWANIE -WG ERICKSONA
1 rok:ufnosc-brak zaufania NADZIEJA
wyobcowanie
2,3rok:autonomia-wstyd i niepewnosc
WOLA zwatpienie
4,5 rok:inicjatywa-poczucie winy
ZDECYDOWANIE poczucie winy,lek przed kara
ROZWOJ DZIECKA W POZNYM DZIECINSTWIE
Pozne dziecinstwo wg Ericksona:6-11/12 rok to KRYZYS
1)ROZWOJ FIZYCZNY I MOTORYCZNY
-Powolny przyrost wagi i wysokosci
-proces twardnienia kosci-nadgarstek
-zmiany w twarzy i sylwetce
-utrata zebow mlecznych
-ruchy:wytrzymale,szybkie,skoordynowane,precyzyjne(okres dziecka doskonalego)
-pod koniec okresu SKOK POKWITANIOWY
2)AKTYWNOSC POZNAWCZA-rozwoj uwagi
-jako mechanizm selekcji i kontroli informacji
-wzrost pojemnosci,koncentracji i adaptacyjnosi,planowosc podzielnosci
-ADHD-jako zaburzenie uwagi(10-15%populacji dzieci w wieku szkolnym)
NADPOBUDLIWOSC`psychoruchowa:
to zespol cech zachowania,ktore ujawniaja sie w sposobie wyk.codziennych czynnosci i polega na:
-nadruchliwosci(overactivity)
-wzmozonej pobudliwosci(impulsivity)
-zaburzeniach funkcji poznawczych,gl.uwagi(inattention)
-od ADHD do zaburzen zachowania
3)AKTYWNOSC POZNAWCZA-PAMIEC!!!
-pamiec
-staje sie dowolna
-staje sie logiczna
-strategie:powtarzanie,organizowanie,elaboracja
-metapamiec
4)OKRES OPERACJI-myslenie operacyjne
Operacje umyslowe to czynnosci:
-zinterioryzowane,ktorych mat.sa pojecia;zewnetrznym wspornikiem tych czynnosci sa symboliczne zastepniki
-zintegrowane,przy czym laczone sa czynnosci tego samego rodzaju(w okresie operacji konkretnych)
-odwracalne:kazda czynnosc laczy sie z odwrotna,prowadzaca do punktu wyjscia
-podstawa operacji sa niezmienniki,ktore pozwalaja traktowac rzecz jako stala mimo zmian w wygladzie zew i polozeniu w przestrzeni.
5)DWA RODZAJE ODWRACALNOSCI
-prosta-przez odwrocenie(negacje)
-zlozona-przez kompensacje(wzajemnosc)
ODWRACALNOSC jest mozliwa dzieki opanowaniu zasad zacowania stalosci
OPANOWANIE niezmiennikow ilosci(6lat),masy(8lat),ciezaru(9lat),objetosci(11lat)
6)OPERACJE KONKRETNE
Materialem sa obrazy umyslowe:reprodukcyjne i antycypacyjne
Dot.relacji miedzy obiektami
Sa ograniczone od strony tresci
Sa ograniczone od str. formy
Wystepuja w zad. z pelnymi danymi.
Maja char. odwracalny
7)INTENSYWNY ROZWOJ POJEC
-Schematy poznawcze,ktore odzwierciedlaja nie pojedyncze przedmioty ,ale klasy obiektow
-Klasyfikowanie (figuratywne do hierarchicznego)
-od pojec konkretnych do abstrakcyjnych
8)INTENSYWNY ROZWOJ POJEC
-tautologiczne-powt.slowa
-funkcjonalne-odwolanie do funkcji
-egzempifikacyjne-przez podanie przykladu
-opisowe-podanie kilku cech
-wlasciwe-zawiera rodzaj nadrzednych i cechy roznicujace
9)ROZWOJ JEZYKOWY
-szybko powieksza sie zasob slownikowy-do 10 000 slow.dziennie uczen jest w stanie opanowac 20 slow
-po 9 r.z. wyraznie wzrasta rozumienie zlozonych form gramatycznych
-po 9 r.z dziecko ujmuje wieloznacznosc slow,co zaznacza sie w rozumieniu stakych zwizkow frazeologicznych
-wzrasta swiadomosc jezykowa pod wplywem lekcji gramat.
-adaptuje inform. dla potrzeb sluchacza(zmiania pytania,ponawia probe)
-wyraznie zwieksza sie liczba przymiotnikow
-intelig,a rozwoj jezykowy:wysoka korelacja
10)ROZWOJ SPOLECZNY
Rola gr. rowiesniczej w okreslaniu zainteresowan,motywacji,celow,a nawet obrazu siebie(porownania spoleczne)
*miejsce w grupach:tzw.pozycja socjometryczna dziecka:
-popularne
-odrzucane
-kontrowersyjne
-izolowane(lekcewazone)
Tylko dziecko odrzucane ma pozycje stabilna!!!
