- pierwszy uznany europejski porządek międzynarodowy – pokój westfalski (konsolidacja suwerennych państw, armia i dyplomacja regulatorami życia społecznego, absolutystyczna władza, gospodarka central. sterowana) ; Polska szła pod prąd (liberum veto, potop szwedzki – zdradziecka arystokracja nie widziała niczego złego w oddaniu państwa w obce ręce)
- udział Polski w życiu międzynarodowym – pokój karłowicki 1669 (antyturecka Liga Święta)
- do upadku po równi pochyłej doprowadziły działania sejmu niemego i rozbiory; Karl von Clausevitz powiedział, że Polska była źle położona, gdyż była państwem tatarskim, stepem nie odgrywającym żadnej ważnej roli, jest też niebywałe, że do rozbioru kraju doszło bez akcji zbrojnej; państwo było zagrożone, gdyż nie istniała polityka państwowa mogąca stawić czoła problemom.
- status quo ante
- powody, dzięki którym Polska miała szanse na odrodzenie się – porażka Austro – Węgier w wojnie, zmiany w Rosji, plan Wilsona i 13 pkt dla Polski, działania Dmowskiego i Piłsudskiego
- po odzyskaniu wolności kraj jest w złej sytuacji – Niemcy domagają się rewizji granic, Rosja miała roszczenia terytorialne (rewolucja europejska kosztem Polski)
- porozumienie dwustronne - sojusznicze porozumienie z Francją, traktat w 1939, porozumienie z Wielką Brytanią, układ o nieagresji z Rosją (1932), deklaracja o niestosowaniu siły z Niemcami (1934), protokół Litwinowa (1929) -> przyśpieszenie paktu B-K.
- stworzenie Centralnego Okręgu Przemysłowego, rozwój przemysłu zbrojeniowego nie szedł w parze z polityką obronną
- sytuacja geopolityczna w latach 30 XX w. była gorsza niż przed rozbiorami
- wojskowe i polityczne skutki zarówno I i jak II wś. Miały wpływ na Polskę
- Polska – wassal ZSRR – pozbawiony wpływu na politykę bezpieczeństwa
- schematyczne cztery plany bezpieczeństwa Polski:
1. globalny system bezpieczeństwa nie znajduje odniesienia do sytuacji krajów takich jak Polska
2. system względnej równowagi wschód – zachód (USA/NATO ZSRR/UW) Polska na wschodzie
3. blok komunistyczny
4. polsko – niemiecka granica na Odrze i Nysie kwestionowany przez Niemcy, zmusiło to do zawarcia porozumienia z ZSRR
- właściwy system bezpieczeństwa w tym okresie – blok sowiecki; porozumienie na płaszczyźnie polityczno – militarnej (porozumienie za sprawą Bolesława Bieruta; Układ Warszawski) gospodarczej (RWPG) i ideologicznej
- państwa bloku zawierały liczne układy nie tylko z Rosją, ale także między sobą (krzyżowo)
- zasady obowiązujące w wzajemnych stosunkach między państwami komunistycznymi – socjalistyczny internacjonalizm, bratnia pomoc
- ważny jest globalny interes państw komunistycznych
- autarkia
- nie istniała w owych czasach polska polityka bezpieczeństwa
- próba obronienia się sowietów przed „amerykańskim imperializmem” i „niemieckim rewizjonizmem”
- PRL – państwo niesuwerenne, lecz aktywne, nie była zagrożona w swej integralności terytorialnej, ale także zakładnik międzysystemowej równowagi sił
- polskie próby podejścia do bezpieczeństwa - plan Rapackiego – utworzenie strefy bezatomowej w Europie – 1957
- 1987 – plan Jaruzelskiego, zmniejszenie zbrojeń i zaufanie Europie środkowej (redukcja broni nuklearnej, konwencjonalnej, wzmocnienie zaufania) próba zmniejszenia zagrożenia dla kraju w przypadku konfliktu wschód- zachód.
- działalność NSZZ Solidarność, władza w rękach Gorbaczowa w ZSRR
- załamanie dwubiegunowego porządku międzynarodowego przez :
rozkład bloku wschodniego, rozpad ZSRR; pozostaje więc hermetyczny Zachód, który nieco obawiał się zmian jakie postępowały na wschodzie; stanowiło to przełom dla szybkiej integracji europejskiej; zjednoczenie Niemiec; odrodzenie się Europy Środkowej, był to jednak obszar niestabilny, konfliktogenny; Narody zjednoczone nie były obecne w trackie transformacji w Europie.