11)GRUPY SPOL.-SEKWENCJA ROZWOJOWA
-paczki(kliki)-male,blisko zzyte,najpierw jednoplciowe(potem heteroseksualne)
-grupy-liczniejsze,osoby o tych samych zainteresowaniach(i statusie)
-zwiazki przyjazni-intensywnosc kontaktu,lojalonosc,zaufanie(w okr.dorastania)
-zjawisko antagonizmu plci(odrzucanie plci przeciwnej)-koniec poznego dziecinstwa(poczatek dorastania)
12)PRZYJAZN wg Damona
1*(5-7lat)-przyjaciel to osoba,ktora jest mila,i z ktora sie dziecko bawi,zwiazki nietrwale,latwo sie nawiazuja i rozwiazuja
2*(8-10lat)-to osoby,ktore sobie pomagaja,maja do siebie zaufanie,lubiany ze wzgl.na cechy char,nie tylko z powodu czestej zabawy
3*(ok11lat)-to osoby,ktore sie rozumieja,dziala najintymniejszymi myslami:ralacja trala,oparta na wspolnocie zainteresowan i osobowosci
13)ROZWOJ MORALNY
-przejscie w kier. autonomii moralnej,ale:
*faza konformizmu-tzw. grzecznego dziecka(ok 8,9 r.z)
*socjalnie moralna(9-13 r.z.)
*pryncypalizm moralny(13 r.z.)
*kara przez odwzajemnienie
*roznica m.ocena moralna,a postepowaniem
*obserwowanie zach.doroslych
WYKŁAD Z 08.01.2006
Rozwoj osobowosci:
-zrodla obrazu wlasnej osoby
-z obserwacji dzialan
-opinii innych
-porownywania sie
Skladniki:sady,opinie,samoocena i sady o standardach osobistych
Wiazkowa struktura sadow.
ROZWOJ OSOBOWOSCI:
Tworem rozwijajacej sie osobowosci jest obraz wlasnej osoby i sklada sie z sadow polacxzonych w wiazki dotyczace jakiejs sprawy:
Struktura poczucia wlasnej wartosc:
Samoocena szkolna Samoocena spoleczna samoocena fizyczna
/ / /
czytanie,matematyka, wiezi kolezenskie sprawnosci motoryczne,wyglad zew
inne przedmioty kontakty z rodzicami
Czy szkola moze byc czynnikiem w procesie patologizacji?
-szkola jako pierwotny czynnik patogenezy
-szkola jako wtorny czynnik
-szkola jako jedno z ogniw w zlozonym procesie patologizacji
np.zjawisko przemocy w szkole(badania woynarowskiej w 1998)
-Relacja szkola-rodzina(wg Obuchowskiej)
zmiennosc i sprzecznosc wymagan;niedostosowanie do mozliwosci
-Postawa rodzicow wobec trudnosci szkolnych dziecka:lekowa(perfekcjonistyczna) i agresywna
ROZWOJ W OKRESIE ADOLESTENCJI:
-adolestencja -wzrastanie ku doroslosci
-10/11 r.z. do 18/20 r.z.
-okres intensywnych przemian
-perspektywa:fizjologiczna,psychologiczna,socjologiczna(zwlaszcza antropologii kulturowej)
-terminologia i przedzialy czasowe(wczesne dorastanie i pozna-wiek mlodzienczy)
ROZWOJ FIZYCZNY:
-skok pokwitaniowy-szybki wzrost ciala( i wysokosci mowy),dwa lata wczesniej u dziewczynek niz u chlopcow
-zmiany w sylwetce
-uzyskanie dojrzalosci plciowej:ksztaltowanie pierwszo-,drugo-,i trzeciorzedowych cech plciowych
-zmiany fizyczne sa b.wrazliwe na warunki socjoekonomiczne
ZMIANY FIZYCZNE POWODEM ZMARTWIEN I NIEPOKOJOW
-brzmienie glosu(mutacja)
-zmiany w twarzy i proporcjach(tradzik)
-wzrost aktywnosci gruczolow lojowych i potowych
-rosniecie stop i rak
-zaburzenia statystyki ciala-zwiekszenie pobudliwosci-niezgrabnosc
-wczesne i pozne dojrzewanie a plec
-skutki w zakresie emocjonalnosci
-rozwoj plciowy a rozwoj potrzeby seksulanej
-milosc wg HURLOCK:sczenieca,cieleca i romantyczna
POZNAWCZE MOZLIWOSCI DORASTAJACYCH:
-rozwijajace sie operacje formalne
-dotycza relacji miedzy relacjami(operacje II rzedu)
-kilka roznych operacji laczy sie w jednym rownaniu,np.twierdzenie,negacja
-materialem sa pojecia wyrazane przez myslenie werbalne
-przechodzenie od wnioskow do zastosowania ich w konkretnych sytuacjach(myslenie dedukcyjne)
-wychodzenie od hipotez i weryfikowanie ich w rezczywisctosci(myslenie hipotetyczne)
-wolne od ograniczen strony formy i od srony tresci
Najprostsza forma operacji formalnych jest kombinatoryka
Mozliwe do rozwiazania staje sie zadanie dotyczace prawdopodobienstwa.