- Konferencja Bezpieczeństwa i Wspólnoty w Europie jakość minimum instytucjonalnego bezpieczeństwa w krajach starego kontynentu, zwłaszcza w nowo powstałych; próba porozumienia się i współpracy
- NATO, chęć porozumienia się z krajami postkomunistycznymi, próba poszerzenia zakresu działania w imieniu wspólnego bezpieczeństwa (pomysły rodziły się na szczytach – Bruksela ’89, Londyn ’90, Rzym ‘91)
- CFE – traktat o konwencjonalnych silach zbrojnych, w ramach KBWE, ’91,
- CSBM – porozumienie z zakresu środków budowy zaufania i przejrzystości w sferze militarnej
- transformacja polityki państwowej w zakresie polityki zagranicznej; będąca przy władzy Solidarność chce zwrócić się „ku Europie”
- trudne zmiany z zakresu polityki bezpieczeństwa (rząd kontraktowy, prezydent Jaruzelski – ogromne ślady dawnego systemu)
- usuwanie więzów z dawnym blokiem sowieckim: wycofanie wojsk radzieckich z terenów Polski; operacja przeprowadzona samodzielnie przez Warszawę bez pomocy Moskwy czy państw zachodu; Rosja wszelkimi siłami chciała zahamować ten proceder; 22 maja ’92 -> osiągnięcie porozumienia, głównie przy pomocy prezydenta Wałęsy,
- dwutorowość polityki – utrzymywanie stosunków pokojowych z Rosją jak i z innymi republikami europejskimi,
- głęboka debata polityczna na temat zjednoczenia Niemiec, była przecież ważna granica polsko – niemiecka jak i status militarny byłego NRD, chęć potwierdzenia granicy na Odrze i Nysie
- „utwardzenie” Europy Środkowej, trójkąt wyszehradzki luty 1991, próba porozumienia się w zakresie nie militarnym, lecz głównie bezpieczeństwa (Polska, Czechosłowacja, Węgry)
- odrzucanie przez politykę zagraniczną idei neutralności Polski (łączy się to z sytuacją geostrategiczną Polski, kwestia obronności w rękach władz PRL)
- dokumenty dotyczące bezpieczeństwa Polski: Doktryna Obronna Rzeczypospolitej Polskiej 1990; dokument mówił między innymi o ryzyku konfliktu, na terenie Europy Środkowej; siły zbrojne stanowią podstawę bezpieczeństwa w kraju.
- Skubiszewski – architekt polityki zagranicznej po ’89 mówił, że bezpieczeństwo jest priorytetem wśród 9 najważniejszych czynników, najważniejsze zadania należą do KBWE
- określenie polityki bezpieczeństwa w tym okresie było zadaniem, nad którym trzeba było pracować od samych fundamentów, trzeba było więc uznać co będzie opcją główna, były więc następujące możliwości:
1. zbliżenie do Rosji, stworzenie porozumienia militarnego, jednak już na innych podstawach niż wcześniej. Dla Solidarności wydawało się to być dobrym zabiegiem, utrzymywania przyjaznych stosunków zarówno ze wschodem jak i zachodem, dawni lewicowcy czuli z kolei przywiązanie do idei Związku Sowieckiego; duże znaczenie miał tu brak wiary w całkowite wycofanie się wschodu ze spraw Polski; plan nie wszedł w życie ze względu na nie wyrażenie dostatecznej zgody przez rząd Polski, rozpadający się ZSRR nadal miała nadzieje, że kraje Europy Środkowej nie wyrwą się tak łatwo spod radzieckiej kurateli; w swoim expose Skubiszewski jeszcze w 1990 roku chciał nawiązywać przyjazne stosunki z ZSRR, w 1991 w kolejnym expose nie było już o tym mowy
2. zgodnie z pomysłem ministra obrony P. Kołodziejczyka, istniał pomysł na neutralność Polski, jako pomostu między wschodem, a zachodem. Kraj miał możliwość samodzielnie zdecydować za jaką polityką się opowiada; plan ten był jednak bez większego znaczenia; osiągnięcie neutralności wymaga potencjału finansowego i gospodarczego, czego kraj jednak nie miał w dostatku
3. budowa związków subregionalnych – od Bałtyku do Morza Czarnego, w skład których będą wchodzić dawne państwa bloku sowieckiego; związane było to między innymi z faktem, że zachód (mimo ogromnego zaskoczenia rozpadem KBWE i UW) nie chciał odgrywać roli św. Mikołaja. Kraje środka powinny więc liczyć głównie na siebie. Plan ten nie był jednak możliwy do zrealizowania ze względu na wewnętrzną słabość narodów, problemy związane z konfliktami, które mogły wystąpić (rozwiązywane byłyby i tak przez mocniejsze państwo z zewnątrz), region ten byłby traktowany jako gorszy, nie byłoby konieczności współpracy z nim. Taki plan zbliżałby ten narody mimowolnie ku Rosji.