Mozliwe staje sie do rozw.zadania wymagajace logiki zadan.
Konsekwencje nowych mozliwosci rozumowania:
*wzrost autonomii myslenia(niezaleznosc wobec innych czynnosci:czynnikow zew)i krytyczne myslenie
*egocentryzm dorastajacych(zahwyt nad refleksja i wlasnymi mozliwosciami rozumowania);monitoring kognitywny jako wyraz egocentryzmu,ktory ma 4 przejawy(Elkind):
-wyimaginowana publicznosc-wrazliwosc na opinie innych
-fantazjowanie na swoj temat
-pozorna obluda(idealizm mlodzienczy)
-pseudoglupota
*sceptyzm;dogmatyzm;irracjonalne strategie radzenia sobie
Inne zmiany w sferze poznawczej:
-rozwoj wyobrazni-tendencja do oryginalnego ujmowania zdarzen
-pamiec i uwaga(pogorszenia w pierwszej fazie dorastania,potem wzrost dowolnosci,koncentracji,podzielnosci,logicznosci,strategicznosci)
-rozwoj umiejetnosci planowania zycia
-zmiany w percepcji
-rozwoj jezyka
ROZWOJ SPOLECZNY:
-ilosc czsu spedzonego z rowiesnikami
-ustalanie "stref wplywu"
-kontakty z rowniesnikami
-rola rowniesnikow w rozwoju moralnym
KONTAKTY Z ROWIIESNIKAMI:
-relacja pozioma(partnerska_
-rowniesnic jako bodzce zmiany poznawczej i spolecznej
-rosnie liczba kontaktow,ich czestotliwosci(czas spedzony) i poglebianie relacji:paczki
grupy
przyjaznie
FUNKCJE GRUPY ROWIESNICZEJ:
-zastepowanie rodziny
-stabilizacja osobowsci
-wzbudzanie poczucia wlasnej wartosci
-okreslanie standardow zach,zapewnienie bezpieczenstwa wynikajacego z liczebnosci
-okazje do rozwijania kompetencji spolecznych
-warunki do przyjmowania wzorow i ch nasladowanie
PIAGET-rozwoj rozumowania moralnego
HETERONOMIA AUTONOMIA
dorosly dorosly dziecko-dziecko
/
dziecko
(moralnosc przymusu) (moralnosc wspolpracy)
ROZWOJ MORALNY:
-konformizm-przejscie do autonomii moralnej
-pryncypalizm(koniec dziecinstwa/poczatek dorastania)
Teoria LAWRENCEA KOHLBERGA
-rozwiniecie mysli Piageta-teaz o uniwersalnosci rozwoju moralnego
-sad moralny:ma tresc i forme(sposob uzasadniania)
-perspektywa spol-morlane-charakterystyczny punkt widzenia pozwalajacy dostrzec problemy i formuowac sady moralne
-technika dylematu
Poziom przedkonwencjonalny(poziom przedmoralny)
stadium nr 1:trzeba byc poslusznym,unikac kar
stadium nr 2:nastawienie na wymiane korzysci,
1)egocentryczny punkt widzenia,nalezy unikac czynienia szkod aby uniknac kar
2)konkretny indywidualistyczny punkt widzenia.Sluszne jest to co jest korzyscia.Nalezy dbac o wlasne potrzeby i interesy,pamietajac,ze inni-maja prawo do tego samego
POZIOM KONWENCJONALNY:
stadium nr 3:trzeba byc dobrym chlopcem,nie dziewczynka
stadium nr 4:nastawienie na podtrzymywanie systemu(spolecznego)
3:perspektywa jednostki pozostajacej w zwiazkach z innymi.Bycie dobrym oznacza okazywanie zainteresowania i troski oraz podtrzymywania dobrych stosunkow.ZLOTA REGULA.
4:spoleczny punkt widzenia.postepowanie zgodne z obowiazkami,zasluguje na pozytywna ocene.Wazny jest nakaz sumienia.nalezy przestrzegac prawa!!!