4. oparcie Polskiego bezpieczeństwa na ogólnych systemach bezpieczeństwa zbiorowego nie jest rozsądnym posunięciem.
5. Sojusz Północnoatlantycki – obawy głównie rodziły się w kręgach starszych oficerów; odnosiło się to między innymi do nowych celów, współpracy czy barier językowych
- strategicznym celem Polski w latach 90 było uzyskanie członkostwa w NATO
- o bezpieczeństwo należy dbać w swoim najbliższym otoczeniu z racji doświadczeń z ubiegłego stulecia; głównie stawiano na stosunki z Niemcami i Rosją
- główny problem stanowiła granica polsko – niemiecka, która została ustanowiona 14 listopada 1990
- 17 czerwca 1991 Bonn, szefowie rządów podpisują traktat o przyjaznej współpracy i dobrym sąsiedztwie; regulował problemy wzajemnego bezpieczeństwa, sytuacji mniejszości niemieckiej w Polsce, wspólnej jedności dla bezpieczeństwa Europy; zwrot w tych stosunkach otwierał Europę Środkową i Wschodnią na Zachód. Traktat poruszał drobiazgowo liczne dziedziny w tym przyłączenie się Polski do wspólnot europejskich (pół strony dalej niestety nie jest widoczne ) mówiono, że droga Polski do Europy prowadzi przez Niemcy.
- trzy obszary problemów: wycofanie wojsk, kwestie gospodarcze, wspólna polityka i nowe stosunki z Rosją
- Polska była uzależniona od Sowietów, jednakże uważali oni, że wiele wkładają w rozwój państw bloku; metodą szokową udało się jednak osiągnąć niezależność
- 1990 – podpisanie deklaracji o przyjaźni, trudności pojawiły się w porozumieniach z Rosją sukcesorką ZSRR (np. klauzula bezpieczeństwa – każdy traktat, który miał być podpisywany z innym państwem, a stanowiłby zagrożenie wg Rosji, nie mógł być podpisany „doktryna Falina - Kwiecinskiego”???? jest niewyraźnie napisane – odrzucono ten pomysł, gdyż ograniczał pole działania)
- obwód Kaliningradzki, jako baza wojskowa, nie sprzyjał bezpieczeństwu państwa polskiego
- Polska chciała dążyć do erupoeizacji nowo powstałych państw
- Ukraina, „perła w koronie”, ogromny teren, bogaty kulturowo; Polska nie chciała, aby było ono zależne od Rosji. Owa zależność zniwelowałaby plany poszerzenia wpływów Europy na wschód, jednakże państwa takie jak np. USA uznały, że Ukraina nie powinna dążyć do niezależności, Rosja ma pierwszeństwo;
- 18 maja 1992 traktat o stosunkach dwustronnych, Polska jako pierwsza uznała niepodległość Ukrainy i nawiązała z nią przyjazne stosunki dyplomatyczne;
- Ukraina dziedziczyła część sowieckiego potencjału atomowego
- stosunki z Białorusią nie układały się najlepiej, blisko związani z Rosją, brak porozumienia pogłębił między innymi spór o białostocczyznę; w konsekwencji podpisano jednak (m. in. Za sprawą Skubiszewskiego) traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy 23 czerwca 1992; od 1994 – początek rządów Łukaszenki – sytuacja uległa ponownie pogorszeniu
- stosunki z Litwą nie miały dużego znaczenia w porównaniu z pozostałymi państwami, współpraca odnosiła się głównie do trzech państw bałtyckich – Litwy, Łotwy i Estonii. Polska popierała dążenia niepodległościowe; nacjonaliści mieli duży wpływ na sytuację polityczną na Litwie
- granica południowa (Czechosłowacja) zawsze była bezpieczna
Koncepcja bezpieczeństwa kooperatywnego
- wspólna troska, aktywność I współpraca nie tylko w dziedzinie militarnej, ale także na polu humanitarnym, społecznym czy gospodarczym
- utworzenie powiązań i zobowiązań wielu uzupełniających się instytucji
- Polska chciała odbiegać od wizerunku narodu „sprawiającego trudności”, współpraca regionalna w grupie Wyszehradzkiej, wolno rozwijające się kontakty z instytucjami europejskimi, współpraca w ramach rozwijającego się w 1992 KBWE, utwardzenie bezpośredniego otoczenia Polski.
NATO
- w 1993 roku dla wszystkich jasna była chęć Polski wejścia do struktur NATO, Warszawa musiała być wręcz męcząca, parta i nieznośna
Kierunek amerykański
- Usa było zainteresowane wiosną ludów w Europie, Polska i Stany żyły w tym czasie w bardzo dobrych stosunkach; wzajemne odwiedzin (m. in. Słynne wystąpienie Lecha Wałęsy przed izbami parlamentu usa), umorzenie części długu, powstanie Funduszu Stabilizacyjnego dla Polski z inicjatywy Waszyngtonu
- w trakcie drugiej wizyty Wałęsy, już jako prezydenta, mowa była o wspieraniu Polski jako państwa niepodległego, utworzenie deklaracji polsko amerykańskiej, prezydent zachęcał także do inwestowania przez przedsiębiorców na naszym terenie, po wybraniu Clintona na prezydenta, „5 minut Polski” skończyło się, zgrało się to niestety w czasie z momentem, gdy Polska ubiegała się o członkostwo w NATO
Kierunek europejski
- Niemcy byli zwolennikami poszerzenia UE I NATO o kraje Europy Śr. Głównie z dwóch powodów: poszerzenie strefy stabilności, RFN nie jest już państwem frontowym oraz współpraca z państwami Eu. Śr. Niemcy stały się dla Polski najważniejszym partnerem gospodarczym, podobnie jak wcześniej ZSRR (m. in. Na podstawie traktatu dwustronnego, ‘91)
- Francja była pełna obaw, głównie ze względu na rosnące w siłe Niemcy, ale także nowe postkomunistyczne państwa na wschodzie; choć z Polską zwarto traktat w ’91, Francja nie była skłonna do współpracy;
- linia Paryż – Berlin –Warszawa -> Trójkąt Weimarski
- problemy z porozumieniem się w ramach Unii Zachodnioeuropejskiej
Rozwój stosunków z NATO
Bitwa o opinię publiczną
- Rosja była przeciwna rozszerzeniu NATO o nowych członków, dlatego zaangażowała nawet ludzi nauki, aby wysnuli (często absurdalne) tezy na temat problemów jakie może ze sobą nieść owe rozszerzenie:
1. rozszerzenie jest nową odmianą „kordonu sanitarnego” i będzie prowadzić do izolacji Rosji
2. Rozszerzenie ma antyrosyjski charakter
3. rozszerzenie zagrożeniem dla reform Rosji
4. rozszerzenie NATO prowadzić będzie do nowych podziałów w Europie
5. w sytuacji braku zagrożenia rozszerzenie jest zbędne
6. „Szaleńczy pośpiech przy rozszerzaniu nie jest wskazany”
7. rozszerzenie prowadzi do rozcieńczenia
8. kraje aspirujące do członkostwa nie są do tego przygotowane
Inne ważne aspekty polskiej polityki bezpieczeństwa
Stosunki z Rosją
- Moskwa nie była przychylna staraniom Polski o członkostwo w NATO, w 1993 po wizycie Jelcyna Wwa i rozmowach z Wałęsą owo srogie nastawienie stopniało, jednak nie na długo; Polska była uznawana za „historycznie ukształtowanej strefy interesów Rosji”
- Rosja chciała pokazać na Zachodzie domniemana polską „chorobliwą rusofobię”, aby udowodnić, że naród nie będzie w stanie porozumieć się z innymi także; zachód uznał, że ten teoretyczny problem można rozwiązać tylko przez przyjęcie Polski do struktur NATO
Udział w inicjatywach na rzecz bezpieczeństwa europejskiego
- - Plan Balladura - 1993, ćwiczenia w ramach wspólnej polityki bezpieczeństwa, odnosił się do tworzących się granic państw na terenie E. Ś. i Wsch. jako problemu, który może wywołać konflikty (np. Jugosławia), państwa które wezmą w nim udział mogą liczyć m. in. na pomoc gospodarczą, z kolei Ci, którzy nie wyrażą zgody na współpracę nie mogą nawet starać się o członkostwo strukturach UE. Plan opierał się jednak na kilku fałszywych przesłankach. Przypominało to system traktatów mniejszościowych z okresu Ligii Narodów.Współpraca nie przybliżyła polski do UE, gdyż plan powielał i tak wiele zadań poszczególnych traktatów dwustronnych.
- OBWE, 1998 polskie przewodnictwo, umocnienie pozycji kraju na arenie międzynarodowej
PROBLEMY WEWNĘTRZNE
- aby móc rozwijać się na arenie międzynarodowej należy zadbać o rozwiązanie ewentualnych problemów wewnętrznych: sejmowa podkomisja ds polityki kadrowej MSZ (zdarzało się, że to nie minister SZ koordynował politykę, mówiono też że politycy uderzają w nowo stworzoną niepodległość kraju), krytyka ułożenia stosunków z Rosją (problem stanowiła niezmącona chęć Polski w zbliżeniu się ku Europie. co m.in. według A. Drawicza było "desperackim wysiłkiem"), cywilna kontrola nad armią (Jan Parys - pierwsze minister MON; "sprawa drawska" próba odwrócenia przez Wałęsę wyższych dowódców wojskowych od szefa MON, spory związane z perspektywą członkostwa w NATO, Wałęsa opowiedział się także za nie podporządkowaniem szefa sztabu generalnego pod MON, w 1996 roku ów szef, gen. Wilecki został ostatecznie odwołany przez Kawaśniewskiego)
SPRAWA KOSZTÓW ROZSZERZENIA NATO
- przeciwnicy rozszerzenia obawiali się nie tylko poniesienia kosztów finansowych, ale także kryzysu gospodarki czy nawet społecznego
- początkowo uznano, że koszty będą podzielone na 3 stresy: USA, E. Zach i E. Śr. -Wsch.
- wg. Pentagonu koszty rozszerzenia do 2009 miały wynieść ok. 27 -35 mld USD
- zgodnie z Polskim raportem nasze członkostwo do 2010 roku miało wynieść 1,5 mld USD
Polityka bezpieczeństwa Polski w sojuszu
- od1996 USA przychylniej zaczęło patrzeć na ewentualnie rozszerzenia np . przyjmując akty o ewentualnej pomocy finansowej, sprawa nabrała więc tempa
KOŃCOWA OFENSYWA - POLSKA W NATO
- problem tkwił nadal w Rosji, która była negatywnie nastawiona do zmian; w obronie państw stanął w 1997 r w Helsinkach Clinton w trakcie rozmów z Jelcynem, zaproponował członkostwo w G7, czy w WTO; niektórzy uważali, że zbliża to Rosję do sieci powiązań z NATO
- trójka pewnych kandydatów - Polska, Węgry, Czechy (choć niespodziewanie Francja proponowała Rumunię)
- szczyt NATO w Madrycie 8 - 9 lipca 1997 historyczna decyzja - zaproszenie owej "3" do oficjalnych rozmów w sprawie członkostwa, które przebiegły bez większych problemów
- 12 marca 1999 - Geremek składa instrument ratyfikacyjny Traktatu Waszyngtońskiego na ręce M. Albright
- "Sukces ma wielu ojców"
NOWE PROBLEMY BEZPIECZEŃSTWA
- Polska musiała zaangażować się w liczne, wspólne problemu m.in. wsparcie dla niezawisłości Ukrainy, wspólna współpraca na rzecz bezpieczeństwa
- pierwszy sprawdzian lojalności -atak na Jugosławię
- inocjatywa powołania europejskich sił bezpieczeństwa
- strategiczne, geopolityczne położenie Polski
STRATEGIA BEZPIECZEŃSTWA RP 2000
- strategia bezpieczeństwa 4 stycznia 2000 - cele i zasady polskiej polityki bezpieczeństwa, startegis stwierdza także, że w najbliższej przyszłości kraj nie jest zagrożony atakiem militarnym; zawiera także zręby strategii obronności
- dokument nie przyniósł dużych korzyści, nie wniósł ze sobą wiele
- aby myśleć i współpracy międzynarodowej, wg wielu spacjelistów na początek trzeba naprawić wewnętrzne problemy m. in. recesję ówczesnej armii.